قازاق باتىرى مۇقان مۇڭايتپاسۇلىنا - 150 جىل
وسى جولى قازاقتىڭ اتىن الەمگە تانىتقان، ەرەكشە كۇش يەسى، كۇرەستىڭ الۋان ءتۇرىن مەڭگەرىپ، الەم چەمپيونى اتاعىنا يە بولعان العاشقى قازاق، حالقىمىزدىڭ ماقتانىشى – مۇقان مۇڭايتپاس ۇلى جايلى ءسوز ەتەمىز. 1913 جىلى «قازاق» گازەتىندە جاريالانعان مۇقان مۇڭايتپاسۇلىنا بايلانىستى ەكى حابارلامانى ۇسىنامىز.
ءبىرىنشىسى «بالۋان قازاق» دەپ اتالعان. «وسى كۇنى پەتەربۋرگ، ماسكەۋ ءھام شەت پاتشالىقتارىندا كۇرەسىپ، جاۋىرىنى جەرگە تيمەي جۇرگەن بالۋان قازاق بار، اتى مۇقان مۇڭايتپاس ۇعلى. اقمولا وبلىسى ءھام ۋەزى، سارىتەرەك بولىسىنداعى قىپشاق. جاسى 30-دان جاڭا اسقان. ومىراۋى تولعان مەدال. كۇرەسكە الىپ شىققاندا تاماشاعا جينالعان حالىققا: «پەتەربۋرگ حالقىنىڭ سۇيكىمدى پالۋانى» دەپ تانىستىرادى. ءوزىنىڭ لاقاب اتى «مۇحانۋرا». وتكەن قىس پەتەربۋرگ، ماسكەۋدە «شەشەنادزە» دەگەن سيركتىڭ پالۋانى بولىپ كۇرەسىپ جۇرگەن. ءبىزدىڭ قازاقتا ورامال-شارشى الىپ جۇرگەن بالۋاندار بولسا دا، ءبۇل كۇنگە شەيىن دۇنيە ارالاپ، اتاعىن شىعارىپ، قازاقتىڭ ۇرانىن كوتەرىپ جۇرگەن بالۋان جوق ەدى، مۇقان بالۋان بۇل تۋرادا بىرىنشىلىكتى الدى. بەس-التى جىل مۇنان بۇرىن مۇقان دا ەل اراسىندا اتاقتى بالۋان بولىپ جۇرگەن جىگىت ەدى، تالاپتى، تاۋەكەلشىل بولعاندىقتان باسقا جۇرتتىڭ تالاپكەرلەرى ىستەگەن ىسكە كىرىستى. قازاق بالاسى ءار ىستە وسىنداي تالاپتى بولسا، ەشكىمنەن كەيىن قالماس ەدى».
ەكىنشىسى: «پالۋان قازاق» دەگەن اتپەن جاريالانعان. «15 نومىردە «قازاقتا» ءاتى-جونى جازىلعان پالۋان مۇقان مۇڭايتپاس ۇلى «جۇلدىز» گازەتاسىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بىلتىر قازان شاھارىندا نيكيتين سيركىندە (تاماشاحانا) كۇرەسىپ 17 كىسىنى جىققان ەكەن. بيىل تاعى سول مىرزا پاناي باقشاسىندا كۇرەسىپ 10 كۇن ىشىندە 13 كىسىنى جىعىپ، ناعىز پالۋاندىققا قالعان. 28 يۋندە «الەمنىڭ پالۋانى» لاقابىن العان لوريح دەگەن پالۋانمەن كۇرەسپەكشى. مۇقان پالۋان 10 كۇن ىشىندە 700 سوم اقشا تاپقان. «تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار».
ءبارىمىز بىلەتىندەي، باتىر اتامىز دۇنيەجۇزىنىڭ ءبىراز ەلدەرىن شارلاپ، 50-دەن استام مەدالعا يە بولعان. پالۋاندى ءار جەردە ءارقالاي اتايتىن: "ياماگاتا مۋحانۋرا"، "قارا يۆان"، "قىزىل ماسكا"، "مۋحانۋرا"، "قارا مۇستافا". وسىلاردىڭ ىشىندەگى "قارا يۆان" لاقابىن "ءتورت يۆان" قۇرامىندا بولعان كەزدە السا، "قارا مۇستافا" لاقابىمەن تۇركيادا شىعىپ، شاكىر-پاتشانىڭ كوزىنە تۇسكەننەن كەيىن، پاتشا پالۋانىمىزدى قاجىلىققا بارۋعا شاقىرادى. باتىرىمىز ۇسىنىستى قابىل الىپ، قاجىلىققا بارىپ كەلگەن سوڭ، مۇقان مۇڭايتپاس ۇلىنىڭ ەسىمىنە "قاجى" دەگەن كيەلى مارتەبە قوسىلادى.
احمەتجانوۆا اجار. كازنۋ يم. ال-فارابي. فاكۋلتەت يستوريي، ارحەولوگيي ي ەتنولوگيي
You Might Also Like
-
تىل-مادەنيەتپەن تىعىز بايلانىستا بولاتىن ونىڭ اجىراماس بولىگى. تىل-دۇنيەنى ەتنيكالىق جاعىنان تانۋدى وزىندىك ەرەكشەلىكپەن كورسەتەدى. تىل-مادەنيەتتىڭ قاجىماس ىرگەتاسى. بۇكىل الەمنىڭ ۇلتتىق بەينە...
-
حالىق ىشىندە ءبىر جاقسى ءسوز بار: «ەشقاشان ەشقاشان دەپ ايتپا». ءومىر بىزگە ەشنارسەنى كەسىپ ايتۋعا كەلمەيتىنىن ۇيرەتتى. كەزدەيسوقتىق دەگەنىمىزدىڭ زاڭدىلىق ەكەنىن، زاڭدىلىق دەگەنىمىزدىڭ كەزد...
