گۇل – سانوبار
ەرتەدە اراب ەلىندە ءبىر اراب باي ءوتىپتى. اتى راشيد ەكەن. راشيد بايدىڭ ءۇش ۇلى بولىپتى. ۇلكەن ۇلىنىڭ اتى سپانديار، ورتانشى ۇلىنىڭ اتى الديار، ەڭ كىشى ۇلىنىڭ اتى ماحامبەت بولىپتى.
ءبىر كۇنى راشيد باي ءۇش ۇلىن شاقىرىپ الىپ: «مەنىڭ جاسىم بولسا كەلىپ قالدى، قارتايعان شاعىمدا سەندەردىڭ ۇيلەنىپ، ايەل العاندارىڭدى كورەيىن. سەندەر ۇيلەنىڭدەر»، — دەپتى. بۇعان ەكى ۇلكەن ۇلى سپانديار مەن الديار كەلىسەدى. ال، ەڭ كىشى ۇلى ماحامبەت كەلىسىم بەرمەيدى. «مەن ءالى جاسپىن، ايەل المايمىن»، — دەپ ءۋاج ايتادى.
وعان اكەسى كونبەيدى. اقىرى زورلاپ ۇيلەندىرەتىن بولادى. اكەسىنىڭ كونبەيتىنىنە كوزى جەتكەن ماحامبەت «مەيلى، ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز بولسىن» دەيدى. سوندا اكەسى: «قاي بايدىڭ قىزىن الاسىڭ؟» — دەيدى. ال ماحامبەت اكەسىنە ايتادى: «مەن ساداق تارتامىن، ساداقتىڭ وعى كىمنىڭ ءۇيىنىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا، ءيا بولماسا، توبەسىندە جاتسا، سول ءۇيدىڭ ىشىندە قىز بولسا دا، كەمپىر بولسا دا، ەڭ ارعىسى مايمىل بولسا دا الامىن»، — دەپ، شارت قويادى. بۇعان اكەسى كەلىسەدى. ماحامبەت اسپانعا قاراتىپ ساداقتى تارتىپ قالادى. سونىمەن ساداقتىڭ وعى اسپانعا زىرقىراپ ۇشىپ كەتەدى.
ەندى راشيدتىڭ ەكى ۇلكەن ۇلى، ەكى بايدىڭ قىزىنا ۇيلەنەتىن بولادى. تويعا ارەكەت جاسايدى. ماحامبەتتىڭ ساداعىنىڭ وعىن ءۇش كۇن ىزدەپ، وزدەرى وتىرعان قالادان تابا المايدى. اكەي ماحامبەتكە «ساداقتىڭ وعى تابىلمادى، سەن يۋسۋپ بايدىڭ قىزىن ال. ەكى اعاڭ مەن سەنىڭ تويىڭدى قوسىپ جاسايمىن»، — دەيدى. بۇعان ماحامبەت كونبەيدى. بۇدان سوڭ اكەسى ماحامبەتكە اشۋلانىپ: «سەن مەنىڭ ايتقانىمدى ىستەمەدىڭ، مەن سەنى بالام دەمەيمىن، قايدا كەتسەڭ سوندا بار!» — دەپ قۋىپ جىبەرەدى. بۇل سوزگە وكپەلەپ، ماحامبەت بەتى اۋعان جاعىنا كەتە بەرەدى. قالادا قالعان اكەسى ۇلكەن ەكى ۇلىنىڭ تويى پالەن ۋاقىتتا بولادى دەپ، بۇكىل قالاعا حابارلاپ قويادى. ماحامبەت سول كەتكەننەن كەتە بەرەدى. بىرنەشە كۇن جۇرگەننەن كەيىن، الدىنان ءبىر قالىڭ ورمان كەز بولادى. ورماننىڭ ىشىندە جالعىز اياق جولمەن كەلە جاتسا، الدىنان ءبىر جەر ءۇي شىعادى. سول جەر ءۇيدىڭ ماندايشاسىنا قادالىپ، باياعى ءوزىنىڭ ساداعىنىڭ وعى تۇر ەكەن. بۇنى كورىپ ماحامبەت قاتتى قۋانادى. جەر ءۇيدىڭ ىشىنە كىرسە، ءبىر مايمىل وتىر ەكەن. ماحامبەت ءوزى ايتقان سەرتىنەن قايتپايدى، مايمىلدى الاتىن بولادى.
بۇل جونىندە ماحامبەت كەلىپ اكەسىنە حابارلايدى. اكەسى ماحامبەتتى ەل-جۇرتتىڭ الدىندا ماسقارالاماق بولىپ، «ەرتەڭ توي بولادى، العان مايمىلىڭمەن سەن دە تويعا كەل»، — دەيدى. ماحامبەت مايمىلعا قايتىپ كەلەدى. مايمىلعا ەرتەڭ تويعا باراتىنىن ايتادى. سوندا مايمىل ماحامبەتكە: «مەن مايمىلمىن، سەن مەنىمەن تويعا ۇيالماي قالاي باراسىڭ؟» — دەيدى. سوندا ماحامبەت بولعان وقيعانىڭ ءبىرىن قالدىرماي ايتىپ بەرەدى، مايمىلعا. ءوزىنىڭ وعان ۇيلەنەتىنىن ايتادى. مايمىلدىڭ «مەن حايۋانمىن، قالاي ۇيالماي ۇيلەنەسىڭ» دەگەنىنە ماحامبەت: «قۇدايدىڭ ماعان جازعانى — سەنسىڭ. سوندىقتان مەن سەنى الامىن جانە ەرتەڭ تويعا بارامىز»،—دەيدى.
سونىمەن ەرتەسىنە ماحامبەت مايمىلعا: «تويعا ءجۇر»، — دەيدى. مايمىل: «ەگەر سەن شىنىمەن مەنى الاتىن بولساڭ، ماعان سەرت بەر»، — دەيدى. ماحامبەت سەرت بەرەدى. سودان سوڭ مايمىل سىرتىنداعى كەبىن شەشىپ تاستايدى. مايمىلدىڭ تەرىسىن كيگەن ءبىر اي دەسە اۋزى بار، كۇن دەسە كوزى بار، ءبىر وتە سۇلۋ قىز ەكەن.
قىز ماحامبەتكە ايتادى: «ءبىز تويعا بارعان سوڭ شاراپ ىشكىزەدى. سەن شاراپ ىشپە. ەگەر شاراپ ىشسەڭ، مەن ساعان جوقپىن»،—دەيدى. سونىمەن ماحامبەت شاراپ ىشپەۋگە كەلىسەدى.
قالانىڭ حالقى تەگىس «ماحامبەت مايمىلمەن قالاي تويعا كەلەر ەكەن» دەپ، كۇتىپ تۇرادى. ولاردىڭ ويى «ماحامبەت مايمىلمەن كەلەتىن بولدى» دەيدى. ال قالاعا ماحامبەت مايمىلمەن ەمەس، كەرەمەت ءبىر سۇلۋ قىزبەن كەلە جاتقانىن كورىپ، تەگىس تاڭ قالادى. قىزدىڭ سۇلۋلىعىنا بۇكىل ەل بولىپ، تاڭ قالىسادى. ماحامبەتتى ەركەكتەردىڭ ىشىنە، ونىڭ قىزىن كەلىنشەكتەردىڭ ىشىنە كىرگىزەدى. توي دۋمان بولا بەرەدى. العاشقى ەكى كۇن ماحامبەت قالاي زورلاسا دا، ەشقانداي شاراپ ىشپەيدى. ءۇشىنشى كۇن بولعاندا اكەسى راشيد: «ەگەر سەن مەنىڭ ۇلىم بولساڭ، وسى شاراپتى ءىش»،—دەپ ماحامبەتكە شاراپ ۇسىنادى. ماحامبەت اكەسىنىڭ ءسوزىن قيماي ءىشىپ جىبەرەدى.
شاراپتى ءىشىپ، كەسەنى اكەسىنە بەرگەن زاماتتا ەسىكتەن ءبىر قىز كەلىپ، ماحامبەتتىڭ كەلىنشەگى تەرەزەنى سىندىرىپ، كوگەرشىن بولىپ، ۇشىپ كەتكەنىن حابارلايدى. بۇعان ماحامبەت وتە قاتتى قاپالانىپ، ۇيدەن شىعىپ، باسىنىڭ اۋعان جاعىنا كەتە بەرەدى.
ارادا قانشا جۇرگەنى بەلگىسىز، ماحامبەت بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ، قالىڭ ءبىر توعايعا، ورمانعا كەزدەسىپ، ورماندى ارالاپ كەتە بەرەدى، كەتە بەرەدى. ورماننىڭ ورتا شەنىنە بارعان كەزدە، ايقايلاسىپ، داۋلاسقان ادامزاتتىڭ داۋىسىن ەسىتتى. «بۇل نە داۋىس» دەپ جاقىنداپ كەلسە، ءۇش ءداۋ ءوزارا توبەلەسىپ جاتادى. ماحامبەت داۋلەردەن قورقىپ جاسىرىنىپ، اعاش-اعاشتىڭ تاساسىمەن قاشا جونەلەدى. سول كەزدە ءداۋدىڭ بىرەۋى كورىپ قالىپ: «ەي، ادامزات، بەرى كەل، ءبىز سەنى ولتىرمەيمىز. ءبىزدىڭ ارامىزدا ازداپ داۋىمىز بار ەدى. سوعان سەن بيلىك ايت»،—دەپ شاقىرادى. بۇنى ەستىگەن ماحامبەت «نە دە بولسا بارايىن، ەگەر مەنىڭ ايتقانىما كونسە داۋلارىن شەشىپ بەرەيىن» دەپ ويلايدى دا، داۋلەرگە بارادى. ءداۋدىڭ بىرەۋى ماحامبەتكە بىلاي دەيدى:
ءبىز اعايىندى ءۇش جىگىتپىز. ەڭ ۇلكەنى — مەن. مىنا ەكەۋى مەنىڭ ءىنىم. اكەمىز ءولدى. اكەدەن ميراس بولىپ ءۇش نارسە قالدى. ءبىرىنشى نارسە كىلەم دەپ، جەردە جاتقان كىلەمدى كورسەتتى، ەكىنشىسى — داستارقان، ءۇشىنشىسى — قالپاق. وسى ءۇش نارسەنى ءوزارا بولىسە الماي تالاسىپ جاتقانىمىزدا سەنى كوردىك. «كولدەنەڭ كەزدەسكەن كوك اتتى قىدىر» دەگەن، وسى نارسەنى سەن بىزگە ءبولىپ بەر. سەنىڭ بيلىگىڭە كونەمىز، — دەيدى. بۇلاردىڭ ايتقانىن تىڭداپ بولىپ، ماحامبەت «بۇل ءۇش نارسەنى بولىسە المايتۇعىن، بۇلاردىڭ قانداي قاسيەتى بار» دەپ سۇرايدى. سوندا جاڭاعى ەڭ ۇلكەنى مەن دەگەن ءداۋ بىلاي دەدى:
بۇلاردىڭ قاسيەتى: كىلەمگە ءمىنىپ، «مەنى پالەن جەرگە اپار» دەسەڭ بولعانى، كىلەم ۇشىپ قالاعان جەرىڭە جەتكىزەدى. قالپاقتى كيسەڭ ەشكىمگە كورىنبەيسىڭ، داستارقاندى جايساڭ ءارتۇرلى تاعام دايىن بولا قالادى. قانداي تاماقتى قالاۋىڭىز بىلەدى.
بۇدان كەيىن ماحامبەت ءبىراز ويلانىپ تۇرىپ: «جارايدى، ەگەر ماعان كونسەڭدەر، مەن ءبولىپ بەرەيىن» — دەيدى. ماحامبەت بىلاي دەدى:
— مەن مىنا ساداقتى اتامىن، كىمدە-كىم بۇرىن بارىپ، ساداقتىڭ وعىن اكەلسە، وعان كىلەم بەرەيىن. ەكىنشى كەلگەنىڭ كالپاقتى، ال ۇشىنشىڭە داستارقاندى بەرەمىن. وسىعان كەلىسەسىڭدەر مە؟ — دەپ سۇرادى. ءبارى ءبىر اۋىزدان «دۇرىس، كەلىستىك» دەدى. «ولاي بولسا، سەندەر قاتار تۇرىڭدار، مەن ساداقتى تارتقانىمدا ۇشەۋىڭ بىردەن جۇگىرىڭدەر»، — دەدى ماحامبەت.
ءسويتىپ، ماحامبەت ساداقتى اسپانعا قاراي اتىپ جىبەرەدى. ۇشەۋى بىردەي ساداقتىڭ وعىنىڭ سوڭىنان جۇگىرىپ كەتكەندە، ماحامبەت قالپاقتى باسىنا كيىپ، داستارقاندى قالتاسىنا سالىپ، كىلەمگە مىنەدى دە، «مەنى شام قالاسىنا اپار» دەپ، ۇشتى دا كەتتى. ءۇش ءداۋ ساداقتىڭ، وعىنا جەتىپ، بىر-بىرىمەن توبەلەسىپ، اقىرى ەڭ ۇلكەنى ەكى ءىنىسىن جەڭىپ، ءولدىم-تالدىم دەپ، ماحامبەتكە كەلسە، ول كەتىپ قالعان، ورنىن سيپاپ قالادى. الدەن ۋاقىتتا ەكى ءىنىسى كەلەدى. ولار دا ماحامبەتتىڭ كەتىپ قالعانىن كورىپ، ساندارىن ۇرىپ الدانعانىن بىلەدى.
ماحامبەت سول ۇشقاننان ۇشىپ وتىرىپ شام قالاسىنا كەلەدى. قالانىڭ شەت جاعىنا ورماننىڭ اراسىنا كەلىپ، داستارقاندى جايىپ جىبەرىپ، ءارتۇرلى تاماقتاردىڭ اتىن اتاپ تۇرىپ، «دايىن بول» دەيدى. تاماق اپ-ساتتە دايىن بولا قالادى. تاماققا ابدەن تويىپ، قالاعا كەلەدى. قالادا ءبىر ساۋداگەردەن «احمەد دەگەن كىسىنىڭ ءۇيى قايدا» دەپ سۇرايدى. «مەنىڭ اكەمنىڭ اتى احمەد» دەپ، ماحامبەتتىڭ قىزى—اتى جاميلا ءبىر سوزىندە ايتقان بولاتىن. الگى ساۋداگەر جىگىت ماحامبەتكە ايتتى: «احمەدتىڭ ءۇيى وسى قالادان جيىرما شاقىرىم جەردە، كۇننىڭ باتىسىنا قاراي جۇرسەڭ، الدىڭنان ۇلكەن باۋ كەزدەسەدى. سول باۋ احمەدتىڭ باۋى»،—دەيدى.
ماحامبەت بۇل قالاعا ساسكە تۇستە كەلگەن بولاتىن. ساۋداگەرگە راقمەت ايتىپ، ماحامبەت ورمانداعى تىعىپ قويعان كىلەمگە ءمىنىپ، احمەدتىڭ باۋىنا كەلىپ قونادى. ماحامبەت «ەندى قالپاقتىڭ كەرەمەتىن كورەيىن، كىلەم مەن داستارقاننىڭ قاسيەتىن كوردىم عوي» دەپ، قالپاقتى باسىنا كيىپ، باۋدى ارالاپ كەلە جاتىپ، حاۋىزدىڭ جانىندا سۋعا شومىلىپ جاتقان ءۇش كوگەرشىندى كورەدى. كوگەرشىندەر سۋعا شومىلىپ بولىپ سىلكىنىپ، سىلكىنىپ جىبەرىپ، ءۇش قىزدىڭ بەينەسىنە ءتۇسىپ ۇيلەرىنە قاراي كەتەدى. سول جەردە ماحامبەت ءوزىنىڭ قىزى جاميلانى تاني كەتەدى. ءبىراق دىبىس شىعارماي، قىزداردىڭ ارتىنان جۇرە بەرەدى. ماحامبەت جاميلانىڭ كىرگەن بولمەسىنە قوسا كىرەدى. ەندى ماحامبەتتىڭ قىزعا كورىنبەيتىنىنە كوزى جەتتى. جاميلاعا كۇتۋشى ايەل تاماق اكەلىپ بەرەدى، تاماقتى ماحامبەت قوسىلا جەيدى. تاماققا جاميلا تويماي قالادى. ءبىراق ءجاميلا ويلايدى: «بۇل قالاي، كۇندە تاپ وسىنداي تاماققا توياتىن دا ەدىم جانە قالىپ قوياتىن ەدى. ال بۇگىن تويماي قالدىم، سەبەبى قالاي»،—دەپ ويعا كەتەدى. ءبىراق سىر بەرمەيدى. سول كۇنى ماحامبەت جاميلانىڭ قاسىندا قونىپ شىعادى. ەرتەسىنە جاميلا اكەلگەن تاماققا تاعى دا تويماي قالادى. جاميلا ويلاندى «بۇل قالاي، كەشە دە تاماققا تويماي قالدىم، بۇگىن دە سولاي. وسى ماعان نە بولدى؟ قايتادان تاماق سۇراعانىم ۇيات تا» دەپ تاماق سۇرامايدى. ال كۇتۋشى ايەل دە وزىنشە سەزىكتەنەدى. كۇندە جاميلا تاماقتىڭ جارتىسىن جەمەي قايتارىپ بەرۋشى ەدى، ەكى كۇننەن بەرى ەش تاماق قايتپايدى. بۇعان نە بولدى دەپ ويلايدى. ءسويتىپ، ماحامبەت ءۇش كۇن جاميلامەن بىرگە تاماقتاس بولادى. ءۇش كۇندە دە تاماققا تويمايدى. «بۇل قالاي، بۇندا ءبىر سىر بار، تەگىن ەمەس» دەيدى ىشىنەن جاميلا. ءتورتىنشى كۇن بولعاندا جاميلا داۋىستاپ: «مەنىڭ قاسىمدا بىرەۋ بارسىڭ، كىم دە بولساڭ كورىن ماعان، مەن ساعان ەش نارسە ىستەمەيمىن»،—دەيدى.
وسى سوزدەن كەيىن ماحامبەت باسىنداعى قالپاعىن الىپ، جاميلاعا كورىنەدى. جاميلا ماحامبەتتى كورىپ، اڭ-تاڭ قالادى. سول جەردە ەكەۋى تابىسىپ، بىرنەشە كۇن بىرگە بولادى. سونان ءبىر كۇن جاميلا اكەسىنە بارىپ ايتادى. «ەگەر مەنىڭ بۇرىنعى كۇيەۋىم ماحامبەت كەلسە، ءسىز قوسىلۋعا رۇقسات ەتەسىز بە؟» — دەيدى. اكەسى ايتادى:
— ەگەر سەنى ىزدەپ كەلسە، مەن ۇرىقسات ەتەمىن، — دەيدى. بۇل ءسوزدى جاميلا كەلىپ ماحامبەتكە ايتادى. ماحامبەت قالپاقتى ورمانعا جاسىرىپ قويعان كىلەمنىڭ قاسىنا قويادى دا، ءوزى كەلىپ جاميلانىڭ اكەسى احمەدتىڭ بولمەسىنە ەسىگىن قاعىپ كىرىپ كەلەدى.
ەسىكتەن كەلگەن جىگىتتى احمەد تانىمايدى. ءجون سۇراسادى. ماحامبەت ءوزىن جاميلانىڭ كۇيەۋى ەكەنى، ونى ەگەر رۇقسات ەتسە، الۋعا كەلگەنىن ايتادى. سوندا جاميلانىڭ اكەسى احمەد: «مەنىڭ قارسىلىعىم جوق، شىن العىڭ كەلسە، كۇن باتىستا ماكەدوني دەيتىن قالادا سانوبار دەگەن حان بار. سول حاننىڭ قۇپيا اڭگىمەسى بار. سول اڭگىمەنى ەستىپ كەلىپ ماعان ايتساڭ، قىزىمدى بەرەمىن، بولماسا بەرمەيمىن»،—دەيدى. بۇعان ماحامبەت كونەدى. ءبىراق جاميلا قاپا بولىپ جىلايدى. سەبەبى سانوبار بارعان ادامعا اڭگىمەسىن ايتادى ەكەن دە، باسىن كەسىپ ولتىرەدى ەكەن.
ماحامبەت كىلەمىنە ءمىنىپ، ماكەدوني قالاسىنا كەلەدى. حان سانوباردىڭ قاقپاسىنا كەلىپ، قاقپادا «مەن قوناقتى جاقسى قارسى الىپ كۇتەمىن. قوناق مەنەن ەشقانداي اڭگىمە سۇراماسىن. ەگەر اڭگىمەسىن سۇراسا ايتامىن. اڭگىمە اياقتالعاسىن باسىن الامىن. وسىعان كونگەن ادام عانا مەنەن اڭگىمە سۇراسىن» دەگەن جازۋدى ماحامبەت وقىپ، كىلەمىن، داستارقانىن بىر-بىرىنە وراپ، ورمانعا تىعادى. قالپاقتى اجەتحاناعا تىعىپ قويادى.
ءسويتىپ، ماحامبەت حان سانوباردىڭ ەسىگىن قاعادى. ەسىكتى جاساۋىلدار اشىپ، كەلگەن كىسىگە نە كەرەك ەكەنىن سۇرايدى. ماحامبەت سانوبارعا كەلگەنىن ايتادى. جاساۋىلدار ماحامبەتتەن «ەسىكتەگى جازۋدى وقىدىڭ با» دەپ سۇرايدى. ول وقىعانىن ايتادى. بۇدان كەيىن ماحامبەتتى
سانوبارعا الىپ كەلەدى.
سانوبار ماحامبەتتەن نەگە كەلگەنىن سۇرايدى. ماحامبەت وعان «اڭگىمەڭدى ەسىتەيىن دەپ كەلىپ ەدىم» دەيدى.
سوندا سانوبار: «مەن اڭگىمەمدى ايتامىن، اڭگىمەنى ايتىپ بولعان سوڭ باسىڭدى الامىن. وسىعان كەلىسەسىڭ بە؟»—دەيدى. ماحامبەت «كەلىسەمىن» دەيدى. اڭگىمەدەن بۇرىن سانوبار مەن ماحامبەت تاماق جەيدى. وزدەرى جەپ بولعان سوڭ، سانوبار قالعان تاماقتى الدىمەن يتكە بەرەدى. سونان سوڭ تورعا سالىپ قويعان كوگەرشىنگە بەرەدى. كوگەرشىن تاماقتى جەمەيدى. سانوبار ءبىر ادامنىڭ باس سۇيەگىن باس سالىپ ۇرا بەرەدى. سونان سوڭ كوگەرشىن تاماقتى جەيدى. مۇنى ماحامبەت كورىپ وتىرادى.
وسىدان كەيىن ماحامبەت شارتقا قول قويادى. سانوبار اڭگىمەسىن باستايدى.
سانوباردىڭ اڭگىمەسى
«مەن وسى قالاعا حانمىن. اتىم — سانوبار. ايەلىمنىڭ اتى — گۇل. سوندىقتان مەنىڭ اڭگىمەم گۇل — سانوبار دەپ باستالادى.
مەن جورىقتا التى ايداي ءجۇرىپ كەلدىم. ۇيگە كەلگەننەن كەيىن ويىمدا ەش نارسە جوق ايەلىممەن بىرگە تۇرا بەردىم. ءبىر كۇنى ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەنمىن، ويانا كەتسەم كاسىمدا ايەلىم جوق. دالاعا شىعىپ كەتكەن شىعار دەپ جاتا بەردىم. ءبىراق تاڭ اتقانشا ايەلىم كەلگەن جوق. تاڭ اتىپ كەلە جاتقاندا ەسىكتى جاي عانا اشىپ، ايەلىم كەلدى. مەن وتىرىك ۇيىقتاعان بولىپ جاتىرمىن. ايەلىم جايمەن كەلىپ شەشىنىپ، ماعان سەزدىرمەگەن بولىپ، كەلىپ قاسىما جاتتى. مەن دە ەش نارسە سەزبەگەن كىسىگە ۇقساپ جاتا بەردىم. تاڭ اتقان سوڭ كۇندەگىشە تۇرىپ، تاماق ءىشىپ، اركىم ءوز جۇمىسىمەن بولىپ كەتتى. كەشكە تاماق ءىشىپ، كۇندەلىكتى جاتاتىن ۋاقىتتا توسەككە جاتىپ ۇيقىعا كەتتىم. ءتۇن ورتاسى بولدى-اۋ دەگەن كەزدە ايەلىم، شاماسى، مەنى ۇيىقتاپ قالدى دەگەن بولۋى كەرەك، جايمەن توسەكتەن تۇردى. مەنىڭ جورىققا كيەتىن ساۋىتىمدى كيىپ، كارۋ-جاراقتارىمدى اسىنىپ، جاي باسىپ ۇيدەن شىقتى. ونىڭ ارتىنان بىلدىرمەي مەن دە شىقتىم. ايەلىم ات قوراعا بارىپ، مەنىڭ اتىمدى ەرتتەپ ءمىندى دە كەتە باردى.
مەن قايتىپ كەلىپ توسەگىمە جاتىپ ۇيىقتادىم. تاڭەرتەڭ ايەلىم قاسىمدا جاتىر ەكەن. ول دا، مەن دە باياعىداي ەش نارسە بىلمەگەنسىپ جۇرە بەردىك. ءسويتىپ، ءبىر جەتى ۋاقىت ءوتتى. كۇندە ايەلىم مەنىڭ ساۋىتىمدى كيىپ، قارۋ-جارىعىمدى اسىنىپ، اتتى ءمىنىپ كەتىپ قالادى دا، تاڭەرتەڭ قايتىپ كەلەدى.
ءبىر جەتى وتكەننەن كەيىن ايەلىمنىڭ قايدا باراتىنىن بىلگىم كەلدى. ءسويتىپ، ايەلىمنىڭ ارتىنان ءبىر مىنەزى شالگەزدەۋ اتقا ءمىنىپ اڭدىپ ءجۇردىم دە وتىردىم. مەنىمەن بىرگە مىناۋ ءيتىم دە بىرگە ءجۇردى دەپ، الگى تاماق اكەلگەن ءيتتى نۇسقاپ ءبىر قويادى.
ايەلىم قالادان شىعىپ كۇنشىعىس جاقتان تاۋعا قاراي كەتىپ بارا جاتتى. تاۋعا جەتىپ ايەلىم ىسقىرىپ جىبەرىپ ەدى، ون شاقتى اتتى ادام الدىنان شىعىپ، ايەلىمدى قارسى الدى. اتتان ءتۇسىرىپ الىپ، ءبىر ۇڭگىرگە كىرگىزدى. ءبىرازدان سوڭ الگى ايەلىم كىرگەن ۇڭگىرگە مەن دە كىردىم. ۇڭگىردىڭ ىشىندە قىرىق شاقتى ات بايلاۋلى تۇر ەكەن. سول اتتاردىڭ اراسىنا اتىمدى مەن دە بايلادىم. ۇڭگىردىڭ ەكىنشى جاعىنداعى كورىنگەن شامنىڭ جارىعىنا قاراي بارىپ، جارىق كورىنگەن ساڭىلاۋدان قاراسام، ءىشى تولعان داۋلەر. ناق توردە مەنىڭ ايەلىم، قاسىندا ءبىر ءداۋ، شاراپ ءىشىپ ءسۇيىسىپ وتىر ەكەن. كورگەننەن اشۋىم كەلىپ كىرىپ بارعىم كەلدى. ءبىراق ولار كوپ، مەن ءبىر ءوزىم جانە ءيتىم بار، كۇشىم جەتپەيدى عوي دەپ، ءوزىمدى توقتاتتىم. مەن اڭگىمەنىڭ باسىندا ايتتىم، مىنگەن اتىم مىنەزى شالگەزدەۋ ەدى دەپ. ءبىرازدان سوڭ اتىم قاسىنداعى اتتارمەن تەبىسە باستادى. مەن ۇيدەن شىعاردا ايبالتامدى الا شىققان بولاتىنمىن، مەن تەسىكتەن قاراپ تۇرمىن، ات تەبىسكەن سوڭ توردە وتىرعان ءداۋدىڭ ءوزى ءبىر كىسى جۇمسادى. «نەگە ات تەبىسىپ جاتىر. بارىپ ءبىلىپ كەل» دەپ. ول كىسى ەسىكتەن شىعىسىمەن مەن ايبالتامەن باسىن شاۋىپ تاستادىم.
الدەن ۋاقىتتا ات تاعى تەبىستى. الگى ءداۋ تاعى ءبىر كىسىنى جۇمسادى. «سەن بارىپ ءبىلشى. جاڭاعىدان حابار جوق. ول نەعىپ جاتىر ەكەن». بۇنى دا ايبالتامەن باسىن شاۋىپ تاستادىم. سونىمەن نە كەرەك، شاراپقا ابدەن تويعان ءداۋ ادامنىڭ ازايعانىن ەلەڭ قىلار ەمەس. ويتكەنى قاسىندا سىلاڭداپ مەنىڭ قاتىنىم وتىر، موينىنا اسىلىپ، نازدانىپ.
ءسويتىپ، ادام ازايىپ، ءداۋدىڭ قاسىندا تاعى ءبىر ادام جانە مەنىڭ ايەلىم ۇشەۋى عانا قالدى. ادامىنىڭ دالاعا شىعىپ كەلمەي قالعانىنا ءداۋ اشۋلانىپ: «ءاي، سەن بارىپ ءبىلشى، جاڭاعىلاردى بىرەۋ بايلاپ قويدى ما، نە بولدى»،—دەپ قاسىنداعى ادامدى جۇمساعاندا، ونسىز دا ەكى ادامعا، مەن ءيتىم ەكەۋمىزدىڭ دە كۇشىمىز جەتەتىن شىعار دەپ، كىرەيىن دەپ تۇر ەدىم، «مەن ولاردى بايلاپ قويعان» دەپ، ايعايلاپ كىرىپ كەلدىم دە، ايبالتامەن ايەلىمنىڭ قاسىندا وتىرعان ءداۋدى قاق باستان پەرىپ قالدىم. ءبىراق ءداۋ سولعا قاراي جالت ەتە قالعاندا، ايبالتام باسقا تيمەي، وڭ يىعىن شاۋىپ ءتۇستى. ال ءيتىم ەكىنشى كىسىنى القىمىنان الىپ، كەڭىردەگىن سۋىرىپ الدى. ءداۋ ءبىر قولمەن مەنىمەن الىسا كەتتى. ءبىر قولىمەن دە ماعان ءال بەرەتىن ەمەس، ەگەر ءيتىم كەلىپ شاپتان الماسا، سونان ءيتىم دەرەۋ شاپتان الىپ، شابىن جارعان سوڭ، السىرەپ بارىپ قۇلادى. قۇلاعان كەزدە مەن ونىڭ باسىن كەسىپ، قانجىعاما بايلاپ ۇيگە كەلدىم. اتتى قوراعا بايلاپ، ءداۋدىڭ باسىن الىپ ۇيگە كەلسەم، ايەلىم اشۋلى وتىر ەكەن. مەنى كورە سالا بەتىمە ءبىر ۋىس توپىراقتى شاشىپ جىبەرىپ، «قىزعىش بول» دەپ، شىبىقپەن تارتىپ جىبەرىپ ەدى، مەن قىزعىش قۇس بولدىم دا شىقتىم. ال ايەلىم ءداۋدىڭ باسىن قۇشاقتاپ جىلاي بەردى.
بۇل جەردە ءبىر ايتا كەتەتىن اڭگىمە — مەن داۋمەن الىسىپ جۇرگەندە ايەلىم ۇڭگىردەن سىتىلىپ شىعىپ كەتىپتى. مەن قىزعىش قۇس بولىپ دالاعا شىعىپ كەتتىم. ايەلىمنىڭ نە حالدە ەكەنىندە حابارىم جوق. كوشەدە مەنى بالالار ۇستاپ الىپ ويناپ، ابدەن زىقىمدى شىعاردى. كوپ بالانىڭ ىشىنەن ءبىر ەرەسەكتەۋى كەشكە قاراي ۇيىنە الىپ باردى. تورعا سالىپ سۋ، تارى بەردى. بۇرىن جەپ كورمەگەن تارىنى ازداپ قارنىم اشقان سوڭ، شوقىپ قورەك ەتتىم. ەرتەسىنە الگى بالا مەنى ويناۋ ءۇشىن كوشەگە الىپ شىقتى. كەشكە شەيىن بالالاردىڭ ويىنشىعى بولىپ، ءبىرقانشا جىل ءجۇردىم. ابدەن ولەر بولدىم. ارىقتادىم. بويدان قۋات، بىلەكتەن كۇش كەتتى. جىل ارتىنان جىل ءوتتى. كۇندەردىڭ كۇنىندە ەسەبىن تاۋىپ، ءبىر تۇندە الگى مەنى باعىپ جۇرگەن بالانىڭ ۇيىنەن قاشىپ شىقتىم. سول كەتكەننەن ايدالادا تاۋ-تاستىڭ اراسىندا وزىممەن-وزىم بولىپ جايىلىپ جۇرگەن كەزىمدە ءبىر قىرعيدىڭ جانىمدى كوزىمە كورسەتىپ قۋماسى بار ما؟ ءولدىم-تالدىم دەپ، ارەڭ دەگەندە قۇتىلدىم-اۋ، ايتەۋىر. ەسىمدى جيىپ وتىرىپ، ايەلىمە بارعىم كەلدى. ەڭىرەي وتىرىپ ۇيىمە كەلدىم. كەلسەم ايەلىمنىڭ قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق، مەنى ويلايتىن ول جوق، ويلايتىنى اشىنا ءداۋى ەكەن. ءداۋدىڭ باسىن ماساتىعا وراپ قويعان. ساعىنعاندا قاراپ داۋىس قىلىپ جىلاپ الادى ەكەن. مەنىڭ كەلگەنىمدى العاشقىدا بايقاماي قالدى. ءبىرازدان سوڭ ول كوزى ءتۇسىپ كەتىپ: «ەي، سەن ءالى ءتىرىمىسىڭ؟» — دەپ ءبىر قارادى دا، «بيشارا، ابدەن جۇدەگەن ەكەنسىڭ، ەندى سەنى» دەپ، ىشىنەن ءبىر نارسە وقىدى دا، شىبىقپەن سالىپ قالىپ، «اڭگى ەسەك بول» دەدى.
مەن لەزدە قىزعىش قۇستان اڭگى ەسەككە اينالدىم دا كەتتىم. ايەلىم «بيشارا، ابدەن جۇدەگەن ەكەنسىڭ» دەگەندە، مەن ويلاعان ەدىم، «ماعان جانى اشىپ، ەندى مەنى ادام قالپىنا كەلتىرەر» دەپ. ەسەك بولعانىما وتە قاتتى قۋاندىم. سەبەبى، قىزعىش قۇستان گورى الدىرەك بولدىم عوي دەپ. ءبىراق كوپ ۇزاماي ول ويىم بەكەر بولدى. سەبەبى، قىسى-جازى بىردەي ۇستىمنەن جۇك تۇسپەيتىن بولدى. جەيتىنىم اتتاردان، سيىرلاردان قالعان شوپتەر. جاز بولسا سوقاعا قوسىپ، جەر دە جىرتادى. ارنەمەنى ءبىر سىلتاۋراتىپ باسىمنان تاياق كەتىرمەيدى. ءسويتىپ، ەسەك بولىپ، تاعى بىرنەشە جىل ءجۇردىم. ابدەن ارىقتاپ، ەتتەن اجىراپ، قۋ سۇيەك پەن تەرى قالدىم. ارقاما، جونىما ۇرعان تاياق، تاسقا تيگەندەي دىڭ ەتە قالاتىن بولدى. ابدەن كوتەرەم بولدىم. سونان ءبىر كۇنى بۇرىنعى ءادىسى بويىنشا ۇشكىرىپ جىبەرىپ، «يت بول» دەپ، شىبىقپەن سالىپ قالدى، اپ-ساتتە سارى توبەت بولدىم دا شىقتىم.
سارى توبەت بولعان سوڭ، ايداپ وتىرىپ بازارعا باردىم. بازاردا ءبىر ەت ساتقان قاساپشىنىڭ دۇكەنىنىڭ قاسىندا جاتتىم دا قويدىم. قاساپشى ماعان سۇيەك-ساياق، ەتتىڭ بولەك-سالاعىن بەردى. ەرتەسىنە تاعى سول قاساپشىنىڭ دۇكەنىنە كەلدىم. مەن كەلە جاتقاندا باسقا يتتەر جىلىسىپ كەتە بەرەتىن بولدى. مەن ابدەن الگى قاساپشىعا ۇيرەنىپ الدىم. بىر-ەكى جىل وتكەن سوڭ، ابدەن كۇشتەنىپ الىپ، ءبىر كۇنى مال بازارعا باردىم. مەن ادامنىڭ سوزىنە تۇسىنەمىن. ءبىراق سويلەي المايمىن. بازار تاراعانشا سوندا بولدىم. مەنىڭ مال بازارعا بارۋ سەبەبىم، مەنىڭ مىسىر قالاسىندا ابباز دەگەن جولداسىم بولاتىن. سونىڭ ءلايلا دەيتىن قارىنداسى سيقىر وقۋىن وقىعان. سوعان جەتسەم، ول مەنى ادام قالپىما كەلتىرەر دەگەن ويىم ەدى. ءسويتىپ، بازار تارقاعاندا بىرنەشە ساۋداگەرلەر كوپتەگەن قوي ساتىپ الىپ، قالانىڭ شەتىنە قاراي ايداپ ءجۇردى.
مەن وسى ساۋداگەرلەردىڭ سوڭىنان قالمادىم. قالانىڭ شەتىندە تىككەن شاتىرى بار ەكەن. قويلاردى سول شاتىردىڭ جانىنا ايداپ كەلدى. كەشكە قاراي ءبىر قوي سويىپ تاماق جەدى. ساۋداگەردىڭ بىرەۋى، ەسىكتىڭ الدىندا جاتقان مەنى نۇسقاپ: «مىنا يت مانا بازاردان شىققاننان ءبىزدىڭ سوڭىمىزدان قالمادى. ءوزى ءبىر قاسيەتتى يت بولۋ كەرەك. ۇرماڭدار، قايتا سورپا-سۋ بەرىپ ۇيرەتە بەرىڭدەر. ءتۇبى كەرەك بولار»،—دەدى. ساۋداگەرلەردىڭ ءسوز تۇرپاتىنا قاراعاندا مىسىر قالاسىنا باراتىن كورىنەدى.
سونىمەن ساۋداگەرمەن ىلەسىپ كەتە بەردىم. تۇندە قويدى كۇزەتەمىن. ەشقانداي قاسقىر جولاتپايمىن قويلارعا. مەنىڭ تۇنىمەن قوي كۇزەتكەنىم ساۋداگەرلەرگە وتە قاتتى ۇناپ، ماعان تاماقتى جاقسى بەرەتىن بولدى.
ارادا بىرنەشە اي ءجۇرىپ، اقىرى مىسىر قالاسىنا دا كەلدىم. قالادان ىزدەپ ءجۇرىپ، اببازدىڭ ءۇيىن دە تاپتىم. ۇيىنە بارىپ، ەسىگىنىڭ الدىندا اببازعا قاراپ جاتىپ الدىم. ابباز ماعان قاراپ، قارىنداسى ءلايلانى شاقىرىپ الىپ: «مىنا ءيتتىڭ كوزى ادامنىڭ كوزىنە ۇقسايدى. كىتابىڭدى اشىپ كورشى. ءبىزدىڭ سانوبار ەمەس پە ەكەن؟ ونىڭ قاتىنى سيقىر وقۋىن وقىعان ەدى. سول قاتىن وعان ءبىر قاستىق ىستەگەن بولار»،—دەدى. ءلايلا دەرەۋ كىتابىن اشىپ جىبەرىپ ەدى، «بۇل يت ەمەس، ادام»،—دەدى. دەرەۋ وزىنشە بىردەمەلەردى وقىپ، ماعان «ءتۇفۋ» دەپ، دەم سالىپ ەدى «ادام بول» دەپ، مەن باياعى سانوبار قالپىما كەلدىم دە قالدىم. سول جەردە كورىسىپ تابىستىق. مەن باستان كەشكەن وقيعامدى تەگىس ايتىپ بەردىم. مەن اببازدىڭ ۇيىندە بىر-ەكى جىل ءجۇرىپ، ابدەن وزىمە-وزىم كەلگەن سوڭ، اۋىلعا قايتۋعا ابباز بەن ءلايلادان رۇقسات سۇرادىم. ولار ماعان ريزالىعىمەن ۇرىقسات بەردى. كەتەردە ءلايلا ايتتى:
— سەن ەلىڭە بارساڭ، سەنىڭ ايەلىڭ ساعان تاعى قاستاندىق ىستەيدى. سوندىقتان سەن مىنا اياتتى جاتتاپ ال. وسى اياتتى ايتساڭ، سەن ادام تۇرىنەن وزگەرىپ، قالاۋىڭ بويىنشا نە بولام دەسەڭ بولاسىڭ. ءسويتىپ، تاعى ءبىر سيقىر وقۋىن ۇيرەتتى: «مۇنى ايتىپ قاتىنىڭدى قانداي ايۋان ەتەمىن دەسەڭ دە ەركىڭ، ءبىراق، — دەدى ءلايلا ماعان، — سەنىڭ قاتىنىڭ سيقىر وقۋىن وقىعان ادام، ەگەر ەسەك، ات ىستەسەڭ، اۋزىن شوپكە، ەرنىن سۋعا تيگىزبە. تيگىزسەڭ بولعانى، ول دەرەۋ وزگەرىپ، سۋعا تيسە، بالىق بولىپ كەتەدى. سونان كەيىن سەنى تاعى ايۋان ەتىپ جىبەرەدى»، — دەدى.
بۇل ايتقاننىڭ ءبارىن مەن كوڭىلىمە ءتۇيىپ الدىم. بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ ەلگە كەلدىم. ادام كۇيىمدە ايەلىمە كورىنۋگە قورىقتىم دا، ايەلىمنىڭ جاتقان بولمەسىنىڭ تۇسىنان ءوزىم تىشقان بولىپ تەستىم. ءسويتىپ، ايەلىمنىڭ جاتقان ءتوس اعاشىنىڭ استىنان شىقتىم. ايەلىم ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. باياعى ءلايلانىڭ ۇيرەتكەن سيقىر وقۋىن ايتىپ، ءوزىم ادام قالپىما كەلىپ، ءبىر ۋىس توپىراقتى شاشىپ جىبەرىپ، «كوك بايتال بول» دەپ، شىبىقپەن تارتىپ جىبەردىم. اپ-ساتتە ايەلىم كوك بايتال بولا قالدى. مەن ونى ۇستاپ الىپ ەرتتەپ، بايگە، كوكپار شاۋىپ ءجۇردىم. ءبىراق باياعى ءلايلانىڭ ايتقانى ەسىمدە بار، اۋزىن شوپكە، ەرنىن سۋعا تيگىزبەي، باسىن قاڭتارىپ بايلاپ قويامىن.
ءبىر كۇندەرى كوك بايتال ارىقتاپ ولۋگە كەلدى. سونان سوڭ سيقىر وقۋىن وقىپ، «كوك كوگەرشىن بول» دەپ، شىبىقپەن سالىپ قالدىم. اناۋ توردىڭ ىشىندە تۇرعان كوگەرشىن، سول مەنىڭ ايەلىم — گۇل.
الگىندە تاماق جەگەندە الدىمەن يتكە بەرۋىمنىڭ سەبەبى — مەنى ولىمنەن قۇتقارعان ءيتىم بولعان سوڭ، وعان ءبىرىنشى بەردىم تاماقتى، يتتەن قالعانىن توردىڭ ىشىندەگى كوگەرشىنگە بەرگەن سەبەبىم بولسا، ول ماعان قاستىق ويلاعان ايەلىم بولعان سوڭ، ول ماعان يتتەن جاقىن ەمەس.
كوگەرشىن تاماقتى جەمەگەن سوڭ، مەن ادامنىڭ قۋ باسىن ۇردىم، ول باياعى ءوزىم كەسىپ العان ايەلىمنىڭ كوڭىل جاقىنى ءداۋدىڭ باسى. مەن باس سالىپ باستى ۇرسام، ايەلىم ىزالانىپ تاماق جەيدى. مىنە، مەنىڭ اڭگىمەم وسىمەن اياقتالدى.
ەندى ۋادە بويىنشا مەن سەنىڭ باسىڭدى الامىن»، — دەدى سانوبار ماحامبەتكە.
— مەنىڭ ولەر الدىندا سىزدەن ءبىر ءوتىنىشىم بار، — دەدى ماحامبەت سانوبارعا. سانوبار: «ول قانداي ءوتىنىش، ايت»، — دەدى. ماحامبەت ايتتى: «ولەر الدىمدا مەن اجەتجاناعا دارەتكە وتىرىپ الايىن. سونان كەيىن نە ىستەسەڭ دە ەركىڭىز»، — دەدى. بۇعان سانوبار كەلىستى. ماحامبەت اجەتحاناعا بارىپ، باياعى ءوزى تىعىپ قويعان، كيسە كورىنبەيتىن قالپاعىن كيىپ، سانوبارعا كورىنبەي قاشىپ كەتىپتى.
ءسويتىپ، جاميلانىڭ اكەسىنە كەلىپ، سانوباردىڭ اڭگىمەسىن ايتىپ، ۋادە بويىنشا جاميلاعا ۇيلەنەدى. اكەسى وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن تويىن ىستەپ، جاميلانى ماحامبەتكە قوسادى.
ەڭ ءبىرىنشى رەت سانوباردىڭ اڭگىمەسىن ەلگە جايعان ماحامبەت ەكەن. ەگەر ماحامبەت بولماسا، سانوباردىڭ اڭگىمەسى وسى كەزگە دەيىن ەل اۋزىنا تارالماس ەكەن.
You Might Also Like
-
بۇرىنعى وتكەن زاماندا قازاق جۇرتىنىڭ ءبىر قارامەرگەن دەگەن كىسىسى بولىپتى. ءوزىنىڭ داۋلەتى جوق، جانە پەرزەنتى جوق ەكەن. مەرگەندىكپەن بۇعى اتىپ ءمۇيىزىن، قۇلان اتىپ ساۋرىسىن، ءارتۇرلى اڭ اتىپ، تەرىسىن س...
-
قازاقستانداعى ونلاين ۋنيۆەرسيتەتتەرگە ليسەنزيا الۋ مىندەتتەلەدى. بۇل تۋرالى ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ القا وتىرىسىندا ۇسىنىلدى.
