فوتوەففەكت قۇبىلىسى. ەينشتەين فورمۋلاسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: فوتوەففەكت
§51. ەينشتەين فورمۋلاسى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا فوتوەففەكت ۇعىمى مەن ونىڭ زاڭدارىن
مەڭگەرتۋ، فوتوەففەكت قۇبىلىسىن تاجىريبە جۇزىندە العاش زەرتتەگەن ا.گ.ستولەتوۆتىڭ عىلىمي ەڭبەگىن تانىستىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ، كومپيۋتەر ارقىلى مودەلدەۋ پروسەستەرىن قالىپتاستىرۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن، جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن، فيزيكا ءپانىن قىزىعۋشىلىقپەن وقۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
وقىتۋ تەحنولوگياسى، ادىستەرى:اۋىزشا، جازباشا، سۇراق-جاۋاپ
وقىتۋ قۇرالدارى مەن كورنەكىلىكتەر: دەربەس كومپيۋتەر، سلايدتار، ۆيدەو تاجىريبە، تاپسىرمالار
ساباقتىڭ ءپانارالىق بايلانىسى: ماتەماتيكا، ينفورماتيكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، سىنىپتى تۇگەندەۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
«§47.جىلۋلىق ساۋلەلەنۋ. ابسوليۋت قارا دەنە؛ §48.ستەفان-بولسمان زاڭى؛ §49.پلانك فورمۋلاسى» تاقىرىپتارى بويىنشا باقىلاۋ سۇراقتارى:
1. ماكس پلانك گيپوتەزاسى قالاي تۇجىرىمدالادى؟ (پلانك ەلەكتروماگنيتتىك ساۋلەلەنۋ ۇزدىكسىز ەمەس، جەكە ەنەرگيا ۇلەستەرى – كۆانتتار تۇرىندە شىعارىلادى)
2. ءار كۆانتتىڭ ەنەرگياسى نەگە تەڭ؟ (ءار كۆانتتىڭ ەنەرگياسى جيىلىككە پروپورسيونال: E=hv)
3. پلانك تۇراقتىسى نەگە تەڭ؟ (h=6،63•10-34دج•س)
4. فوتون دەگەنىمىز نە؟ (فوتون دەگەنىمىز – جارىق كۆانتى. فوتون دەپ كەز كەلگەن جارىق تولقىندارىن ايتۋعا بولادى.)
5. فوتون قانداي بولشەك؟ (فوتون – ەلەمەنتار بولشەك)
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ.
فوتوەففەكت
فوتو – گرەك سوزىنەن اۋدارعاندا - جارىق، ەففەكت لاتىن سوزىنەن اۋدارعاندا - اسەر دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
فوتوەففەكت-ساۋلەلەردىڭ اسەرىنەن ەلەكترونداردىڭ سۇيىق جانە قاتتى دەنە بەتىنەن بوساپ شىعۋ قۇبىلىسىن سىرتقى فوتوەلەكترلىك ەففەكت نەمەسە فوتوەففەكت دەپ اتايدى.
فوتوەففەكت قۇبىلىسىن تاجىريبە جۇزىندە العاش زەرتتەپ، زاڭدىلىقتارىن تاعايىنداعان ورىس عالىمى ا.گ.ستولەتوۆ.
فوتوەففەكت قۇبىلىسىن ءتۇسىندىرۋ جولىن ا.ەينشتەين تاپتى. ول فوتوەففەكت قۇبىلىسىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن جارىقتىڭ بولشەكتىك ءارى كۆانتتىق قاسيەتىنە سۇيەندى. جارىق ەكىجاقتىلىعىمەن سيپاتتالادى: بىرىنشىسىندە، ول تولقىندىق جاعىنان تانىلسا، ەكىنشى جولى بولشەك (كورپۋسكۋلا)، ياعني ەينشتەين سوزىمەن ايتقاندا فوتوندار اعىنى رەتىندە كورىنەدى. بۇل قۇبىلىس جارىقتىڭ تولقىندىق -كورپۋسكۋلالىق ءدۋاليزمى (ەكى جاقتىلىعى) دەپ اتالادى
ەلەكتروننىڭ مەتالدان بوساپ شىعۋى ءۇشىن جاسايتىن جۇمىسىن ەلەكتروننىڭ شىعۋ جۇمىسى دەپ اتايدى. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭى بويىنشا جۇتىلعان جارىق فوتونىنىڭ hν ەنەرگياسى ەلەكتروننىڭ اشىعۋ جۇمىسىنا جانە ونىڭ Ek=meυ²/2 كينەتيكالىق ەنەرگياسىنا جۇمسالادى.
ەينشتەين فورمۋلاسى
فوتوەففەكت قۇبىلىسى مىنا شارت ورىندالسا عانا بايقالا باستايدى:
hν0» Aشىعۋ. فوتوەففەكت بايقالاتىن جارىقتىڭ ەڭ از دەگەندەگى جيىلىگىن نەمەسە وعان سايكەس كەلەتىن تولقىن ۇزىندىعىن فوتوەففەكتتىڭ قىزىل شەكاراسى دەپ اتايدى. مىسالى، مىرىش ءۇشىن جارىق تولقىنىنىڭ ۇزىندىعى (قىزىل شەكاراسى)-370 مكم، كاليي-450 مكم، ناتريي-680 مكم.
فوتوەففەكت قۇبىلىسىنا نەگىزدەلىپ جاسالعان قۇرالدى فوتوەلەمەنت دەپ اتايدى. ول كاتود، انود جانە ساڭىلاۋدان تۇرادى.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
39-جاتتىعۋ ەسەپتەرىن شىعارۋ.
باعالاۋ كريتەرييى:
«5» - 3 دۇرىس جاۋاپ
«4» - 2 دۇرىس جاۋاپ
«3» - 1 دۇرىس جاۋاپ
V.ساباقتى قورىتىندىلاۋ
VI. ءۇي تاپسىرماسى
§50، 51 وقۋ جانە تاقىرىپ سوڭىنداعى باقىلاۋ سۇراقتارىنا جاۋاپ جازىپ كەلۋ. تاقىرىپ بويىنشا تىرەك سىزباسىن قۇراستىرۋ
VII.باعالاۋ
وقۋشىلاردى ساباققا قاتىسۋ بەلسەندىلىگى مەن بىلىمىنە قاراي باعالاۋ. باعالارىن حابارلاپ، كۇندەلىكتەرىنە قويۋ.
§51. ەينشتەين فورمۋلاسى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا فوتوەففەكت ۇعىمى مەن ونىڭ زاڭدارىن
مەڭگەرتۋ، فوتوەففەكت قۇبىلىسىن تاجىريبە جۇزىندە العاش زەرتتەگەن ا.گ.ستولەتوۆتىڭ عىلىمي ەڭبەگىن تانىستىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ، كومپيۋتەر ارقىلى مودەلدەۋ پروسەستەرىن قالىپتاستىرۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن، جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن، فيزيكا ءپانىن قىزىعۋشىلىقپەن وقۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
وقىتۋ تەحنولوگياسى، ادىستەرى:اۋىزشا، جازباشا، سۇراق-جاۋاپ
وقىتۋ قۇرالدارى مەن كورنەكىلىكتەر: دەربەس كومپيۋتەر، سلايدتار، ۆيدەو تاجىريبە، تاپسىرمالار
ساباقتىڭ ءپانارالىق بايلانىسى: ماتەماتيكا، ينفورماتيكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، سىنىپتى تۇگەندەۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
«§47.جىلۋلىق ساۋلەلەنۋ. ابسوليۋت قارا دەنە؛ §48.ستەفان-بولسمان زاڭى؛ §49.پلانك فورمۋلاسى» تاقىرىپتارى بويىنشا باقىلاۋ سۇراقتارى:
1. ماكس پلانك گيپوتەزاسى قالاي تۇجىرىمدالادى؟ (پلانك ەلەكتروماگنيتتىك ساۋلەلەنۋ ۇزدىكسىز ەمەس، جەكە ەنەرگيا ۇلەستەرى – كۆانتتار تۇرىندە شىعارىلادى)
2. ءار كۆانتتىڭ ەنەرگياسى نەگە تەڭ؟ (ءار كۆانتتىڭ ەنەرگياسى جيىلىككە پروپورسيونال: E=hv)
3. پلانك تۇراقتىسى نەگە تەڭ؟ (h=6،63•10-34دج•س)
4. فوتون دەگەنىمىز نە؟ (فوتون دەگەنىمىز – جارىق كۆانتى. فوتون دەپ كەز كەلگەن جارىق تولقىندارىن ايتۋعا بولادى.)
5. فوتون قانداي بولشەك؟ (فوتون – ەلەمەنتار بولشەك)
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ.
فوتوەففەكت
فوتو – گرەك سوزىنەن اۋدارعاندا - جارىق، ەففەكت لاتىن سوزىنەن اۋدارعاندا - اسەر دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
فوتوەففەكت-ساۋلەلەردىڭ اسەرىنەن ەلەكترونداردىڭ سۇيىق جانە قاتتى دەنە بەتىنەن بوساپ شىعۋ قۇبىلىسىن سىرتقى فوتوەلەكترلىك ەففەكت نەمەسە فوتوەففەكت دەپ اتايدى.
فوتوەففەكت قۇبىلىسىن تاجىريبە جۇزىندە العاش زەرتتەپ، زاڭدىلىقتارىن تاعايىنداعان ورىس عالىمى ا.گ.ستولەتوۆ.
فوتوەففەكت قۇبىلىسىن ءتۇسىندىرۋ جولىن ا.ەينشتەين تاپتى. ول فوتوەففەكت قۇبىلىسىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن جارىقتىڭ بولشەكتىك ءارى كۆانتتىق قاسيەتىنە سۇيەندى. جارىق ەكىجاقتىلىعىمەن سيپاتتالادى: بىرىنشىسىندە، ول تولقىندىق جاعىنان تانىلسا، ەكىنشى جولى بولشەك (كورپۋسكۋلا)، ياعني ەينشتەين سوزىمەن ايتقاندا فوتوندار اعىنى رەتىندە كورىنەدى. بۇل قۇبىلىس جارىقتىڭ تولقىندىق -كورپۋسكۋلالىق ءدۋاليزمى (ەكى جاقتىلىعى) دەپ اتالادى
ەلەكتروننىڭ مەتالدان بوساپ شىعۋى ءۇشىن جاسايتىن جۇمىسىن ەلەكتروننىڭ شىعۋ جۇمىسى دەپ اتايدى. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭى بويىنشا جۇتىلعان جارىق فوتونىنىڭ hν ەنەرگياسى ەلەكتروننىڭ اشىعۋ جۇمىسىنا جانە ونىڭ Ek=meυ²/2 كينەتيكالىق ەنەرگياسىنا جۇمسالادى.
ەينشتەين فورمۋلاسى
فوتوەففەكت قۇبىلىسى مىنا شارت ورىندالسا عانا بايقالا باستايدى:
hν0» Aشىعۋ. فوتوەففەكت بايقالاتىن جارىقتىڭ ەڭ از دەگەندەگى جيىلىگىن نەمەسە وعان سايكەس كەلەتىن تولقىن ۇزىندىعىن فوتوەففەكتتىڭ قىزىل شەكاراسى دەپ اتايدى. مىسالى، مىرىش ءۇشىن جارىق تولقىنىنىڭ ۇزىندىعى (قىزىل شەكاراسى)-370 مكم، كاليي-450 مكم، ناتريي-680 مكم.
فوتوەففەكت قۇبىلىسىنا نەگىزدەلىپ جاسالعان قۇرالدى فوتوەلەمەنت دەپ اتايدى. ول كاتود، انود جانە ساڭىلاۋدان تۇرادى.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
39-جاتتىعۋ ەسەپتەرىن شىعارۋ.
باعالاۋ كريتەرييى:
«5» - 3 دۇرىس جاۋاپ
«4» - 2 دۇرىس جاۋاپ
«3» - 1 دۇرىس جاۋاپ
V.ساباقتى قورىتىندىلاۋ
VI. ءۇي تاپسىرماسى
§50، 51 وقۋ جانە تاقىرىپ سوڭىنداعى باقىلاۋ سۇراقتارىنا جاۋاپ جازىپ كەلۋ. تاقىرىپ بويىنشا تىرەك سىزباسىن قۇراستىرۋ
VII.باعالاۋ
وقۋشىلاردى ساباققا قاتىسۋ بەلسەندىلىگى مەن بىلىمىنە قاراي باعالاۋ. باعالارىن حابارلاپ، كۇندەلىكتەرىنە قويۋ.
You Might Also Like
