InfoHub Logo

بۇرىنعى زاماندا بولعان ءبىر پاتشا. ول پاتشانىڭ ءۇش ۇلى ءھام ءبىر ءجۇدا ۇلكەن باقشاسى بار ەكەن. سونداي باقشا ماقتاۋعا كەلەتىن ەدى. مۇنداي باقشا ول زاماندا دۇنيە جۇزىندە بولماعان. ەگەر بۇل باقشاعا قايعىلى ما، اۋرۋ ما كىسى كىرسە، قايعىلى كىسىنىڭ قايعىسى كەتىپ، اۋرۋ كىسى اۋرۋىنان سالامات بولىپ شىعاتىن ەدى. بۇل باقشادا دۇنيە جۇزىندەگى نەشە ءتۇرلى جەمىستەر بار ەدى. پاتشا باقشاسىنداعى وسى جەمىس اعاشتارىنىڭ ىشىنەن بيىك وسكەن ءبىر الما اعاشىن جان-تانىمەن ءجۇدا جاقسى كورەدى ەكەن. ول اعاشتا وسكەن ءبىر المانىڭ بىرەۋى التىنعا، بىرەۋى كۇمىسكە، ياعني ءارتۇرلى تۇسكە اينالىپ تۇرادى ەكەن. ءبىر زامان بۇل باقشاعا يەلەنگەن ءبىر التىن قۇس كەلگەن. التىن قۇستىڭ ءاربىر ءجۇنى التىن سەكىلدى جالت-جۇلت ەتىپ تۇرعان ءھام كوزى گاۋھار سەكىلدى ويناپ تۇرعان. بۇل ءار كۇنى تۇنىمەن بۇل پاتشانىڭ باقشاسىنا ۇشىپ كەلىپ قونادى ەكەن. الگى پاتشانىڭ سۇيىكتى الما اعاشىنىڭ ءار ءتۇنى ءبىر الماسىن شۇقىپ، باسقاسىن قيىپ ءتۇسىرىپ كەتەدى ەكەن. كۇندەردە ءبىر كۇن پاتشا باقشاسىنا شىقسا كەرەك. الما اعاشىنان الماسىن قاراسا، التىن سەكىلدى جاقسى الماسى ءجۇدا از قالعان. پاتشا بۇل ءىستى كورىپ قاپا بولعان، قايعىرا باستاعان. ءبىر كۇنى پاتشا ءوزىنىڭ ءۇش ۇلىن شاقىرىپ ايتقان.

— ءاي، ءازيز ۇلدارىم، قايسىڭىزدىڭ قولىڭنان كەلەدى ەكەن، باقشاعا كەلىپ جۇرەتىن التىن قۇستى ماعان تىرىلەي ۇستاپ بەرۋگە. قايسىڭىز ۇستاساڭىز ءوز ومىرىمدە جارتى پاتشالىعىمدى بەرەمىن ءھام ولگەن ۋاقىتىمدا بارلىق پاتشالىعىمدى وسيەت ايتىپ قالدىرامىن، — دەگەن. وسى ءسوزدى پاتشادان ۇلدارى ەسىتىپ: «قايعىرماڭىز، نە قىلساق تا ۇستارمىز»، — دەگەن.

بۇلار كەزەك قاراۋىل تۇرا باستايدى. اۋەلى ۇلكەن ۇلى باقشاعا بارىپ، تۇندە قاراۋىل تۇرعان. الگى الما اعاش تۇبىندە وتىردى. پاتشا ۇلى ۇيىقتاپ كەتكەن. سول ارادا التىن قۇس كەلىپ المالارىن قيىپ، ءبىر الماسىن الىپ كەتكەن. پاتشا ۇلى ويانىپ كەتكەن. كوردى، المالار قيىلعان. ءبىر الماسى جوق ەرتەڭگىسى. پاتشا تۇرعان، ۇلكەن ۇلىن شاقىرتقان ءھام سۇراعان، «ءاي، سۇيىكتى ۇلىم، الگى قۇستى كوردىڭ بە؟» دەگەن. ۇلى جاۋاپ بەرگەن نىساپ قىلىپ ايتقان: «ەي، عازيز اتا، كورمەدىم» دەگەن.

ەكىنشى كۇنى قاراۋىلعا ەكىنشى ۇلى كەتكەن. الگى الما اعاشى تۇبىنە بارىپ وتىرعان. ءبىرازدان سوڭ تاعى ۇيىقتاپ كەتكەن. سول ارادا قۇس كەلىپ المانى قيىپ، ءبىر الماسىن الىپ كەتكەن. ەرتەڭگىسى پاتشا ۇلىن شاقىرتقان. ۇلكەن ۇلى سەكىلدى جاۋاپ بەرگەن. ءۇشىنشى ۇلىنا كەزەك كەلىپ، ءۇشىنشى ۇلى باقشاعا بارىپ الما اعاشى تۇبىندە ەش ۇيىقتاماعان، ءبىرازدان سوڭ باقشاعا وت سەكىلدى جالت ەتىپ جارىق بولعان قۇس كەلىپ قونعان دا المالاردى قيا باستاعان. پاتشانىڭ ۇلى حايلا قىلىپ قۇيرىعىنان ۇستاعان. ءبىراق ۇستاي الماي قالعان. التىن قۇس ولاي-بۇلاي ەتىپ ۇشىپ كەتكەن. پاتشا ۇلىنىڭ قولىندا قالعان ءبىر قاۋىرسىن. پاتشا تۇرعان، ۇلىن شاقىرتقان، ۇلى الگى قاۋىرسىندى الىپ بارىپ اتاسىنا بەرگەن. پاتشا قايران قالىپ ءتىپتى قۋانعان. ويتكەنى ول قاۋىرسىن قاراڭعى ءتۇندى كۇندىزگە اينالدىرعان. پاتشا وسى قاۋىرسىندى ءوزى وتىراتۇعىن ۇيگە قويعان «بۇل قاۋىرسىن جوعالۋعا ءتيىس ەمەس» دەپ. مۇنان سوڭ التىن قۇس باقشاعا ءتىپتى كەلمەگەن. كوپ ۋاقىت وتكەن سوڭ پاتشا جانىنا ۇلدارىن شاقىرىپ ايتقان: «ەي، مەنىڭ سۇيىكتى ۇلدارىم، نە بولسا دا سول التىن قۇستى تىرىلەي ۇستاپ اكەلگەنىڭىزگە بۇرىنعى ايتقان وسيەتىمدى ورنىنا كەلتىرەمىن»،—دەيدى. سول ارادا ۇلكەن ۇلى مەن ورتانشى ۇلى ىنىسىنە ءجۇدا اشۋى كەلىپ، نە بولسا دا بىرگە ىزدەيمىز دەپ كەڭەس ەتىپ ايتىپ قويعان ەدى.

مۇنان سوڭ ۇلكەن ۇلى مەن ورتانشى ۇلى اتاسىنان رۇقسات سۇراپ ءھام قابىل دۇعاسىن الىپ التىن قۇستى ىزدەپ شىعىپ كەتكەن. اعالارى شىعىپ كەتكەن سوڭ پاتشانىڭ كىشى ۇلى اتاسىنا جالىنا باستادى: «اي، اتا، مەنى دە جىبەر ىزدەۋگە». اتاسى ايتقان: «سۇيىكتى ۇلىم، سەن جاس بالاسىڭ، ۇزاق جولعا ءجۇرىپ كورمەگەنسىڭ، مەجەلى جەرگە ءالى اعالارىڭ بارماعان دا بولار»،—دەگەن. كۇن سايىن، ساعات سايىن كىشى ۇلى اتاسىنان ءوتىنىپ تىلەگەن: «نە بولسا دا باتاڭىزدى بەرىپ، رۇقسات ەتىڭىز»—دەپ. اقىر پاتشا كىشى ۇلىن جىبەرمەسە بولمايتىن بولدى. اتاسى كوپ قايىر دۇعا قىلىپ، كىشى ۇلى ءبىر اتقا ءمىنىپ جولعا شىعىپ كەتكەن. بارا-بارا ءوزى دە قاي جاققا بارعانىن بىلمەگەن. كەتىپ بارا جاتىپ ويلاي باستاعان: «الىس پا ەكەن، جاقىن با ەكەن، بيىك پە ەكەن، الاسا ما ەكەن؟». ءجۇرىپ بارىپ ءبىر جەرگە جەتكەن. ول ءبىر جاقسى ساحارا — جاسىل ءشوپتى، بۇلاقتار اعىپ تۇرعان. ەرتەڭىنە تاعى ءبىر كەش جۇرگەن، الدىنان تاقىر ءشول كەزدەسكەن. ءبىراز دەمىن العان سوڭ الگى تاقىر شولدەن كەتكەن. ءبىراز بارعان سوڭ ءبىر بيىك اعاشتى كورەدى. اعاشقا جازىلعان جازۋ بار ەكەن. جازۋدى وقىپتى. اعاشقا جازىلعان سوزدەر: «وسى اعاش جانىندا ءۇش جول بار: وڭعا، سولعا، تۋرا. تۋرا جولمەن كەتسە، ول كىسى اش-جالاڭاش بولىپ، سالامات قالادى. وڭ جاقتاعى جولعا تۇسسەڭ، اتتى بولسا اتى ءولىپ، ءوزى سالامات قالادى. اعاشتان سول جاققا كەتسە، ول كىسى ءولىپ، اتى قالار»، — دەپ جازىلعان. پاتشانىڭ ۇلىنىڭ ءجۇدا ءىشى پىسىپ، قۇدايعا تاپسىرىپ اعاشتان وڭ جاققا قاراعان جولعا ءتۇسىپ ءجۇرىپ كەتكەن. پاتشا ۇلى ويلاعان «اتىم ولسە، ءوزىم قالسام مال تابىلار» دەپ ءبىر كۇن جۇرگەن، ەكى كۇن جۇرگەن. ءۇشىنشى كۇن بولعاندا بۇعان ءبىر جاقتان كەلىپ ءبىر سۇر قاسقىر جولىقتى. بۇل سۇر قاسقىر تىلگە كەلىپ ايتتى: «ەي، جاس جىگىت، سەن اۋليەسىڭ. اعاشتاعى جازۋدى كورگەنسىڭ. وندا جازعان وڭ تاراپقا كەتسەڭ اتىڭ باسى جوعالادى»،—دەپ، سول ارادا «پاتشادا ات كوپ» دەپ بۇل بالانىڭ اتىن ءبىر شەتكە الىپ بارىپ جەي باستاعان. پاتشانىڭ بالاسى اتىنان ايرىلعان سوڭ وزىمەن بىرگە تۋعان-تۋىسقانىنان ايرىلعان سەكىلدى شەتكە بارىپ جىلاي باستاعان. ءبىرازدان سوڭ جاياۋلاپ كەتتى. ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن ءجۇرىپ بالا مۇلدە شارشادى. ءبىراز دەمىن الۋعا وتىردى. سول ارادا ارتىنان سۇر قاسقىر شاۋىپ كەلىپ ءھام ونى قۋىپ جەتىپ وسى ءسوزدى ايتتى: «مەن پاتشا ۇلى جايلاۋ بارۋىڭدى قىزعانىش ەتىپ ءھام اتىڭدى مەن جەدىم» دەپ. سۇر قاسقىر بۇل بالادان سۇراي باستادى: «ءاي، پاتشانىڭ ۇلى، سەن نە جۇمىسپەن ءجۇرسىڭ، جۇمىسىڭدى ماعان ايت؟»—دەيدى. پاتشا ۇلى جۇمىسىنىڭ ءبارىن سۇر قاسقىرعا ايتادى. سۇر قاسقىر: «مەنىڭ ۇستىمە ءمىن»، — دەيدى. بالا ءمىندى، قاسقىر جۇگىرىپ كەتتى. سوندا شاپشاڭ ءجۇرۋى سونشالىق شاپشاڭ ات بولسا دا قاسقىر ارتىنان جەتەرلىك ەمەس. بارا-بارا كۇن كەش بولدى. كۇن كەش بولعان سوڭ بۇلار كەلىپ ءبىر تاس جولعا جەتتى. ول تاس جول شاماسىز بيىك ەكەن. سۇر قاسقىر ايتتى: «ۋاقىت جەتتى، ءتۇس مەنىڭ ۇستىمنەن. وسى تاس جولعا ورمەلەپ شىق. وسى جولدان تۇسكەنسىن ءبىر باقشا كورەرسىڭ. سول باقشادا ءبىر التىن قاپاس ىشىندە بولادى التىن قۇس. الارسىڭ، ءبىراق قاپاسقا تيمە. ەگەردە قاپاسقا تيسەڭ ولەسىڭ. نەگە دەسەڭ سول ساتتە قاراۋىلشىلارعا حابار ءتيىپ ول باقشادان شىعىپ كەتۋگە بولمايدى. سول ساعاتتا سەنى ۇستاپ الادى»، — دەيدى. پاتشا ۇلى جول بويىمەن ورمەلەپ شىعىپ باقشاعا كىردى ءھام التىن قۇستى كوردى. قاپاستان الىپ شىعا باستاعاندا پاتشا ۇلىنا وي ءتۇستى. وز-وزىنە ايتتى: «التىن قاپاسسىز قۇستى الىپ ءجۇرۋ قيىن بولار»، — دەپ. قايتا بارىپ التىن قاپاستى شەشىپ الام دەپ قاپاستى شەشە باستاعاندا باقشانىڭ ءىشى شۋعا تولىپ  كەتتى. قاپاستى بايلاعان جەردە تەمىر شىبىقتىڭ ءبىر باسى پاتشانىڭ ۇيىنە كىرگەن ەكەن. ەڭ باسىنا ۇلكەن قوڭىراۋ بايلاعان ەكەن. ول قوڭىراۋدىڭ سىلدىراعان داۋسىمەن قاراۋىلشىلار بۇل جىگىتتى كەلىپ ۇستايدى. التىن قۇستىڭ يەسى ول جەردىڭ پاتشاسى الماتحان اتتى حان ەكەن. المات پاتشا ءجۇدا اشۋشاڭ كىسى ەكەن. بۇل، پاتشا بالاسىنا، بەك قاتتى اشۋلانىپ: «ۇيات ەمەس پە ساعان وسىنداي ءىس ىستەپ ءجۇرۋىڭ. ءوزىڭ قانداي ادامسىڭ. قاي پاتشانىڭ ەلىنەنسىڭ، اتىڭ كىم؟»، — دەيدى. جىگىت قورقىپ كەتىپ: «مەن حيكمەت دەگەن پاتشانىڭ ۇلىمىن. مەنىڭ اتىم ءفارمۇچ»، — دەيدى. المات جىگىتتەن سۇرايدى: «سەن مۇندا نەگە كەلدىڭ؟»، — دەيدى. ءفارمۇچ بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەدى: «ءبىزدىڭ پاتشامىزدىڭ باقشاسىن ءبىر التىن قۇس يەلەنىپ العان ەدى. كۇن سايىن تۇندە كەلىپ باقشامىزداعى الما اعاشىنان الما قياتىن ەدى ءھام ءبىر الما الىپ كەتەتىن ەدى. سونىڭ ءۇشىن ونى ۇستاپ اكەلۋگە مەنى اتام جىبەردى»، — دەيدى. المات پاتشا ايتتى: «ەي، جاس جىگىت، ءوزىڭ پاتشا ۇلى بولا تۇرىپ بۇل ءىس ساعان كەرەك ەمەس ەدى»، —دەيدى. جىگىت ايتادى: «ەگەر وسى التىن قۇستى ۇستاپ اكەلسەم، اتام ورنىما پاتشا ەتىپ قويامىن دەگەن. سونىڭ ءۇشىن مەنىڭ كەلگەنىم»، — دەدى.

المات ايتتى: «سەن ونداي بولسا، جاقسىلىقپەن سۇراساڭ، ءبىر اۋىز ءسوز سويلەمەي بەرەر ەدىم. جاقسى بولا ما، سەنىڭ وسى ءىسىڭدى بىرنەشە اعىلامناما جازدىرىپ ءاربىر جەرگە تاراتسام. تەك سەنىڭ جاستىعىڭدى ەسكەرىپ سەنى قۇتقارامىن ءھام كوپ مال بەرەمىن، ماعان سەن ءبىر قىزمەت كورسەتسەڭ. ول قىزمەت—بالەن دەگەن ءۇشىنشى پاتشا مەملەكەتىندە ءبىر التىن جالدى ات بار، ول مەملەكەت وسى شاھاردان مىڭ شاقىرىم جەردە، ءبىر بيىك ۇلكەن تەڭىز ارتىندا، ەگەر سەن ماعان سول التىن جالدى اتتى تاۋىپ اكەلسەڭ، ساعان ءبىر ءسوز ايتپاي وسى التىن قۇستى جانىم-تانىممەن بەرەمىن. ەگەر وسى قىزمەتتى قىلماساڭ قاراق اتىڭدى بۇكىل ءدۇنياعا تاراتامىن»،—دەيدى. بۇل جىگىت المات پاتشاعا اتتى تاۋىپ كەلمەكشى بولىپ باس ءيىپ شىعىپ كەتەدى. قاسقىر جانىنا كەلگەن جىگىت، سۇر قاسقىرعا باسىنان وتكەن ىستەرىنىڭ ءبارىن سويلەپ بەرەدى.

قاسقىر ايتتى: «ءاي، جىگىت، مەنىڭ ايتقانىمدى نەگە تىڭدامادىڭ. نەگە الدىڭ التىن قاپاستى»، — دەيدى. پاتشا ۇلى قاسقىرعا: «سەنىڭ الدىڭدا ايىپتىمىن»، — دەيدى. قاسقىر ايتادى: «قايىر، قۇدايدىڭ ءىسى شىعار، ەندى سەن مەنىڭ ۇستىمە ءمىن، قايدا بارساڭ مەن سەنى سوندا الىپ بارامىن»،— دەيدى. پاتشا ۇلى قاسقىردىڭ جەلكەسىنە مىنەدى. سۇر قاسقىر اتقان وق سەكىلدى شابادى. ءبىر زاماننان سوڭ پاتشا ايتقان مەملەكەتكە دە تۇندە بارىپ جەتكەن. ناق ءتۇن ورتاسىندا اق تاستان ىستەگەن الباردىڭ قاسىنا كەلەدى.

قاسقىر جىگىتكە: «بار، تەز وسى البارعا كىر، ءقازىر قاراۋىلشىلار ۇيىقتاعان سوڭ اتتى، ياعني، التىن جالدى اتتى الىپ شىق. ءبىراق دۋالدا التىن جۇگەن بولار، وعان تيمە، ەگەر تيسەڭ ولەسىڭ»،—دەيدى. پاتشا ۇلى البارعا كىرەدى. اتتى الدى. سول ارادا جىگىتتىڭ كوزى دۋالداعى التىن جۇگەنگە ءتۇستى، جىگىت جۇگەنگە ءجۇدا قىزىقتى. العىسى كەلىپ العاندا البار شۋ-شۋ ەتە قالىپ قاراۋىلشىلار ويانىپ، البارعا كىرىپ، پاتشا ۇلىن ۇستاپ پاتشانىڭ الدىنا كىرگىزدى. پاتشا جىگىتتەن سۇراي باستايدى: «قاي ەلدەنسىڭ ءھام قانداي ادامنىڭ ۇلىسىڭ»، — دەيدى. پاتشا ۇلى قانداي كىسى ۇلى ەكەنىن ءبارىن ايتتى. پاتشا جىگىتكە: «ساعان مۇنداي ءىس ىستەۋ جاراي ما، ءوزىڭ ءبىر پاتشانىڭ ۇلى ەكەنسىڭ قايىر، بۇل كۇناڭدى كەشەمىن، ماعان ءبىر قىزمەت ىستەسەڭ. قىزمەت — سول ءبىر مەملەكەتتە ءبىر پاتشا بار، ونىڭ ءبىر سۇلۋ قىزى بار، نەشە جىلدار مەن جاۋشى جىبەردىم، عاشىق بولدىم، قىزىن ماعان بەرسىن دەپ، ول ماعان قىزىن بەرمەدى، ەگەر سول قىزدى اكەلىپ بەرسەڭ بارلىق كۇناڭدى كەشەمىن. ەگەر اكەلمەسەڭ قاراقتىعىڭدى ءار مەملەكەتكە جازۋ جازىپ تاراتامىن ءھام قاراقتىعىڭدى ءاربىر كىسى ءبىلىپ مازاق قىلار. ەگەر وسى ءىستى ورنىنا كەلتىرسەڭ التىن جالدى اتتى، التىن جۇگەندى ءوز ىقتيارىممەن ساعان بەرەمىن. ەگەر ءسىز باستان جاقسىلىقپەن سۇراساڭ جاقسى دەپ ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاي بەرۋشى ەدىم»، — دەيدى. پاتشا ۇلى كوپ زامان ويلاپ تۇردى دا سونان سوڭ ۋادە بەرىپ، قىزدى بىلمەك بولىپ جىلاي-جىلاي سۇر قاسقىردىڭ جانىنا كەلدى. باستان-اياق قاسقىرعا جاي-كۇيىن ايتادى. قاسقىر ايتتى: «نەگە ايتقان ءسوزدى تىڭدامادىڭ، نەگە ءتيدىڭ ول التىن جۇگەنگە»، — دەيدى. جىگىت: «ايىپ مەندە، قۇداي سولاي مەنى باستادى»، — دەيدى. قاسقىر ايتتى: «جارايدى، بولارى بولدى ەندى. ءجۇر، مەنىڭ ۇستىمە ءمىن، قايدا بولسا دا مەن سەنى سوندا الىپ بارامىن»،— دەدى. قاسقىر ءجۇدا قاتتى شاپقان، سويلەۋگە حال جوق. ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ الگى قىز اتاسىنىڭ ەلىنە بارىپ جەتتى. شاھارى التىن ريشاتكامەن اينالدىرعان، ىشىندە باقشا. سۇر قاسقىر جىگىتكە: «ءتۇس ۇستىمنەن ءھام اللاعا تاپسىرىپ بار. ءبىز كەلگەن جولمەن قايتىپ جول ۇستىندەگى ەمەن اعاش تۇبىندە مەنى كۇتىپ تۇر»،—دەيدى. پاتشا ۇلى قاسقىر ايتقانداي بارىپ ەمەن تۇبىندە كۇتىپ تۇرادى. سۇر قاسقىر التىن ريشاتكانىڭ جانىنا بارىپ بۇعىپ تۇرادى.

پاتشا قىزى باقشاعا شىققان. كۇن باتقان سوڭ ءوزىنىڭ بىرگە جۇرەتىن قىزدارىمەن پاتشا قىزى جۇرە-جۇرە سۇر قاسقىر جانىنا ءبىراق كەلگەن.

سول ارادا سۇر قاسقىر ريشاتكا ۇستىنەن سەكىرىپ ءتۇسىپ، پاتشا قىزىن كوتەرىپ الىپ جەلكەسىنە سالىپ، سەكىرىپ شىقتى دا شاۋىپ كەتتى. ءجۇدا قاتتى شابۋمەن ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ ءوزى ايتقان جاسىل ەمەن تۇبىنە كەلىپ جەتتى. پاتشا ۇلىن دا قىزبەن بىرگە ارقاسىنا مىنگىزىپ الدى.

ولار كەتە بەرسىن. ەندى ءبىز پاتشا قىزى جۇرگەن باقشاعا كەلەيىك. قاسقىر پاتشا قىزىن الىپ شىعىپ كەتكەن سوڭ، جانىندا بىرگە جۇرگەن قىزدار پاتشاعا كىرىپ ايتتى. پاتشا بۇل ءسوزدى ەستىگەن سوڭ جۇيرىك اتپەن قاسقىر ارتىنان قۋارعا شىقتى. ءبىراق قاسقىر ارتىنان جەتە المادى. ەندى سۇر قاسقىر ۇستىندەگى پاتشا قىزى مەن پاتشا ۇلىنا كەلەيىك. مۇندا قىزعا جىگىت عاشىق بولادى، قىز جىگىتكە عاشىق بولادى. قىزدى ولار الىپ كەل دەگەن پاتشاعا جاقىندايدى. جىگىت قايعىرا باستادى ءھام قىزدى پاتشاعا بەرگىسى كەلمەي جىگىتتىڭ كوزىنەن جاستارى دومالاپ-دومالاپ تۇسە باستادى. جىگىتتىڭ مۇنداي بولعانىن سۇر قاسقىر كورىپ جىگىتكە: «نەگە قايعىراسىڭ»،—دەيدى. جىگىت سۇر قاسقىرعا: «ءاي، جان دوستىم، سۇر قاسقىر، نەگە جىلامايىن، مەن نە قىلام، ءتانىم، جانىم، قانىممەن بۇل پاتشا قىزىنا عاشىق بولدىم. ونان ءبىر ساتكە ايرىلىپ تۇرۋعا ءحالىم جوق. پاتشاعا ايتسام قىزدى بەرمەيدى. باسقاداي ءحالىم جوق، ەگەر التىن جالدى ات ءۇشىن بەرمەسەم مەنىڭ ۋادەسىز اتىم ءھار جاققا جايىلادى. وسى ىستەر ءۇشىن ءجۇدا قايعىرام، قاسقىر دوسىم»، — دەپ جاۋاپ بەرەدى.

سۇر قاسقىر: «ەي، جىگىت، مەن ساعان كوپ قىزمەت ەتتىم جانە ونداي بولسا دا ءبىر قىزمەت كورسەتەيىن. مەن ءقازىر سول قىز بولايىن. مەنى پاتشا جانىنا الىپ بارىپ ءھام التىن جالدى اتتى ال دا الىسقا كەت. مەن ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ پاتشادان دالاعا شىعىپ جۇرۋگە سۇرارمىن. ول مەنى ءوزىنىڭ باعۋشى قىزدارىمەن جىبەرەر سول ۋاقىتتا مەن سەنىڭ جانىڭدا بولامىن»،— دەيدى. وسى سوزدەردى سۇر قاسقىر ايتادى دا كوز اشىپ-جۇمعانشا پاتشا قىزى بولدى. ءتىپتى ايىرارلىق بولمادى. جىگىت اۋەلى قىزعا پالەن جەرگە بارىپ تۇر دەپ، قىز فورىمىنداعى قاسقىردى جەتەكتەپ پاتشا جانىنا كىرەدى. پاتشا كورگەن سوڭ جانى-تانىمەن قۋانعانعان نە قىلۋعا بىلمەيدى. شاتتانىپ وتىرىك قىز بولعان قاسقىردى الادى دا ءھام التىن جالدى اتتى جىگىتكە بەرەدى. جىگىت ءجۇدا قۋانىپ التىن جالدى اتقا ءمىنىپ، ءوزى عاشىق بولعان قىز جانىنا بارىپ ءوز قاسىنا ءمىندىرىپ بىرگە كەتەدى. پاتشا جانىندا سۇر قاسقىر پاتشا قىزى بولىپ ءبىر كۇن تۇردى، ءۇش كۇن تۇردى. ءتورتىنشى كۇن سۇر قاسقىر پاتشادان دالاعا شىعىپ جۇرۋگە رۇقسات سۇرادى. پاتشا: «مەن سەنى جۇرۋگە نەگە شىعارمايىن، جانىم، سەنىڭ ءۇشىن جانىم قۇربان بولسىن»، — دەپ ءوزىنىڭ قىزمەتكەر قىزدارىمەن دالاعا شىعۋعا رۇقسات بەردى.

الگى جىگىت پەن شىن پاتشا قىزى سۇر قاسقىردى ۇمىتادى. سول ارادا جىگىتتىڭ ەسىنە جان دوسى سۇر قاسقىر تۇسەدى. «مەنىڭ جان دوسىم سۇر قاسقىر قايدا ەكەن» دەگەندە سول ارادا ولاردىڭ كوزىنە سۇر قاسقىر كورىندى. سۇر قاسقىر كەلىپ امانداسىپ حال-احۋال سۇراپ، جىگىت پەن قىز سۇر قاسقىرعا مىنەدى. التىن جالدى اتتى بۇلار وزدەرىمەن بىرگە ەرتىپ كەتەدى. «التىن جالدى اتتى الىپ كەل» دەگەن پاتشاعا جەتۋگە از قالعاندا بۇلار ءبىر جەرگە توقتايدى. جىگىت سۇر قاسقىرعا جالىنادى: «سۇر قاسقىرىم، سەن ماعان كوپ قىزمەت قىلدىڭ، راقمەت، الدا رازى بولسىن. ەندى تاعى ءبىر قىزمەت قىلساڭ مۇنان سوڭ قىزمەت قوسپاس ەدىم. بۇل التىن جالدى اتقا ءجۇدا يەلەندىم ءتىپتى ايرىلعىم كەلمەيدى»،—دەيدى. سۇر قاسقىر «بولادى» دەپ، جەرگە اۋناپ التىن جالدى ات بولادى. جىگىت سۇلۋ قىزى مەن التىن جالدى اتىن قالدىرىپ، ءوزى التىن جالدى ات بولعان سۇر قاسقىردى ءمىنىپ پاتشا جانىنا كىرەدى. پاتشا بۇلاردى كورىپ قاتتى قۋانىپ ءجۇدا شات بولادى. قارسى شىعىپ جىگىتتىڭ قولىن ءسۇيىپ ءوزىنىڭ سالتاناتتى ۇيىنە الىپ كىرەدى. جىگىتتىڭ قۇرمەتىنە جاقسى زياپات بەرەدى. ءجۇدا جاقسى قۇرمەتتەدى. ءتۇرلى-تۇرلى تاعامدار، شاراپتار بولدى، زياپاتىندا وتىردى ءبىرازدان سوڭ جىگىت ءوزىنىڭ ەلىنە قايتاتىن ۋاقىتى بولعانىن پاتشاعا ەسكەرتەدى. پاتشا بۇعان «جارايدى» دەپ، التىن قۇس پەن التىن قاپاستى شاتتانىپ بەرىپ جىبەرەدى. جىگىت بۇلاردى الىپ قالادان شىعىپ كەتتى ءھام ءوزىنىڭ سۇلۋ قىزىنىڭ جانىنا باردى. ەكەۋى التىن جالدى اتقا ءمىنىپ ءھام التىن قۇس پەن التىن قاپاستى الىپ كەتتى. ءبىر كۇن وتكەن سوڭ باياعى پاتشا ءوزىنىڭ جالعان التىن جالدى اتىن ەرتتەپ اڭعا شىقپاقشى بولىپ قىزمەتشىلەرىنە ەرتتەتەدى. پاتشا ءمىنىپ شىعىپ كەتتى. پاتشا التىن جالدى اتتى ۇرا باستاعان ەدى. اشۋلانىپ التىن جالدى ات سۇر قاسقىر بولدى. پاتشانى ۇستىنەن جىعىپ ءتۇسىردى. ءوزى شاۋىپ كەتتى. سۇر قاسقىر شاۋىپ وتىرىپ شىن التىن جالدىعا ءمىنىپ كەتكەن جىگىت پەن شىن پاتشا قىزى ارتىنان جەتتى.

سۇر قاسقىرعا جىگىت ءمىنىپ، قىز التىن جالدى اتقا مىنەدى. ءسويتىپ، بۇلار سولاي ەتىپ بارا-بارا العاشقىدا سۇر قاسقىر جىگىتتىڭ اتىن جەگەن جەرگە جەتىپ توقتايدى. سۇر قاسقىر: «مەن ساعان شىن ىقىلاسىممەن كوپ قىزمەت ەتتىم. وسى ورىندا سەنىڭ اتىڭدى جەدىم، سول ورىنعا جەتكىزدىم. ەندى مەنىڭ ۇستىمنەن ءتۇس. ءمىن ءوزىڭنىڭ التىن جالدى اتىڭا ءھام قايدا بارساڭ سوندا بار. حوش-ساۋ بول»، — دەيدى. پاتشا ۇلى سۇر قاسقىرمەن جىلاپ كورىسىپ ايرىلادى. بۇلار ءوز جولىمەن بارا-بارا ءجۇدا شارشاعان. كۇن ءجۇدا ىسسى بولعان. وزدەرىنىڭ شاھارلارىنا از جەر قالعاندا توعاي جانىنا ءبىر اعاش تۇبىنە دەم الماق ءۇشىن جاتادى. التىن جالدى اتتى سول اعاشقا بايلاپ قويعان. التىن قۇستى التىن قاپاسپەن وزدەرىنىڭ باس جاعىنا قويىپ، وزدەرى جۇمساق ءشوپتىڭ، ۇستىنە جاتقان. سويلەسە سويلەسە بۇلار ۇيىقتاپ كەتكەن. سول ۋاقىتتا بۇل جىگىتتىڭ ەكى اعاسى التىن قۇستى ىزدەپ كەتكەن جەرلەرىنەن بوس قايتىپ كەلە جاتىر ەكەن. ءىنىسى جاتقان جەرگە كەلىپ جەتكەن اعالارى التىن قۇس پەن التىن قاپاستى كورىپ قاتتى قىزىقتى. ءوزىنىڭ ءىنىسىن ولتىرمەكشى بولىپ، ءبىر اعاسى قانجارىن قىنابىنان شىعارىپ ءىنىسىن جارىپ تاستادى. پاتشا قىزىن وياتىپ سۇراي باستاعان اتىڭ كىم، قاي جەردىڭ، قاي پاتشانىڭ، قاي شاھاردىڭ دەپ ودان ءاتى-جونىن، قاي جەردەن ەكەندىگىن سۇرادى. پاتشا قىزى ءوزىنىڭ عاشىق بولعان جىگىتىنىڭ قانجارمەن جارىلىپ قالعانىن كورىپ ءجۇدا قاتتى جىلاي باستادى ءھام ايتادى: «مەن سونداي دەگەن پاتشانىڭ قىزىمىن. مەنى اكەلگەن ءسىزدىڭ ءىنىڭىز. ونى ۇيىقتاعان ۋاقىتتا قايسىڭىز ءولتىردىڭىز. بۇل باتىرلىق ەمەس قوي. ەگەر سىزدەر ونى وياۋ ۋاقىتىندا ولتىرگەن بولساڭىز، ول ۋاقىتتا ءبىر ءسوز بولماس ەدى»، — دەيدى.

ەكى اعاسى قىزدىڭ ءسوزىن كەرەك تە قىلمايدى. التىن جالدى ات، التىن قۇس، قىزدى — ءبارىن الىپ شاھارىنا كەلەدى. ۇلكەن توي قىلىپ حان قىزدى ۇلكەن بالاسىنا قوسپاق بولادى. قىز حانعا: ارىزىم بار، سونى ايتقاسىن قوسىڭىز»، — دەيدى. حان:

— قانداي ارىز، ايت، — دەيدى.

قىز باستان-اياق كورگەندەرىن بايان قىلادى. حان نانارىن دا، نانباسىن دا بىلمەي سول ارادا دەرەۋ كىشى بالاسىنىڭ ولىگىنە كىسى اتتاندىرادى. كىسىلەر بارسا، باسىندا ءبىر سۇر قاسقىر حان بالاسىنىڭ جارالارىن جالاپ جازىپ، ءتىرىلتىپ الىپ وتىر ەكەن. كەلگەندەر جىلاپ كورىسەدى. قاسقىرمەن حوش ايتىسادى. بىرەۋلەرى ءسۇيىنشى سۇراپ حانعا قايتا شابادى، شاھارعا كەلگەن سوڭ اكەسىمەن كورىسىپ، ەكى اعاسىن حان مالعا قۇل قىلىپ قويادى. مىنا بالاسىنا حان سۇيىكتى قىزىن قوسىپ، وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن تويىن ىستەپ، ءوز ورنىنا حان قويىپتى.

---