InfoHub Logo

انا ءتىلى – حالىقتىڭ قىمباتتان-قىمبات كەنى!

ماقساتى: ستۋدەنتتەرگە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وركەندەپ، ويانۋىنا، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سۇيۋگە، مەملەكەتتىك ءتىلدى اياققا باسپاي، مارتەبەسىن بيىك ۇستاۋ جونىندە، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، سالت - ءداستۇرى، ءدىنى، ءتىل ەرەكشەلىگى بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ. ستۋدەنتتەردىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ، جۇرت الدىندا ەركىن اۋىز ەكى سويلەۋگە باۋلۋ.
ءادىسى: اۋەندى شىعارماشىلىق
كورنەكىلىگى: سلايدتار، تاقىرىپ بويىنشا پلاكاتتار

كىرىسپە ءبولىم
وقىتۋشى ءسوزى: ءتىل – ءاربىر ۇلتتىڭ زاڭى، سەزىمنىڭ، ويدىڭ جاندى بەينەسى. قازاق حالقى – سوزگە شەشەن، ويى ۇشقىر، ماقالداپ سويلەيتىن حالىق. كەز - كەلگەن داۋدى اتاقتى بيلەرىمىز ءبىر اۋىز سوزبەن شەشە بىلگەن. وسىنشاما جىلدار بويى جەڭىلمەي كەلە جاتقان ءتىل. ەندەشە انا ءتىلىمىز قازاق ءتىلىنىڭ مەرەيىن كوتەرۋ بولاشاق ۇرپاق سىزدەردىڭ ەنشىلەرىڭىزدە. انا ءتىلى - ادام بولىپ جارالعاننان بەرى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ - ءونىپ، تۇرلەنە بەرەتىن، ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى. انا ءتىلى جۇرەكتىنىڭ تەرەڭ سىرلارىن، حالىق تاريحىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرىن، جاننىڭ بارلىق تولقىندارىن ۇرپاقتان - ۇرپاققا ساقتاپ وتىراتىن قازىنا. قازاق ءتىلى اسا باي، يكەمدى ءتىل. قالاي يسەڭ، سولاي يىلە بەرەدى. ورامىن، بۇرىمىن تاۋىپ، قيسىنىن، ورايىن كەلتىرىپ پايدالانساڭ، بۇل تىلمەن سۋرەت سالۋعا، تاس قاشاپ، اعاش، تەكەمەت ويۋعا بولادى. بۇل تىلدەن ماي تامادى دەسە دە سىيار. حالىقتىڭ تىلىنە دەگەن جىرىنا قۇلاق سالساڭ، نەبىر الۋان - شەكەر بالداي تاتيتىن نارىنە، ارىنە استە تويمايسىڭ. وسىنداي مايسا، سۇلۋ ءتىلدى قالاي وگەيسىتۋگە بولادى. تاربيە ساعاتىمىز ستۋدەنتتەردىڭ انا تىلىنە دەگەن قۇرمەتىن، قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋىن بايقاپ، تىلىنە دەگەن پاتريوتتىق سەزىمىن ارتتىرۋ ماقساتىندا، سو - 13 توپ ستۋدەنتتەرى وزدەرىنىڭ تىلگە دەگەن قۇرمەتىن ونەرلەرىممەن پاش ەتەدى.
قابىل الىڭىزدار!
نەگىزگى ءبولىم
ءان ۇران شىرقالسىن.
التىنبەك: قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ءتىل تۋرالى زاڭى
1. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ ءتىلى رەتىندە قولدانىلۋىن ناقتىلاۋ؛
2. ءتىل سالاسىنداعى نورماتيۆتىك - قۇقىقتىق بازاسىن جەتىلدىرۋ، اسىرەسە جاڭا تەحنولوگيا سالاسىندا؛
3. مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ مىندەتتەرىن ورىنداۋ ءۇشىن شارالار قولدانۋ؛
4. ءتىل تۋرالى زاڭدى جۇزەگە اسىرۋعا قاجەتتى عىلىمي - ادىستەمەلىك، ماتەريالدىق - تەحنيكالىق جانە كادرلىق رەسۋرستاردى بارىنشا ءتيىمدى پايدالانۋ؛
5. ءتىلدى وقىتۋ مەن ۇيرەتۋدىڭ وزىق ادىستەمەلەرى مەن جاڭا تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ؛
6. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قوعامدىق قىزمەت اياسىن كەڭەيتۋ، ءىس - قاعازدارىن كەزەڭ - كەزەڭىمەن مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرۋدى ناقتى قولعا الۋ.
گۇلمايرا: تۇركى حالىقتارىنىڭ تىلدەرى تۋرالى:
ەڭ تازا ءتىل – تەك قانا ءبىر ءتىلدى ءبىلىپ، پارسىلارمەن ارالاسپايتىن، جات جۇرتقا بارىپ - كەلىپ، قارىم - قاتىناس جاسامايتىن ادامداردىڭ ءتىلى. ەكى ءتىل بىلەتىن جانە شاھار حالىقتارىمەن ارالاسىپ تۇراتىن ادامداردىڭ تىلدەرىندە شۇبارلىق بولادى. سوعداق، كەنجەك، ارعۋ تايپالارى ءدال سونداي ەكى ءتىل بىلەتىندەرگە جاتادى. دۇنيە جۇزىندە ەڭ كوپ تاراعان ءتىل قايسى دەگەندە، بىرەۋلەر اعىلشىن ءتىلى دەسە، ەندى بىرەۋلەر جۇڭگو ءتىلى دەپ جاۋاپ بەرەدى. بۇل ەكى پىكىردىڭ قايسىسى دۇرىس؟ ءبىرىنشى ورىندى، ءسوز جوق، اعىلشىن ءتىلى الادى، ويتكەنى ول دۇنيە جۇزىندە ەڭ كوپ تاراعان حالىقارالىق ءتىل بولىپ تابىلادى. ال ەگەر ءبىر تىلدە سويلەۋشىلەردىڭ سانى بويىنشا انىقتاساق، اعىلشىن ءتىلى ەكىنشى ورىندا تۇرادى. اقش لينگۆيستيكا ينستيتۋتىنىڭ جۋىردا جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا، سول ءبىر تىلدە سويلەيتىندەردىڭ سانى جاعىنان ەڭ كوپ تاراعان ءتىل جۇڭگو ءتىلى ەكەنى كورىنەدى. بۇل تىلدە 844 ملن. ادام سويلەيدى ەكەن. اعىلشىن تىلىندە – 434 ملن.، حيندي تىلىندە – 338 ملن.، يسپان تىلىندە – 331 ملن. ادام سويلەيدى.
التىنبەك: نۇرىلدايەۆ شەرحاننىڭ ورىنداۋىندا « كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانىن قابىل الىڭىزدار.
گۇلمايرا: دانالاردان قالعان ءسوز تىڭداڭىزدار.
بەكمۇرات:
تاربيە باسى – ءتىل. م. قاشقاري
ءوز انا ءتىلىڭدى ءقادىر تۇتپاي تۇرىپ، ەل - جۇرتىڭدى سۇيە المايسىڭ. ك. پاۋستوۆسكيي

حالىقتىڭ تىلىنە قيانات جاساۋ – ونىڭ جۇرەگىن جارالاۋ. گ. لاۋبە
انا ءتىلىن شەكارانى قورعاعانداي قورعاۋ كەرەك.
ءومىرزاق: پ. ۆيازەمسكيي
بىلىمدىلىكتىڭ ەڭ باستى فاكتورى تۋعان تىلىندە سويلەۋ مەن ونى سىيلاۋدان باستالادى.
بەكمۇرات: گ. گەگەل
ءتىل جۇرەكتىڭ ايتقانىنا كونسە، جالعان شىقپايدى. اقىلدىڭ ءتىلىن السا، جۇرەك ۇمىت قالادى. گ. لاۋبە
تۋعان تىلىنە جانى اشىماعان ادام – جاندىك. ك. پاۋستوۆسكيي
ءتىل – ۇلتتىڭ جان دۇنيەسى. ل. تولستوي
قانداي دا بولسىن حالىقتىڭ ادەت - عۇرپىن ۇيرەنگىڭ كەلسە، الدىمەن ونىڭ ءتىلىن ۇيرەن. پيفاگور
ەگەر ەرتەڭ تۋعان ءتىلىم جوعالار بولسا، مەن بۇگىن ولۋگە دايارمىن. ر. عامزاتوۆ
ءتىل جوق جەردە - ۇلت جوق. ش. ايتماتوۆ
التىنبەك: احمەت ءنۋريدديننىڭ ورىنداۋىندا – قۇرمانعازى ساعىربايدىن كۇيى
گۇلمايرا: ءتىل تۋرالى ماقال - ماتەلدەر
توقتار:
ءتىل تاس جارادى،
تاس جارماسا،
باس جارادى.
باسكا پالە تىلدەن
باس كەسپەك بولسا دا،
ءتىل كەسپەك جوق.
ەڭ ءتاتتى دە – ءتىل،
ەڭ اشتى دا – ءتىل،
ەڭ جۇمساك تا – ءتىل،
ەڭ كاتتى دا – ءتىل.
بايارحان:
1. 1. كىمدە - كىم حالقىنان الماسا ءتالىم،
ونى ۇيرەتە الماس ەشبىر ءمۇعالىم.
ج. بالاساعۇن.
***********
2. باسقالاردى ۇيرەتە ءجۇرىپ ءبىز ءوزىمىز ۇيرەنەمىز.
سەنەكا.
***********
3. ەشتەڭە تۋرالى سۇرامايتىن ادام ەشتەڭە ۇيرەنبەيدى.
ت. فۋللەر.
***********
4. ءوزىڭدى قاراپايىم جىلى لەبىزىڭمەن سىيلاتا بىلمەسەڭ، قۇر قاتالدىقتان تۇك تە شىقپايدى.
ا. پ. چەحوۆ.
************
5. «مەن ەش ۋاقىتتا ءوز وقۋشىلارىما ەش نارسە ۇيرەتپەيمىن تەك قانا ولاردىڭ وقۋى ءۇشىن جاعداي جاراتامىن»
البەرت ەينشتەين
****************
6."حالىقتىڭ كەمەلىنە كەلىپ وركەندەپ ءوسۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن ازاتتىق پەن ءبىلىم قاجەت".
شوقان ءۋاليحانوۆ.
***************
7. ادامدى تاربيەلەۋ – دەمەك ونىڭ ەرتەڭگى قۋانىشقا يە بولاتىن كەلەشەك جولىن تاربيەلەۋ.
ا. س. ماكارەنكو
ساپاربەك:
انا ءتىلى حالىق بولىپ جاسالعاننان بەرى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ - ءونىپ، تۇرلەنە بەرەتىن، ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى.
جۇسىپبەك ايماۋىت ۇلى
***********
ال ەكىنشى باقىتىم – ءتىلىم مەنىڭ
تاس جۇرەكتى تىلىممەن تىلىمدەدىم.
كەي - كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە،
قاسيەتتى تىلىمنەن تۇڭىلمەدىم…
مۇقاعالي ماقاتايەۆ
****************
نۇرسۇلتان:
انا تىلىنەن ايىرىلعان ادام ءوز حالقى جاساعان مادەني مۇرانىڭ بارىنەن قۇرالاقان قالادى.
عابيت مۇسىرەپوۆ
***************
بۇل داۋىردە ءوز ءتىلىن، ادەبيەتىن بىلمەگەن، قادىرلەمەگەن ادام تولىق ءماندى ينتەلليگەنت ەمەس دەۋگە دە بولادى. سەبەبى، ول قاندايلىق ماماندىق ءبىلىمى بولسا دا، رۋحاني وي تاربيەسىندە سىڭار جاق ازامات بولادى.
مۇحتار اۋەزوۆ
****************
انا ءتىلى – جۇرەكتىڭ تەرەڭ سىرلارىن، باسىنان كەشكەن داۋىرلەرىن، قىسقاسى، جاننىڭ بارلىق تولقىندارىن ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزىپ ساقتاپ وتىراتىن قازىنا…
جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ
****************
انا ءتىلىن ۇمىتقان ادام ءوز حالقىنىڭ وتكەنىنەن دە، بولاشاعىنان دا قول ۇزەدى.
عابيت مۇسىرەپوۆ
*************
قازاق مەكتەبىندەگى بالا كەلەشەكتە قاي ماماندىققا بارام دەسە دە، ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ انا ءتىلىن، ادەبيەتىن ءسۇيۋى شارت. سول ءسۇيۋدى ورتا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان سوڭ دا، ماماندىق، ءبىلىم بەرەتىن جوعارى مەكتەپكە اۋىسقاندا دا اسىل قاسيەتىندەي ساقتاۋى كەرەك.
مۇحتار اۋەزوۆ
*************
مومىشجان:
ءتىلىڭدى جوعالتۋ، سۋ قاراڭعى كوزسىز قالعانىڭنان دا وتكەن قاسىرەت.
جالاۋ مىڭبايەۆ
************
«ءتىل – ءار حالىقتىڭ كەشەگى ءجۇرىپ وتكەن جولىن، بۇگىنگە جالعاسقان عۇمىرىنىڭ ەرتەڭگە اپارار مۇددەسىن بەينەلەۋشى، ياعني بار تاريحىنىڭ كۋاگەرى، دەرەكتى كوزى»
س. امانجولوۆ
************
“ۇلتتىڭ ءتىلى — سول ۇلتتىڭ جانى، جان - دۇنيەسى. ول جۇرەكتى سوقتىرتىپ تۇرعان
قان تامىرى سياقتى. ەگەردە قان تامىرى جابىلىپ قالسا، جۇرەك تە سوعۋىن توقتاتپاي ما؟”
مۇحتار اۋەزوۆ
بەكمۇرات:
الەم ادەبيەتىندەگى ايگىلى ءجۇز كىتاپتى ەمىن - ەركىن بار بوياۋىمەن توگىلتىپ تۇسىرەتىن ءتىل – قۋاتتى ءتىل، قازاق ءتىلى – سونداي ءتىل.
نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ
***********
ادامنىڭ ادامشىلىعى – اقىل، عىلىم، جاقسى اتا، جاقسى انا، جاقسى قۇربى، جاقسى ۇستازدان بولادى. ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى.
*************
ءتىل جۇرەكتىڭ ايتقانىنا كونسە، جالعان شىقپايدى.
************
اقىلمەن ويلاپ بىلگەن ءسوز،
بويىنا جۇقپاس، سىرعانار.
ىنتالى جۇرەك سەزگەن ءسوز،
بار تامىردى قۋالار.
اباي
*************
شەرحان:
ءبىلىپ ايتقان سوزگە قۇن جەتپەيدى،
تاۋىپ ايتقان سوزگە شىن جەتپەيدى.
ءوزىڭ بىلمەسەڭ، بىلگەندەردەن ۇيرەن،
ۇيرەنگەننەن ەشتەڭەڭ كەتپەيدى.
تولە بي
***********
ەل باستاۋ قيىن ەمەس،
قوناتىن جەردەن كول تابىلادى.
قول باستاۋ قيىن ەمەس،
شاباتىن جەردەن ەل تابىلادى.
شارشى توپتا ءسوز باستاۋدان قيىندى كورگەم جوق.
بۇقار جىرا
************
انا ءتىلى – حالىق بولىپ جاسالعاننان بەرى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ - ءونىپ، تۇرلەنە بەرەتىن، ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى.

شىڭعىسحان:
“ ادامدى ءجون بiلەتiن دانا دەپ بiل،
Iستەرiن جالقاۋ جاننىڭ شالا دەپ بiل.
قۇر جاسى ەلۋلەرگە كەلسە - داعى،
بiلiمسiز سونداي جاندى بالا دەپ بiل”-
*************
ءتىل – جۇرتتىڭ جانى. تىلىنەن ايىرىلعان جۇرت – جويىلعان جۇرت.
حالەل دوسمۇحاممەد ۇلى
***************
نۇركەلدى:
كورىنەدى تىلدەن تۇيسىك، ءبىلىم دە،
بىلە بىلسەك جارىلقاۋشى – تىلىندە.
***************
بىلىمسىزدەر تىلىنە بەرىك بولسىن،
ءبىلىمدىنىڭ تىلىنە ەرىك بولسىن.
*******************
ادامعا ەكى نارسە تىرەك تەگى:
ءبىرى — ءتىل، ءبىرى — ءدىلىڭ جۇرەكتەگى.
**************
ءتىل – ەلشىنىڭ قىلىشى، ءتىل قىلىشتان دا وتكىر.
ءۇمىت:
ەلدىكتىڭ وزەگى – بىلىك، كىلتى – ءتىل، ءقادىر - قاسيەتى – كىسىلىك.
ءجۇسىپ بالاساعۇن
**************
يگى ءىستىڭ باسى – ءتىل، تاربيە باسى – ءتىل.
ماحمۇد قاشقاري
**************
ادەپ باسى — ءتىل.
*************
مەيرام:
قازاقتىڭ ءتىلى سونشالىقتى مول. لاكين قازاقتىڭ تىلىمەنەن قانداي كىتاپ بولسا دا جازۋعا بولادى. قازاق ءتىلى مۇنشالىقتى جاتىق ءام انىق بولار ەدى، ەگەر دە ءبىزدىڭ قازاقتار اڭعارىپ، بوتەن ءتىل ارالاستىرماستان ىلگەرى باستىرىپ سويلەسە.
ىبىراي التىنسارين
*************
مەيىرجان:
ۇلتتىڭ ساقتالۋىنا دا، جوعالۋىنا دا سەبەپ بولاتىن نارسەنىڭ ەڭ قۋاتتىسى – ءتىل. ءسوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى، ءوز ۇلتىنا باسقا جۇرتتى قوسامىن دەگەندەر اۋەلى سول جۇرتتىڭ ءتىلىن ازدىرۋعا تىرىسادى.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى
*************
ءتىلدىڭ مىندەتى — اقىلدىڭ اڭداۋىن اڭداعانىنشا، قيالدىڭ مەڭزەۋىن مەڭزەگەنىنشە، كوڭىلدىڭ ءتۇيىن تۇيگەنىنشە ايتۋعا جاراۋ.
“ورىسشا وقىعاندار ورىس ءسوزىنىڭ جۇيەسىنە داعدىلانىپ ۇيرەنگەن، نوعايشا وقىعاندار نوعاي ءسوزىنىڭ جۇيەسىنە داعدىلانىپ ۇيرەنگەن. قازاق سوزدەرىن الىپ، ورىس يا نوعاي جۇيەسىمەن تىزسە، ارينە، ول ناعىز قازاقشا بولىپ شىقپايدى. سونداي كەمشىلىك بولماس ءۇشىن ءار جۇرت بالاسىن اۋەلىندە ءوز تىلىندە وقىپ، ءوز تىلىندە جازۋ - سىزۋ ۇيرەتىپ، ءوز ءتىلىنىڭ جۇيەسىن ءبىلدىرىپ، جولىن تانىتىپ، بالالار ابدەن داعدىلانعاندىعىن كەيىن باسقاشا وقىتا باستايدى. ءبىز دە ءتىلىمىز بۇزىلماي ساقتالۋىن تىلەسەك، وزگەلەرشە اۋەلى انا تىلىمىزبەن وقىتىپ، سونان سوڭ باسقاشا وقىتۋعا ءتيىسپىز”
احمەت بايتۇرسىن ۇلى
*****************
مەيىرجان:
ءتىل – جۇرتتىڭ جانى. تىلىنەن ايىرىلعان جۇرت – جويىلعان جۇرت.
**************
“ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدە قازاق ءتىلى — باي ءتىل. تەك سوزدەرى عىلىم جولىنا سالىنىپ رەتتەلمەگەن ءتىل. قازاق ءتىلى عىلىم جولىنا سالىنىپ رەتتەلسە، ەشبىر جۇرتتىڭ تىلىنەن كەم بولاتىن ەمەس، بۇعان يلانۋىمىز كەرەك”.
**************
انا ءتىلىن ءبىلىپ تۇرىپ، بوتەنشە جاقسى سويلەسەڭ، بۇل – ءسۇيىنىش. انا ءتىلىن بىلمەي تۇرىپ، ورىسشا جاقسى سويلەسەڭ، بۇل – كۇيىنىش.
حالەل دوسمۇحاممەد ۇلى
***************
التىنبەك:
سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى — انام ءتىلىن،
بەسىكتە جاتقانىمدا - اق بەرگەن ءبىلىم!
شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن مينۋتىمنان
قۇلاعىما سىڭىرگەن تانىس ءۇنىن.
سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ
***************
انا ءتىلى قايناعان قاننىڭ، قينالعان جاننىڭ، تولعانتقان كوڭىلدىڭ، لۇپىلدەگەن جۇرەكتىڭ سىعىندىسى، وندا ءدام دە، ءمان دە بولۋ كەرەك.
سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ
“قازاق ءتىلى باي، تازا ىرگەلى جۇرت ءتىلى دەپ ءبارىمىز دە ايتامىز… ءبىراق قۇر باي، تازا دەۋمەن ءتىلىمىز وزدىگىنەن ساقتالىپ، ادەبيەتىمىز ءوربىپ كەتە الا ما؟ قاي جۇرتتىڭ ءتىلى بولسا دا ءتۇۋ باسىندا بىزدىكى سەكىلدى تازا دا، باي بولعان. ءبىراق ولار كورشى جۇرتتاردىڭ ءسوزى قوسىلا - قوسىلا، جۇرە بۇزىلعان. ءبىزدىڭ قازاق ءتىلى بۇرىن ىلعالسىز تازا بولسا دا، بۇل كەزدە باسقا جۇرتتارمەن ارالاسا باستادىق، باسقا جۇرتتاردىڭ وقۋىن وقىدىق… ءبىر جاعى بۇحار، ءبىر جاعى مەككە، مەدينە، ستامبۇلداردىڭ دا وقىپ قايتقاندارىمىز بار. سولاردىڭ ءبارى ەلگە نوعايشىلاپ، ارابشىلاپ، سارتشىلاپ قايتىپ ءجۇر. بۇلاردىڭ سويلەگەن سوزىندە، جازعان حاتىندا شەت جۇرتتاردىڭ ءتىلى اڭقىپ تۇر… قازاق ءتىلىن ساقتايمىز، بالالارىمىزدى قازاقشا بولسىن دەگەندە بۇلاردىڭ ءبارىنىڭ نەگىزى “ءتىل قۇرالى” ەكەنىن ۇمىتپاسقا كەرەك”.
ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ
*************
“قازاق تىلىنەن اسىل، قازاق تىلىنەن باي ءتىل جوق. سول اتا - بابانىڭ ءتىلى بولعان قازاق ءتىلىن وسى كۇنگى قازاقتىڭ جالعىزى بىلمەيدى. ەگەر قازاق ءتىلىن بىلسە، ءدىن دە وسىندا، عىلىم - ءبىلىم دە وسىندا. سولاي بولعانى ءۇشىن بۇرىنعى وتكەن اتا - بابالارىمىز ءبارى جاقسى بولىپ، اۋليە بولىپ ءوتتى”، “دۇنيەدەگى ەڭ اسىل ءتىل — اراب ءتىلى، ودان كەيىن تۇرىك ءتىلى، تۇرىك ءتىلىنىڭ ىشىندەگى گاۋھارى — قازاق ءتىلى”.
ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى
*************
گۇلمايرا:
“ءتىل — ادام جانىنىڭ ءتىلماشى. ءتىلسىز ۇلت، تىلىنەن ايىرىلعان ۇلت بولىپ جاساي الماق ەمەس، ونداي ۇلت قۇرىماق. ۇلتىنىڭ ۇلت بولۋى ءۇشىن ءبىرىنشى شارت — ءتىلى بولۋى. ۇلتتىڭ ءتىلى كەمي باستاۋى ۇلتتىڭ قۇري باستاعانىن كورسەتەدى. ۇلتقا تىلىنەن قىمبات نارسە بولماسقا ءتيىستى. ءبىر ۇلتتىڭ تىلىندە سول ۇلتتىڭ جەرى، تاريحى، تۇرمىس، مىنەزى ايناداي اشىق كورىنىپ تۇرادى. قازاق تىلىندە قازاقتىڭ سارى سايران دالاسى بىرەسە جەلسىز تۇندەي تىمىق، بىرەسە قۇيىنداي ەكپىندى تاريحى، سارى دالادا ۇدەرە كوشكەن تۇرمىسى، اسىقپايتىن، ساسپايتىن سابىرلى مىنەزى — ءبارى كورىنىپ تۇر. قازاقتىڭ سارى دالاسى كەڭ. ءتىلى دە باي. وسى كۇنگى تۇرىك تىلدەرىنىڭ ىشىندە قازاق تىلىنەن باي، ورالىمدى، تەرەڭ ءتىل جوق. تۇرىك تىلىمەن سويلەيمىز دەگەن تۇرىك بالالارى كۇندەردە ءبىر كۇن اينالىپ قازاق تىلىنە كەلمەكشى، قازاق ءتىلىن قولدانباقشى. كۇندەردە ءبىر كۇن تۇرىك بالالارىنىڭ ءتىلى بىرىكسە، ول بىرىككەن ءتىلدىڭ نەگىزى قازاق ءتىلى بولسا، ءسوز جوق، تۇرىك ءتىلىنىڭ كەلەشەك تاريحىندا قازاق ۇلتى ءقادىرلى ورىن الماقشى. كەلەشەكتىڭ وسىلاي بولۋىنا ءبىزدىڭ يمانىمىز بەرىك”.
************

“انا ءتىلى — حالىق بولىپ جاسالعاننان بەرى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ - ءونىپ، تۇرلەنە بەرەتىن ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى”.
جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ
************
التىنبەك: كيىكوۆ ساپاربەكتىڭ ورىنداۋىدا «جاسا قازاقستان» ءانىن قابىل الىڭىزدار.
گۇلمايرا: ءتىل تۋرالى اقىن، جازۋشىلاردىڭ ولەڭدەرى
باعدات:
انا ءتىلىم، دانا ءتىلىم باقىتىم
قازاق ءتىلىن ءبىلۋ مەنىڭ پارىزىم.
ءتىلىم مەنىڭ ۇمىتىلماس تىرلىگىم،
كىم بىلەدى ءتىلىمىزدىڭ تاعدىرىن.

الاڭداتتى ءتىل تاعدىرى بۇگىندە.
سەن بولماساڭ بولار ەرتەڭ كۇنىم نە؟
قازاق ءتىلىن سۇيەمىن مەن جانىممەن.
قازاق بولىپ قالۋ ءۇشىن تۇبىندە.

قازاق ءتىلىم باس يەمىن مەن ساعان
تىلگە دەگەن بولۋ كەرەك كەڭ تالعام.
مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سىيلاساق،
قازاق ءتىلى بىزدەر ءۇشىن جارالعان.
ءتىلىمىزدىڭ تاريحى بار قول جەتپەس،
ايتساڭ ونىڭ تاريحىنا ءسوز جەتپەس
مەيرام:
انا ءتىلىم - تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار ءسوز ويداعى،
ءتىلىم وسسە، مەن دە بىرگە وسەمىن،
ءتىلىم وشسە، مەن دە بىرگە وشەمىن.

انا ءتىلىن بىلمەگەن - اقىلى جوق جەلىكباس،
انا ءتىلىن سۇيمەگەن - حالقىن ءسۇيىپ جارىتپاس.

ايان:
تۋعان ءتىلىم - بابام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - انام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - دالام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - ادام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم.
تۋعان تىلدە سىرى تەرەڭ جانىم بار،
تۋعان تىلدە ءانىم مەنەن ءسانىم بار.
تۋعان ءتىلىم ءتىل بولۋدان قالسا ەگەر،
جۇرەگىمدى سۋىرىپ - اق الىڭدار!

مومىشجان:
قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي.

اسىل ءسوزدى ىزدەسەڭ،
ابايدى وقى، ەرىنبە.
ادامدىقتى كوزدەسەڭ،
جاتتاپ توقى كوڭىلگە.
توقتار:
مەملەكەتتىك ءتىل – مەنىڭ ءتىلىم! ءتىل – قاي ۇلتتا، قاي ەلدە بولسادا قاستەرلى، قۇدىرەتتى. ول ءاربىر ادامعا انا سۇتىمەن بىرگە ەنىپ، قالىپتاسادى. ءتىل بايلىعى - ءاربىر ەلدىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى. ول اتادان بالاعا ميراس بولىپ قالىپ وتىراتىن باعا جەتپەس مۇرا. دەمەك، ءار ادام انا ءتىلىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاۋعا، ونىڭ ورىنسىز شۇبارلانۋىنىڭ قاندايىنا بولسا دا قارسى تۇرۋى ءتيىس.
تۋعان ءتىلىم.
تۋعان ءتىلىم قازىنام، التىن كەنىم،
جاڭا الىپقا ءوزىڭدى الىپ كەلدىم.
قوش كەلدىڭ تۋعان ولكە، بەسىگىڭە،
قاسيەتتى بابامنىڭ ءتىلى مەنىڭ.

دۇشپانداردىڭ تالايىن قىزىل تىلمەن،
قىلىشتاي سۇيەكتەردەن تىلىمدەدىڭ.
وتسە دە تالاي عاسىر، قيلى زامان،
قاسيەتتى ءتىلىم مەنىڭ بۇلىنبەدىڭ.
التىنبەك: يلياس باعداتتىڭ ورىنداۋىندا «قازاقتا ەل قايدا» ءانى
قورىتىندى:
ءمۇعالىم: ال ەندى ستۋدەتتەر بۇگىنگى اشىق تاربيە ساعاتىمىزدان نە ۇعىنىپ، نە جاتتادىق، نە ۇيرەندىك؟ قانە، ماقال - ماتەلدەردى قۇراستىرىپ كورەيىك:
ماقال - ماتەلدەر:
1. ءتىل تاس جارادى، تاس جارماسا... (باس جارادى).
2. دالەلسىز ءسوز... (جەلمەن تەڭ).
3. ينە كوزىنەن سىنادى،... (شەشەن سوزىنەن سىنادى).
4. ءپىل كوتەرمەگەندى،... (ءتىل كوتەرەدى).
5. ءسوز تاپقانعا... (قولقا جوق).
6. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل، (جەتى ءتۇرلى ءىلىم ءبىل).
7. شەبەردىڭ قولى ورتاق،... (شەشەننىڭ قولى ورتاق).
8. قاھارلى ءسوز... (قامال بۇزار).
9. باس كەسپەك بولسا دا،... (تىلكەسپەك جوق).
10. ايتىلعان ءسوز، اتىلعان... (وقپەن تەڭ).

1. بال تامعان تىلدەن... (ۋ تامعان).
2. تاۋدى، تاستى جەل بۇزار،... (ادامزاتتى ءسوز بۇزار).
3. جاقسى ءسوز... (جارىم ىرىس).
4. جاقسى بايقاپ سويلەر،... (جامان شايقاپ سويلەر).
5. ءتىل قىلىشتان... (وتكىر).
6. انا ءسۇتى بوي وسىرەدى، انا ءتىلى... (وي وسىرەدى).
7. جىلاننىڭ ۋى تىسىندە، ادامنىڭ ۋى... (ءتىلىندى).
8. كورە - كورە كوسەم بولارسىڭ، سويلەي - سويلەي... (شەشەن بولارسىڭ).
9. تىلدەن ارتىق... (قازىنا جوق).
10. سۇڭگى جاراسى بىتەر،... (ءتىل جاراسى بىتپەس).
ءمۇعالىم:
قالىڭ ەلىم قازاعىڭا قورعان بول!
جەتكىنشەگىم جايقالا ءوسىپ ورمان بول،
شەت ءتىلى مەن كومپيۋتەردى مەڭگەرىپ،
ەلگە تىرەك، ناعىز ۇلتتىق تۇلعا بول!
حور: «اتامەكەن»

وسىمەن ءبىزدىڭ ءتىل مەرەكەسىنە ارنالعان اشىق تاربيە ساعاتىمىز اياقتالدى.
كوڭىل قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا راحمەت!