قارامەرگەن
بۇرىنعى وتكەن زاماندا قازاق جۇرتىنىڭ ءبىر قارامەرگەن دەگەن كىسىسى بولىپتى. ءوزىنىڭ داۋلەتى جوق، جانە پەرزەنتى جوق ەكەن. مەرگەندىكپەن بۇعى اتىپ ءمۇيىزىن، قۇلان اتىپ ساۋرىسىن، ءارتۇرلى اڭ اتىپ، تەرىسىن ساتىپ، جان ساقتايدى ەكەن. جاز كەتسە — قىس كەلىپ، قىس كەتسە — جاز كەلىپ، جولداسسىز جالعىز جۇرەدى ەكەن.
ءبىر كۇندەردە باياعى مەرگەن مىلتىعىن الىپ: «قىسى-جازى ەل بارمايتۇعىن، ادام تۇرمايتۇعىن ءبىر الىس جەرگە بارايىن!»، — دەپ ءجۇرىپ كەتىپتى. نەشە كۇن جول ءجۇرىپ، ءبىر ۇلكەن تاۋعا كەلىپتى: قاراسا، تاۋدا ادام جۇرگەن جول جوق. ءبىر سايمەنەن اتىن جاياۋ جەتەلەپ، كوپ ماشاقات تارتىپ، تاۋدىڭ ۇستىنە شىعىپتى. جان-جاعىنا قاراسا، اڭ كيىك ەسەپسىز كوپ ەكەن. مەرگەن قۋانىپ، ءبىر باستاۋدىڭ باسىنا كەلىپ، تاستان ءۇي جاساپتى، توبەسىن جولىم ۇيدەي قىلىپتى، ءبىرتالاي ۋىق اعاشپەنەن، ءۇيدىڭ توبەسىن اڭنىڭ تەرىسىمەن جاۋىپتى.
جەتى-سەگىز كۇندە بولدىرعان ارىق اتى سەمىرىپ، قۇر ات بولىپتى. قارامەرگەن تۋعالى مۇنداي ءشوپتىڭ نەشە ءتۇرلى بولىپ بىرگە وسكەنىن كورگەن جوق ەكەن. جانە نەشە ءتۇرلى اعاشتار، نەشە ءتۇرلى قىزىل-جاسىل قيالار بىتكەن، بۇلبۇل قۇستارى سايراعان، ءيىسى جۇپار قالامپىر ساسىپ تۇرعان ءبىر جاقسى جازيرا ەكەن. مەرگەن كوپ اڭ اتىپ، ءمۇيىز، تەرىلەرىن سىمبالداپ قاتىرىپ جاتتى. ءبىر كۇنى مەرگەن باقىرىن اسىپ، ەت پىسىرىپ، تۇندە وتىر ەدى، ءبىر نارسەنىڭ جۇرگەن دىبىسى ەستىلدى. مەرگەن: «بۇل نەمەنەنىڭ دىبىسى، بۇل جەردە ادام جوق ەدى؟»، — دەپ، قايران بولىپ تۇرسا، ءبىر كوك كويلەكتى قاتىن كىرىپ كەلىپتى، ەشبىر جاۋاپ قىلماي، ءبىر تىزەلەپ وتىرىپتى. قاراسا، ءتۇسى سارى، كوزى الا، جانە ەكى كوزىن مەرگەننەن ايىرمايدى. مەرگەن ويلادى: «بۇل نەمەنە تاعى بولىپ وسكەن ادام با، جاس كۇنىندە دالادا قالىپ، ءيا ءبىر زيانداس نارسە مە؟» — دەپ ءارتۇرلى ويعا كەتىپ، قاۋىپتەنىپ وتىردى. ءبىر ۋاقىتتا سورپاسى سۋالىپ، باقىرى شۇرقىلدادى. مەرگەن باقىرىن ءتۇسىرىپ الىپ، ەتىن جەدى، ەكى كوزىن مەرگەن دە ايىرمادى، ول قاتىن دا ايىرمادى.
«ەندى مۇنىڭ نە ەكەنىن بىلەيىن» دەپ ۇلكەن سەلەبە پىشاعىنىڭ ۇشىنا ءبىر دومالاق ەت شانشىپ الىپ، «ءما!»، — دەپ قاتتى اقىردى، ۇندەمەي جەڭنىڭ ىشىنەن قولىن كورسەتپەي كەلىپ، ەتتى الىپ، قاتىن جەپ قويدى. ونان سوڭ جانە ءبىر ۇلكەنىرەك ەتتى شانشىپ، «ءما!»، — دەپ تاعى اقىردى، تاعى دا ۇندەمەي باياعىسىنداي الىپ، جۇتىپ قويدى. مەرگەن ءبىلدى، «ءبىر زيانداس نەمە!» دەپ، قاۋىپتەنىپ، كوزىن ايىرماي وتىرىپ، ەتىن جەپ بولعاننان سوڭ، قولىنا سەلەبە پىشاعىن الىپ، قاتتى اقىردى: «شىق، جاتامىن!» — دەپ. وندا قاتىن كوزىن تىگىپ تۇرىپ: «ءابيۋ، ءابيۋ»، — دەپ مالداس قۇرىپ وتىرىپ الدى. ونان سوڭ مەرگەن مىلتىعىن الىپ جانە اقىردى، «شىق، جاتامىن!» — دەپ. قاتىن «ءابيۋ، ءابيۋ!»، — دەپ تۇرەگەلدى دە ارتىمەنەن شىعىپ جۇرە بەردى. مەرگەن سىعالاپ قاراپ تۇرسا، قاتىن اياڭداپ ءبىر بەلدى اسىپ كەتتى. مەرگەن تۇرا سالىپ، ءۇيىن جىعىپ جىبەرىپ، «قاشايىن!» دەپ ويلادى دا: «قوي، مۇنىم جاراماس، قاشىپ بارىپ ۇيقىم كەلگەندە جاتارمىن، ىزىممەنەن كەلىپ ءولتىرىپ كەتەر! نە دە بولسا، ءبىر حايلا قىلىپ، اڭدىپ جاتىپ، مىلتىقپەنەن اتايىن»، — دەدى دە جولىم ءۇيىنىڭ ۋىق اعاشىن جيىپ، كىسىگە ۇساتىپ، ۇستىنە كيىمىن جاۋىپ، ەر توقىمىن توسەپ، جاتقىزدى، باسىنا بورىگىن كيگىزىپ، ءوزى بارىپ، مىلتىعى تيەتۇعىن ءبىر شۇڭقىردا جاسىرىنىپ جاتتى.
ءبىر مەزگىلدە كۇن بۇلتتانىپ، قار جاۋدى دا جەردىڭ ءجۇزىن اعارتىپ، كۇن اشىلىپ كەتتى. ءبىر ۋاقىتتا اتى ارقاندا تۇرىپ، ءبىر نارسەدەن ۇرىككەندەي بولىپ دۇبىرلەدى. مەرگەن ويلادى: «ەندى، كەلە جاتىر عوي، قايتەمىن؟» دەپ قاراسا، قاتىن اياڭداپ كەلە جاتىر. «نە دە بولسا، ءبىر اتىپ ولەيىن!»، — دەپ مەرگەن بۇعىپ جاتتى. قاتىن كەلدى دە كىسىگە ۇساپ جاتقان جولىم ءۇيدىڭ توبەسىن «ءابيۋ، ءابيۋ» دەپ باس سالدى، قۇر اعاش سالدىر-سالدىر ەتتى. قاتىن تۇرەگەلىپ جان-جاعىنا قاراپ تۇردى. مۇنىڭ جالماۋىز ەكەنىن ءبىلىپ، اللاعا سىيىنىپ، مىلتىقپەنەن مەرگەن اتىپ ەدى، قاتىن «ءابيۋ» دەپ، وق تيگەن جەرىن قولىمەنەن ءبىر قويدى دا قاراپ تۇردى. مىلتىقتىڭ داۋسى قايدان شىققانىن بىلمەي قالدى. جان-جاعىنا قاراپ تۇردى دا قاتىن ىزىمەنەن قايتا جونەلدى.
مەرگەن مىلتىعىن وقتاپ الىپ، جانە ءبىر اتىپ ەدى، قاتىن باياعىسىنداي «ءابيۋ، ءابيۋ» دەپ وق تيگەن جەرىن قولىمەنەن ءبىر قويىپ قالدى دا، سەكىرىپ-سەكىرىپ، جان-جاعىنا قاراپ جىلدام باسىپ جۇرە بەردى. قاتىن بەلدەن اسىپ كەتكەن سوڭ مەرگەن جۇگىرىپ كەلىپ، اتىن ەرتتەپ مىنەيىن دەپ، ەر توقىمىنا كەلسە، باياعى كىسىگە ۇساتىپ جاتقىزعان جولىم ءۇيدىڭ اعاشى پىشاقپەنەن كەسكەندەي بولىپ، كەرتىلىپ، بولەك-بولەك بولىپ قالىپتى، ۇستىنە جايعان كيىمى ءتىلىنىپ، شۇرق-شۇرق تەسىلىپ قالىپتى. مۇنى كورىپ، مەرگەن جانىنان ءۇمىت ءۇزىپ، قورقىپ تۇردى. جانە ويلادى: «انىقتاپ قارايىنشى، اگار مىلتىقتىڭ وعى وتكەن بولسا، قان اققان شىعار، اگار قان اقپاسا، قۇدايدىڭ ماعان جىبەرگەن ءبىر قازاسى عوي»، — دەپ اتقان جەرىن قاراسا، بىر-بىرلەپ قان تامىپ قالىپتى، ەكىنشى اتقان جەرىن كەلىپ قاراسا، قان تامشىلاپ اعىپ قالعان ەكەن. مەرگەننىڭ كوڭىلى از قۋانعانداي بولىپ، تاڭ اتقان سوڭ ىزىمەنەن ءبىراز جەرگە بارىپ ەدى، الدىندا ءبىر ۇڭگىر تاس كورىندى. قاتىننىڭ ءىزى سول ۇڭگىرگە كىرىپتى. مەرگەن مىلتىعىن قولىنا الىپ، دىبىستاپ ارى-بەرى ءجۇردى، قاتىننىڭ دىبىسى شىقپادى.
مەرگەن كەلىپ قاراسا، ۇڭگىردەن اياعى شىعىپ، قاتىن ءولىپ قالىپتى. اتتان ءتۇسىپ، اياعىنان تارتىپ الدى. قاراسا، دامبالى جوق، ادامنان ەشبىر بوتەن جەرى كورىنبەيدى «بۇل قالاي؟ قولىن كورەيىنشى!» دەپ قاراسا، ەكى قولىنىڭ الاقانى پىشاقتىڭ جۇزىندەي كوك تەمىر ەكەن، ساۋساقتارىنىڭ ۇشى نايزاداي وتكىر، تاسقا كىرىپ كەتەدى. مەرگەن ءبىر قولىن كەسىپ الدى. ويلادى: «مۇنىڭ ەركەگى بار شىعار، ءبىر جاقتان كەلىپ قالار!»، — دەپ اتىنا ءمىنىپ، ءجۇرىپ كەتتى. بۇرىنعى اتقان اڭنىڭ تەرىسىن، ءمۇيىزىن ءبىر جەرگە جيىپ قويدى دا، مۇنان باسقا ءبىر تاۋعا كەلدى: قاراسا، بۇعى-مارال كوپ ەكەن. ءبىر بۇعىنى اتايىن دەپ، جاسىرىنىپ كەلىپ، مىلتىعىن سىعالاسا، قولى دىرىلدەپ اتا المادى. «بۇل نە حيكايات» دەپ باسىن كوتەرىپ قاراسا، سول اتقالى تۇرعان بۇعىنىڭ بەرگى جاعىندا ءبىر قامشىداي اق نارسە قيمىلدايدى. «نە دە بولسا اتايىن»، — دەپ مىلتىعىمەن اتىپ ەدى، جوق بولىپ قالدى. كەلىپ قاراسا، ءبىر جىلان، باسى كوك تەمىر ەكەن، مويىنىن ءۇزىپ تۇسكەن ەكەن. باسىن كىسەسىنە سالىپ، مەرگەن جانە ءجۇرىپ كەتتى.
«بۇل تاۋدا تاعى دا وق جىلان بار شىعار، وزگە ءبىر تاۋعا بارايىن!»، — دەپ كەلە جاتسا، سانى جىبىرلاپتى، ءبىرازدان سوڭ سانى اۋىرىپتى. «نە بولدى؟» دەپ قاراسا، كىسەسى تەسىلىپ قالىپتى، تونى-شاپانى، كويلەك-دامبالى تەسىلىپ، سانىنا باتىپتى. قورقىپ، باستى تاستاپ كەتتى. كەشكە تامان جانە ءبىر تاۋعا كەلىپ قوندى. ەرتەڭ ەرتە قاراسا ءبىر وزەنگە ەل قونىپ، بيەسىن بايلاپ جاتىر، ۇيلەرى اپپاق، كۇنگە شاعىلىسادى. مەرگەن مۇنى كورىپ، قايران قالىپ تۇردى. «بۇل قالاي؟ بۇل جەردە ەل جوق ەدى، قايدان كەلىپ قالدى؟ جاۋ ما، ەل مە؟ ادام با، پەرى مە؟ ەندى نە دە بولسا، بارايىن، مەنى بۇلار دا كورگەن شىعار»، — دەپ اتىنا ءمىنىپ كەلدى.
جىلقىشىلارى قۇلىن قۋىپ ءجۇر، قۇرىقتارى التىن-كۇمىس، ەشبىرەۋى مەرگەنگە كوزىن سالمادى. ءبىر بۋرىل ساقالدى ادام بيە بايلاعان جەلىنىڭ باسىندا تۇر. مەرگەن سوعان كەلدى. قاراسا، جەلى ارقانى جىبەكتەن. مەرگەن كەلىپ سالەم بەردى، اۋزى قيمىلداعانداي بولىپ سالەم الدى، دۇنيەنىڭ ءجۇزىن قاپ-قاراڭعى تۇمان باسىپ كەتتى، ەشنارسە كورىنبەدى. مەرگەن يمانىن ايتىپ، جانىنان ءۇمىت ءۇزىپ تۇردى. ءبىر مەزگىلدە اتىن بىرەۋ جەتەلەگەندەي بولىپ، شىلبىرىن تارتتى، اتى ءجۇردى. ءبىر جەرگە كەلىپ قولتىعىنان تارتتى «ءتۇس!» دەگەندەي بولىپ، مەرگەن ءتۇستى. ەتەگىنەن تارتتى «ءجۇر» دەگەندەي بولىپ، مەرگەن ءجۇردى. ءبىر جەردە ەسىك مىسالدى اشىلدى ءبىر نارسە، مەرگەننىڭ موينىنداعى مىلتىعى الىندى. مەرگەن كىرىپ كەلسە، ءبىر ۇلكەن ءۇي، التىن، كۇمىستەن باقاندار بار، اتلاس، جىبەك كىلەمدەر توسەگەن، قامقاپ، ماڭلىق كورپەلەر قاتارلانىپ تۇرىپتى. جۇكتىڭ ۇستىنەن توعىز قابات تورعىن كورپە ءوزى كەلىپ ءتوردىڭ الدىنا سالىنىپ جاتىر، ءىشبىر جانى بار نارسە كورىنبەيدى.
مەرگەن كەلىپ ەسىك الدىنا وتىرايىن دەپ ەدى، ءبىر نارسە كەلىپ كوتەرىپ تاستادى، وتىرعىزباي، ەتەگىنەن تارتقانداي بولىپ، ءتوردىڭ الدىنا شىعاردى. مەرگەننىڭ ەسى كەتىپ وتىردى. ءبىر مەزگىلدە ساماۋىر ءوزى كەلىپ، داستارحان ءوزى جايىلىپ، نەشە ءتۇرلى جەمىستەر سالىنىپ، شاي قۇيىلدى ەكى شىنىعا. ءبىر شىنىنى مەرگەن ءىشتى، ءبىر شىنى ءوزى قۇيىلىپ، ءىشىلىپ تۇردى. مۇنان سوڭ ءبىر كۇمىس شارامەنەن قىمىز كەلدى، وجاۋى التىن. ءوزى ساپىرىلىپ، التىن اياققا قۇيىلىپ تۇردى. مەرگەن ءىشتى، ءبىر مەزگىلدە مەرگەن: «تويدىم!»، — دەدى، قىمىز كوتەرىلىپ كەتتى دە، ءبىر تاباق قازى-قارتا كەلدى. مەرگەن ويلادى: «مەنى سەمىرتىپ سويعالى وتىرعان ءبىر نارسە عوي»، — دەپ، «نە دە، بولسا جەيىن»، — دەپ تويعانىنشا جەدى جانە ارتىنان پالاۋ كەلدى، نە ءتۇرلى جەمىسى بار، نەشە الۋان ءيىسى بار. مەرگەن جانە جەدى دە «ەندى، تويدىم، ەش نارسە جەمەيمىن! سىزدەر نەعىلعان جانسىزدار؟ مۇنشا مەنى قۇرمەتتەدىڭىزدەر، تۋعالى كورمەگەن سىيىمدى كوردىم، جەمەگەن تاماعىمدى جەدىم. ەندى مەنى ولتىرسەڭىزدەر دە كوزىمە كورىنسەڭىزدەر ەكەن»، — دەدى. ءىش نارسە كورىنبەدى. داستارحان جيىلىپ كەتتى، ءبىر كۇمىس قۇمعان كەلدى، ءبىر شىلاپشىن كەلدى الدىنا، قولىنا سۋ قۇيىلدى. مەرگەن قولىن جۋدى. ءبىر اق تورعىننان قىلعان نەشە ءتۇرلى التىن زەرمەنەن زيناتتانعان سۇلگى ورامال كەلىپ، الدىندا سالبىراپ تۇردى. مەرگەن قولىن ءسۇرتىپ بولىپ ايتتى: «مەن ءمۇساپىر، شارشاپ تۇرعان ادام ەدىم، اتىمنىڭ ارتىنا ءبىر كيىز بولسا، بارىپ جاتسام ەكەن. اللا رازى بولسىن! مۇنشا كورمەگەن جاقسىلىقتى كوردىم»، — دەدى. ەشبىر جاۋاپ بولمادى. مەرگەن نەعىلارىن بىلمەي وتىردى. «تۇزگە وتىرايىن» دەپ دالاعا شىقتى. قاراسا، اتى ارقاندالىپ تۇر، ەر-توقىمى جيىلىپ، ۇستىنە مىلتىعى سۇيەنىپ تۇر، وزگە ەش نارسە كوزگە كورىنبەيدى. مەرگەن ويلادى: «نە ولەمىن، بولماسا كورمەگەن ءبىر جاقسىلىقتى كورەمىن»، — دەپ، ۇيگە قايتىپ كەلىپ كىردى.
مەرگەن كىرگەن-شىققان مەزگىلدە ەسىك ءوزى اشىلىپ، جابىلىپ تۇردى. مەرگەن كەلىپ، قولىن جۋايىن دەپ ەدى، باياعى كۇمىس قۇمعان كەلىپ ءوزى قۇيىلىپ، سۇلگى ورامال بەرىلدى. مەرگەن قولىن جۋىپ بولىپ وتىردى. جانە ايتتى: «ۇيقىم كەلدى، جاتامىن» دەپ. ەشبىر جاۋاپ بولمادى. جۇكتىڭ ۇستىندە ءبىر التىندى شىمىلدىق بارىپ، وڭ بوساعاسىنا قۇرىلدى ەكى كۇمىس باقانمەنەن، جانە جۇكتىڭ ۇستىنەن ءبىر مامىق توسەك، جانە توعىز قابات كورپە بارىپ، شىمىلدىقتىڭ ىشىنە توسەلىپ سالىندى. ءبىر ۋاقىتقا ەسىك اشىلىپ، ءبىر قىز ۇيگە كىرىپ كەلدى، قاراسا، سۇلۋلىعى تولعان ايداي، ۇستىندەگى كيىمى قىزىل التىنعا قارىق بولعان، ساۋلەسى قاراڭعى ءۇيدى جارىق قىلادى. مەرگەن قورقىپ، ورنىنان تۇرايىن دەپ ەدى، قىز كەلىپ: «تۇرما، ءوز ءناسىلىڭدى ءوزىڭ قور تۇتپا!»، — دەپ تۇرعىزباي، قولىن ۇستاپ، كورىستى، مەرگەنگە سۇيەنىپ وتىردى. مەرگەن ايتتى: «ءاي، تاقسىر، اينالايىن! ماعان جاقىن وتىرما، ءيىسىم جامان، كىرلەپ جۇرگەم، ءبيتىم جۇعار»، — دەدى. قىز ايتادى: «قوي، ءوزىڭدى ءوزىڭ قور تۇتپا»، — دەدى. مەرگەن ايتتى: «رۇقسات بولسا، ءبىر كيىز بەرگىزسەڭىز، اتىمنىڭ ارتىنا جاتايىن، شارشاپ جۇرگەن ءعارىپ ەدىم»، — دەدى. قىز ايتتى: «قۇپ بولادى، توسەك سالىندى، جاتىڭىز»، — دەدى. مەرگەن تۇرەگەلىپ ەدى، قىز دا تۇرەگەلىپ، مەرگەننىڭ كيىمىن شەشە باستادى. مەرگەن ايتتى: «قوي، قاراعىم، كەلەكە قىلما، توسەككە بارىپ جاتايىن»، — دەدى. قىز ايتتى: «سىزگە سالىنعان توسەك مىناۋ، قورىقپاي جاتىڭىز»، — دەپ مەرگەننىڭ جامان كيىمىن زورلاپ شەشىپ، شىمىلدىقتىڭ ىشىنە كىرگىزىپ، كويلەك، دامبالىن تاستاتىپ، تىرجالاڭاش قىلىپ، توسەككە جاتقىزدى دا ءوزى دە شەشىنىپ، مەرگەننىڭ قوينىنا كىرىپ، قىمقاپ كورپە جامىلىپ جاتتى.
مەرگەن كوپ ويعا كەتىپ، ۇندەمەي جاتتى. قىز ايتتى: «ەندى سەن قورىقپا، مەن ساعان قاتىن بولامىن، ءوز قاتىنىڭىزداي كورىپ جاتىڭىز»، — دەدى. مەرگەننىڭ كوڭىلى قۋانىپ، قىزدى قۇشاقتاپ جاتتى. «ەندى، قاراعىم، جايىڭدى ايتشى، نە سەبەپتەن وسىنداي ارتىق جامالىڭ، اسىل كيىمىڭىزبەنەن مەن ءعارىپتى لايىق كوردىڭ؟» — دەدى. قىز ايتتى: «ءبىز كوشپەلى پەرى بولامىز، ەلىمىزدىڭ عادەتى ادامزات تۇرمايتۇعىن جەردە تۇرامىز. اگار قاپىدا ادامزات كورسە، سوعان قىز بەرەدى. ول قىزدىڭ اكەسى پەرىگە پاتسا بولادى. ون سەگىز مىڭ عالامدا ادامزاتتان قاسيەتتى نارسە جوق. بىلمەيمىسىڭ، قۇدايدىڭ دوسى پايعامبار ءبارى ادامزاتتان ەمەس پە؟! ەندى كۇن شىققانشا ۇيىقتاماي جات. ەرتەڭ ءبىزدىڭ ەل ءبارى كەلىپ كورىسەدى. مۇنان ارتىق سىي كورەسىڭ. اگار ۇيىقتاپ كەتسەڭ، مەنەن ايىرىلاسىڭ، بەكەر قالاسىڭ. ەشبىر ءقاۋىپ قىلماي جاتىڭىز»، — دەدى. مەرگەن كوڭىلى ءوسىپ، قىزدى قۇشاقتاپ، مۇرادىن اسىل قىلىپ جاتتى. ءبىر مەزگىلدە مەرگەن تۇزگە شىقتى. قىز تۇرەگەلىپ، ءبىر ىشىكتى مەرگەنگە جاۋىپ، ەسىك اشىپ، شىعاردى. قاراسا، اتىنان باسقا ەش نارسە كورىنبەدى. تۇمان باسقانداي بولىپتى.
مەرگەن ءقايتىپ كەلىپ، توسەككە كىرىپ جاتتى. قىزبەنەن كۇلىپ، ويناپ، جانە تۇزگە وتىرعالى شىقتى. قاراسا، تۇمان اشىلىپ، وزەن تولعان اق اۋىل، كوپ مال ءبارى كورىنىپ تۇردى. تاڭ اعارىپ كەلە جاتىر ەكەن. مەرگەن قۋانىپ، ۇيگە كىردى. ەندى ۇيىقتاماي-اق تاڭ اتار دەپ قىزبەن قۇشاقتاسىپ جاتىپ الدى. قىز ايتتى: «ۇيىقتاماي-اق، جاتىڭىز، تاڭعا از قالىپتى عوي»، — دەدى. «ويباي، قاراعىم، نەعىلىپ ۇيىقتايىن»، — دەپ مەرگەن قاتتى-قاتتى قۇشاقتاپ جاتىپ، سورى قايناپ كوزى ءىلىنىپ كەتتى. ءبىر مەزگىلدە شوشىپ ويانىپ قاراسا، كۇن شىعۋعا تايانىپ قالىپتى، قوينىندا قىز دا جوق، باياعى ءۇي دە جوق، ءبارى دە جوق. مەرگەن ويبايلاپ، جىلاپ: «بۇل، نەمەنە، ءتۇسىم بە؟»، — دەپ جان-جاعىنا قاراسا، اتى ارقانداۋلى، جانىنا مىلتىعى سۇيەۋلى قالىپتى. جامباسىنىڭ استىندا نەشە قابات اسىل كورپە قالىپتى، ايلاندىرا كەسىپ الىپ كەتىپتى. مەرگەن جىلاپ-جىلاپ جاتتى، ايتادى: «ويباي، قاراعىم، قايدا كەتتىڭ، مەن ۇيىقتاعانىم جوق»، — دەدى. قانشا زارلىق قىلدى، ەش نارسە بولمادى. مەرگەن ايتادى: «باسىندا كورگەنىمدە ولتىرەدى دەپ قورقىپ ەدىم، اقىرىندا تاعى دا قايعىسىمەن ولەمىن-اۋ!»، — دەپ نەشە كۇندەي جاتىپ، ەش پايدا بولماعان سوڭ ۇيىنە قايتتى.
ۇيىنە كەلىپ اتقان اڭنىڭ تەرىسىن، ءمۇيىزىن ساتىپ بۇرىنعىدان ون ەسە پايدا كوردى. باياعى جامباسىنىڭ استىندا قالعان كورپەنىڭ قيقىمىن ساتىپ ەدى، الپىس بايتالدىڭ پ ۇلى بولدى. مەرگەننىڭ مالى كوبەيە باستادى. قۇدانىڭ قۇدىرەتىمەن بۇرىن بالا تاپپاعان قاتىنى جۇكتى بولدى. ءبىر كۇنى مەرگەن ويلادى: «بىلتىر وسى ۋاقىتتا قۇداي جارىلقاپ ەدى، بيىل تاعى دا جارىلقاماس پا ەكەن؟»، — دەپ، بىلتىرعى قىزبەن قوسىلعان ورنىنا بارىپ، بىرنەشە كۇن جاتتى، ەشنارسە بولمادى. ءبىر كۇنى مەرگەن ويبايلاپ جىلاپ ايتادى: «ءيا، قۇدايىم، بۇل قىزدى كورسەتىپ، مەنى وتقا جاندىرتقانشا، باسىندا جان قىلىپ جاراتپاساڭ ەدى! قىزبەنەن تاڭ اتقانشا بىرنەشە اۋىز عانا ءسوز سويلەستىم، ءاربىر ءسوزى وتكەن بۇرىنعى ومىرىمنەن ارتىق ەدى»، — دەپ ءوزىن-وزى بوقتاپ، «نەگە ۇيىقتادىم» دەپ پۇشايمان بولىپ وتىردى.
«ىرىسى جوقتىڭ ەتەگىنە بيداي سالسا، ەتى تۇرىپ بيدايىن توگەدى دەگەن وسى ەكەن!»، — دەپ جىلاپ وتىر ەدى، «قارامەرگەن!» دەپ بىرەۋ داۋىستادى. قاي جاعىمنان شىعادى دەپ، الاڭداپ تۇرىپ ەدى، اسپاننان داۋىستادى. «ءاي، سورلى، ەندى جىلاما، كوزىڭە اق ءتۇسسىن! ءبىر ساعات ۇيقى قۇرلى كورمەي مەنەن ايرىلدىڭ، ءوز وبالىڭ وزىڭە ەندى. مىڭ جىل جىلاساڭ دا، مەنەن ساعان پايدا جوق، اۋرە بولما، بىلتىرعى اماناتىڭ مەندەگى. جاقسى قىلىپ، اسىرا، قور بولماسسىڭ»، — دەپ عايىپ بولدى. مەرگەن قاراسا، ءبىر التىندى بەسىك ءتۇستى، ءىشىندى ءبىر ۇل بالا بار. مەرگەن مۇنى كورىپ، جانە تاعى ويبايلاپ شاقىردى: «ءبىر سويلەسىپ كەتسەڭشى، اينالايىن، قاراعىم»، — دەپ. ەشبىر جاۋاپ بولمادى. مەرگەن نەشە كۇن جىلاپ-جىلاپ، ۇيىنە بالاسىن الىپ، قايتتى. ۇيىنە كەلىپ ۇلكەن توي قىلدى.
اقىرىندا، ءبىر قۇدايدىڭ قۇدىرەتى، بۇل مەرگەن حاننان باي بولىپ ءھام حان بولىپ دۇنيەدەن قايتتى. مەرگەننىڭ ءوز قاتىنىنان ءبىر ۇل تۋدى. اكەسىنىڭ ورنىنا حان بولدى. پەرىدەن تۋعان بالا جاس كۇنىندە كوز ءتيىپ دۇنيەدەن قايتتى.
You Might Also Like
-
ماماندار ۆاريكوز دەرتىنەن قورعانۋ ءۇشىن تالشىقتى ازىقتاردى تۇتىنۋعا كەڭەس بەرەدى. وسىلاي تامىرلارعا سالماق ءتۇسىرىپ ۆاريكوز قالىپتاسۋىنا سەبەپ بولاتىن ءىش قاتۋىنىڭ الدى الىنعان بولماق. تالشىقتى ازىقتا...
-
ەرتەدە اراب ەلىندە ءبىر اراب باي ءوتىپتى. اتى راشيد ەكەن. راشيد بايدىڭ ءۇش ۇلى بولىپتى. ۇلكەن ۇلىنىڭ اتى سپانديار، ورتانشى ۇلىنىڭ اتى الديار، ەڭ كىشى ۇلىنىڭ اتى ماحامبەت بولىپتى.
