InfoHub Logo

يادرولىق دنق مولەكۋلاسىنىڭ گەنەتيكالىق كودى امبەباپ، ويتكەنى ول بارلىق ءتىرى ورگانيزمدەردە بىردەي، ياعني بارلىق ءتىرى ورگانيزمدەردە كودونداردىڭ بىردەي جۇپتارى قولدانىلادى. گەنەتيكالىق كودتىڭ امبەباپتىق سيپاتىن ورگانيكالىق فورمالاردىڭ شىعۋ تەگىنىڭ ءبىر ەكندىگى تۋرالى قازىرگى زامانعى دالەلدەمەلەردەن بىلۋگە بولادى.

گەنەتيكالىق كودتىڭ قۇرىلىمىنىڭ نەگىزگى كەلبەتى انىقتالعاننان كەيىن ونىڭ شىعۋ تەگى جايلى، ياعني ەۆوليۋسياسى تۋرالى گيپوتەزالار تۋىنداي باستادى، قازىرگى كەزدە ونىڭ بىرڭەشە گيپوتەزالارى بەلگىلى. ءبىرىنشى گيپوتەزا بويىنشا، العاشقى كود ەكىماعىنالى كودونداردان تۇردى، ياعني مۇندا گەنەتيكالىق اقپاراتتاردىڭ ترانسلياسياسى بولمادى. سوندىقتان ورگانيزمدەردىڭ ەۆوليۋسياسى پروسەسىندە گەنەتيكالىق كودتىڭ دامۋى قاتەنىڭ قىسقارۋى ءپرينسيپى بويىنشا ءجۇردى، ناتيجەسىندە قازىرگى كەزدەگى كودتىڭ قالىپتاسۋىنا اكەلدى دەلىنگەن. كەرىسىنشە، باسقا گيپوتەزا بويىنشا كود ەۆوليۋسيا پروسەسىندە مۋتاسيالىق كورىنۋدىڭ لەتالدى جاعدايى تومەنگى دەڭگەيگە تەڭەلگەندە، ياعني كودونداردا مۋتاسيا جيىلىگىنىڭ تومەندەۋىنە جانە امينقىشقىلدارى تىزبەگىندەگى وزگەرىستەردىڭ بولۋىنا بايلانىستى پايدا بولعان. ەۆوليۋسيا پروسەسىندە كود ءبىر كەزەڭدە «قاتىپ قالدى»، ياعني قازىرگى ءبىز كورىپ وتىرعان كورنىستەگىدەي.

ءۇشىنشى گيپوتەزا بويىنشا، العاشقى كود دۋپلەتتى بولعان جانە ول 16 دۋپلەتتى كودونداردان تۇرعان دەپ ەسەپتەلگەن. ءار 15 دۋپلەتتەر سايكەس 15 امينقىشقىلدارىن كودتاعان، ال 16 دۋپلەت بولسا، گەندەر اراسىندا بوس كەڭىستىكتىڭ ءتۇزىلۋىن قامتاماسىز ەتكەن (برەش). رنق مولەكۋلاسىنىڭ كاتاليتيكالىق (جىلدامداتقىش) قاسيەتىن جانە ريبوسوماداعى جوعارعى كونسەنتراسياسى انىقتالعاننان كەيىن كلەتكالارداعى ترنق مولەكۋلالارى امينقىشقىلدارمەن بايلانىسۋدى وزدەرى اتقاردى، ال ريبوسومالار ءرولىن العاشقى ررنق مولەكۋلالارى اتقاردى دەپ بولجانعان. تريپلەتتى كود ەۆوليۋسيا بارىسىندا قالعان بەس امينقىشقىلدارى پايدا بولعاننان كەيىن تۇزىلگەن جانە ونىڭ شىعۋى ءار كودونعا ءۇشىنشى نەگىزدىڭ قوسىلۋىمەن بايلانىستى بولعان.

قازىرگى كەزدەگى گەنەتيكالىق كود العاشقى كەزدە تەك بىرنەشە امينقىشقىلدارىن عانا كودتاۋعا قابىلەتى بولعان ارنايى كودتاردىڭ ۇزاق ۋاقىت بويعى ەۆوليۋسياسىنىڭ ناتيجەسى دەپ بىلۋگە بولادى، ياعني مۇندا ازوتتىق نەگىزدىڭ ەكى ءتيپى عانا قاتىناسادى. كەلەسى رەتتەگى كودتىڭ ەۆوليۋسياسى ماعىناسىز تريپلەتتەر سانىنىڭ ازايۋىمەن جانە ماعىنالى تريپلەتتەردىڭ سانىنىڭ وسۋىمەن سيپاتتالادى. بۇل ءوز كەزەگىندە پايدا بولعان تريپلەتتەردىڭ «وقىلۋىنا» اكەلدى. ەۆوليۋسيادا كودتىڭ سوڭعى كەزەڭى سايكەس نۋكلەوتيدتەرمەن تانىلاتىن امينقىشقىلدارىنىڭ سانىنىڭ وسۋىنە، ترنق مولەكۋلاسىنىڭ سينتەزىنە جانە فەرمەنتتەردىڭ اكتيۆتەنۋىنە بايلانىستى بولدى. بەلوكتاردىڭ سانى جانە قۇرىلىمى قازىرگى كەزدەگىدەي بولعاندا ەۆوليۋسيا بارىسىندا كود «تۇراقتاندى».

ميتوحوندريالى كودقا كەلەتىن بولساق، ول يادرولىق كودپەن سالىستىرعاندا انايى دەپ ەسەپتەلەدى. مىسالى، ۋۋا انتيكودونى قازىرگى كەزدەگى ميتوحوندريالىق كودتا دا العاشقى ەكى نۋكلەوتيد انتيكودون قىزمەتىن اتقارا الادى، ال ونىڭ ءۇشىنشى نۋكلەوتيدى مۇمكىن ۋ، س، ا نەمەسە گ بولا الادى. سوندا دا بولسا، ميتوحوندريانىڭ باكتەريادان شىققانىن ەسكەرسەك، وندا ميتوحوندريالى كود باكتەريالىق كود نەگىزىندە پايدا بولعان دەۋگە بولادى. ميتوحوندريالى گەنەتيكالىق كود ارقىلى باقىلانىپ وتىرعان بەلوك بيوسينتەزىن حلوروپلاستىق گەنەتيكالىق كودپەن سالىستىراتىن بولساق، حلوروپلاستىق گەنەتيكالىق كودتىڭ ميتوحوندريالىق گەنەتيكالىق كودقا قاراعاندا بەلوك مولەكۋلاسىن كوپتەپ سينتەزدەيتىنى بەلگىسىز بولىپ قالا بەرمەك. وسىعان قاراپ، گەنەتيكالىق كودتىڭ شىعۋ تەگى جانە ەۆوليۋسياسى تۋرالى قازىرگى كەزدەگى كوزقاراس قاراما-قايشى پىكىردە، ياعني قازىرگى تاڭدا تاجىريبەلىك مالىمەتتەردىڭ ازدىعىنان بار تۇجىرىمدامالار تەك تۇجىرىم كۇيىندە قالا بەرمەك.

---