كوللەدجدەر ورتاسىندا دەنساۋلىقتى ساقتاۋداعى مادەني دەنساۋلىقتى قالىپتاستىرۋ فاكتورلارى
كوللەدجدەر ورتاسىندا دەنساۋلىقتى ساقتاۋداعى مادەني دەنساۋلىقتى قالىپتاستىرۋ فاكتورلارى
“تىرشىلىكتە تالپىنىپ،
تالاپتان دەنىڭنىڭ ساۋىندا”.
بازار جىراۋ(1842 - 1911)
ماقساتى: جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ پروبلەمالارىنا كوڭىل ءبولۋدى كۇشەيتۋ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بالالار مەن جاستارعا تاربيە بەرۋ مىندەتتەرىن شەشۋدەگى تاربيە ۇدەرىستەرىنە بارلىق سۋبەكتىلەردىڭ ءىس - قيمىلدارىن كەلىستىرۋ.
مىندەتتەرى:
● جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزى مەن بولاشاعىن قوعامنىڭ تۇسىنۋىنە كومەكتەسۋ؛
● تاربيە مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋدا ينتەللەكتۋالدىق، ۇيىمداستىرۋشىلىق - پەداگوگيكالىق، كادرلىق، ەكونوميكالىق، ادىستەمەلىك جانە ت. ب. رەسۋرستاردى شوعىرلاندىرۋ؛
● بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ جانە جاستاردىڭ ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتارمەن ءوزارا قارىم - قاتىناستى رەتتەۋىندە جاۋاپتى شەشىم قابىلداي الاتىن جانە وزىنە جەتەكشىلىك ءرول الا بىلەتىن، دەربەس جەكە تۇلعا رەتىندە اشىق اقپاراتتىق، بىلىكتى، ىسكەرلىك جانە كوممۋنيكاتيۆتىك الەۋمەتتىك كەڭىستىك قۇرۋدى ۇيىمداستىرۋ؛
● جاس ۇرپاقتىڭ ءوزىنىڭ رۋحاني - ادامگەرشىلىك، ينتەللەكتۋالدىق، ءومىرى مەن ءوز دەنساۋلىقتارى ءۇشىن الەۋمەتتىك قۇزىرەتتىلىك پەن جاۋاپكەرشىلىگىن كوتەرۋدى ۇيىمداستىرۋعا جاعداي جاساۋ؛
● بالالار مەن جاستاردىڭ قورشاعان ورتاعا، قوعامعا، تابيعاتقا وڭ كوز - قاراسىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ، الەۋمەتتىك - پەداگوگيكالىق جاعداي جاساۋ؛
● ءومىر بويى ءبىلىمىن ارتتىرۋىنا، كاسىبي قالىپتاسۋىنا جانە ءوزىن - ءوزى تابىستى كورسەتۋىنە قاجەتتى جاعداي جاساۋ.
كوللەدجدەر ورتاسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋداعى ءبىزدىڭ باستى قالىپتاستىراتىن فاكتورىمىز: ستۋدەنت ءۇشىن وقىتۋشى - ەكىنشى اناسى. وسى اتتى ارقالاپ جۇرگەن وقىتۋشىلار ستۋدەنتتەردىڭ قانداي كوڭىل – كۇيدە ەكەنىن جانە ولاردىڭ ىشكى – جان دۇنيەسىندەگى وزگەرىستەردى ۇعىنا ءبىلۋى كەرەك. قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ جاستارىمىز دەنساۋلىقتى ساقتاۋعا اسا ءمان بەرمەيدى. ولار «جوق»، «دۇرىس ەمەس»، «ۇلكەن ايتقاندا» تىڭدا، ول «زيان» ت. ب. سوزدەردى ەلەگىلەرى كەلمەيدى. سەبەبى، بۇل سوزدەر كۇندەلىكتى ايتىلىپ ءوز قاسيەتىن جوعالتقان. سوندىقتان جاستار ءۇشىن كوزدەرىمەن كورىپ قولدارىمەن ۇستاپ سەزەتىندەي ادىستەردى قولدانۋ كەرەك. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇجىمىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، دەنساۋلىققا اسەر ەتەتىن فاكتورلاردىڭ 50 - 60 % ءومىر تىرشىلىگىنە، 20 % - تۇقىم قۋالاۋشىلىققا، 20 % - سىرتقى ورتانىڭ جاعدايىنا، 8 - 10 % - دارىگەرلىك كومەكتىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى. بۇل دەرەكتەر دەنساۋلىق ءۇشىن كۇرەستىڭ نەگىزگى باعىتى – سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا، ونى ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان شارالار ەكەنىن دالەلدەيدى.
سالاۋاتتانۋ ءبىلىمى مەن تاربيەنىڭ بىرلەسكەن جۇيەسى ستۋدەنتتەردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا جانە نىعايتۋعا كومەكتەسەدى. سوندىقتان، ستۋدەنتتەردىڭ دەنى ساۋ بولىپ، ساپالى ءبىلىم الۋى ءۇشىن بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي يگى داستۇرلەر مەن قۇندى ادەتتەردى قالىپتاستىرا وتىرىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ قۇندىلىعىنا، قاجەتتىلىگىنە وقۋشىنىڭ كوزىن جەتكىزۋ، ونى ىسكە اسىرۋ جولدارىن كورسەتۋ، ناقتى شەشىم قابىلداۋعا ۇيرەتۋىمىز كەرەك. «ستۋدەنتتىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋ» جونىندەگى اقىل - كەڭەستەردى دەنساۋلىقتى ساقتاۋعا ۇيرەتەتىن تولىق قۇرال رەتىندە قاراۋعا بولمايدى. ايتكەنمەن، وسىندا ايتىلعان شارالاردى ورىنداپ تۇرسا، جاس بۋىننىڭ تازالىقتى ساقتاپ، بويلارىن كۇتۋىنە ەداۋىر سەبەپ بولار ەدى، دەگەن ويدامىن. دەنىڭ cay بولسىن دەسەڭ:.. «اۋىرىپ – ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن – جول ىزدەيىك»
سالاۋاتتانۋ ءبىلىمى مەن تاربيەنىڭ بىرلەسكەن جۇيەسى ستۋدەنتتەردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا جانە نىعايتۋعا كومەكتەسەدى. سوندىقتان، ستۋدەنتتەردىڭ دەنى ساۋ بولىپ، ساپالى ءبىلىم الۋى ءۇشىن بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي يگى داستۇرلەر مەن قۇندى ادەتتەردى قالىپتاستىرا وتىرىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ قۇندىلىعىنا، قاجەتتىلىگىنە جاستاردىڭ كوزىن جەتكىزۋ، ونى ىسكە اسىرۋ جولدارىن كورسەتۋ، ناقتى شەشىم قابىلداۋعا ۇيرەتۋىمىز كەرەك.
دەنساۋلىق دەگەنىمىز — اعزانىڭ اينالانى قورشاعان سىرتقى ورتا فاكتورلارىنىڭ بەيىمدەلۋى. اينالانى قورشاعان سىرتقى ورتا فاكتورلارى اسەرىنەن ادامداردىڭ دەنساۋلىعى قالىپتاسىپ دامي تۇسەدى.
قازىرگى كەزدە دەنساۋلىقتىڭ بىرنەشە ءتۇرى بار ەكەنى بەلگىلى. ولار:
1. فيزيكالىق دەنساۋلىق – اعزا جۇيەسى مەن ورگانداردىڭ ءوسۋ دەڭگەيى. ونىڭ نەگىزىن مورفولوگيالىق جانە فۋنكسيالىق كەزەكتەر قالايدى. ولار اعزانىڭ بەيىمدەلۋ رەاكسياسىن قامتاماسىز ەتەدى.
2. سوماتيكالىق دەنساۋلىق – ادام اعزاسى مەن ورگاندارىنىڭ اراسىنداعى بيولوگيالىق جاعداي. ونىڭ نەگىزىن اعزانىڭ جەكە باسى دامۋىنىڭ بيولوگيالىق باعدارلاماسى رەتتەيدى.
3. پسيحيكالىق دەنساۋلىق – ادامنىڭ پسيحيكالىق سفەراسىنىڭ جاعدايى. اۋرۋدى بولدىرماۋ - ادەكۆاتتى رەاكسيالاردى جاساۋ. «ادام ءومىرىنىڭ ماقساتىن بولجاۋ بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەن تۋىندايدى.
اعزاسىندا فۋنكسيالاردىڭ وزدىگىنەن رەتتەنۋى، فۋنكسيالىق ۇردىستەردىڭ كەلىسىمدى تۇردە ءوتۋى، اينالانى قورشاعان سىرتقى ورتا فاكتورلارىنىڭ اسەرلەرىنە بەيىمدەلۋى، قاسيەتتەرىنىڭ جوعارى دورەجەلى جاعدايدا بولۋى.
4. رۋحاني دەنساۋلىق — ادامداردىڭ ينفورماسيانى قابىلداۋ قابىلەتتىلىگى مەن موتيۆاسيالىق ءىس - ارەكەتىنىڭ اراسىنداعى قارىم - قاتىناستاردىڭ سيپاتتاماسىن كورسەتەدى. ونىڭ نەگىزگى باعالىق جۇيەسى، ينديۆيدتەردىڭ قوعامداعى ورنى مەن ونىڭ ءموتيۆتى تۇردە ورنىعۋىن باياندايدى جانە ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن انىقتايدى. ويتكەنى، رۋحاني دەنساۋلىق جالپى ادامداردىڭ جومارتتىلىعىن، سۇيىسپەنشىلىگىن جانە جان - دۇنيەسىنىڭ سۇلۋلىعىن كورسەتەدى.
فيزيكالىق، سوماتيكالىق، پسيحيكالىق جانە رۋحاني دەنساۋلىقتاردىڭ جيناقتالعان كورسەتكىشتەرى مەن كريتەرييلەرى بولادى. ولار:
1. سوماتيكالىق جانە فيزيكالىق دەنساۋلىقتىڭ كريتەرييى مەن ءبارىن «ءوزىم جاساي الامىن» دەپ كورسەتەتىن كريتەريي؛
2. پسيحيكالىق دەنساۋلىقتىڭ كريتەرييى — ماعان قاجەت زاتتاردىڭ ءبارىن «ءوزىم تاۋىپ الامىن «؛
3. رۋحاني دەنساۋلىقتىڭ نەگىزگى كريتەرييى — مەن «ءوزىم جاساۋىم كەرەك».
دەنساۋلىقتى كورسەتەتىن نەگىزگى بەلگىلەر:
1) ادام اعزالارىندا ارناۋلى (يممۋندى) جانە ارناۋلى ەمەس تۇردە پايدا بولىپ قالىپتاسقان دەنساۋلىق جانە ونى بۇزاتىن فاكتورلارعا دەنساۋلىقتىڭ قارسى تۇرا الاتىندىعى.
2) اعزانىڭ ءوسۋى مەن دامۋىنىڭ كورسەتكىشى.
3) اعزانىڭ قور رەتىندە (رەزەرۆتە) جينالعان جانە فۋنكسيونالدى جاعدايىن سيپاتتايتىن بەلگىلەر.
4) ءار ءتۇرلى دەفەكتىلەرگە بايلانىستى دامىماي قالعان نەمەسە ءبىر اۋرۋلارعا سايكەس دەنساۋلىقتىڭ بولماۋى جانە دەنساۋلىق دەڭگەيى؛
5) ءمورالدى ەرىكتىڭ دەڭگەيى جانە رۋحاني - موتيۆاسيالىق بەلگى.
«ادامداردىڭ دەنساۋلىعى نەگە بايلانىستى بولادى؟» دەگەن ساۋالعا كەلەتىن بولساق، دەنساۋلىقتى شارتسىز تۇردە 100 پايىز ەتىپ الساق، ونىڭ 20% - تەكتىك فاكتورلارعا، 20% - اينالانى قورشاعان سىرتقى ورتا جاعدايلارىنا، ەكولوگيالىق فاكتورلاردىڭ اسەرىنە، 10% – دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەلەرىنىڭ السىزدىگىنە بايلانىستى بولاتىنى انىقتالىپ وتىر. دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى جاقسى تۇردە قىزمەت جاسايتىن بولسا، جانە ءدارى - دارمەكتەر جەتكىلىكتى بولسا، وندا ادامداردىڭ دەنساۋلىعى ارتا تۇسەتىنى ءسوزسىز. نەشە ءتۇرلى جۇقپالى دەرتتەرگە ادام اعزاسى قارسى تۇرا الادى. ويتكەنى ادام اعزاسى تابيعاتتىڭ ءوزى ەرەكشە تۇردە جاراتقان قۇبىلىس. دەنساۋلىقتىڭ 50%- ءىنىڭ جاقسى بولۋى ادامداردىڭ وزدەرىنە بايلانىستى بولاتىنىن مەديسينا جانە بيولوگيا عىلىمدارى عىلىمي تۇرعىدان دالەلدەپ شىقتى. كوپتەگەن ادامدار: ولاردىڭ ىشىندە جاس جەتكىنشەكتەر دەنساۋلىقتارىن وزدەرى بۇزاتىنى بايقالىپ وتىر. ولار: ىشىمدىك ءىشۋ، ەسىرتكى زاتتارمەن اينالىسۋ جانە توكسيكالىق ۋلاردى يىسكەۋ، نەمەسە دەنەلەرىنە جاعۋمەن اۋەستەنۋ. ولار ادام ءومىرىن وتە قىسقارتىپ جىبەرەتىنى ءسوزسىز.
كوللەدجدەردەگى ستۋدەنتتەرگە بايلانىستى قولايلى فاكتورلار:
• ا) قيمىل - قوزعالىسىنىڭ قالىپقا ساي تولىق جەتكىلىكتى بولۋى؛
• ب) وقۋ - تاربيە پروسەسستەرىنىڭ جانە كۇن ءتارتىبىنىڭ دۇرىستىعى؛
• ۆ) ويىن، وقۋ جانە ەڭبەك ءىس - ارەكەتتەرىنە قويىلاتىن
گيگيەنالىق تالاپتاردىڭ ورىندالۋى؛
• گ) تاماقتانۋدى ۇيىمداستىرۋ شارتتارى؛
• د) گيگيەنالىق داعدىلاردىڭ قالىپتى بولۋى،
زياندى ادەتتەرمەن اينالىسپاۋ؛
ە) كوللەدجدە جانە ستۋدەنتتەر اراسىنداعى قولايلى پسيحولوگيالىق كليمات.
ءوز دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋدىڭ نەگىزگى شارتتارى:
● دەنساۋلىعىنا قۇندىلىققا قاراعانداي قاراۋ
● ءوزىن دەنى ساۋ ادام رەتىندە قالىپتاستىرۋ
● دەنساۋلىعىن جوعالتۋدان ۇرەيلەنۋ
● دەنساۋلىقتى ساقتاۋعا، بەكىتۋگە قىزمەت ەتەتىن بار اقپاراتتى ءوز مىنەز - قۇلقىنا باسشىلىققا الۋ، ۇرەيلەنۋ ەنەرگياسىن ءىس - ارەكەت ەنەرگياسىنا اينالدىرۋ
● سالاۋاتتى ءومىر سالتىن داعدىعا اينالدىرۋ.
“تىرشىلىكتە تالپىنىپ،
تالاپتان دەنىڭنىڭ ساۋىندا”.
بازار جىراۋ(1842 - 1911)
ماقساتى: جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ پروبلەمالارىنا كوڭىل ءبولۋدى كۇشەيتۋ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بالالار مەن جاستارعا تاربيە بەرۋ مىندەتتەرىن شەشۋدەگى تاربيە ۇدەرىستەرىنە بارلىق سۋبەكتىلەردىڭ ءىس - قيمىلدارىن كەلىستىرۋ.
مىندەتتەرى:
● جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزى مەن بولاشاعىن قوعامنىڭ تۇسىنۋىنە كومەكتەسۋ؛
● تاربيە مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋدا ينتەللەكتۋالدىق، ۇيىمداستىرۋشىلىق - پەداگوگيكالىق، كادرلىق، ەكونوميكالىق، ادىستەمەلىك جانە ت. ب. رەسۋرستاردى شوعىرلاندىرۋ؛
● بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ جانە جاستاردىڭ ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتارمەن ءوزارا قارىم - قاتىناستى رەتتەۋىندە جاۋاپتى شەشىم قابىلداي الاتىن جانە وزىنە جەتەكشىلىك ءرول الا بىلەتىن، دەربەس جەكە تۇلعا رەتىندە اشىق اقپاراتتىق، بىلىكتى، ىسكەرلىك جانە كوممۋنيكاتيۆتىك الەۋمەتتىك كەڭىستىك قۇرۋدى ۇيىمداستىرۋ؛
● جاس ۇرپاقتىڭ ءوزىنىڭ رۋحاني - ادامگەرشىلىك، ينتەللەكتۋالدىق، ءومىرى مەن ءوز دەنساۋلىقتارى ءۇشىن الەۋمەتتىك قۇزىرەتتىلىك پەن جاۋاپكەرشىلىگىن كوتەرۋدى ۇيىمداستىرۋعا جاعداي جاساۋ؛
● بالالار مەن جاستاردىڭ قورشاعان ورتاعا، قوعامعا، تابيعاتقا وڭ كوز - قاراسىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ، الەۋمەتتىك - پەداگوگيكالىق جاعداي جاساۋ؛
● ءومىر بويى ءبىلىمىن ارتتىرۋىنا، كاسىبي قالىپتاسۋىنا جانە ءوزىن - ءوزى تابىستى كورسەتۋىنە قاجەتتى جاعداي جاساۋ.
كوللەدجدەر ورتاسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋداعى ءبىزدىڭ باستى قالىپتاستىراتىن فاكتورىمىز: ستۋدەنت ءۇشىن وقىتۋشى - ەكىنشى اناسى. وسى اتتى ارقالاپ جۇرگەن وقىتۋشىلار ستۋدەنتتەردىڭ قانداي كوڭىل – كۇيدە ەكەنىن جانە ولاردىڭ ىشكى – جان دۇنيەسىندەگى وزگەرىستەردى ۇعىنا ءبىلۋى كەرەك. قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ جاستارىمىز دەنساۋلىقتى ساقتاۋعا اسا ءمان بەرمەيدى. ولار «جوق»، «دۇرىس ەمەس»، «ۇلكەن ايتقاندا» تىڭدا، ول «زيان» ت. ب. سوزدەردى ەلەگىلەرى كەلمەيدى. سەبەبى، بۇل سوزدەر كۇندەلىكتى ايتىلىپ ءوز قاسيەتىن جوعالتقان. سوندىقتان جاستار ءۇشىن كوزدەرىمەن كورىپ قولدارىمەن ۇستاپ سەزەتىندەي ادىستەردى قولدانۋ كەرەك. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇجىمىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، دەنساۋلىققا اسەر ەتەتىن فاكتورلاردىڭ 50 - 60 % ءومىر تىرشىلىگىنە، 20 % - تۇقىم قۋالاۋشىلىققا، 20 % - سىرتقى ورتانىڭ جاعدايىنا، 8 - 10 % - دارىگەرلىك كومەكتىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى. بۇل دەرەكتەر دەنساۋلىق ءۇشىن كۇرەستىڭ نەگىزگى باعىتى – سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا، ونى ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان شارالار ەكەنىن دالەلدەيدى.
سالاۋاتتانۋ ءبىلىمى مەن تاربيەنىڭ بىرلەسكەن جۇيەسى ستۋدەنتتەردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا جانە نىعايتۋعا كومەكتەسەدى. سوندىقتان، ستۋدەنتتەردىڭ دەنى ساۋ بولىپ، ساپالى ءبىلىم الۋى ءۇشىن بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي يگى داستۇرلەر مەن قۇندى ادەتتەردى قالىپتاستىرا وتىرىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ قۇندىلىعىنا، قاجەتتىلىگىنە وقۋشىنىڭ كوزىن جەتكىزۋ، ونى ىسكە اسىرۋ جولدارىن كورسەتۋ، ناقتى شەشىم قابىلداۋعا ۇيرەتۋىمىز كەرەك. «ستۋدەنتتىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋ» جونىندەگى اقىل - كەڭەستەردى دەنساۋلىقتى ساقتاۋعا ۇيرەتەتىن تولىق قۇرال رەتىندە قاراۋعا بولمايدى. ايتكەنمەن، وسىندا ايتىلعان شارالاردى ورىنداپ تۇرسا، جاس بۋىننىڭ تازالىقتى ساقتاپ، بويلارىن كۇتۋىنە ەداۋىر سەبەپ بولار ەدى، دەگەن ويدامىن. دەنىڭ cay بولسىن دەسەڭ:.. «اۋىرىپ – ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن – جول ىزدەيىك»
سالاۋاتتانۋ ءبىلىمى مەن تاربيەنىڭ بىرلەسكەن جۇيەسى ستۋدەنتتەردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا جانە نىعايتۋعا كومەكتەسەدى. سوندىقتان، ستۋدەنتتەردىڭ دەنى ساۋ بولىپ، ساپالى ءبىلىم الۋى ءۇشىن بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي يگى داستۇرلەر مەن قۇندى ادەتتەردى قالىپتاستىرا وتىرىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ قۇندىلىعىنا، قاجەتتىلىگىنە جاستاردىڭ كوزىن جەتكىزۋ، ونى ىسكە اسىرۋ جولدارىن كورسەتۋ، ناقتى شەشىم قابىلداۋعا ۇيرەتۋىمىز كەرەك.
دەنساۋلىق دەگەنىمىز — اعزانىڭ اينالانى قورشاعان سىرتقى ورتا فاكتورلارىنىڭ بەيىمدەلۋى. اينالانى قورشاعان سىرتقى ورتا فاكتورلارى اسەرىنەن ادامداردىڭ دەنساۋلىعى قالىپتاسىپ دامي تۇسەدى.
قازىرگى كەزدە دەنساۋلىقتىڭ بىرنەشە ءتۇرى بار ەكەنى بەلگىلى. ولار:
1. فيزيكالىق دەنساۋلىق – اعزا جۇيەسى مەن ورگانداردىڭ ءوسۋ دەڭگەيى. ونىڭ نەگىزىن مورفولوگيالىق جانە فۋنكسيالىق كەزەكتەر قالايدى. ولار اعزانىڭ بەيىمدەلۋ رەاكسياسىن قامتاماسىز ەتەدى.
2. سوماتيكالىق دەنساۋلىق – ادام اعزاسى مەن ورگاندارىنىڭ اراسىنداعى بيولوگيالىق جاعداي. ونىڭ نەگىزىن اعزانىڭ جەكە باسى دامۋىنىڭ بيولوگيالىق باعدارلاماسى رەتتەيدى.
3. پسيحيكالىق دەنساۋلىق – ادامنىڭ پسيحيكالىق سفەراسىنىڭ جاعدايى. اۋرۋدى بولدىرماۋ - ادەكۆاتتى رەاكسيالاردى جاساۋ. «ادام ءومىرىنىڭ ماقساتىن بولجاۋ بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەن تۋىندايدى.
اعزاسىندا فۋنكسيالاردىڭ وزدىگىنەن رەتتەنۋى، فۋنكسيالىق ۇردىستەردىڭ كەلىسىمدى تۇردە ءوتۋى، اينالانى قورشاعان سىرتقى ورتا فاكتورلارىنىڭ اسەرلەرىنە بەيىمدەلۋى، قاسيەتتەرىنىڭ جوعارى دورەجەلى جاعدايدا بولۋى.
4. رۋحاني دەنساۋلىق — ادامداردىڭ ينفورماسيانى قابىلداۋ قابىلەتتىلىگى مەن موتيۆاسيالىق ءىس - ارەكەتىنىڭ اراسىنداعى قارىم - قاتىناستاردىڭ سيپاتتاماسىن كورسەتەدى. ونىڭ نەگىزگى باعالىق جۇيەسى، ينديۆيدتەردىڭ قوعامداعى ورنى مەن ونىڭ ءموتيۆتى تۇردە ورنىعۋىن باياندايدى جانە ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن انىقتايدى. ويتكەنى، رۋحاني دەنساۋلىق جالپى ادامداردىڭ جومارتتىلىعىن، سۇيىسپەنشىلىگىن جانە جان - دۇنيەسىنىڭ سۇلۋلىعىن كورسەتەدى.
فيزيكالىق، سوماتيكالىق، پسيحيكالىق جانە رۋحاني دەنساۋلىقتاردىڭ جيناقتالعان كورسەتكىشتەرى مەن كريتەرييلەرى بولادى. ولار:
1. سوماتيكالىق جانە فيزيكالىق دەنساۋلىقتىڭ كريتەرييى مەن ءبارىن «ءوزىم جاساي الامىن» دەپ كورسەتەتىن كريتەريي؛
2. پسيحيكالىق دەنساۋلىقتىڭ كريتەرييى — ماعان قاجەت زاتتاردىڭ ءبارىن «ءوزىم تاۋىپ الامىن «؛
3. رۋحاني دەنساۋلىقتىڭ نەگىزگى كريتەرييى — مەن «ءوزىم جاساۋىم كەرەك».
دەنساۋلىقتى كورسەتەتىن نەگىزگى بەلگىلەر:
1) ادام اعزالارىندا ارناۋلى (يممۋندى) جانە ارناۋلى ەمەس تۇردە پايدا بولىپ قالىپتاسقان دەنساۋلىق جانە ونى بۇزاتىن فاكتورلارعا دەنساۋلىقتىڭ قارسى تۇرا الاتىندىعى.
2) اعزانىڭ ءوسۋى مەن دامۋىنىڭ كورسەتكىشى.
3) اعزانىڭ قور رەتىندە (رەزەرۆتە) جينالعان جانە فۋنكسيونالدى جاعدايىن سيپاتتايتىن بەلگىلەر.
4) ءار ءتۇرلى دەفەكتىلەرگە بايلانىستى دامىماي قالعان نەمەسە ءبىر اۋرۋلارعا سايكەس دەنساۋلىقتىڭ بولماۋى جانە دەنساۋلىق دەڭگەيى؛
5) ءمورالدى ەرىكتىڭ دەڭگەيى جانە رۋحاني - موتيۆاسيالىق بەلگى.
«ادامداردىڭ دەنساۋلىعى نەگە بايلانىستى بولادى؟» دەگەن ساۋالعا كەلەتىن بولساق، دەنساۋلىقتى شارتسىز تۇردە 100 پايىز ەتىپ الساق، ونىڭ 20% - تەكتىك فاكتورلارعا، 20% - اينالانى قورشاعان سىرتقى ورتا جاعدايلارىنا، ەكولوگيالىق فاكتورلاردىڭ اسەرىنە، 10% – دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەلەرىنىڭ السىزدىگىنە بايلانىستى بولاتىنى انىقتالىپ وتىر. دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى جاقسى تۇردە قىزمەت جاسايتىن بولسا، جانە ءدارى - دارمەكتەر جەتكىلىكتى بولسا، وندا ادامداردىڭ دەنساۋلىعى ارتا تۇسەتىنى ءسوزسىز. نەشە ءتۇرلى جۇقپالى دەرتتەرگە ادام اعزاسى قارسى تۇرا الادى. ويتكەنى ادام اعزاسى تابيعاتتىڭ ءوزى ەرەكشە تۇردە جاراتقان قۇبىلىس. دەنساۋلىقتىڭ 50%- ءىنىڭ جاقسى بولۋى ادامداردىڭ وزدەرىنە بايلانىستى بولاتىنىن مەديسينا جانە بيولوگيا عىلىمدارى عىلىمي تۇرعىدان دالەلدەپ شىقتى. كوپتەگەن ادامدار: ولاردىڭ ىشىندە جاس جەتكىنشەكتەر دەنساۋلىقتارىن وزدەرى بۇزاتىنى بايقالىپ وتىر. ولار: ىشىمدىك ءىشۋ، ەسىرتكى زاتتارمەن اينالىسۋ جانە توكسيكالىق ۋلاردى يىسكەۋ، نەمەسە دەنەلەرىنە جاعۋمەن اۋەستەنۋ. ولار ادام ءومىرىن وتە قىسقارتىپ جىبەرەتىنى ءسوزسىز.
كوللەدجدەردەگى ستۋدەنتتەرگە بايلانىستى قولايلى فاكتورلار:
• ا) قيمىل - قوزعالىسىنىڭ قالىپقا ساي تولىق جەتكىلىكتى بولۋى؛
• ب) وقۋ - تاربيە پروسەسستەرىنىڭ جانە كۇن ءتارتىبىنىڭ دۇرىستىعى؛
• ۆ) ويىن، وقۋ جانە ەڭبەك ءىس - ارەكەتتەرىنە قويىلاتىن
گيگيەنالىق تالاپتاردىڭ ورىندالۋى؛
• گ) تاماقتانۋدى ۇيىمداستىرۋ شارتتارى؛
• د) گيگيەنالىق داعدىلاردىڭ قالىپتى بولۋى،
زياندى ادەتتەرمەن اينالىسپاۋ؛
ە) كوللەدجدە جانە ستۋدەنتتەر اراسىنداعى قولايلى پسيحولوگيالىق كليمات.
ءوز دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋدىڭ نەگىزگى شارتتارى:
● دەنساۋلىعىنا قۇندىلىققا قاراعانداي قاراۋ
● ءوزىن دەنى ساۋ ادام رەتىندە قالىپتاستىرۋ
● دەنساۋلىعىن جوعالتۋدان ۇرەيلەنۋ
● دەنساۋلىقتى ساقتاۋعا، بەكىتۋگە قىزمەت ەتەتىن بار اقپاراتتى ءوز مىنەز - قۇلقىنا باسشىلىققا الۋ، ۇرەيلەنۋ ەنەرگياسىن ءىس - ارەكەت ەنەرگياسىنا اينالدىرۋ
● سالاۋاتتى ءومىر سالتىن داعدىعا اينالدىرۋ.
You Might Also Like
