ەۆوليۋسيانىڭ دامۋ تاريحى
دەبات ساباعى (پرەزەنتاسيا تۇرىندە)
ساباق تاقىرىبى: ەۆوليۋسيانىڭ دامۋ تاريحى
ساباق ماقساتى: ەۆوليۋسيانىڭ دامۋ تاريحى جولىندا ستۋدەنتتەردىڭ پىكىر تالاسىن تۋدىرا وتىرىپ وزدەرىنىڭ كوزدەرىن جەتكىزۋ جانە وزدىگىنەن ءبىلىم الۋدى قامتاماسىز ەتۋ.
ساباق مىندەتتەرى:
- ەۆوليۋسيانىڭ دامۋ تاريحىن تولىق اشۋ؛
- ستۋدەنتتەردىڭ وزدەرى دايىنداعان مالىمەتتەرىن ايقىن جەتكىزۋگە جاعداي جاساۋ؛
- ستۋدەنتتەردىڭ دەبات بارىسىندا قىزىعۋشىلىعىن وياتاتىن ماسەلە - وي تاستاۋ.
ساباق ءتۇرى: دەبات
ساباق كورنەكىلىكتەرى:
ينتەراكتيۆتى تاقتا، پلاكاتتار، كەستەلەر، كىتاپ، داپتەر.
ساباققا قولدانىلعان ادەبيەتتەر:
1. ر. ساتىمبەكوۆ «بيولوگيا» 11 - سىنىپ
2. ر. ساتىمبەكوۆ، ر. ءالىمقۇلوۆا، ج. شىلدەبايەۆ «بيولوگيا» 11 - سىنىپ
ساباق ۇستانىم:
ادامنان عىلىم - ايلا اسىرماعان،
قۇپياسىن قۇلىپتاپ جاسىرماعان.
كەل، ءبارىمىز عىلىمنىڭ ءتىلىن زەرتتەپ،
ءبىر جۇمباعىن اشايىق اشىلماعان!
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
امانداسۋ. ستۋدەنتتەردى تۇگەلدەۋ. ستۋدەنتتەردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ. ستۋدەنتتەردىڭ كوڭىلىن ساباققا اۋدارۋ ( 3 مينۋت)
ساباقتى وتكەن تاقىرىپتارمەن بايلانىستىرۋ:
وقىتۋشىنىڭ ءسوزى. پرەزەنتاسيا بويىنشا وتكەن تاقىرىپتارعا اۋىزشا شولۋ جاساۋ ( 10 مينۋت)
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى: جالپىلاما سۇراق – جاۋاپتار
1. «ەۆوليۋسيا» ۇعىمى نەنى بىلدىرەدى؟
«ەۆوليۋسيا» لاتىنشا «evolutio» - تاريحي دامۋ، وزگەرۋ، ورلەۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ەۆوليۋسيالىق ءىلىم - تىرشىلىكتىڭ جالپى زاڭدىلىقتارى مەن قوزعاۋشى كۇشىنىڭ تاريحي دامۋىن زەرتتەيدى.
2. «قايتا ورلەۋ» قاي عاسىردا دامىدى، وعان قانداي جاعدايلار سەبەپ بولدى؟
حV عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا جاڭا ەلدەر اشىلىپ، تاۋار وندىرىستەرى مەن ساۋدا جۇمىسى قارقىندى دامىدى. مۇنداي جەتىستىكتەر جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر تۋرالى مالىمەتتەردىڭ كوبەيۋىنە جول اشىپ، قايتا وركەندەۋ ءداۋىرى باستالدى.
3. نەلىكتەن اريستوتەلدى «جانۋارتانۋ» عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى دەيمىز؟
اريستوتەل - فيلوسوف ءارى جاراتىلىستانۋ زەرتتەۋشىسى. «جانۋارلاردىڭ تاريحى»، «جانۋارلاردىڭ بولىكتەرى تۋرالى» ەڭبەكتەر جازىپ، زەرتتەۋىنە بايلانىستى، ونى جانۋارتانۋ عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى دەپ ايتادى.
4. اريستوتەلدىڭ شاكىرتى تەوفراست وسىمدىكتەردى زەرتتەگەندە قانداي جاقتارىنا ءمان بەردى؟
تەوفراست وسىمدىكتەردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزىنا، اعاش كومىرىن، شايىر زاتىن الۋ جولدارىنا كوڭىل ءبولدى.
5. ك. ليننەي ەڭ جوعارعى جانە ەڭ كىشى جۇيەلىك توپتار دەپ نەنى اتادى؟
عالىم ك. ليننەي ەڭ ءىرى جۇيەلىك توپ - كلاسس، ەڭ كىشى تومەنگىسى - ءتۇر دەدى.
6. ك. ليننەي جانۋارلار جۇيەسىن قانداي بەلگىلەرىنە قاراپ توپتاستىردى جانە نەشە كلاسقا ءبولدى؟
ك. ليننەي جانۋارلار جۇيەسىن قان اينالىمى جانە تىنىس الۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسىنا قاراي 6 كلاسقا جىكتەدى:
1) سۇرتقورەكتىلەر 2) قۇستار 3) امفيبيالار 4) بالىقتار 5) بۋناق دەنەلىلەر 6) قۇرتتار
7. ج. ب. لاماركتىڭ ەۆوليۋسيالىق تەورياسىنىڭ ارتىقشىلىعى نەدە؟
ج. ب. لاماركتىڭ ەۆوليۋسيالىق تەورياسىنىڭ ارتىقشىلىعى - ناقتى دەرەكتەرگە سۇيەنىپ، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ قۇرىلىسىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋىندە.
8. ج. ب. لاماركتىڭ كەمشىلىكتەرىن كورسەتىڭدەر.
ج. ب. لاماركتىڭ كەمشىلىگى - كوپ ءارى بەلسەندى قيمىلداعان مۇشەلەردە قان اعىسى كۇشەيىپ، ونداي مۇشە جاقسى وسەدى جانە تۇقىم قۋالايدى دەپ ويلاعانى.
9. چ. دارۆين ءىلىمىنىڭ شىعۋىنا نەگىز بولعان العىشارتتار.
چ. دارۆين ءىلىمىنىڭ شىعۋىنا نەگىز بولعان العىشارتتار: شيكىزاتتىڭ ۇلعايۋى، ءوندىرىستىڭ دامۋى، سۇرىپتاۋ جۇمىستارىنىڭ باستى نازاردا بولۋى، بىرنەشە ءتۇر ( ءىرى قارا، جىلقى، شوشقا، قوي، يت، كەپتەر ) قولتۇقىمدارىنىڭ شىعارىلۋى، وسىمدىكتەردىڭ جاڭا ىرىكتەمەلەرىنىڭ الىنۋى ت. ب.
10. چ. ءدارۆيننىڭ قانداي ەڭبەكتەرىن بىلەسىڭدەر؟
- 1859 ج. « ءتۇردىڭ پايدا بولۋى»
- 1868 ج. « ءۇي حايۋاناتتارى مەن مادەني وسىمدىكتەردىڭ وزگەرۋى»
1871 ج. « ادامنىڭ شىعۋ تەگى»
- 1875 ج. « جاندىك قورەكتى وسىمدىكتەر»
- 1876 ج. « ايقاس جانە وزدىگىنەن توزاڭدانۋدىڭ اسەرى»
- 1877 ج. « ورحيدەيانىڭ توزاڭدانۋى» جانە ت. ب.
( 10 مينۋت)
(ستۋدەنتتەردى ءبىلىمدى، سانالى جانە بەلسەندى تۇردە مەڭگەرۋگە دايىنداۋ كەزەڭى)
دەبات – تاقىرىپ بويىنشا پىكىرتالاس.
توپتى ەكى فراكسياعا بولەمىز: «جاقتاۋشى» جانە «داتتاۋشى»
ەكى توپتان ءبىر – ءبىر سپيكەر تاعايىندايمىز. سپيكەرلەر ساباق بارىسىن قاداعالاپ، ساباق سوڭىندا حابارلايدى.
1. توپ قۇرامىمەن تانىستىرۋ ( 3 - مينۋت)
2. ورتاعا ۇسىنىلعان ماسەلە توڭىرەگىندە دالەلدەمەلەردى ايتۋ (5مينۋت)
3. ايتىلعان دالەلدەمەنى پرەزەنتاسيا تۇرىندە كورسەتۋ( 5 - مينۋت)
4. ۋاقىتتى قاتاڭ قاداعالاۋ
ستۋدەنتتەر جاڭا مالىمەتتەر تۋرالى قىسقاشا باياندايدى. ەكى جاقتان ءبىر – ءبىر ستۋدەنت دايىنداعان مالىمەتتەرىن دالەلدەيدى.
دەبات بارىسىنداعى سۇراقتار:
1. ك. ليننەيدىڭ ەۆوليۋسيالىق ىلىمگە قوسقان «جۇيەنىڭ جاساندىلىعىن» دالەلدەڭدەر.
ليننەي وسىمدىكتەردىڭ 8000 - نان استام، جانۋارلاردىڭ 4200 - دەن استام تۇرلەرىن انىقتادى. ۇقساس تۇرلەردى تۋىسقا، ۇقساس تۋىستاردى وتريادقا، وتريادتاردى كلاسقا بipiكتipدi. ك. ليننەي بارلىق وسىمدىكتەردى اتالىعى مەن انالىعىنىڭ سانىنا قاراي 24 كلاسقا ءبولدى. گۇل بولىمدەرىنە كۇلتە، توزاڭقاپ، اتالىق جىپشەسى، شىرنەلىك، انالىق جاتىنى، انالىق اۋزى، گۇلتابانى، گۇلساعاعى، گۇلسەرىگى اتاۋلارىن ەنگىزدى. وسىمدىك تۇرىنە لاتىن تىلىندە قوسارلى اتاۋ ءتىزىمىن (بينارلى نومەنكلاتۋرا) (تۋىسى مەن ءتۇpi) ۇسىندى.
جۇيەسىنىڭ جاساندىلىعى: وسىمدىكتەردىڭ تۋىستىق جاعىنىڭ ەسكەرىلمەۋى. مىسالى: ءسابىز – شاتىرگۇلدىلەرگە، زىعىر – زىعىر تۇقىمداسىنا جاتادى، ال ول ەكەۋىن ءبىر توپقا بىرىكتىرگەن.
ك. ليننەي: « جاساندى جۇيە تابيعي جۇيە تابىلعانشا جويىلمايدى»، - دەپ جازدى، بۇل ءوزىنىڭ جاساعان جۇيەسىنىڭ جاساندى ەكەنىن مويىنداعاندى بىلدىرەدى.
2. ج. ب. لاماركتى «العاشقى ەۆوليۋسيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى» دەگەن پىكىرگە قوسىلاسىڭدار ما؟
ج. ب. لامارك ەۆوليۋسيالىق تەورياسىندا سول كەزەڭدە اشىلعان جاڭا دەرەكتەرگە بايلانىستى وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار قۇرىلىسىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە ارنادى.
1809 ج. «زوولوگيا فيلوسوفياسى» دەگەن ەڭبەگىندە ورگانيكالىق دۇنيەنىڭ وزگەرەتىنىن ايتتى.
لامارك ەۆوليۋسياسىنىڭ نەگىزگى فاكتورى — سىرتقى ورتا جاعدايىنا نەعۇرلىم كوبىرەك جاتتىققان مۇشەلەردىڭ وزگەرەتىندىگى، ال جاتتىقپاعان مۇشەلەردىڭ وزگەرمەيتىندىگى دەپ ەسەپتەدى. وزگەرمەگەن مۇشەلەر قالادى نەمەسە كىشىرەيىپ، جويىلىپ كەتەدى دەگەن.
مىسالى، ا) جيراف موينىنىڭ ۇزىن بولۋى: ونىڭ ارعى تەگىنىڭ قۇنارسىز توپىراقتى جەردە مەكەندەپ، اعاش جاپىراعىمەن قورەكتەنۋ ءۇشىن موينىن بيىككە ءجيى سوزۋىنا بايلانىستى؛ ءا) جىلاننىڭ جورعالاپ قوزعالۋى: دەنەسىنىڭ ۇدايى سوزىلۋىنا قاراي اياعى پايداسىز بولعاندىقتان ارعى تەگىندە اياق بولسا دا جاتتىقپاۋدىڭ اسەرىنەن جويىلعان.
3. ەۆوليۋسيا قۇبىلىسى، تىرشىلىك دەڭگەيى مەن ساتىلارىنىڭ ەرەكشەلەنۋ سەبەپتەرى نەدە؟
ەۆوليۋسيا قۇبىلىسى تىرشىلىك دەڭگەيلەرىنىڭ بارلىق ساتىلارىندا مولەكۋلالىق دەڭگەيدەن بيوسفەرالىق دەڭگەيگە دەيىن بايقالىپ، ۇنەمى قۇرىلىسى مەن اتقاراتىن قىزمەتتەرىندە بۇرىن بولماعان جاڭا قۇرىلىمدار مەن ولاردىڭ جاڭا قىزمەتىن ەرەكشەلەيدى.
4. ەۆوليۋسيانىڭ قوزعاۋشى كۇشى قانداي؟
ەۆوليۋسيانىڭ قوزعاۋشى كۇشىنىڭ پايدا بولۋىنا ەۆوليۋسيا مەحانيزمدەرىنىڭ قارقىندى دامۋى سالدارى، دالەلدەمەلەر مەن انىقتامالار، بيولوگيالىق ەۆوليۋسيانىڭ دامۋ جولىنداعى جاڭالىقتار سەبەپ بولدى. قوزعاۋشى كۇش - تەحنيكانىڭ دامۋى، ادامعا بەلگىسىز دۇنيەنىڭ پايدا بولۋى دەپ تانىلادى.
5. ەۆوليۋسيانىڭ قازىرگى تاڭداعى دامۋى قانداي؟
6. 1960 جىلى امەريكا چ. ءدارۆيننىڭ تەورياسىن نەگە جوققا شىعارىپ قولدامادى؟
7. چ. دارۆين بويىنشا تۇقىم قۋالاۋشىلىق پەن وزگەرگىشتىككە بەرگەن تۇسىنىكتەردىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەڭدەر.
8. چ. ءدارۆيننىڭ قولدان سۇرىپتاۋى تۋرالى نە ايتاسىزدار
سەرگىتۋ ءساتى:
بۇل كەزەڭدە ستۋدەنتتەر ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمالارى بويىنشا تاقىرىپقا ساي كورىنىس كورسەتۋلەرى ءتيىس.
1 - توپ ادامنىڭ مايمىلدان جاراتىلعاندىعى جونىندەگى كورىنىس.
2 - توپ ادام اتا مەن حاۋا انادان جاراتىلعاندىعى جونىندەگى كورىنىس.
(5 - مينۋت)
رەفلەكسيا كەزەڭى:
بۇل كەزەڭدە ءبىرىنشى سپيكەرلەرگە ءسوز بەرىلىپ ەكى فراكسياعا ءوز باعالارىن بەرەدى. سودان سوڭ وقىتۋشى ساباق بويىنشا ستۋدەنتتەردىڭ «نە بىلگەنىن»، « نەگە ۇيرەنگەنىن» جانە «نەنى بىلگىسى كەلەتىنىن» سۇراي وتىرىپ، ساباقتى قورىتىندىلايدى.
(پرەزەنتاسيا - پلاكات بويىنشا) (5 - مينۋت)
باعالاۋ كەزەڭى:
وقىتۋشى ستۋدەنتتەردىڭ ساباق بارىسىنداعى جاۋاپ بەرۋى، ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋىنا قاراي باعالايدى. (3 - مينۋت)
ءۇي تاپسىرماسى: II - تاراۋ § 5 – 8 وقۋ. (1 - مينۋت)
ساباق تاقىرىبى: ەۆوليۋسيانىڭ دامۋ تاريحى
ساباق ماقساتى: ەۆوليۋسيانىڭ دامۋ تاريحى جولىندا ستۋدەنتتەردىڭ پىكىر تالاسىن تۋدىرا وتىرىپ وزدەرىنىڭ كوزدەرىن جەتكىزۋ جانە وزدىگىنەن ءبىلىم الۋدى قامتاماسىز ەتۋ.
ساباق مىندەتتەرى:
- ەۆوليۋسيانىڭ دامۋ تاريحىن تولىق اشۋ؛
- ستۋدەنتتەردىڭ وزدەرى دايىنداعان مالىمەتتەرىن ايقىن جەتكىزۋگە جاعداي جاساۋ؛
- ستۋدەنتتەردىڭ دەبات بارىسىندا قىزىعۋشىلىعىن وياتاتىن ماسەلە - وي تاستاۋ.
ساباق ءتۇرى: دەبات
ساباق كورنەكىلىكتەرى:
ينتەراكتيۆتى تاقتا، پلاكاتتار، كەستەلەر، كىتاپ، داپتەر.
ساباققا قولدانىلعان ادەبيەتتەر:
1. ر. ساتىمبەكوۆ «بيولوگيا» 11 - سىنىپ
2. ر. ساتىمبەكوۆ، ر. ءالىمقۇلوۆا، ج. شىلدەبايەۆ «بيولوگيا» 11 - سىنىپ
ساباق ۇستانىم:
ادامنان عىلىم - ايلا اسىرماعان،
قۇپياسىن قۇلىپتاپ جاسىرماعان.
كەل، ءبارىمىز عىلىمنىڭ ءتىلىن زەرتتەپ،
ءبىر جۇمباعىن اشايىق اشىلماعان!
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
امانداسۋ. ستۋدەنتتەردى تۇگەلدەۋ. ستۋدەنتتەردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ. ستۋدەنتتەردىڭ كوڭىلىن ساباققا اۋدارۋ ( 3 مينۋت)
ساباقتى وتكەن تاقىرىپتارمەن بايلانىستىرۋ:
وقىتۋشىنىڭ ءسوزى. پرەزەنتاسيا بويىنشا وتكەن تاقىرىپتارعا اۋىزشا شولۋ جاساۋ ( 10 مينۋت)
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى: جالپىلاما سۇراق – جاۋاپتار
1. «ەۆوليۋسيا» ۇعىمى نەنى بىلدىرەدى؟
«ەۆوليۋسيا» لاتىنشا «evolutio» - تاريحي دامۋ، وزگەرۋ، ورلەۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ەۆوليۋسيالىق ءىلىم - تىرشىلىكتىڭ جالپى زاڭدىلىقتارى مەن قوزعاۋشى كۇشىنىڭ تاريحي دامۋىن زەرتتەيدى.
2. «قايتا ورلەۋ» قاي عاسىردا دامىدى، وعان قانداي جاعدايلار سەبەپ بولدى؟
حV عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا جاڭا ەلدەر اشىلىپ، تاۋار وندىرىستەرى مەن ساۋدا جۇمىسى قارقىندى دامىدى. مۇنداي جەتىستىكتەر جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر تۋرالى مالىمەتتەردىڭ كوبەيۋىنە جول اشىپ، قايتا وركەندەۋ ءداۋىرى باستالدى.
3. نەلىكتەن اريستوتەلدى «جانۋارتانۋ» عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى دەيمىز؟
اريستوتەل - فيلوسوف ءارى جاراتىلىستانۋ زەرتتەۋشىسى. «جانۋارلاردىڭ تاريحى»، «جانۋارلاردىڭ بولىكتەرى تۋرالى» ەڭبەكتەر جازىپ، زەرتتەۋىنە بايلانىستى، ونى جانۋارتانۋ عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى دەپ ايتادى.
4. اريستوتەلدىڭ شاكىرتى تەوفراست وسىمدىكتەردى زەرتتەگەندە قانداي جاقتارىنا ءمان بەردى؟
تەوفراست وسىمدىكتەردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزىنا، اعاش كومىرىن، شايىر زاتىن الۋ جولدارىنا كوڭىل ءبولدى.
5. ك. ليننەي ەڭ جوعارعى جانە ەڭ كىشى جۇيەلىك توپتار دەپ نەنى اتادى؟
عالىم ك. ليننەي ەڭ ءىرى جۇيەلىك توپ - كلاسس، ەڭ كىشى تومەنگىسى - ءتۇر دەدى.
6. ك. ليننەي جانۋارلار جۇيەسىن قانداي بەلگىلەرىنە قاراپ توپتاستىردى جانە نەشە كلاسقا ءبولدى؟
ك. ليننەي جانۋارلار جۇيەسىن قان اينالىمى جانە تىنىس الۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسىنا قاراي 6 كلاسقا جىكتەدى:
1) سۇرتقورەكتىلەر 2) قۇستار 3) امفيبيالار 4) بالىقتار 5) بۋناق دەنەلىلەر 6) قۇرتتار
7. ج. ب. لاماركتىڭ ەۆوليۋسيالىق تەورياسىنىڭ ارتىقشىلىعى نەدە؟
ج. ب. لاماركتىڭ ەۆوليۋسيالىق تەورياسىنىڭ ارتىقشىلىعى - ناقتى دەرەكتەرگە سۇيەنىپ، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ قۇرىلىسىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋىندە.
8. ج. ب. لاماركتىڭ كەمشىلىكتەرىن كورسەتىڭدەر.
ج. ب. لاماركتىڭ كەمشىلىگى - كوپ ءارى بەلسەندى قيمىلداعان مۇشەلەردە قان اعىسى كۇشەيىپ، ونداي مۇشە جاقسى وسەدى جانە تۇقىم قۋالايدى دەپ ويلاعانى.
9. چ. دارۆين ءىلىمىنىڭ شىعۋىنا نەگىز بولعان العىشارتتار.
چ. دارۆين ءىلىمىنىڭ شىعۋىنا نەگىز بولعان العىشارتتار: شيكىزاتتىڭ ۇلعايۋى، ءوندىرىستىڭ دامۋى، سۇرىپتاۋ جۇمىستارىنىڭ باستى نازاردا بولۋى، بىرنەشە ءتۇر ( ءىرى قارا، جىلقى، شوشقا، قوي، يت، كەپتەر ) قولتۇقىمدارىنىڭ شىعارىلۋى، وسىمدىكتەردىڭ جاڭا ىرىكتەمەلەرىنىڭ الىنۋى ت. ب.
10. چ. ءدارۆيننىڭ قانداي ەڭبەكتەرىن بىلەسىڭدەر؟
- 1859 ج. « ءتۇردىڭ پايدا بولۋى»
- 1868 ج. « ءۇي حايۋاناتتارى مەن مادەني وسىمدىكتەردىڭ وزگەرۋى»
1871 ج. « ادامنىڭ شىعۋ تەگى»
- 1875 ج. « جاندىك قورەكتى وسىمدىكتەر»
- 1876 ج. « ايقاس جانە وزدىگىنەن توزاڭدانۋدىڭ اسەرى»
- 1877 ج. « ورحيدەيانىڭ توزاڭدانۋى» جانە ت. ب.
( 10 مينۋت)
(ستۋدەنتتەردى ءبىلىمدى، سانالى جانە بەلسەندى تۇردە مەڭگەرۋگە دايىنداۋ كەزەڭى)
دەبات – تاقىرىپ بويىنشا پىكىرتالاس.
توپتى ەكى فراكسياعا بولەمىز: «جاقتاۋشى» جانە «داتتاۋشى»
ەكى توپتان ءبىر – ءبىر سپيكەر تاعايىندايمىز. سپيكەرلەر ساباق بارىسىن قاداعالاپ، ساباق سوڭىندا حابارلايدى.
1. توپ قۇرامىمەن تانىستىرۋ ( 3 - مينۋت)
2. ورتاعا ۇسىنىلعان ماسەلە توڭىرەگىندە دالەلدەمەلەردى ايتۋ (5مينۋت)
3. ايتىلعان دالەلدەمەنى پرەزەنتاسيا تۇرىندە كورسەتۋ( 5 - مينۋت)
4. ۋاقىتتى قاتاڭ قاداعالاۋ
ستۋدەنتتەر جاڭا مالىمەتتەر تۋرالى قىسقاشا باياندايدى. ەكى جاقتان ءبىر – ءبىر ستۋدەنت دايىنداعان مالىمەتتەرىن دالەلدەيدى.
دەبات بارىسىنداعى سۇراقتار:
1. ك. ليننەيدىڭ ەۆوليۋسيالىق ىلىمگە قوسقان «جۇيەنىڭ جاساندىلىعىن» دالەلدەڭدەر.
ليننەي وسىمدىكتەردىڭ 8000 - نان استام، جانۋارلاردىڭ 4200 - دەن استام تۇرلەرىن انىقتادى. ۇقساس تۇرلەردى تۋىسقا، ۇقساس تۋىستاردى وتريادقا، وتريادتاردى كلاسقا بipiكتipدi. ك. ليننەي بارلىق وسىمدىكتەردى اتالىعى مەن انالىعىنىڭ سانىنا قاراي 24 كلاسقا ءبولدى. گۇل بولىمدەرىنە كۇلتە، توزاڭقاپ، اتالىق جىپشەسى، شىرنەلىك، انالىق جاتىنى، انالىق اۋزى، گۇلتابانى، گۇلساعاعى، گۇلسەرىگى اتاۋلارىن ەنگىزدى. وسىمدىك تۇرىنە لاتىن تىلىندە قوسارلى اتاۋ ءتىزىمىن (بينارلى نومەنكلاتۋرا) (تۋىسى مەن ءتۇpi) ۇسىندى.
جۇيەسىنىڭ جاساندىلىعى: وسىمدىكتەردىڭ تۋىستىق جاعىنىڭ ەسكەرىلمەۋى. مىسالى: ءسابىز – شاتىرگۇلدىلەرگە، زىعىر – زىعىر تۇقىمداسىنا جاتادى، ال ول ەكەۋىن ءبىر توپقا بىرىكتىرگەن.
ك. ليننەي: « جاساندى جۇيە تابيعي جۇيە تابىلعانشا جويىلمايدى»، - دەپ جازدى، بۇل ءوزىنىڭ جاساعان جۇيەسىنىڭ جاساندى ەكەنىن مويىنداعاندى بىلدىرەدى.
2. ج. ب. لاماركتى «العاشقى ەۆوليۋسيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى» دەگەن پىكىرگە قوسىلاسىڭدار ما؟
ج. ب. لامارك ەۆوليۋسيالىق تەورياسىندا سول كەزەڭدە اشىلعان جاڭا دەرەكتەرگە بايلانىستى وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار قۇرىلىسىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە ارنادى.
1809 ج. «زوولوگيا فيلوسوفياسى» دەگەن ەڭبەگىندە ورگانيكالىق دۇنيەنىڭ وزگەرەتىنىن ايتتى.
لامارك ەۆوليۋسياسىنىڭ نەگىزگى فاكتورى — سىرتقى ورتا جاعدايىنا نەعۇرلىم كوبىرەك جاتتىققان مۇشەلەردىڭ وزگەرەتىندىگى، ال جاتتىقپاعان مۇشەلەردىڭ وزگەرمەيتىندىگى دەپ ەسەپتەدى. وزگەرمەگەن مۇشەلەر قالادى نەمەسە كىشىرەيىپ، جويىلىپ كەتەدى دەگەن.
مىسالى، ا) جيراف موينىنىڭ ۇزىن بولۋى: ونىڭ ارعى تەگىنىڭ قۇنارسىز توپىراقتى جەردە مەكەندەپ، اعاش جاپىراعىمەن قورەكتەنۋ ءۇشىن موينىن بيىككە ءجيى سوزۋىنا بايلانىستى؛ ءا) جىلاننىڭ جورعالاپ قوزعالۋى: دەنەسىنىڭ ۇدايى سوزىلۋىنا قاراي اياعى پايداسىز بولعاندىقتان ارعى تەگىندە اياق بولسا دا جاتتىقپاۋدىڭ اسەرىنەن جويىلعان.
3. ەۆوليۋسيا قۇبىلىسى، تىرشىلىك دەڭگەيى مەن ساتىلارىنىڭ ەرەكشەلەنۋ سەبەپتەرى نەدە؟
ەۆوليۋسيا قۇبىلىسى تىرشىلىك دەڭگەيلەرىنىڭ بارلىق ساتىلارىندا مولەكۋلالىق دەڭگەيدەن بيوسفەرالىق دەڭگەيگە دەيىن بايقالىپ، ۇنەمى قۇرىلىسى مەن اتقاراتىن قىزمەتتەرىندە بۇرىن بولماعان جاڭا قۇرىلىمدار مەن ولاردىڭ جاڭا قىزمەتىن ەرەكشەلەيدى.
4. ەۆوليۋسيانىڭ قوزعاۋشى كۇشى قانداي؟
ەۆوليۋسيانىڭ قوزعاۋشى كۇشىنىڭ پايدا بولۋىنا ەۆوليۋسيا مەحانيزمدەرىنىڭ قارقىندى دامۋى سالدارى، دالەلدەمەلەر مەن انىقتامالار، بيولوگيالىق ەۆوليۋسيانىڭ دامۋ جولىنداعى جاڭالىقتار سەبەپ بولدى. قوزعاۋشى كۇش - تەحنيكانىڭ دامۋى، ادامعا بەلگىسىز دۇنيەنىڭ پايدا بولۋى دەپ تانىلادى.
5. ەۆوليۋسيانىڭ قازىرگى تاڭداعى دامۋى قانداي؟
6. 1960 جىلى امەريكا چ. ءدارۆيننىڭ تەورياسىن نەگە جوققا شىعارىپ قولدامادى؟
7. چ. دارۆين بويىنشا تۇقىم قۋالاۋشىلىق پەن وزگەرگىشتىككە بەرگەن تۇسىنىكتەردىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەڭدەر.
8. چ. ءدارۆيننىڭ قولدان سۇرىپتاۋى تۋرالى نە ايتاسىزدار
سەرگىتۋ ءساتى:
بۇل كەزەڭدە ستۋدەنتتەر ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمالارى بويىنشا تاقىرىپقا ساي كورىنىس كورسەتۋلەرى ءتيىس.
1 - توپ ادامنىڭ مايمىلدان جاراتىلعاندىعى جونىندەگى كورىنىس.
2 - توپ ادام اتا مەن حاۋا انادان جاراتىلعاندىعى جونىندەگى كورىنىس.
(5 - مينۋت)
رەفلەكسيا كەزەڭى:
بۇل كەزەڭدە ءبىرىنشى سپيكەرلەرگە ءسوز بەرىلىپ ەكى فراكسياعا ءوز باعالارىن بەرەدى. سودان سوڭ وقىتۋشى ساباق بويىنشا ستۋدەنتتەردىڭ «نە بىلگەنىن»، « نەگە ۇيرەنگەنىن» جانە «نەنى بىلگىسى كەلەتىنىن» سۇراي وتىرىپ، ساباقتى قورىتىندىلايدى.
(پرەزەنتاسيا - پلاكات بويىنشا) (5 - مينۋت)
باعالاۋ كەزەڭى:
وقىتۋشى ستۋدەنتتەردىڭ ساباق بارىسىنداعى جاۋاپ بەرۋى، ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋىنا قاراي باعالايدى. (3 - مينۋت)
ءۇي تاپسىرماسى: II - تاراۋ § 5 – 8 وقۋ. (1 - مينۋت)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
كوللەدجدەر ورتاسىندا دەنساۋلىقتى ساقتاۋداعى مادەني دەنساۋلىقتى قالىپتاستىرۋ فاكتورلارى
