ەسكەرتكىش
اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ سەكرەتارى جانايداروۆ ەرتەڭگىلىك كابينەتىنە كەلىپ، شەشىنىپ، شاشىن تاراپ، يىعىنا تۇسكەن اق قايىزعاقتارىن سىلكىپ، كرەسلوسىنا وتىرا بەرگەنى سول ەدى، وڭ جاق بۇرىشتاعى تەلەفون ونىڭ وتىرعانىن كۇتىپ تۇرعانداي اياق استى بەزىلدەپ الا جونەلدى: «مەجگورود» دەدى ىشتەي جانايداروۆ ترۋبكانى تەز قۇلاعىنا توسىپ.
— اللو، — دەدى ول داۋىسىن ءارى شارشاعان، ءارى تاڭ اتپاي جۇمىستان باسقانى ويلاماي وتىرعان ىسكەر ادامنىڭ ماقامىنا سالىپ ماڭىزدانا... — تىڭداپ تۇرمىن! جانايداروۆ! ءا-ا، سالەمەتسىز بە، تۇرسىن ساتانوۆيچ! — ونىڭ الگىندەگى سامارقاۋ ماڭعازدىعىنان تۇقىم دا قالماي، ترۋبكانىڭ ىشىنە ەنىپ كەتە جازدادى. — قالاي، دەنساۋلىعىڭىز جاقسى ما؟ تىماۋراتىپ قالدى دەپ ەستىپ ەم، كوكتەم عوي، بۇل ەڭ ءبىر الدامشى دا قيىن كەزەڭ. جىلى كيىنىپ، ساقتانىپ جۇرسەڭىزشى. ساقتانىپ جۇرسەڭىزشى دەيمىن. سۋىقتان دا... ءيا! ەسىمدە. بىلگەندە قانداي! ەسكەرتكىش؟ ەسكەرتكىش... ول... تۇر... تۋرا تەرى يلەيتىن كومبيناتتىڭ الدىندا. جاقسى... جاقسى! — جانايداروۆ جىلان سورىپ جاتقان قۇرباقاداي تابان استى شالا-جانسار كۇيگە كوشتى.
— كەلسىن... كەلسىن... كۇتەمىز... ءسىز دە كەلەسىز بە؟ — ونىڭ داۋسىنا ءدىرىل ارالاستى. — ويباي-اۋ، وندا... ارينە، قۋانامىز. قاشان؟ بۇگىن كەشكە؟ قايدان؟ قالاي-قالاي؟ انگليادان؟ و، قۇداي ساق... قۇداي ساقت... — جانايداروۆ وزىنە-وزى كەلەم دەگەنشە انا جاقتاعى ادام ترۋبكانى قويىپ ۇلگەردى. — قۇداي ۇردى دەگەن وسى!— دەدى ول دۇعا وقىعانداي كۇبىرلەپ. — بۇلاي بولادى دەپ كىم ويلاعان! بۇل اعىلشىنداردىڭ دا جۇرمەيتىن جەرى جوق. نەلەرى بار دەسەڭشى، جەردىڭ انا شەتىنەن جەردىڭ مىنا شەتىنە قاڭعىپ! وتىرمىز عوي وسى، انگليا تۇگىلى الماتىعا دا بارا الماي!
ول ورنىنان قالاي تۇرىپ، كابينەت ىشىندە ەكى قولىن ارتىنا ۇستاپ، قالاي سەندەلىپ كەتكەنىن ءوزى دە سەزبەي قالدى. تەلەفون ترۋبكاسىنان شىققان بەلگىسىز ءبىر كۇش ونى ورنىنان جەپ-جەڭىل كوتەرىپ الدى دا، وپ-وڭاي سەندەلتىپ جىبەرە قويدى.
ول كابينەت ىشىندە سەندەلىپ جۇرگەن كەزىندە ونىڭ نە سەبەپتى سەندەلۋگە ءماجبۇر بولعانىن ايتا كەتەيىك.
بۇل اۋدان — ەجەلدەن مالدى اۋدان. ءتىپتى، ريەۆوليۋسياعا دەيىن بۇل جەردىڭ اتى مالمەن شىققان. مالى كوپ بولعان سوڭ بۇل ارادان ەت كومبيناتى سالىنعان. ەت كومبيناتى سالىنعان سوڭ، ارينە، تەرى يلەيتىن كومبيناتتىڭ قاجەتتىگى كەلىپ تۋاتىنى بەلگىلى. ءسويتىپ، بۇل جەردەن العاش رەت تەرى يلەيتىن شەبەرحانا اشىلادى. سول شەبەرحانا قازاقستانداعى تەرى وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ تۇڭعىشى بوپ شىعادى دا، بەرتىن كەلە ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى كومبيناتتاردىڭ بىرىنە اينالادى. بىلتىرعى جىلى سول كومبيناتتىڭ ءجۇزجىلدىق مەرەكەسىنە اۋدان، وبلىس، قالا بەردى رەسپۋبليكا بوپ قىزۋ دايىندالدى. دايىندىق ۇستىندە كومبينات جۇمىسشىلارىمەن ءارتۇرلى كەزدەسۋلەر، راديو جانە تەلەحابارلار ۇيىمداستىرىلىپ، ارتيستەر مەن جازۋشىلار دا كەلە باستادى. سونداي كەزدەسۋلەردىڭ بىرىندە الماتىدان كەلگەن ءبىر جازۋشى مىنبەگە شىعىپ الىپ: «ءبىز ەڭبەك ادامدارىن قۇرمەتتەۋدى ۇمىتىپ بارامىز. ءبىر قاراپايىم جۇمىسشىعا تاعزىم ەتۋىمىز كەرەك. وسى كومبيناتتىڭ ىرگە تاسىن قالاعان كىم؟ العاشقى شەبەرحانانىڭ يەسى كىم؟ سول العاشقى تەرى يلەۋشىنى تاۋىپ الىپ، وعان كومبينات الدىندا ەسكەرتكىش قويۋ كەرەك. بۇل قاراپايىم ەڭبەك ادامىنا دەگەن شىنايى قۇرمەت بولادى» دەگەن. جۇرت دۋ قول سوقتى. شاپالاق ۇزاققا سوزىلدى. وسىدان سوڭ تريبۋناعا شىعۋشىلار بىرىنەن سوڭ ءبىرى الگى جازۋشىنى ءپىر تۇتىپ، تەز ارادا ەسكەرتكىش سالۋ كەرەك دەگەن پىكىر ايتىپ، ءتىپتى، وسى كەزگە دەيىن العاشقى تەرىپۇرىش جايلى ويلاماي كەلگەن اۋدان باسشىلارىن ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا جەردەن الىپ جەرگە سالدى.
ءسويتىپ، العاشقى تەرى يلەۋشىگە ەسكەرتكىش اشۋ جونىندەگى ۇسىنىس وبلىسقا، وبلىستان رەسپۋبليكاعا، رەسپۋبليكادان ورتالىققا كەتتى. ورتالىققا اتتانعان قاعاز اتتاي التى ايدان سوڭ اۋدانعا ارىپ-اشىپ قايتىپ ورالدى. بۇرىشتامادان بۇرىشتاما سوعىلىپ، بۇرىشتاما سوعاتىن ساۋ جەر قالماعان سوڭ تىلدەي-تىلدەي سىلتەمەلەر جاپسىرىلىپ، جانايداروۆتىڭ الدىنا اۋليەنىڭ باسىنداعى شەڭگەلدەي ساۋسىلدەپ ارەڭ جەتتى.
قىسقاسى، ەسكەرتكىش سالۋ ماسەلەسى ءاۋپىرىم تاڭىرىممەن شەشىلدى. ەندى، ەسكەرتكىشتى تۇگەل بويىمەن قويۋ كەرەك پە دەگەن سۇراق تۋدى. «ارتيستەر مەن جازۋشىلارعا ەسكەرتكىشتى وتىرعىزىپ تا، تۇرعىزىپ تا، جامباستاپ جاتقىزىپ تا سالامىز، ال ەڭبەك ادامىنىڭ بەلىنەن تومەنگى جاعىن كەسىپ تاستاعانىمىز ۇيات بولار» دەپ، اقىرى، ونىڭ تۇلا بويىمەن تۇتاس سالۋعا شەشىم قابىلداندى.
شەشىم قابىلدانعان سوڭ الماتىداعى سۋرەتشىلەر وداعىنا قۇلاش-قۇلاش حاتتار جولدانىپ، «وسىلاي دا وسىلاي، بىزگە جاقسى ءبىر ءمۇسىنشى جىبەرىڭىزدەر» دەگەن ءوتىنىش ايتىلدى.
ءبىر جەتىدەن سوڭ الماتىدان ەكى ءمۇسىنشى كەشتەتىپ جەتىپ كەلدى. ۇگىت-ناسيحات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كەلىپ، مۇسىنشىلەردىڭ قابىلداۋ كۇتىپ وتىرعانىن حابارلادى.
— كىرسىن، — دەدى جانايداروۆ گالستۋگىن تۇزەپ.
كابينەتكە كوزدەرى ءشولدىڭ قۇدىعىنداي شۇڭىرەيگەن، ساقالدارىنىڭ ار جاعىندا نە نارسە جاتقانى بەلگىسىز، ءبىرى شاشىن ءورىپ تاستاعان، ەكىنشىسىنىڭ شاشى يىعىن جاپقان ەكى جىگىت كىرىپ كەلگەندە جانايداروۆ سەلك ەتە قالدى.
ەكى ساقال قول الىسىپ امانداسىپ بولعان سوڭ جانايداروۆتىڭ وزدەرىنە سەنىمسىزدىكپەن تىجىرىنا قاراپ وتىرعانىن كورىپ، ولار دوكۋمەنتتەرىن كورسەتتى.
— دۇرىس، — دەدى جانايداروۆ ولاردان تەز قۇتىلعىسى كەپ. — كىرىسە بەرىڭىزدەر!
— سىزدەرگە قاشان كەرەك؟
جانايداروۆ «قاشانعا كەرەك ەدى؟» دەگەندەي ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنە قارادى.
— كۇزگە، — دەدى ءبولىم مەڭگەرۋشىسى. — جيىرما ءتورتىنشى وكتيابرگە. كومبيناتتىڭ ءجۇزجىلدىعىن سول كۇنى سالتاناتتى تۇردە اتاپ ءوتۋ بەلگىلەنىپ وتىر. سوعان دايىن ەتە الاسىزدار ما؟
— تۇك ەمەس، — دەدى شاشى ورىلگەنى تەمەكىسىن اۋزىنا سالىپ.
— زاپىرىستى، — دەدى سىرعا تاققان بىرەۋى وعان زاجيگالكا جاعىپ.
سونىمەن، ءمۇسىن قويۋدىڭ العاشقى جورالعى شارت قاعازدارى جاسالىپ، ەكى مۇسىنشىگە اۆانس بەرىلدى.
ءمۇسىن جاساۋدىڭ ەڭ قيىن كەزى ەندى باستالدى. «ءمۇسىندى قالاي جاساۋ كەرەك؟ جاي عانا جۇمىسشىنى قۇيا سالۋ كەرەك پە؟ ونىڭ بەت-پىشىنىن ويدان شىعارۋ كەرەك پە، الدە وسى وڭىردەگى ءتىرى اعايىن-تۋىستارىنىڭ بىرىنەن كوشىرۋ كەرەك پە؟ ال ونىڭ اعايىن-تۋىستارىن قايدان ىزدەۋگە بولادى، ولار وسى وڭىردە بار ما، جوق پا؟ جالپى، العاشقى تەرى يلەۋشىنىڭ ءاتى-جونى كىم؟ ول قاشان تۋىلىپ، قاشان ولگەن؟ ءتۇر-تۇسى، مىنەز-قۇلقى قانداي ەدى؟ تاعى تاعىلار.
ەكى ءمۇسىنشى وسىلاردى انىقتاعانشا ەكى اي ءوتتى. راس-وتىرىگىن كىم ءبىلسىن، ونىڭ الىس تۋىستارى دا تابىلدى. ولار ءتىپتى، وسى اۋداندا، ءدال رايكومنىڭ جانىندا تۇراتىن بوپ شىقتى. العاشقى تەرى يلەۋشىنىڭ ءاتى-جونى دە انىقتالىپ، رەسمي قاعازعا: «مەلدەن جەلدىبايەۆ — قازاقستان تەرى وڭدەۋ ونەركاسبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى» دەپ جازىلدى. مەلدەن جەلدىبايەۆتىڭ بۇگىنگى الىس تۋىسى اشتەن جەلدىبايەۆ №2 ءۇي باسقارماسىندا سانتەحنيك بوپ ىستەيدى ەكەن. ول مەلدەننىڭ مىنەز-قۇلقىن، ءتۇر-تۇسىن، بويىن تۇپ-تۇگەل سيپاتتاپ بەردى. وعان بۇل اڭگىمەنى باياعىدا اكەسى كوزى تىرىسىندە ايتىپ وتىرعان دەسەدى. قىسقاسى، مۇسىنشىلەر ونىڭ سيپاتتاۋى بويىنشا مەلدەننىڭ العاشقى ءراسىمىن قاعازعا ءتۇسىرىپ قاراعاندا اشتەننىڭ وزىنەن اۋمايتىن بوپ شىقتى. ولار قاعازعا ءبىر، اشتەننىڭ وزىنە ءبىر قاراپ وتىرىپ قالدى.
— اينالىپ كەلگەندە ءسىزدىڭ الىس تۋىسىڭىز وزىڭىزدەن اينىمايتىن بولىپ شىقتى عوي، — دەپ تاڭ قالىستى ەكى ساقال.
— ءيا، كوزى كورگەندەردىڭ ايتۋىنشا ول ماعان سويىپ قاپتاعانداي ۇقساس بولعان دەسەدى.
— كەشىرىڭىز، بالكىم ول سىزگە ەمەس، ءسىز وعان ۇقساس شىعارسىز. قانشا دەگەنمەن ول سىزدەن ۇلكەن عوي.
— ءيا، — دەدى سانتەحنيك كۇلىپ. — سولاي بولسا سولاي شىعار.
سونىمەن، مۇسىنشىلەر ءمۇسىندى اشتەننىڭ تۋرا وزىنەن كوشىرەتىن بولدى. دەمەك، اشتەن مىنا ومىردە قانداي بولسا، ءمۇسىن دە سونداي بولۋى كەرەك. ونىڭ بويىن، جۋاندىعىن، ەڭ ارىسى ساۋساقتارىنا شەيىن ولشەپ الدى دا، ولار شۇعىل ىسكە كىرىسىپ كەتتى. اۋداننىڭ مادەنيەت ۇيىنە اشتەن كۇندە كەشكە جۇمىستان سوڭ كەلەدى. كەلەدى دە، مۇسىنشىلەر وتىرعان بولمەگە كىرىپ، ەدىلباي قويىنىڭ تەرىسىن ەكى قولىمەن جوعارى كوتەرىپ، وعان ىنتى-شىنتىسىمەن بەرىلە، سۇيسىنە قاراپ تۇرىپ قالادى. ەكى سۋرەتشى جابىلىپ ەكى جاقتان ەسكيز جاساۋعا كىرىسەدى.
اشتەننىڭ تەرى ۇستاپ سالىنعان ءراسىمى جيىرما شاقتى بولدى. مۇسىنشىلەر الماتىعا بارعان سوڭ سولاردىڭ ەڭ ۇناعان ءتۇرى بويىنشا اۋەلى بالشىقتان، سونان سوڭ گيپستەن ناعىز ءمۇسىن قۇيۋلارى قاجەت.
ءۇي-ۇيدىڭ پودۆالىندا قىزىل اراق ءىشىپ جۇرگەن ەشكىمگە بەلگىسىز اشتەن وسىلايشا اياق استىنان اۋدانداعى ەڭ اتى-شۋلى ادامداردىڭ بىرىنە اينالىپ شىعا كەلدى. العاشقى تەرى يلەۋشىگە قويىلاتىن ەسكەرتكىشتىڭ تۇپنۇسقاسىمەن امانداسقىسى كەلەتىندەر، ونىمەن قاتار ءجۇرىپ اراق-شاراپ دۇكەنىنە بىرگە بارىپ، ءتىپتى، ءبىر كەزەككە تۇرعاندارى ءۇشىن ماقتاناتىندار دا كوبەيە باستادى. ەندى ول اۋدان باسشىلارىنىڭ نازارىنان تىس قالمايتىن بولدى. «ءمۇسىن سوعىلىپ بىتكەنشە ءبىر بالەگە ۇشىراپ قالماسىن، انانى بايقاپ جۇرىڭدەر»— دەگەن جانايداروۆتىڭ ءسوزى تومەندەگى باعىنىشتىلارعا بۇيرىقتاي ەستىلىپ، اۋپارتكومنىڭ بۋفەتى ارقىلى ونىڭ ۇيىنە اسا جاسىرىن ادىسپەن ەكى كۇنگە ءبىر بوتەلكە تازا بيدايدان جاسالعان اراق جەتكىزىلىپ تۇردى. بىلايعى جۇرت بايقاماسىن دەپ اراق «سارىاعاشتىڭ» بوتەلكەسىنە قۇيىلىپ اكەلىنىپ ءجۇردى. ءبىراق اشتەن قاشان دا اشتەن عوي، ءبىر كۇنى قىزۋ كۇيىندە پارككە بارىپ، ءبىر جىگىتتىڭ قىزىن بيگە شاقىرىپ، ول شىقپاي، ونىڭ ارتى جانجالعا، جانجال توبەلەسكە اينالىپ، اقىرى اشتەننىڭ سارى بەلدەۋلى ماشينامەن «قايتۋىنا» تۋرا كەلدى. بولىمشەگە كەپ، ون بەس تاۋلىككە قاعاز تولتىرىلىپ جاتقاندا اشتەن لەيتەنانتتىڭ جازۋ جازىپ وتىرعان قولىن باسىپ تۇردى دا:
— ر... راي-ك-كومعا... تەل... تەلەفون سوعۋعا بولا ما؟— دەدى.
لەيتەنانت وعان كۇلىمسىرەي قاراپ:
— وون-عا حابارلاسقىڭ كەلمەي مە؟— دەدى. — حابارلاس. پەرەس دە كۋەليار ءقازىر تۋرا وزىندە وتىر.
— م... مەن... شىن ايتىپ تۇرمىن، — دەدى اشتەن اۋىپ بارا جاتقان جەرىندە ستولدان ۇستاپ قالىپ.
اعا لەيتەنانت لەيتەنانتقا قارادى.
— زۆانداسىنشى، كورەيىك قىزىعىن، — دەدى لەيتەنانت.
— نە دەر ەكەن؟
اعا لەيتەنانت تا كۇلىمسىرەپ، باسىن يزەدى.
اشتەن تالتىرەكتەپ تۇرىپ ءتورت سيفردى تەرىپ شىقتى دا، داۋىسىن كەنەپ قويدى.
ەكى ميليسيا بىر-بىرىنە قاراپ، الدەنەگە ءماز بوپ كۇلىپ وتىر.
كوپ كۇتتىرمەي ار جاقتان بىرەۋ ترۋبكانى كوتەردى.
— اۋپارتكومنىڭ كەزەكشىسى تىڭداپ تۇر، — دەگەن ەر ادامنىڭ زور داۋىسى ساڭق ەتە ءتۇستى.
— دەج... دەجۋرنىي... مەن.... اشتەن، — دەدى ول قانشا سىر بىلدىرگىسى كەلمەسە دە، ءتىلى ەرىككە كونبەي.
— كىم؟
— اش-تەن! اش-تەن! جەلدىبايەۆ! ەس... ەسكەرتكىش... ءتىڭ ءتۇپ نۇس... قاسى. مەنى جاپ... جاپقالى جاتىر. ءيا! — ول ەكى ميليسياعا بۇرىلدى. ول ەكەۋى وقيعانىڭ قانداي باعىت الىپ بارا جاتقانىن تولىق تۇسىنە الماي وعان اڭتارىلا قاراپ وتىرعان-دى.
—ادرەس... ادرەستەرىڭىز قالاي؟— دەدى اشتەن.
— اۋداندىق ميليسيا بولىمشەسى. كەز كەلگەن اقىماق بىلەدى.
اشتەن ترۋبكاعا قايتا سويلەدى.
— اۋد... اۋداندىق ميليسيا. ءيا. كەز كەلگەن اقىماق بىلەدى.
اشتەن ترۋبكانى قويىپ، ورىندىققا جايعاستى.
ارادا ون مينۋت ۋاقىت وتەر-وتپەستە ونى كەزەكشى ماشينا كەپ الىپ كەتتى.
ەكى ميليسيا ءتۇس كورگەندەي وتىردى دا قالدى.
بۇل وقيعا اشتەننىڭ بەدەلىن بۇرىنعىدان دا كوتەرە ءتۇستى.
ءبىراق بەلگىلەنگەن جيىرما ءتورتىنشى وكتيابرگە ەسكەرتكىش دايىن بولمادى. اۋدان وبلىسقا حات جازىپ، كومبيناتتىڭ ءجۇزجىلدىعىن تويلاۋدى نويابر مەرەكەسىمەن بىرگە وتكىزۋدى ءوتىندى.
ءمۇسىن نويابر مەرەكەسىنە دە دايىن بولمادى. اۋدان وبلىسقا تاعى جازىپ، كومبيناتتىڭ تويىن جاڭا جىل مەرەكەسىنە قاراي وتكىزگەن ءجون دەپ دالەلدەدى.
ءمۇسىن جاڭا جىلعا دا دايىن بولمادى. سونان سوڭ وبلىس اشۋعا ءمىندى. اۋداندى سوزدە تۇرمايتىندىعى ءۇشىن قاتتى ايىپتاپ، باسشىلاردىڭ مادەني جۇمىستى اقساتىپ وتىرعاندىعى بيۋرودا قارالدى. «ءمۇسىن نەگىزىنەن دايىن، تەك مۇرنى، ەكى كوزى مەن ءبىر قۇلاعى سياقتى ۇساق-تۇيەك مۇشەلەر عانا بىتپەي تۇر»، — دەپ جانايداروۆ امالسىز وتىرىك ايتقان بولاتىن. بۇل ءۋاج وبلىس باسشىلارىن ءبىرشاما جۇمسارتىپ كەتتى.
— ءبىر مۇرىن، ەكى كوز، ءبىر قۇلاق قالسا تۇك ەمەس ەكەن،— دەدى باسشى ولاردى ءتونىپ كەپ قالعان قاتال جازادان اراشالاپ.
— ەندى قاشان بىتىرەسىڭدەر؟ ەكى كوزدى ويىپ، ءبىر مۇرىن، ءبىر قۇلاقتى جاپسىرۋعا كوپ بولسا بەس كۇن كەتەر، سولاي ما؟
— سولاي، ارينە.
ۋادەلى بەس كۇندە دە ءمۇسىن بىتپەدى. مۇسىنشىلەردەن: «ەسكەرتكىش دايىن، تەك ەكى كوز، ءبىر مۇرىن، ءبىر قۇلاعى عانا قالدى» دەگەن حابار ءتيدى. سونان سوڭ اۋدان باسشىلارى بۇل ءىستى بىتتىگە ساناپ، وبلىسقا ەسكەرتكىش دايىن بولدى دەپ راپورت بەردى.
قازاقستانداعى العاش تەرى يلەۋشىگە قويىلعان ەسكەرتكىش جايلى حابار جەر-جەرگە تاراپ كەتتى. اۋدان، وبلىس، رەسپۋبليكا، قالا بەردى ورتالىق باسپاسوزدە بۇل جايلى كەڭ تۇردە حابار بەرىلدى. سول حاباردىڭ ناتيجەسىندە بۇگىن، مىنە، اۋدان ورتالىعىنا سوناۋ انگليادان دەلەگاسيا كەلە جاتىر.
ەسكەرتكىش بولسا ءالى دايىن ەمەس. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟
جانايداروۆتى كابينەتىندە سەندەلتىپ جىبەرگەن دە وسى سۇراق ەدى.
— ال ەندى نە ىستەيمىز؟— دەدى ول اپپاراتتىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرىن جيناپ الىپ. — انگليانىڭ تەرى يلەۋ زاۆودىنىڭ وكىلدەرىن ەرتىپ وبلىستىڭ حاتشىسى دا كەلە جاتىر. ولار بۇگىن كەشكە وسىندا بولادى. تاڭەرتەڭ ەسكەرتكىشتى تاماشالاماق. ال قانداي امال بار؟ —ەشكىم ءلام دەپ جاق اشا المادى.
— ەسكەرتكىشتى تۇندە بىرەۋ قۇلاتىپ كەتىپتى دەسەك قايتەدى؟— دەدى شارۋاشىلىق ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى.
— ول قيسىنعا كەلمەيدى، — دەپ قارسىلاستى ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى. — قىلمىسكەردى تاپ دەسە كىمدى ۇستاپ بەرمەكپىز؟ ودان دا شىندىقتى ايتىپ، كىنانى مويىنداۋ كەرەك. بالكىم، ول كىسىنىڭ ءوزى شەتەلدىكتەرگە ءبىر سىلتاۋ ويلاپ تابار.
— وندا ءبارىمىز قۇرىدىق ەمەس پە، — دەپ سەكرەتار وعان وقتى كوزىمەن اتا قارادى. — الداعانىمىز ءۇشىن باسىمىزدان سيپاي قويماس!..
ەندى نە ىستەدىك؟
ەندى نە امال بار؟
ەشكىم ەشقانداي كوڭىلگە قونار امال ايتا المادى.
— مىنا ءبىر جاڭبىر دا بالە بوپ تۇرعانىن قاراشى، — دەپ مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كەنەت قيسىنى جوق ءبىر اڭگىمە باستادى.
— جاڭبىردىڭ بۇعان نە قاتىسى بار؟— دەپ ناسيحات ءبولىمىنىڭ باستىعى وعان ورىنسىز ءسوز ايتقانى ءۇشىن جاقتىرماي قارادى.
جۇرت قايتادان سىلتىدەي تىندى.
— مەن الگى ءسوزدى تەگىن ايتىپ تۇرعان جوقپىن، — دەدى مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ باستىعى. — ءبىز عوي ەسكەرتكىشتى دايىن بولدى دەپ اقپار بەرگەنمەن ونى رەسمي اشقان جوقپىز. ول كۇنى-تۇنى جابىق تۇر. اعىلشىن تەرى يلەۋشىلەرى مەن وبلىستىڭ حاتشىسى كەلگەن كەزدە اعاش دىڭكەنى الىپ تاستاپ، ورنىنا اشتەننىڭ ءوزىن قويا تۇرايىق. ولار كوپ بولسا ون مينۋت، ارى كەتسە جيىرما مينۋت كورەر. ءوزىمىز دە اسىقتىرامىز عوي. «سارىاعاشتىڭ» سۋىن جارتى جىل بويى بوسقا ءىشتى مە، قولىنا قوي تەرىسىن كوتەرىپ جارتى ساعات قيمىلسىز تۇرا تۇرسىن. ودان اشتەننىڭ تۇگى دە كەتپەيدى. ولار كەتكەن سوڭ سەكىرىپ تۇسەدى دە، ۇيىنە بارا قويادى.
— ءتىپتى، تۇسپەي-اق سوندا تۇرا بەرسە قايتەدى، — دەدى جالپى ءبولىمنىڭ باستىعى كۇلىپ. — ۇيىنە تۇندە-تۇندە بارىپ كەپ تۇرار. ال ونىڭ ورنىنا تاعى سونداي ءبىر سانتەحنيك تاۋىپ الارمىز.
ولىك شىعارعانداي تىم-تىرىس وتىرعان جۇرت دۋ كۇلدى.
— جولداستار، كۇلكىنى قويا تۇرىڭدار، — دەپ اشۋ شاقىردى جانايداروۆ.
— ءقازىر كۇلەتىن كەز ەمەس. ال تاعى كىمدە قانداي ۇسىنىس بار؟
— كوپ باس قاتىراتىن ەشتەڭە جوق. جاڭاعى ۇسىنىستى قابىلداۋ كەرەك، — دەدى مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ءوز پىكىرىن ءوزى قولداپ.
جانايداروۆ مەكتەپ پەن ءمۇعالىمدى العاش كورىپ وتىرعان ءبىرىنشى كلاسس وقۋشىلارىنداي تىم-تىرىس بولا قالعان باعىنىشتىلارىنىڭ الدىندا باسىن ۇستاپ ارلى-بەرلى ءجۇرىپ كەتتى.
— مەنىمشە، الگى ۇسىنىستى قابىلداۋ كەرەك-اۋ، — دەدى ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى. — بىزدە باسقا امال جوق.
«اشتەندى تۇعىرعا قويۋ كەرەك پە، كەرەك ەمەس پە؟ قويا قالعان كۇندە شەتەلدىك تەرى يلەۋ شەبەرلەرىنىڭ الدىندا ول جوتەلىپ، نەمەسە تۇشكىرىپ قالىپ جۇرسە، ودان ارعى كۇنىمىز نە بولماق؟» دەگەن سياقتى تولىپ جاتقان ساۋالدارعا تۇس-تۇستان ءارتۇرلى جاۋاپتار ايتىلعان سوڭ، اۋدان باسشىسى دا ويلانىپ قالدى.
اقىرى بۇل ماسەلە داۋىسقا سالىندى.
ءسويتىپ، بيۋرونىڭ شەشىمى بويىنشا اشتەن جارتى ساعات تۇعىرعا ءوزى كەپ تۇراتىن بولدى. قوناقتار بۇگىن كەشكە كەلىپ، تاڭەرتەڭ ەسكەرتكىشتى كورۋى كەرەك. سوندىقتان تورت-بەس ادام اشتەندى اشۋلاندىرىپ الماي، قىتىعىنا ءتيىپ الماي جاقسىلاپ سويلەسىپ، قامىردان قىل سۋىرعانداي ونى مايدا تىلمەن بىلدىرتپەي كوندىرۋگە ءتيىس بولدى.
ولار «ۆرەميا» بىتە بەرگەن كەزدە اشتەننىڭ ۇيىنە ساۋ ەتە ءتۇستى. اشتەن «سارىاعاشىن» ءىشىپ الىپ جاتىپ قالعان ەكەن. «رايكومنان ادام كەپ تۇر» دەگەن سوڭ ازەر باسىن كوتەردى. جىگىتتەر جان-جاقتان انتالاپ، «سولاي دا سولاي» دەپ بولعان جايدى تۇگەل ءتۇسىندىردى. الدادى، ۇگىتتەدى، قورقىتتى، جالىندى، ايتەۋىر اشتەندى جارتى ساعات ەسكەرتكىش بوپ تۇرۋعا كوندىردى. ول «جارايدى» دەگەن كەزدە اۋپارتكوم نۇسقاۋشىلارى يىقتارىنان تاس تۇسكەندەي كەۋدەلەرىن كوتەرىپ، ماڭداي تەرلەرىن ءسۇرتتى.
— ءبىراق جارتى ساعاتتان اسسا، اعىلشىن-ماعىلشىنىڭا قاراماي سەكىرىپ تۇسەم دە كەتە بەرەم،— دەدى ول قىرسىق مىنەزىن كورسەتىپ.
— بايقا، وبكوم حاتشىسى دا بولادى.
— بولسا قايتەيىن. حاتشى بولسا وزىنە حاتشى. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىر ءمۇسىندى دايىنداۋعا ىقپال ەتە الماعان حاتشىنىڭ كىسىمسىگەنى كىمگە كەرەك؟— دەدى اشتەن نۇسقاۋشىلاردىڭ زارەسىن ودان بەتەر الىپ.
قوناقتار ءۇش ماشينا بوپ ءدال ايتىلعان ۋاقىتتا كەلدى. ولار مەيمانحاناعا جايعاسىپ بولعان سوڭ كەشكى اس بەرىلدى. ەكى جاقتىڭ باسشىلارى ءسوز سويلەدى. اعىلشىن دەلەگاسياسىنىڭ باستىعى تەرى يلەۋشىگە العاش ەسكەرتكىش قويعان سوۆەت ادامدارى مەن باسشىلارىنىڭ تاپقىرلىعىنا، تاريحقا دەگەن زور دا نازىك ماحابباتىنا، قاراپايىم ەڭبەك ادامىنا دەگەن ايرىقشا ىقىلاستارىنا، قامقورلىقتارىنا، كوركەمونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرى مەن بىلگىرلىكتەرىنە مەيلىنشە رازى ەكەندىكتەرىن ايتىپ، سولاردىڭ دەنساۋلىقتارى ءۇشىن توست كوتەردى. ءبىزدىڭ جاق تا قاراپ قالماي وبكوم حاتشىسى جاۋاپ ءسوز سويلەپ، بەلگىسىز جۇمىسشىعا قويىلىپ وتىرعان ەسكەرتكىش دۇنيە جۇزىندە ءبىرىنشى ەكەنىن، بۇلاي ەتۋ تەك سوسياليستىك قوعامدا عانا مۇمكىن بولا الاتىنىن، كاپيتاليستىك مەملەكەتتە ولاي بولمايتىنىن، بۇل سەكىلدى ەسكەرتكىشتىڭ باسقا ەش جەردە ەمەس، جەر شارىنىڭ ءدال وزدەرى تۇرعان نۇكتەسىندە بوي كوتەرگەنىنە باسى ءوزى بوپ قۋاناتىنىن جانە قاراپايىم جۇمىسشىعا ەسكەرتكىشتەر قويۋ مۇنىمەن شەكتەلىپ قالعالى وتىرماعانىن، اۋداندىق پارتيا كوميتەتى بۇدان بىلاي دا بەلگىسىز سيىرشىلار مەن بۇزاۋشىلارعا، جىلقىشىلارعا، شوشقاشىلارعا ت.ت. تولىپ جاتقان قۇرمەتتى ماماندىق يەلەرىنە «كەۋدەدەن جوعارى بيۋستەر مەن كەۋدەدەن تومەنگى جاعى دا قامتىلعان تولىق قاندى بەينەلەر» جاساۋدى جالعاستىرا بەرەتىنىن ايتقاندا اعىلشىندار جاعى دۋ قول شاپالاقتاپ، اۋپارتكوم جاعى ءۇنسىز قالدى. ءسوز سوڭىندا ول ەرتەڭگى پروگراممانىڭ وتە تىعىز ەكەندىگىن، سوندىقتان ەسكەرتكىشتى كورۋ بۇگىنگە، تۋرا كەشكى استى ءىشىپ بولعان سوڭعى ۋاقىتقا بەلگىلەنىپ وتىرعانىن حابارلادى. اعىلشىندار جاعى پروگرامما بويىنشا ەسكەرتكىشتى كورۋ ەرتەڭگى استان كەيىن ەكەنىن، جالپى، ونەر تۋىندىسىن تۇندە كورۋ سىپايى تىلمەن ايتقاندا «كورگەنسىزدىك» بولاتىنىن ءتۇسىندىرىپ كورىپ ەدى، اۋدان باسشىسى سول «كورگەنسىزدىككە» امالسىز بارىپ وتىرعانىن، ولاي بولماعان جاعدايدا وسىدان جەتپىس شاقىرىم جايلاۋعا بارىپ كەلۋگە ۇلگىرمەيتىندىكتەرىن، جانە دە قولىنا تەرى ۇستاعان ادام جوباسىنداعى گيپسكە قاراي بەرگەننەن گورى جايلاۋداعى ءتىرى مالشىلارمەن سويلەسىپ، تازا اۋادا جاڭا سويىلعان قويدىڭ ەتىنەن ءوز قولىڭمەن شاشلىق جاساپ جەگەننىڭ الدەقايدا ارتىق ەكەنىن، ال كومبينات الدىندا تۇرعان ەسكەرتكىشتىڭ جان-جاقتان تۇسىرىلگەن فوتوسۋرەتىن ءاربىر دەلەگاسيا مۇشەسىنە سىيعا تارتاتىندىقتارىن ايتقاندا شەتەلدىكتەر ءدان رازى بوپ شۋ ەتە قالدى. دەمەك، قولدادى دەگەن ءسوز.
بۇلار تاماق ءىشىپ وتىرعاندا باياعى تورت-بەس جىگىت اشتەننىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، پروگراممادا ازداپ وزگەرىس بوپ قالعانىن، تۇعىرعا كوتەرىلۋ ەرتەڭ ەمەس، بۇگىن تۇندە بولاتىنىن، راسىنا كەلسە كۇندىز تۇرعاننان گورى تۇندە تۇرۋ مورالدىق-پسيحولوگيالىق جاعىنان الدەقايدا ءتيىمدى بولاتىنىن وعان ارەڭ ءتۇسىندىرىپ، ارەڭ كوندىردى. ەڭ قۋانىشتىسى — اشتەننىڭ كونگەنى بولدى.
— جارايدى، — دەدى ول كەرەۋەتتىڭ باسىندا تۇرعان شالبارىنا قول سوزىپ. — رايكوم ءۇشىن كوندىم!
— ءبىراق بۇل جونىندە جان ادام بىلمەيتىن بولسىن. ءتىپتى، ايەلىڭىزگە دە ءتىس جارماڭىز.
— ول ءۇشىن نە بولادى؟
جىگىتتەردىڭ ءبىرى ونىڭ قولىنا كونۆەرت ۇستاتا قويدى. اشتەن كونۆەرتتىڭ اۋزىن اشىپ ىشىنە ءۇڭىلىپ قارادى دا، كيگەلى جاتقان شالبارىنىڭ قالتاسىنا سۇعا سالدى.
— ۇشەۋ، — دەدى كونۆەرت ۇسىنعان جىگىت. — كەيىن تاعى ەكەۋىن الاسىڭ.
— از ەمەس پە؟
— قاناعات كەرەك، — دەدى ەكىنشى جىگىت شارت ەتىپ.
—جارتى ساعاتتا بەس ءجۇز سوم! ول سەنىڭ ءتورت ايدا تاباتىن تابىسىڭ.
اشتەن ءبىر اياعىن سۇعىپ قويعان شالبارىن قايتىپ شەشە باستادى.
كونۆەرت ۇسىنعان جىگىت ونىڭ شالبارىنا جاتا كەپ جابىستى.
— ويباي، اكە-كوكە! شالبارىڭدى شەشە كورمە، كيە عوي. ول اشەيىن ايتىپ تۇر. اۋزىنان بايقاماي شىعىپ كەتتى. سولاي ما؟— دەپ الگى جىگىتكە دۇرسە قويا بەرگەن بوپ «تىنىش» دەگەندەي كوزىن قىسىپ قويدى.
— ءيا، مەن انشەيىن ايتىپ تۇرمىن، — دەدى ول قۋلانا قويىپ. — شىنىندا دا، ول ءسوزدىڭ اۋزىمنان قالاي شىعىپ كەتكەنىنە ءوزىم دە تاڭ قالىپ تۇرمىن.
اشتەن ەكىنشى بالاعىن سۇعا باستادى.
اقىرى ولار اشتەندى ۇزاتىلعان قىزداي كيىندىرىپ، ەكەۋى ەكى جاعىنان سۇيەمەلدەپ ۇيدەن الىپ شىققاندا «ۋھ» دەپ دەمدەرىن ءبىر-اق الدى. ولار تابالدىرىقتان اتتاي بەرگەندە ايەلى:
— بۇنى قايدا اپاراسىڭدار ءتۇن ىشىندە؟— دەدى.
اشتەن وعان جالت قارادى دا:
— ارالاسپا رايكومنىڭ تىرلىگىنە! — دەپ شىعىپ جۇرە بەردى.
* * *
اعىلشىندار كومبينات الاڭىنا كەلگەندە اشتەن دە تۇعىرعا شىعىپ، وبرازعا ەنىپ، قولىنداعى كەپكەن قوي تەرىسىنە تەسىلە قاراپ تۇرعان ەدى. تۇعىردىڭ جان-جاعىنان تۇسكەن پروجەكتور ساۋلەسى «ەسكەرتكىش» تۇلعاسىن شىنىندا دا الىپ تا سۇستى عىپ كورسەتەدى ەكەن. ونىڭ جانىنا كەلگەن كەزدە جانايداروۆتىڭ ءوزى دە مىناداي كورىنىسكە قايران قالدى.
اعىلشىندار ەسكەرتكىشتى شىر اينالىپ، ونىڭ تاماشا جاسالعانى جايلى ەڭ اسقاق سوزدەرىن اياماي جاۋدىرىپ جاتتى. ولاردىڭ اۋزىنان «عاجاپ»، «سيرەك قۇبىلىس»، «تاماشا»، دەگەن سوزدەر ەستىلگەن سايىن جانايداروۆتىڭ جۇرەگىنە ينە شانشىلعانداي ونە بويى دۋ-دۋ ەتە تۇسەدى.
— كوپ ايالداماستان تەز الىپ كەتىڭدەر! — دەدى ول يدەولوگيا جونىندەگى سەكرەتاردىڭ جانىنان وتە بەرىپ وزگەلەرگە بىلدىرتپەي.
جانايداروۆ اسپانعا قاراپ كۇرسىنگەندە اۋزىنان اق بۋ بۇيدالانا جونەلدى. سوندا بارىپ ول تۇستەن كەيىن باستالعان جاڭبىردىڭ ارتى قارعا اينالعانىن، ولار پروجەكتوردىڭ وتكىر ساۋلەسىن تىنىمسىز سابالاپ تۇرعانىن، اشتەننىڭ بەلى بۋىلعان قارا كۇپايكەسىنىڭ يىعىنا اق «پوگون» ۇيمەلەپ قالعانىن كوردى. سوندا بارىپ ول بەتىنە قيعاشتاي سوعىپ تۇرعان قارعا قاسقايا قاراپ، ءمىز باقپاي تۇرعان اشتەننىڭ قايسارلىعىنا رازى بوپ، وعان ىشتەي جانى اشىدى.
رايكوم سەكرەتارى قانشا اسقتىرعانمەن شەتەلدىك قوناقتار ەسكەرتكىشتى اينالشىقتاپ شىقپاي قويدى. ولار پوستامەنتتىڭ تاسى قايدان اكەلىنگەنىن، بۇل جەرگە قاشان قويىلعانىن، تەرى يلەۋشىگە ەسكەرتكىش قويۋ يدەياسى العاش كىمنەن شىققانىن، سۋرەتشىلەردىڭ باسقا شىعارمالارىن قاي جەردەن كەزدەستىرۋگە بولاتىنىن، جالپى، ولارمەن ساپار اياقتالعانشا تىلدەسۋگە مۇمكىندىك بولار-بولماسىن سۇراپ، جانايداروۆتىڭ ابدەن دىڭكەسىن قۇرتتى. ولارعا قار ارالاس جاڭبىرداي وتىرىك-شىنى ارالاس جاۋاپ بەرىپ جاتقاندا، قاس قىلعانداي وبكوم حاتشىسى دا قاستارىنا كەپ اڭگىمەنى ۇيىپ تىڭداي قاپتى. «قۇداي ساقتاي گور»،— دەدى ىشىنەن جانايداروۆ ءوز وتىرىگىنەن ءوزى شوشىپ. — اياعى ناسىرعا شاپپاسا بولعانى. قايدان عانا باستاي قالىپ ەدىك مىناداي الماعايىپ ءىستى!»
— جالكو! وچەن جالكو!— دەدى ۇزىن بويلى اعىلشىن فوتواپپاراتتىڭ شىنىسىن ورامالىمەن ءسۇرتىپ جاتىپ.
— ول نەگە وكىنىپ تۇر؟— دەدى جانايداروۆ اۋدارماشىعا.
— ەسكەرتكىشتى كۇندىز كورمەگەندەرىنە وكىنىپ تۇر، — دەدى اۋدارماشى.
— ءسىز ولارعا ءتۇسىندىرىپ ايتىڭىز. ءبىزدى تاعى ءبىر داستارقان كۇتىپ تۇر. كوپ كەشىكسەك ۇيات بولار،— دەدى يدەولوگيا سەكرەتارى جالىنعانداي ۇنمەن.
— و-و! تاستارحان!— دەدى ۇزىن اعىلشىن قاتتى ايعايلاپ. — وپيات تاس-تار-حان!
— ءيا، — دەدى يدەولوگيا سەكرەتارى ولاردىڭ نازارىن ەسكەرتكىشتەن گورى وزىنە اۋدارعىسى كەپ كوڭىلدەنە. — قازاقتار ەتتى تۇندە جەگەندى جاقسى كورەدى.
اۋدارماشى جالما-جان ولارعا بۇل ءسوزدى دە جەتكزدى.
— و-و! شكوتلاند... يا شكوتلاند! مي توجە لۋبيم نوشيۋ كۋشايت، — دەدى ەكىنشى ءبىر اعىلشىن.
— مۇنىڭ ارعى تەگى — شوتلاندىق. شوتلاندىقتار دا ەتتى تۇندە جەۋدى جاقسى كورەدى، ەگەر بار بولسا دەپ تۇر، — دەدى اۋدارماشى ءسوزىنىڭ اياق جاعىن اعىلشىن ايتىپ كەتكەن ونىڭ ءسوزىن تولىق اۋدارىپ.
ولار ءماز بوپ كۇلدى.
وبكوم حاتشىسى ولارمەن قوشتاستى دا، ورتالىققا ءجۇرىپ كەتتى. قوشتاساردا جانايداروۆتى ءسال وڭاشا شىعارىپ: «ەسكەرتكىشتەرىڭ جاقسى ەكەن. ادامدارىڭ ءتىرى سەكىلدى، تۋرا ءومىردىڭ وزىنەن الىنعان!» — دەپ ماقتاپ كەتتى. «ءيا. تىرىستىق قوي»،— دەدى جانايداروۆ نە ايتىپ تۇرعانىن ءوزى دە بىلمەي. ونىڭ ماشيناسى كوزدەن تاسا بولعاندا، قوناقتاردىڭ ءبىرى كەنەت شىڭعىرىپ جىبەردى. جۇرت وعان دۇرلىگە قارادى. فوتواپپاراتىن سۋرەتكە تۇسىرگەلى كوزىنىڭ الدىنا اپارا بەرگەن شوتلاندىق اعىلشىن جوعارى قاراعان بويى اۋزىن اشىپ قاتىپتى دا قالىپتى.
— و! و! — دەدى ول سۇق ساۋساعىن ەسكەرتكىشكە قاراي سوزىپ. ءبىر بالە بولعانىن ۇققان جانايداروۆتىڭ كەۋدەسىنەن جان كەتىپ قالدى. شوتلاندىق اعىلشىن وتانداستارىنا الدەنە دەپ سارناي جونەلدى. جانايداروۆ تا بولارى بولدى دەگەندەي باسىن جوعارى كوتەرىپ ەدى، اشتەننىڭ قولىنداعى قوي تەرىسى ۇيرىلە سوققان جەلمەن تەربەلىپ تۇر ەكەن.
ەسكەرتكىش باسىندا ۋ-شۋ باستالدى دا كەتتى. ءبارى جانايداروۆتى قورشاپ الىپ، سۇراق دەگەندى قارداي بوراتتى. «بۇل نە؟ ەسكەرتكىشتىڭ قولىنداعى تەرى نەگە قوزعالادى؟ ءبىز وسىنى راس كورىپ تۇرمىز با، الدە ەلەس پە؟» دەگەن سياقتى جاۋاپ بەرمەسكە بولمايتىن قيىن سۇراقتار قاپتادى.
جانايداروۆ جاۋاپ تابا الماي سەكرەتارعا قارادى. ول ءوزىن قورشاعان ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرىنە تەلمىردى. «تۇعىرعا اشتەننىڭ ءوزىن قويايىق» دەپ يدەيا ايتقان مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كومەككە كەلمەگەندە كۇن قاراڭ ەدى.
ول كەنەت:
— بۇل — سۋرەتشىلەردىڭ كوركەمدىك شەشىمى، — دەدى ول جوعارىعا قاراپ تۇرىپ. — تەرى يلەۋشىنىڭ قولىنا گيپس نە قاڭىلتىر ۇستاتىپ قويۋ تاپقىرلىق ەمەس، ودان دا تابيعي تەرى ۇتىمدى بولادى. بىزدە نە كوپ — تەرى كوپ. كومبينات قىزمەتكەرلەرى اپتا سايىن تەرىنى جاڭارتىپ وتىرادى. بۇلاي ەتۋ — كوركەمونەردى ءومىر شىندىعىنا ءبىر تابان جاقىنداتا تۇسەدى، — دەدى ول دا نە ايتىپ، نە قويعانىن ءوزى دە بىلمەي.
شەتەلدىك قوناقتاردىڭ تاڭدانىسىندا شەك بولمادى. ولاردىڭ ءبارى اسپانعا قاراپ، جەلمەن تەربەتىلىپ تۇرعان تەرىدەن كوز المادى. مۇسىنشىلەردىڭ ءارى قاراپايىم، ءارى عاجايىپ تاپقىرلىقتارى تۋرالى ماقتاۋ مەن ماداقتاۋ ءسوزدىڭ ۆزۆود-ۆزۆودى اعىتىلىپ، ولاردىڭ ءبارى مىنانداي تەڭدەسى جوق كوركەمدىك شەشىمگە قايران قاپ تۇرعان ساتتە اشتەننىڭ ساۋساقتارىنان جان كەتىپ، تەربەتىلىپ تۇرعان تەرى قولىنان ءتۇستى دە، توبەدە ارى-بەرى تەڭسەلە ۇشىپ كەپ، ءدال اعىلشىنداردىڭ الدىنا جالپ ەتە قالدى.
شەتەلدىك قوناقتار سىلتىدەي تىنىپ، الدارىندا جاتقان تەرىدەن كوز الماي قالشيىستى دا قالدى.
— ءاي، يت-اي، ءسال شىداي تۇرساڭ قايتەر ەدى، — دەپ كىجىندى جانايداروۆ قازاقشا. قوناقتار دا، اۋدارماشىلار دا تۇككە تۇسىنبەي، ونىڭ نە ايتقانىن قايتالاپ سۇرادى.
جاۋاپتى يدەولوگيا سەكرەتارى بەردى.
— ءومىرى تۇسپەيتىن تەرى ەدى، ءدال قوناقتار كەلگەندە ۇياتقا قالدىرعانىنا قىنجىلىپ تۇر، — دەدى ول دا تەرىگە ءۇڭىلىپ. — جۇمىسشىلار جوندەپ قىستىرماعان عوي.
وسى كەزدە شوتلاندىق اعىلشىن اۋدارماشىعا قاراپ الدەنەلەردى شۇبىرتىپ سويلەي جونەلدى. اۋدارماشى يىعىن ءبىر قوزعاپ ءبىراز ءۇنسىز تۇردى دا جانايداروۆقا جاقىنداپ:
— تەرىنى سىزدەر ءبارىبىر اپتا سايىن اۋىستىرادى ەكەنسىزدەر. مىناۋ جەرگە عايىپتان تايىپ ءتۇسىپ قالدى. سونى سۋۆەنير رەتىندە ساتساڭىزدار الار ەدىم دەپ تۇر. بەس ءجۇز فۋنت-ستەرلينگ تولەيمىن دەيدى. ءسىز قالاي قارايسىز؟— دەدى اۋدارماشى.
ءسات سايىن ءبىر بالەنىڭ جاقىنداپ كەلە جاتقانىن سەزگەن جانايداروۆ پالتوسىنىڭ قالتاسىنداعى تەرشىگەن ساۋساقتارىن بىر-بىرىنە ۇيكەپ تۇرىپ:
— تەگىن-اق السىن، — دەدى ۇلكەن جومارتتىق تانىتىپ تۇرعانداي كۇلىمسىرەپ. مانالى بەرى ورىسشانىڭ ءوزىن تۇسىنبەي تۇرعان شوتلاندىق اعىلشىن اۋدارماشى مەن جانايداروۆقا كەزەك قاراپ:
— و-و، كاكوي توبرىي رۋسسكي! — دەدى ونىڭ تەگىن بەرىپ تۇرعانىن بىردەن ءتۇسىنىپ.
— ول ورىس ەمەس، قازاق، — دەدى اۋدارماشى كۇلىپ.
— ا-ا، تا-تا! كازاك! — دەپ ول دا كۇلدى. — بەسپلاتنو — ەتو حوروشو!.. شكوتلاند لۋبيت بەسپلاتنو!..
ولار دۋىلداپ كۇلىپ جاتقاندا اشتەن:
— قايتساڭدارشى، قاتىپ قالدىم عوي، — دەدى گۇج ەتىپ. بۇل ءسوزدىڭ تەز ايتىلعانى سونشا شەتەلدىكتەر عانا ەمەس، ءتىپتى اشتەننىڭ وتانداستارىنىڭ ءوزى داۋىستىڭ قايدان شىققانىن ءجوندى اڭعارماي قالدى. ءبىراق ءبارى دە، اسىرەسە اعىلشىندار جاعى، ايتەۋىر ءبىر وقىس دىبىستىڭ شىققانىن، دىبىس قانا ەمەس، ءبۇتىن ءبىر سويلەمنىڭ جەرگىلىكتى تىلدە ايتىلىپ وتكەنىن سەزىپ، كۇلكىلەرىن ءبىر ساتكە تىيا قويدى. جاپادان-جالعىز تۇرعان ادامدى الدەكىم قۇلاعىنان جاي عانا شەرتىپ وتكەندە قانداي بولسا، ولار دا جان-جاقتارىنا تاپ سولاي جالتاقتاپ، كۇدىكتى ەشكىم كورىنە قويماعان سوڭ ول جونىندە ەشكىم ەشتەڭە دەي قويمادى.
شوتلاندىق اعىلشىن مىڭ قايتارا راحمەت ايتىپ، اشتەننىڭ سارايىندا قىرىق جىل جاتقان قاتقان تەرىنى مۇقيات وراپ، «adidas» دەگەن جازۋى بار سومكەسىنە سالىپ قويدى.
شەتەلدىكتەر اسىقتىرماق تۇگىلى جەڭىنەن تارتسا دا كەتەر بولمادى. دەلەگاسيا جەتەكشىسى ۇزىن اعىلشىن ءسوز سويلەدى. وسىنداي سيرەك كەزدەسەتىن ەسكەرتكىشتى ءوز كوزدەرىمەن كورگەندەرىنە شەكسىز باقىتتى ەكەندىكتەرىن، بۇل وقيعا رۋحاني ومىرلەرىندەگى ەڭ ءبىر جارقىن دا اسەرلى بوپ ەستە قالاتىندىقتارىن ايتتى. ودان سوڭ شوتلاندىق اعىلشىن ءسوز الدى. ول كوڭىل-كۇيلەرىنىڭ اسا كوتەرىڭكى ەكەندىكتەرىن، مۇنداي ساپار جونىندە ەلدەرىنە بارعان سوڭ كەڭ تۇردە اڭگىمەلەيتىندەرىن، ەسكەرتكىش قولىنان تۇسكەن جاي عانا تەرىنىڭ بريتان مۋزەيىندە ساقتالىپ، بارشا حالىقتىڭ ورتاق مۇددەسىنە اينالاتىنىن جانە بۇل تەرىنىڭ مۋزەيگە ساتقاندا كەم دەگەندە ون مىڭ فۋنت-ستەرلينگ بولاتىنىن، سوندىقتان، 500 فۋنت-ستەرلينگتى قايتكەن كۇندە دە تاستاپ كەتەتىندىكتەرىن ۇيالماي، جاسىرماي اشىق ايتتى. ارينە، ءبىرىنشى — سانا، ال اقشا — ادام ومىرىندەگى ءتورتىنشى، بەسىنشى — اتريبۋت دەپ تاربيەلەگەن ءبىزدىڭ ادامدار شۋ ەتىپ، ءاميانىنان شىعىپ قالعان اقشانى ونىڭ قالتاسىنا قايتا سالىپ بەردى. وسى كەزدە تاعى دا الدەكىمنىڭ: «قاپ!» — دەگەن داۋىسى ەستىلدى. شەتەلدىكتەر تاعى اڭتارىلىسا قالدى. ءبىراق بۇل جولى دا ەشكىم اڭعارا الماي قالدى. مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى رەسپۋبليكادا كەڭ تاراپ كەلە جاتقان قوستىلدىكتىڭ پايداسىن ناق وسى جولى انىق كوردى. ول رايكومنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارىنا الدەنەنى ءتۇسىندىرىپ جاتقان بوپ قازاق تىلىندە:
— ءاي، اشتەن! ءبىز دە ەرىگىپ تۇرعان جوقپىز. مىنا قوناقتار سەنى شىر اينالىپ كەتەتىن ەمەس. ءسال شىدا. ەندى بەس مينۋت. سونان سوڭ كەتەمىز،— دەدى. — ەسكەرتكىش جاقتان الدە قينالىس، الدە ىزانى بىلدىرگەن ءبىر تۇسىنىكسىز دىبىس ەستىلدى. — ءاي، تىنىش تۇر، — دەدى ول تاعى دا جەرگە قاراپ تۇرىپ. — ەندىگى جەتپەگەنى سەنىڭ سول جاقتا تۇرىپ بىزبەن ۇرىسۋىڭ ەدى! «قاپ! ۆاليۋتا!» دەپ كىجىندى اشتەن قاعا بەرىستە قىسقا قايىرىپ.
— ميستەر كونراد،— دەدى يدەولوگيا سەكرەتارى اۋدارماشىدان دەلەگاسيا جەتەكشىسى ۇزىن اعىلشىننىڭ ءاتى-جونىن ءبىلىپ الىپ. ول بۇعان جالما-جان جالت قارادى. —كەشىرىڭىزدەر، ءبىزدى كۇتىپ قالدى. — ول ساعاتىن ساۋساعىمەن سوعىپ-سوعىپ قويدى.
— و-و، تا-تا! نادو، نادو! — دەپ ول دا وزگەلەرگە الدەنەنى اعىلشىنشا سۋىلداتا جونەلدى.
بەس-التى مينۋتتان سوڭ ەسكەرتكىش الاڭى بوس قالدى. ولاردىڭ شۋى باسىلىپ، ءبىر توبە اينالا بەرگەندە اشتەن بۇكىل دەلەگاسيا مەن ءبىر توپ ءوز وتانداستارىن ايىزى قانعانشا، ءبىر ءارپىن قالدىرماي شەشەلەرىنەن بوقتاپ، تۇعىردان ءتۇستى. جارتى ساعات بويى قيمىلسىز تۇرعاندىقتان اياق-قولى سىرەسىپ، بەلى قوزعالتپاي قاپتى. تۇعىردان تۇسكەن بەتتە ول قالتاسىنداعى تورتتىك بوتەلكەنى سۋىرىپ اپ، «سارىاعاشتان» قىلقىلداتا جۇتتى دا، ۇيىنە قاراي قيرالاڭداي جونەلدى.
* * *
جۇرتتىڭ كوزى ەندى ۇيقىعا ەنە بەرگەندە شوتلاندىق اعىلشىن كورپەسى ورتەنگەندەي باج ەتىپ ورنىنان اتىپ تۇردى. قاسىنداعى كونراد نە بولعانىن سۇرادى. ول تەرى سالعان سومكەسىن ەسكەرتكىش باسىندا قالدىرىپ كەتىپتى. كونراد ورنىنان تۇرىپ، كەلەسى بولمەدە جاتقان اۋدارماشىعا بولعان جايدى ءتۇسىندىردى. اۋدارماشى ەسكەرتكىش الاڭىنىڭ الىس ەمەس ەكەنىن، قوناق ۇيدەن شىققان بەتتە تۋرا جۇرە بەرسە، وڭ قول جاقتان ەڭسەلى كومبينات ءۇيى كورىنەتىنىن ءتۇسىندىردى. كەرەك بولسا بىرگە ەرىپ بارۋعا دايىن ەكەنىن ايتىپ ەدى، مىنا تۇرعان جەرگە اۋرە بولماي-اق قويىڭىز، ءوزىم-اق بارىپ قايتامىن دەپ دجونس شالا-پۇلا كيىنىپ دالاعا اتىپ شىقتى.
ارى كەتسە ون-ون بەس مينۋتتىق جول ەدى، جارتى ساعاتتان استى، دجونس ءالى جوق. ونى جالعىز جىبەرگەنى ءۇشىن اۋدارماشى وكىنە باستادى. ول كونرادقا قايتا كەلدى، «سولاي دا سولاي»، «دجونس ءالى جوق» دەدى.
قوناق ۇيدەگى بۇكىل شەتەلدىك اياقتارىنان تىك تۇردى. كونراد پەن اۋدارماشى پلاششتارىن كيىپ، ەندى ىزدەۋگە شىققالى جاتقاندا ءۇستى-باسى مالمانداي سۋ، ابدەن شارشاعان، ابىرجىگەن، جالتىر باسىنا دەيىن بالشىق شاشىراعان دجونس كىرىپ كەلدى.
— تاپپادىم، — دەدى ول ەنتىگىپ.
— قالاي؟
— سول. ءسىرا، مەن، اداسىپ كەتكەن بولسام كەرەك.
— قۇدايىم-اۋ، اداسقىڭ كەلسە دە اداسا المايتىن جەر عوي ول، — دەدى اۋدارماشى. —وسى جەردەن ەكى كوشە تىك وتسەڭ بولدى ۇلكەن كومبينات كورىنەدى. كورىندى مە؟
— ءيا.
— مىنە، سول كومبيناتتىڭ الدىندا تۇرعان ەسكەرتكىشتى قالاي كورمەدىڭ؟
— جوق،— دەدى ول ەكى كوزى ۇرەيگە تولىپ. — ەسكەرتكىش جوق!
— قالاي؟ جوعى قالاي؟
— قالاي بولۋشى ەدى؟ سول، جوق! كومبينات تۇر، ەسكەرتكىش جوق!
— ءسىز... استە... مۇلدە باسقا جاققا كەتكەن بولدىڭىز عوي، — دەپ كۇلدى اۋدارماشى. — ءجۇرىڭىز، ەكەۋمىز بارىپ كورەيىك.
ولار كومبينات الدىنا كەلگەندە ءوز كوزدەرىنە وزدەرى سەنبەي تۇرىپ قالدى. ءبارى تۇر، ءتىپتى، تۇعىر دا ورنىندا، تەك ەسكەرتكىش جوق! اۋدارماشى مەن شەتەلدىك بىر-بىرىنە قارادى. سونان سوڭ كوزدەرىن ۋقالاپ تۇعىر ۇستىنە قايتا ءۇڭىلدى.
— SOS! — دەدى دجونس ايعايلاپ، — SOS! ەسكەرتكىشتى بىرەۋ ۇرلاعان.
— مۇمكىن ەمەس، — دەدى اۋدارماشى باسىن شايقاپ.
— ابدەن مۇمكىن! ءبىزدىڭ ەلدە مۇنداي وقيعا ءجيى كەزدەسەدى. ليۆەرپۋلدە تەمىرجولدىڭ كوپىرى ۇرلانعانىن ەستىگەن بولارسىز. ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە!
— ءيا، ەستىگەم! — شىنىندا دا، سوۆەت گازەتتەرىندە انگلياداعى ۇرلانعان تەمىرجول كوپىرى جايلى حابار شىققان.
— تەمىرجول كوپىرىنىڭ قاسىندا ەسكەرتكىش دەگەن نە ءتايىرى! قالتاعا سالىپ كەتەتىن قۋىرشاق ەمەس پە؟ مىنانداي سيرەك كەزدەسەتىن ەسكەرتكىشكە قاراۋىل قويماۋ دەگەن جاۋاپسىزدىق قوي. مىنە، بوتەلكە جاتىر، ۇرىلار اراق ىشكەن!
شەتەلدىكتەر بۇكىل قوناق ءۇي مەن اۋپارتكوم قىزمەتكەرلەرىن اياقتارىنان تىك قويدى. قوناق ۇيگە جانايداروۆ پەن يدەولوگيا سەكرەتارى كەلدى. ءمان جايدى تۇسىنگەن سوڭ ولار ەسىنەپ تۇرىپ:
— ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، — دەدى.
— نەگە مۇمكىن ەمەس! ابدەن مۇمكىن! جاڭا عانا ءوز كوزىمىزبەن كورىپ كەلدىك! مەن سۋمكامدى سوندا ۇمىتىپ كەتكەن ەكەنمىن. سونى ىزدەپ بارعاندا كوردىك. ءبىراق سۋمكا تابىلمادى.
جانايداروۆ، ارينە، قوناق ۇيگە كەلە جاتىپ شەتەلدىكتەردىڭ نەگە شۋىلداپ جاتقان سەبەبىن انىقتاپ الىپ، نۇسقاۋشىلاردى اشتەنگە جىبەرىپ، تەز ورنىنا بارىپ تۇرسىن، جاڭبىر دا، قار دا جوق، كۇن جىلىندى دەگەن.
تەلەفون شىر ەتە قالدى. نۇسقاۋشىلار ءبارى دايىن ەكەنىن ايتتى.
— ءقازىر كورەيىك. جۇرىڭىزدەر، — دەدى جانايداروۆ. ءبىزدىڭ ەلدە ەسكەرتكىش تۇگىل كوشەدە جاتقان اقشانى ەشكىم المايدى.
ولار دۇرلىگىپ الاڭعا كەلگەندە قولىنا جاڭا قوي تەرىسىن ۇستاپ تۇرعان ەسكەرتكىشتى كوردى.
— ەشكىم دە ۇرلاعان جوق. انە، ەسكەرتكىش ورنىندا. كومبينات قىزمەتكەرلەرى ونىڭ قولىنا جاڭا تەرى ۇستاتىپ تا ۇلگەرىپتى، — دەدى جانايداروۆ ۇيقىلى-وياۋ، نەمقۇرايدى ۇنمەن.
دجونس پەن اۋدارماشى جۇرەكتەرىن ۇستاپ، تەڭسەلىپ تۇرىپ قالدى. ولار ماشيناعا وتىرىپ كەتكەن سوڭ يدەولوگيا سەكرەتارى:
— ءاي، اشتەن، انا شەتەلدىكتىڭ سۋمكاسىن قايتار. بۇكىل ەلدى ۇياتقا قالدىراسىڭ، — دەدى جوعارى قاراپ تۇرىپ. — ونى سەنەن باسقا ەشكىم العان جوق.
— «اديداس» دەگەن سۋمكا بالاما كەرەك بوپ ءجۇر ەدى...
— ەرتەڭ قويمادان بىرەۋ ەمەس، ەكەۋىن تاپتىرىپ بەرەم. قايتار.
— جارايدى،— دەدى ول تۇعىردان ءتۇسىپ كەلە جاتىپ. ءبىراق جاڭا ءبىرجولا الا كەلەيىن دەپ ەم، ايەلىم سومكەنى اشىپ كورىپتى دە ىشىنەن قاتىپ قالعان ءوزىمىزدىڭ تەرىنى كورىپ لاقتىرىپ تاستاپتى.
— جاڭا قولىڭا ۇستاپ تۇرعان تەرىنى بەرە سال. ول وعان ءمور باسىپ قويدى دەيسىڭ بە؟
— دەگەنمەن، 500 فۋنت-ستەرلينگتى الۋ كەرەك ەدى. — ول ءۇستى-باسىن قاعىپ، تۇعىردى قورشاعان شىنجىر قاداسىنداعى سۋمكانىڭ ىشىنە تەرىنى وراپ سالدى دا، سەكرەتارعا ۇستاتتى.
— ول اقشانىڭ ساعان كەرەگى جوق، ءقازىر شەتەل اقشالارىن قابىلدايتىن دۇكەندەر تۇگەل جابىلدى. ونىڭ ورنىنا سوۆەت اقشاسىمەن الاسىڭ. ال ەندى ۇيىڭە قايت. ءبىزدىڭ رۇقساتىمسىز ەشقايدا شىقپا، نە دەپ بولادى»
اشتەن ۇيىنە، سەكرەتار قوناق ۇيگە بەتتەدى.
جانايداروۆ شەتەلدىك قوناقتاردى باستاپ جايلاۋعا جۇرگەلى جاتقاندا باياعى قىزىل تەلەفون تاعى شار ەتە ءتۇستى.
— ءيا، جانايداروۆ تىڭداپ تۇر، — دەدى ول اسىعىس سويلەپ. — نە-مە-نە؟ — ول كوزىن جۇمىپ، ءبىرازعا دەيىن ءۇنسىز قالدى.— بولگاريادان! قاشان! ەرتەڭ؟ ۋھ! جو-جوق! تۇنىمەن ۇيىقتاعان جوق ەدىم، شارشاپ وتىرعاندىقتان شىعار. جارايدى، كۇتەمىز!..
ول ترۋبكانى ورنىنا قويىپ، كوپكە دەيىن وزىنە-وزى كەلە الماي قيمىلسىز وتىردى. «بۇ كىسى دە قىزىق ەكەن، — دەدى ول وبكوم حاتشىسىن كىنالاپ. — تەرى يلەۋشىگە ەسكەرتكىش قويدىق دەپ دۇنيە جۇزىنە جاريالانعان با؟ قاپ، قايدان عانا دايىن بولدى دەپ راپورت بەرە قويىپ ەم. ەندى بولگاريادان دەلەگاسيا كەلە جاتىر! مىنا مۇسىنشىلەر ءبىزدى كورگە تىعىپ تىناتىن شىعار، ءسىرا! ەكى كوز، ءبىر قۇلاققا بولا وسىنشا كەشىگىپ!.. سول قايداعى ءبىر ەسكەرتكىشتىڭ ەكى كوزى، ءبىر قۇلاعىنا بولا باسىمىز كەتەر مە ەكەن!»
جانايداروۆ امان-ەسەن اعىلشىنداردى شىعارىپ سالىپ، كوڭىلىن ءبىر دەمدەدى. ەندى ءبىر امالىن تاۋىپ بولگارلاردى اتتاندىرىپ سالسا، ەسكەرتكىشتىڭ تۇعىرى جارىلدى دەپ ەشكىمدى قابىلداماۋعا بەل بۋدى. مىناداي ماسقارانىڭ بەتى اشىلعاننان گورى تۇعىردىڭ جارىلعانى دۇرىس قوي.
ەرتەسىنە بولگار دەلەگاسياسى كەلگەندە كۇن دە جىلىندى. ءبىراق ءبارىبىر، جەرگىلىكتى حالىقتان جاسىرۋ ءۇشىن دە ولارعا اشتەن-ەسكەرتكىشتى تۇندە كورسەتۋ كەرەك بولدى.
قاراڭعى ءتۇسىپ، ەل اياعى باسىلا بەرگەندە يدەولوگيا سەكرەتارى تورت-بەس قوناقتى ەرتىپ كومبينات الاڭىنا كەلدى. اشتەن بولاتتان قۇيىلعانداي قوي تەرىسىن جوعارى كوتەرىپ، سىرەسىپ تۇر ەكەن. وتكەن جولعىداي ەمەس، ءبىراز تاجىريبە جيناپ قالسا كەرەك، مىعىم دا نىق تۇر، ءتىپتى، سوسياليستىك ەل عانا ەمەس، بۇكىل كاپيتاليستىك دۇنيە تۇگەل جينالىپ كەلسە دە، قىڭق ەتەتىن ءتۇرى جوق.
مىنانداي ايرىقشا ەسكەرتكىشتى كورگەندە بولگار دوستار اۋىزدارىن اشىپ، كوزدەرىن جۇمدى. سولاردىڭ بىرەۋى كوزىن اشقان كەزدە تومەننەن تۇسكەن پروجەكتور ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ، اشتەننىڭ قالتاسىنان جىلتىراپ شىعىپ تۇرعان بوتەلكەنىڭ باسىن كورىپ سىلەيىپ تۇرىپ قالدى. الدەن سوڭ بارىپ قاسىنداعى جولداسىنىڭ بۇيىرىنەن ءتۇرتىپ، كۇپايكەسىنىڭ قالتاسىنان قىلتيىپ تۇرعان شيشانى كورسەتتى. قوناقتاردىڭ اراسىندا كۇدىكتى كۇبىر-سىبىردى ەستىپ، يدەولوگيا سەكرەتارى كوزىنىڭ استىمەن جوعارى قاراپ ەدى، اشتەننىڭ قالتاسىندا جىلتىراپ تۇرعان بوتەلكەنى ول دا كورىپ، جۇرەگى زۋ ەتە قالدى. ول كۇنى بۇرىن كەلىسكەن شارت بويىنشا قاسىنداعى نۇسقاۋشىعا باس يزەي قويىپ ەدى، ول دا جالما-جان بۇلاردان سىتىلىپ شىعا بەردى.
ەكى-ۇش مينۋتتان سوڭ پروجەكتور جارىعى ءوشۋ كەرەك ەدى. ءبىراق ول «ال كورىڭدەر» دەگەندەي باقشيىپ جاندى دا تۇردى. سەكرەتار جالما-جان ەكىنشى نۇسقاۋشىنى جىبەردى. بۇل ەكى ارادا بولگار اعايىندار ەسكەرتكىشتىڭ قالتاسىندا جىلتىراپ تۇرعان نە نارسە دەپ جامىراي سۇراي باستادى. سەكرەتار بولسا، ونداي نارسەنى ءوزىنىڭ دە ءبىرىنشى كورىپ تۇرعانىن، بالكىم، ول قاتىپ قالعان مۇزدىڭ ەلەكتر جارىعىمەن شاعىلىسۋى شىعار دەپ ءارتۇرلى جاۋاپ ايتىپ جاتتى.
ەلەكتروششيتتەگى پروجەكتوردى وشىرەتىن بلوك ىستەمەي قالىپتى. سونان سوڭ ەكى نۇسقاۋشى ەلەكترومونتەردى تاۋىپ الىپ، قالاي بولعان كۇندە دە پروجەكتوردى ءوشىرۋ كەرەك، جوعارىدان تاپسىرما سولاي دەپ ونىڭ جانىن القىمعا الدى. «وشىرگىشتى جوندەۋ ەڭ از دەگەندە جيىرما مينۋت، ءارى كەتسە ءبىر ساعات» دەدى مونتەر. «جوق، ءبىر مينۋت، ءارى كەتسە بەس مينۋت!» دەپ زار يلەدى ەكى نۇسقاۋشى. «وندا، ءبىر-اق جول بار، — دەدى ول. — ءبىر فازاعا ەكىنشى فازانى قوسۋ كەرەك. سوندا پروجەكتورلار كۇيىپ كەتەدى»، «داۆاي، — دەدى ولار. — كۇيمەسە قۇرىپ كەتسىن! تەك تەزىرەك!»
ولار وسىلاي تاپسىرما بەردى دە، سەكرەتار جانىن قويارعا جەر تاپپاي جاتقان شىعار دەپ ەسكەرتكىش الاڭىنا قاراي جۇگىرە جونەلدى.
ولاردىڭ دا الاڭعا جەتكەنى سول ەدى، التى پروجەكتور بىرىنەن سوڭ ءبىرى تارس-تارس جارىلدى دا، ماڭايدى كوردەگىدەي قاراڭعىلىق باستى.
— جارايسىڭدار!— دەدى سەكرەتار ەنتىگىپ تۇرعان ەكى نۇسقاۋشىنىڭ ارقالارىنان قاعىپ. — تاماشا وپەراتيۆتىلىك تانىتتىڭدار! ال مىنا قوناقتاردى تەز الىپ كەتەيىك!
شەتەلدىگى بار، شەتەلدىك ەمەسى بار، جارتى ساعاتتان سوڭ ولار ۋ-شۋ بوپ قوناق ۇيگە ورالدى.
قولى ىسكە بارماي، كابينەتىندە جۇرەگى تايداي تۋلاپ سەندەلىپ جۇرگەن جانايداروۆ، تاعى ءبىر سۇمدىقتىڭ شەتى باستالىپ بارىپ اياعى، ايتەۋىر ويداعىداي بىتكەنىنە قۋانىپ كرەسلوسىنا شالقالاپ ءبىراز وتىردى دا، كەنەت يدەولوگيا سەكرەتارىنىڭ زارەسىن الا قارقىلداپ كەپ كۇلىپ جىبەردى. سەكرەتار وقىس كۇلكىدەن سەلت ەتىپ، ورنىنان تۇرادى. «سىزگە نە بولدى؟» دەپ سۇراۋ ءۇشىن بىرنەشە رەت اۋزىن اشىپ ەدى، جانايداروۆ كۇلكىسىن تەز ارادا توقتاتا قويمادى. سونان سوڭ ول ورنىنا قايتا جايعاسىپ، ءبىرىنشى سەكرەتار ابدەن كۇلىپ بولعانشا اسىقپاي كۇتىپ وتىرا بەردى. ءبىر كەزدە جانايداروۆ كۇلكىسىن تىيعان بويى بىردەن ءسوز باستاپ جىبەردى.
— مۇز دەدىڭىز، ءا؟ — ول جاۋاپ توسپاي تاعى كۇلدى. — قاتىپ قالعان مۇز؟ ەسكەرتكىشتىڭ قالتاسىندا؟! ۋھ-ۋھ ىشەگىم-اي! ءقازىر قايداعى مۇز؟ انە، — ول قابىرعاداعى بارومەتردى كورسەتتى. — پليۋس 9 گرادۋس! ال ءسىز «قاتىپ قالعان مۇز شىعار» دەيسىز. ولار سەندى مە؟
سول كەزدە بارىپ سەكرەتاردىڭ كوڭىلى ورنىنا ءتۇستى.
— سەنسىن، سەنبەسىن، ايتەۋىر اڭگىمەنى داۋعا بولسا دا بۇرا تۇرۋ كەرەك بولعان جوق پا! ءاي، اشتەن-اي! تۇعىردا تۇرعان جارتى ساعات ءۇشىن قالتاسىنا شيشا سالىپ بارماسا ولەر مە ەدى! ول دا ابدەن باسىندى-اۋ! ءقازىر بىردەڭە دەسەڭ بەتىڭنەن الا تۇسەتىن بوپتى. تۇبىمىزگە وسى بالە جەتە مە دەپ قورقا باستادىم.
كابينەتكە ناسيحات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كىرىپ كەلدى.
— ءسۇيىنشى، مۇسىنشىلەر كەلە جاتىر! — دەدى ول قۋانعاننان اپتىعا سويلەپ.
ەكى سەكرەتاردىڭ ەكەۋى دە ورىندارىنان تۇرىپ كەتتى.
— راس پا؟ — دەدى جانايداروۆ.
— راس، — دەدى ءبولىم مەڭگەرۋشىسى. — ءقازىر عانا تەلەفون سوقتى. كران مەن جۇمىسشىلاردى دايىنداپ قويسىن، ەرتەڭ ورناتۋعا كىرىسەمىز دەدى.
— ۋھ، قۇتىلدىق-اۋ بالەدەن!— دەدى جانايداروۆ تەرەڭ كۇرسىنىپ. — بارلىق جۇمىستى تاستاپ سوعان كىرىسىڭدەر!..
تەرى يلەۋشىگە ارنالعان رەسمي ەسكەرتكىش ءبىر جەتىدەن سوڭ سالتاناتتى تۇردە اشىلىپ، شىدامى كەتكەن اۋدان ەڭبەككەرلەرىنىڭ دە كوڭىلدەرى ءبىر دەمدەلدى. كوزكورگەندەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ول اشتەننەن اينىماعان، ءتىپتى، ەكەۋى قاتار تۇرسا قايسىسى ەسكەرتكىش، قايسىسى ادام ەكەنىن اجىراتۋ قيىن بوپتى دەپ كۇلىسەدى، ءبىراق بۇل وقيعاعا اشتەن قۋانبادى، ويتكەنى، ول ەندى ەشكىمگە كەرەك بولماي قالدى. تەك بۇدان بۇرىنعى وقيعانى ايتىپ قويماسىن دەپ اۋپارتكومنىڭ شوفەرى وعان ءۇش كۇندە ءبىر رەت «سارىاعاشتىڭ سۋىن» اپارىپ بەرىپ تۇرادى دەسەدى.
You Might Also Like
-
گەولوگتار پوسەلكەسىنە اۋداندىق مادەنيەت ءۇيى سالىنىپ، سونىڭ سالتاناتتى اشىلۋى انە-مىنە بولادى دەپ وتىرعان كوكتەم كۇندەرىنىڭ بىرىندە وسىندا تۇراتىن اپا-جەزدەسىنىڭ ۇيىنە وبلىس ورتالىعىنان مەيراش كەلە ...
-
ماسكەۋدە قانداي قاۋلى قابىلدانباسىن الدىمەن الماتىعا جەتەتىن ادەتى. سوۆەت ۇكىمەتى ورناعان كۇننەن باستاپ سەزدەر مەن تولىپ جاتقان پلەنۋمداردىڭ شەشىمى روسسيانىڭ مىڭداعان دەريەۆنيالارى مەن باسقا رەسپۋبل...
