ەتىستىك كاتەگورياسىنان وتىلگەن ماتەريالعا جاتتىعۋ جۇمىستارى
1. ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەتىستىك كاتەگورياسىنان وتىلگەن ماتەريالعا جاتتىعۋ جۇمىستارى
2. ساباقتىڭ ءتۇرى: سەمينار ساباعى.
3. ساباقتىڭ بىلىمدىك ماقساتى: ەتىستىك كاتەگورياسىنىڭ لەكسيكا – گرامماتيكالىق ەرەكشەلىگىن، ءسوز توپتارىنىڭ ىشىندە فورماعا باي كاتەگوريا ەكەندىگىن، باسقا ءسوز توپتارىنان وزىندىك قانداي ەرەكشەلىكتەرى بارلىعىن وقۋشىلاردىڭ مەڭگەرگەندىگىن سەمينار سۇراقتارىن تالداۋ ارقىلى كوز جەتكىزۋ، ەتىستىك كاتەگورياسى بويىنشا ساتىلاي كومپلەكستى تالداۋدىڭ تولىق ۇلگىسىن كورسەتۋ.
4. ساباقتىڭ ءادىسى: ا) اۋىزشا بايانداۋ،
ءا) زەرتتەۋ،
ب) جۇيەلەۋ،
ۆ) سۇراق – جاۋاپ،
گ) قايتالاۋ،
ع) تىلدىك تالداۋ،
د) ءتىل ۇستارتۋ.
5. ساباقتىڭ دامىتۋ ماقساتى: ا) سەمينار سۇراقتارىن ءوز بەتىنشە ازىرلەۋگە باۋلۋ؛ ءا) لەكسيادا بەرىلگەن تەوريالىق ماتەريالدى تۇجىرىمداپ، سىزبا – كەستەگە تۇسىرۋگە ۇيرەتۋ؛ ب) سىزبا – كەستەنى باسشىلىققا الا وتىرىپ، ماتەريالدى جۇيەلى، عىلىمي ستيلدە بايانداۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
6. ساباقتىڭ تاربيەلىك ماقساتى: ۇلتتىق مىنەز، ۇلتتىق تاربيە، ۇلتتىق ۇلگى – ونەگە، ۇلتتىق نامىس جايلى اتا – بابالارىمىزدىڭ ايتىپ كەتكەن قاناتتى سوزدەرىن، اڭگىمەلەرىنەن ءۇزىندى الىپ، جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ۇلاعاتتا سوزدەردىڭ ءمان – ماعىناسىن جەتە ءتۇسىندىرۋ.
7. ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ا) كەستە،
ءا) سىزبا،
ب) كارتوچكالار.
8. ساباققا قاجەتتى وقۋلىقتار، وقۋ قۇرالدارى:
ا) ىسقاقوۆ ا. قازىرگى قازاق ءتىلى. – الماتى. – 1991.
9. ساباقتا ورىندالاتىن جاتتىعۋدىڭ تۇرلەرى:
ا) تەوريالىق ماتەريالداردى بەكىتۋ جاتتىعۋلارى،
ءا) تىلدىك وبەكتىلەردى اجىراتۋ جاتتىعۋلارى،
ب) تىلدىك وبەكتىلەردى دالەلدەۋ جاتتىعۋلارى،
ۆ) تىلدىك وبەكتىلەردى تالداۋ جاتتىعۋلارى،
گ) ءتىل ۇستارتۋ جاتتىعۋلارى.
10. ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، ياعني، وقۋشىلاردىڭ ساباققا ازىرلىگى تەكسەرىلىپ، زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ.
2. سەمينار سۇراقتارى بويىنشا وقۋشىلاردى توپ – توپقا ءبولىپ، تەوريالىق ماتەريالدى قايتالاۋ. ساباقتى جۇيەلى تۇردە وتكىزۋ ءۇشىن «ەتىستىككە» ارنالعان (17) كەستە باسشىلىققا الىنادى. كەستەدە كورسەتىلگەن جۇيە بويىنشا ءار توپقا «ەتىستىكتىڭ كاتەگوريالارى ءبولىنىپ بەرىلەدى:
ا) ءبىرىنشى توپ – ەتىستىكتىڭ ماعىنالىق جاقىندىقتارى جاعىنان جىكتەلۋ ەرەكشەلىكتەرىن، لەكسيكا – گرامماتيكالىق ماعىناسى مەن سينتاكسيستىك قىزمەتى جاعىنان جىكتەلۋىن قاراستىرادى؛
ءا) ەكىنشى توپ – ەتىستىكتىڭ مورفولوگيالىق قۇرىلىمىن، ەتىستىكتىڭ ماعىنالىق توپتارىن قاراستىرادى؛
ب) ءۇشىنشى توپ – ەتىستىكتىڭ «ەتىس» كاتەگوريالارىن ءسوز ەتەدى؛
ۆ) ءتورتىنشى توپ – ەتىستىكتىڭ «راي» كاتەگورياسىن تالداپ كورسەتەدى؛
گ) بەسىنشى توپ – ەتىستىكتىڭ «شاق» كاتەگورياسىن قاراستىرادى.
ەتىستىك بويىنشا وتىلگەن تەوريالىق ماتەريالدار تولىق ەسكە تۇسىرىلگەن سوڭ، جاتتىعۋ جۇمىستارى ورىندالادى.
1. تەوريالىق ماتەريالداردى بەكىتۋ جاتتىعۋلارى:
ماقالدى وقىپ، ماعىناسىن ءتۇسىندىر، ەتىستىككە ساتىلاي كومپلەكستى تالداۋ جاسا.
باتىر بولار بالا بەسىكتە جاتقاندا – اق بىلىنەدى، جۇيرىك بولار تاي كەرمەدە تۇرىپ كەرىلەر. ۇلدىڭ جاقسى بولماعان اكەدەن، قىزدىڭ جاقسى بولماعى شەشەدەن.
جاتتىعۋلارداعى ەتىستىكتى ساتىلاي كومپلەكستى تالداۋدىڭ ۇلگىسى بىلاي جۇرگىزىلۋى كەرەك:
ا) تۇرىپ – بۇل ءسوز ەكى قۇرامنان تۇر، تۇر + ىپ، تۇر – نەگىزگى ءتۇبىر مورفەما، ويتكەنى، ءسوزدىڭ ءارى قاراي بولشەكتەنبەيتىن، ماعىنا بەرەتىن بولىگى؛ ىپ – وتكەن شاقتىق كوسەمشەنىڭ جۇرناعى؛ دارا، نەگىزگى، سالت، وتكەنى، ءوزىنىڭ الدىنداعى ءسوزدىڭ تابىس سەپتىكتە تۇرۋىن قاجەت ەتىپ تۇرعان جوق، بولىمدى، ويتكەنى، ءىس – ارەكەتتىڭ بولاتىندىعىن كورسەتەدى، قيمىل – ارەكەت ەتىستىگى؛
ءا) كەرىلەدى – بۇل ءسوز (كەر + ءىل +ە + ءدى) ءتورت قۇرامنان تۇر، كەر – نەگىزگى ءتۇبىر مورفەما، ءىل – ىرىقسىز ەتىس جۇرناعى، ءدى – جىكتىك جالعاۋىنىڭ III جاعىنىڭ گرامماتيكالىق كورسەتكىشى، سالت، بولىمدى، قيمىل – ارەكەت ەتىستىگى؛
2. تىلدىك وبەكتىلەردى اجىراتۋ جاتتىعۋلارى.
تومەندەگى ماقالداردى كوشىرىپ جازىپ، ماعىناسىن ءتۇسىندىر، ەتىستىكتەرگە تىلدىك تالداۋ جاسا.
بولاتىن بالا ون بەسىندە جاسپىن دەدى، بولمايتىن بالا وتىزىندا دا جاسپىن دەيدى. ۇلىڭ وسسە ۇلى جاقسىمەن اۋىلداس بول، قىزىڭ وسسە قىزى جاقسىمەن اۋىلداس بول.
3. تىلدىك وبەكتىلەردى دالەلدەۋ جاتتىعۋلارى.
تومەندەگى ماقالداردان ەتىستىكتىڭ كاتەگوريالارىن اجىراتىپ، ءارقايسىسىنىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتال.
اتاعا (اكەگە) قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر. شەشەسىن كورىپ قىزىن ال، اياعىن (تاباعىن) كورىپ اسىن ءىش.
4. تىلدىك وبەكتىلەردى تالداۋ جاتتىعۋلارى.
ا) تاربيە ءتول بەسىكتەن، انانىڭ اق سۇتىمەن بىرگە داريدى؛ سۇتپەن بىتكەن مىنەز سۇيەكپەن كەتەدى، ياعني، جاس بالا جاس شىبىق ءتارىزدى، قالاي تاربيەلەسەڭ، سولاي يىلەدى.
ءا) تۋعان - تۋىسقانىن سىيلاي بىلگەن بالا، تۋعان ەلىن دە، جەرىن دە، ءتىلىن دە سىيلاي الادى.
تەكستەن ەتىستىكتەردى تاۋىپ الىپ، ساتىلاي كومپلەكستى تالداۋ جاساڭدار.
5. ءتىل ۇستارتۋ جاتتىعۋلارى:
ا) ماعجان اعالارىنىڭ مىنا ولەڭ جولدارىن وقىپ، نە جايلى ايتىلعانىن بايانداڭدار، ولەڭ جولدارىنداعى ەتىستىككە تالداۋ جاساڭدار.
سەزىمدى بىرەۋ الماس، بىرەۋ الار،
قۇلاعىنا بىرەۋ سالماس، بىرەۋ سالار.
دۇنيەدە سۇيگەنىم بار، كۇيگەنىم بار،
سولاردان از دا بولسا بەلگى قالار.
تومەندەگى سويلەمدى كورسەتىلگەن جۇيەدە تالداڭدار:
ەرالىداعى جاتاقتارعا قالادان قايتىپ كەلە جاتقان اباي كەشە كەلدى.
1. سويلەم ايتىلۋ ماقساتىنا قاراي قانداي سويلەم؟
2. قۇرىلىسىنا قاراي قانداي سويلەم؟
3. جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرىنە تالداڭدار.
4. سويلەم مۇشەلەرىنە تالداڭدار.
5. ەتىستىكتىڭ قۇرامىن اجىراتىپ، لەكسيكا – گرامماتيكالىق ماعىناسىنا تالداۋ جاساڭدار.
ۇيگە تاپسىرما: «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي...» دەگەن تاقىرىپتا شىعارما جازىپ، ەتىستىككە تالداۋ جاساۋ.
2. ساباقتىڭ ءتۇرى: سەمينار ساباعى.
3. ساباقتىڭ بىلىمدىك ماقساتى: ەتىستىك كاتەگورياسىنىڭ لەكسيكا – گرامماتيكالىق ەرەكشەلىگىن، ءسوز توپتارىنىڭ ىشىندە فورماعا باي كاتەگوريا ەكەندىگىن، باسقا ءسوز توپتارىنان وزىندىك قانداي ەرەكشەلىكتەرى بارلىعىن وقۋشىلاردىڭ مەڭگەرگەندىگىن سەمينار سۇراقتارىن تالداۋ ارقىلى كوز جەتكىزۋ، ەتىستىك كاتەگورياسى بويىنشا ساتىلاي كومپلەكستى تالداۋدىڭ تولىق ۇلگىسىن كورسەتۋ.
4. ساباقتىڭ ءادىسى: ا) اۋىزشا بايانداۋ،
ءا) زەرتتەۋ،
ب) جۇيەلەۋ،
ۆ) سۇراق – جاۋاپ،
گ) قايتالاۋ،
ع) تىلدىك تالداۋ،
د) ءتىل ۇستارتۋ.
5. ساباقتىڭ دامىتۋ ماقساتى: ا) سەمينار سۇراقتارىن ءوز بەتىنشە ازىرلەۋگە باۋلۋ؛ ءا) لەكسيادا بەرىلگەن تەوريالىق ماتەريالدى تۇجىرىمداپ، سىزبا – كەستەگە تۇسىرۋگە ۇيرەتۋ؛ ب) سىزبا – كەستەنى باسشىلىققا الا وتىرىپ، ماتەريالدى جۇيەلى، عىلىمي ستيلدە بايانداۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
6. ساباقتىڭ تاربيەلىك ماقساتى: ۇلتتىق مىنەز، ۇلتتىق تاربيە، ۇلتتىق ۇلگى – ونەگە، ۇلتتىق نامىس جايلى اتا – بابالارىمىزدىڭ ايتىپ كەتكەن قاناتتى سوزدەرىن، اڭگىمەلەرىنەن ءۇزىندى الىپ، جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ۇلاعاتتا سوزدەردىڭ ءمان – ماعىناسىن جەتە ءتۇسىندىرۋ.
7. ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ا) كەستە،
ءا) سىزبا،
ب) كارتوچكالار.
8. ساباققا قاجەتتى وقۋلىقتار، وقۋ قۇرالدارى:
ا) ىسقاقوۆ ا. قازىرگى قازاق ءتىلى. – الماتى. – 1991.
9. ساباقتا ورىندالاتىن جاتتىعۋدىڭ تۇرلەرى:
ا) تەوريالىق ماتەريالداردى بەكىتۋ جاتتىعۋلارى،
ءا) تىلدىك وبەكتىلەردى اجىراتۋ جاتتىعۋلارى،
ب) تىلدىك وبەكتىلەردى دالەلدەۋ جاتتىعۋلارى،
ۆ) تىلدىك وبەكتىلەردى تالداۋ جاتتىعۋلارى،
گ) ءتىل ۇستارتۋ جاتتىعۋلارى.
10. ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، ياعني، وقۋشىلاردىڭ ساباققا ازىرلىگى تەكسەرىلىپ، زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ.
2. سەمينار سۇراقتارى بويىنشا وقۋشىلاردى توپ – توپقا ءبولىپ، تەوريالىق ماتەريالدى قايتالاۋ. ساباقتى جۇيەلى تۇردە وتكىزۋ ءۇشىن «ەتىستىككە» ارنالعان (17) كەستە باسشىلىققا الىنادى. كەستەدە كورسەتىلگەن جۇيە بويىنشا ءار توپقا «ەتىستىكتىڭ كاتەگوريالارى ءبولىنىپ بەرىلەدى:
ا) ءبىرىنشى توپ – ەتىستىكتىڭ ماعىنالىق جاقىندىقتارى جاعىنان جىكتەلۋ ەرەكشەلىكتەرىن، لەكسيكا – گرامماتيكالىق ماعىناسى مەن سينتاكسيستىك قىزمەتى جاعىنان جىكتەلۋىن قاراستىرادى؛
ءا) ەكىنشى توپ – ەتىستىكتىڭ مورفولوگيالىق قۇرىلىمىن، ەتىستىكتىڭ ماعىنالىق توپتارىن قاراستىرادى؛
ب) ءۇشىنشى توپ – ەتىستىكتىڭ «ەتىس» كاتەگوريالارىن ءسوز ەتەدى؛
ۆ) ءتورتىنشى توپ – ەتىستىكتىڭ «راي» كاتەگورياسىن تالداپ كورسەتەدى؛
گ) بەسىنشى توپ – ەتىستىكتىڭ «شاق» كاتەگورياسىن قاراستىرادى.
ەتىستىك بويىنشا وتىلگەن تەوريالىق ماتەريالدار تولىق ەسكە تۇسىرىلگەن سوڭ، جاتتىعۋ جۇمىستارى ورىندالادى.
1. تەوريالىق ماتەريالداردى بەكىتۋ جاتتىعۋلارى:
ماقالدى وقىپ، ماعىناسىن ءتۇسىندىر، ەتىستىككە ساتىلاي كومپلەكستى تالداۋ جاسا.
باتىر بولار بالا بەسىكتە جاتقاندا – اق بىلىنەدى، جۇيرىك بولار تاي كەرمەدە تۇرىپ كەرىلەر. ۇلدىڭ جاقسى بولماعان اكەدەن، قىزدىڭ جاقسى بولماعى شەشەدەن.
جاتتىعۋلارداعى ەتىستىكتى ساتىلاي كومپلەكستى تالداۋدىڭ ۇلگىسى بىلاي جۇرگىزىلۋى كەرەك:
ا) تۇرىپ – بۇل ءسوز ەكى قۇرامنان تۇر، تۇر + ىپ، تۇر – نەگىزگى ءتۇبىر مورفەما، ويتكەنى، ءسوزدىڭ ءارى قاراي بولشەكتەنبەيتىن، ماعىنا بەرەتىن بولىگى؛ ىپ – وتكەن شاقتىق كوسەمشەنىڭ جۇرناعى؛ دارا، نەگىزگى، سالت، وتكەنى، ءوزىنىڭ الدىنداعى ءسوزدىڭ تابىس سەپتىكتە تۇرۋىن قاجەت ەتىپ تۇرعان جوق، بولىمدى، ويتكەنى، ءىس – ارەكەتتىڭ بولاتىندىعىن كورسەتەدى، قيمىل – ارەكەت ەتىستىگى؛
ءا) كەرىلەدى – بۇل ءسوز (كەر + ءىل +ە + ءدى) ءتورت قۇرامنان تۇر، كەر – نەگىزگى ءتۇبىر مورفەما، ءىل – ىرىقسىز ەتىس جۇرناعى، ءدى – جىكتىك جالعاۋىنىڭ III جاعىنىڭ گرامماتيكالىق كورسەتكىشى، سالت، بولىمدى، قيمىل – ارەكەت ەتىستىگى؛
2. تىلدىك وبەكتىلەردى اجىراتۋ جاتتىعۋلارى.
تومەندەگى ماقالداردى كوشىرىپ جازىپ، ماعىناسىن ءتۇسىندىر، ەتىستىكتەرگە تىلدىك تالداۋ جاسا.
بولاتىن بالا ون بەسىندە جاسپىن دەدى، بولمايتىن بالا وتىزىندا دا جاسپىن دەيدى. ۇلىڭ وسسە ۇلى جاقسىمەن اۋىلداس بول، قىزىڭ وسسە قىزى جاقسىمەن اۋىلداس بول.
3. تىلدىك وبەكتىلەردى دالەلدەۋ جاتتىعۋلارى.
تومەندەگى ماقالداردان ەتىستىكتىڭ كاتەگوريالارىن اجىراتىپ، ءارقايسىسىنىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتال.
اتاعا (اكەگە) قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر. شەشەسىن كورىپ قىزىن ال، اياعىن (تاباعىن) كورىپ اسىن ءىش.
4. تىلدىك وبەكتىلەردى تالداۋ جاتتىعۋلارى.
ا) تاربيە ءتول بەسىكتەن، انانىڭ اق سۇتىمەن بىرگە داريدى؛ سۇتپەن بىتكەن مىنەز سۇيەكپەن كەتەدى، ياعني، جاس بالا جاس شىبىق ءتارىزدى، قالاي تاربيەلەسەڭ، سولاي يىلەدى.
ءا) تۋعان - تۋىسقانىن سىيلاي بىلگەن بالا، تۋعان ەلىن دە، جەرىن دە، ءتىلىن دە سىيلاي الادى.
تەكستەن ەتىستىكتەردى تاۋىپ الىپ، ساتىلاي كومپلەكستى تالداۋ جاساڭدار.
5. ءتىل ۇستارتۋ جاتتىعۋلارى:
ا) ماعجان اعالارىنىڭ مىنا ولەڭ جولدارىن وقىپ، نە جايلى ايتىلعانىن بايانداڭدار، ولەڭ جولدارىنداعى ەتىستىككە تالداۋ جاساڭدار.
سەزىمدى بىرەۋ الماس، بىرەۋ الار،
قۇلاعىنا بىرەۋ سالماس، بىرەۋ سالار.
دۇنيەدە سۇيگەنىم بار، كۇيگەنىم بار،
سولاردان از دا بولسا بەلگى قالار.
تومەندەگى سويلەمدى كورسەتىلگەن جۇيەدە تالداڭدار:
ەرالىداعى جاتاقتارعا قالادان قايتىپ كەلە جاتقان اباي كەشە كەلدى.
1. سويلەم ايتىلۋ ماقساتىنا قاراي قانداي سويلەم؟
2. قۇرىلىسىنا قاراي قانداي سويلەم؟
3. جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرىنە تالداڭدار.
4. سويلەم مۇشەلەرىنە تالداڭدار.
5. ەتىستىكتىڭ قۇرامىن اجىراتىپ، لەكسيكا – گرامماتيكالىق ماعىناسىنا تالداۋ جاساڭدار.
ۇيگە تاپسىرما: «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي...» دەگەن تاقىرىپتا شىعارما جازىپ، ەتىستىككە تالداۋ جاساۋ.
You Might Also Like
