ىبىراي التىنسارين «دالانىڭ دارا ۇستازى»
اشىق ساباقتىڭ تاقىرىبى: ىبىراي التىنسارين «دالانىڭ دارا ۇستازى»
اشىق ساباقتىڭ ماقساتى: قازاق دالاسىنىڭ دارا ۇستازى ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ۇستازدىق جولى مەن قازاق دالاسىنىڭ، كەلەشەك ۇرپاقتىڭ قامى ءۇشىن جۇرگىزىلگەن ەڭبەكتەرى تۋرالى وقۋشىلارعا تۇسىندىرە وتىرىپ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ. ولەڭدەرى مەن اڭگىمەلەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن ۇعىندىرۋ.
ا) بىلىمدىلىگى: ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ادامگەرشىلىك، اقىندىق قاسيەتتەرىن تانىتۋ جانە ءتىل شەبەرلىگىن ۇعىندىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي تۇجىرىمدارىن، تاريحي ءتىل بايلىقتارىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، كوركەم ءسوز وقۋ شەبەرلىگىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك: اقىن – جازۋشىلاردىڭ، جالپى ونەردى قۇرمەتتەي بىلۋگە، باسقا دا ۇلى ادامداردىڭ كوزقاراسىن سىيلاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
اشىق ساباقتىڭ مىندەتتەرى: زەيىن قويىپ تىڭداۋ، مانەرلەپ وقۋ،
مازمۇنداما بەرۋ، ونەگەلى ءبىلىم الۋ.
اشىق ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
اشىق ساباقتىڭ ءادىس تاسىلدەرى: توپپەن جۇمىس، بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ،
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ستراتەگيالارى.
اشىق ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ىبىراي التىنسارين سۋرەتتەرى، كىتاپتار، دەرەكتى فيلم، سلايد
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، ادەبيەت تەورياسى.
اشىق ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ
2. سىنىپتى توپقا ءبولۋ
3. وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ
4. وقۋشى زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ءۇي تاپسىرماسىن سۇرايمىن. ىبىراي التىنسارين ءومىر دەرەكتەرى.
ءۇي تاپسىرماسىنا بايلانىستى توپتىق تاپسىرمالار:
1 توپ: «زەرتتەۋشىلەر»
2 توپ: «ىزدەنىمپازدار»
تاپسىرما توپتارعا ءبىرىڭعاي بولادى
1 - تاپسىرما «دىبىستار سويلەيدى»ءادىسى بويىنشا مىنەزدەمە بەرۋ
ى – ىنتالى؛
ب – ءبىلىمدى؛
ى – ىنتالى؛
ر – راحىمشىل؛
ا – اقىلدى؛
ي – يناباتتى؛ التىنسارين......
2 - تاپسىرما «جىلدار سويلەيدى» ءادىسى
ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ءومىر جولىنا شولۋ جاساۋ.
جىلدار ماڭىزدى وقيعالار
1841 -
1850 -
1857 -
1859 -
1860 -
1864 -
1876 -.......
ءىىى جاڭا ساباق:
ى. التىنسارين – بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى. بۇكىل ءومىرىن قازاق بالالارىن وقىتۋعا ارناعان. سول ماقساتپەن العاش رەت بالالارعا ارناپ مەكتەپ اشىپ، وقۋلىق جازعان. اعارتۋشى وقۋلىقتى جازۋداعى ماقساتىن حرەستوماتيانىڭ العى سوزىندە: «بۇل كىتاپتى قۇراستىرعاندا مەن، بىرىنشىدەن، وسى ءبىزدىڭ انا تىلىمىزدە تۇڭعىش رەت شىققالى وتىرعان جالعىز كىتاپتىڭ ورىس - قازاق مەكتەپتەرىندە تاربيەلەنىپ جۇرگەن قازاق بالالارىنا وقۋ كىتابى بولا الۋ جاعىن، سونىمەن قابات، جالپى حالىقتىڭ وقۋىنا جارايتىن كىتاپ بولا الۋ جاعىن كوزدەدىم...» دەپ تۇجىرىمداعان. ويتكەنى حرەستوماتياعا ىبىراي ءوزىنىڭ پەداگوگتىق ماقساتىنا لايىقتاي جازعان تاربيەلىك ءمانى جوعارى كوپتەگەن شاعىن اڭگىمەلەرىن، ولەڭدەرى مەن اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىن، سونداي – اق، ورىس پەداگوگتەرى مەن ايتۋلى ورىس قالامگەرلەرىنەن اۋدارعان شىعارمالاردى ەنگىزگەن بولاتىن. بۇل شىعارمالاردىڭ تاقىرىپتىق – يدەيالىق مازمۇنىنان ءبىز ىبىرايدى ۇستاز - تاربيەشى رەتىندە الدىنا ماقسات ەتىپ قويعان ادامگەرشىلىك ماسەلەلەرىن كورەمىز.
ولەڭدەرى:
تابيعات ليريكاسى: «وزەن»، «جاز»؛
وقۋ - بىلىمگە، ونەرگە شاقىرۋ جايلى: «كەل، بالالار، وقىلىق!»، «ونەر - ءبىلىم بار جۇرتتار»؛
جاستاردى ىزگىلىككە، قايىرىمدىلىققا، سۇيىسپەنشىلىككە، اتا - انانى، دوس - جولداستى قۇرمەتتەۋگە شاقىراتىن ولەڭدەرى: «بۇل كىم؟»، «ءاي، جىگىتتەر!»، «ءاي، دوستارىم!»، «انانىڭ ءسۇيۋى»؛
ەل ىشىندەگى تەڭسىزدىك، الەۋمەتتىك كەلەڭسىزدىكتەر جايلى: «زالىم تورەگە»، «ازعان ەلدىڭ حاندارى»، «ازعان ەلدىڭ بيلەرى» ت. ب
اڭگىمەلەرى:
«ادەپ» اڭگىمەسى ادەپتىلىك، كىشىپەيىلدىلىك تۋرالى.
«اسىل ءشوپ» اڭگىمەسىندە سابىرلى بولۋعا شاقىرادى.
«باقشا اعاشتارى» اڭگىمەسىندە اكەسى بالاعا ءتۇزۋ جانە قيسىق اعاشتى كورسەتىپ: «سەن جاس اعاش سياقتىسىڭ. سەن مەنىڭ ايتقانىمدى ۇعىپ، ورنىنا كەلتىرسەڭ، جاقسى ءتۇزۋ كىسى بولىپ وسەسىڭ. ال باعۋسىز بەتىڭمەن كەتسەڭ، مىنا قيسىق اعاشتاي قيسىق وسەسىڭ»،- دەپ، تاربيەلىك ماڭىزى بار وي ايتادى.
ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ جايلى اڭگىمەلەرى:«تازا بۇلاق»، «باقشا اعاشتارى»، «قارعا مەن قۇرت»، «ساۋىسقان مەن قارعا»، «التىن شەتتەۋىك»؛
ەڭبەكسۇيگىشتىك جايلى اڭگىمەلەرى: «باي بالاسى مەن جارلى بالاسى»، «جان - جانۋارلار ايتىسى»، «اكە مەن بالا»، « مۇڭسىز ادام»، «بايلىق»، «دۇنيە قايتسەڭ تابىلادى؟»، « كيىز ۇيمەن اعاش ءۇي»؛
ونەر، ءبىلىم جايلى اڭگىمەلەرى: « لۇقپان حاكىم»، «زەرەكتىك»، «بىلگەننىڭ پايداسى»، «تالاپتىڭ پايداسى»، «اتىمتاي جومارت».
اۋدارمالارى:
ي. ب. پاۋلسوننان: «ءبىر ۋىس ماقتا»، «تاكاپپارلىق»، «ادەپ»، «التىن شەتتەۋىك»؛
ل. ن. تولستويدان: «سيلينچي حانىم»، «مۇڭسىز ادام»، «دانىشپان قازى»، «ءۇش ۇرى»، «جاقسىلىققا جاماندىق»، «جامان جولداس»؛
ك. د. ۋشينسكييدەن: «تۇلكى مەن ەشكى»، «ساۋىسقان مەن قارعا»؛
ي. كرىلوۆتان: «قايىرىمدى تۇلكى».
سەرگىتۋ ءساتى: ىبىراي ءالتىنساريننىڭ «زالىم تورەگە» ولەڭى،
«باقشا اعاشتارى» اڭگىمەسىن مانەرلەپ وقيدى.
1 - توپ: «زالىم تورەگە» ولەڭىن سكت تالداۋ جاسايدى.
2 - توپ: «باقشا اعاشتارى» اڭگىمەسىن كومپوزيسيالىق قۇرامىنا قاراي تالدايدى
ساباقتى قورىتىندىلاۋ: قازاق حالقىنىڭ ۇلى ماقتانىشى، ۇلى ۇستازى، تۇڭعىش اعارتۋشى – عالىم، شەبەر جازۋشى ىبىراي التىنسارين قالامىنان كوپتەگەن ماڭىزدى كوركەم شىعارمالار تۋدى. قازاق دالاسىنا تۇڭعىش رەت مەكتەپ اشقان ىبىراي ءالتىنساريننىڭ كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن اتقارعان ەڭبەگى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوز ماڭىزىن جويعان جوق.
ساباقتى بەكىتۋ: ءومىر دەرەكتەرى جايلى فيلم
ءبىلىمدى باعالاۋ: بەلسەنە قاتىسىنا قاراي، وقۋشى ءبىلىمى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: ىبىرايدىڭ ولەڭدەرىنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىنىپ كەلۋ. ولەڭدەرىن جاتقا، مانەرلەپ ايتۋ.
«دالانىڭ دارا ۇستازى» اتتى تاقىرىپتا شاعىن شىعارما جازىپ كەلۋ.
اشىق ساباقتىڭ ماقساتى: قازاق دالاسىنىڭ دارا ۇستازى ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ۇستازدىق جولى مەن قازاق دالاسىنىڭ، كەلەشەك ۇرپاقتىڭ قامى ءۇشىن جۇرگىزىلگەن ەڭبەكتەرى تۋرالى وقۋشىلارعا تۇسىندىرە وتىرىپ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ. ولەڭدەرى مەن اڭگىمەلەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن ۇعىندىرۋ.
ا) بىلىمدىلىگى: ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ادامگەرشىلىك، اقىندىق قاسيەتتەرىن تانىتۋ جانە ءتىل شەبەرلىگىن ۇعىندىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي تۇجىرىمدارىن، تاريحي ءتىل بايلىقتارىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، كوركەم ءسوز وقۋ شەبەرلىگىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك: اقىن – جازۋشىلاردىڭ، جالپى ونەردى قۇرمەتتەي بىلۋگە، باسقا دا ۇلى ادامداردىڭ كوزقاراسىن سىيلاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
اشىق ساباقتىڭ مىندەتتەرى: زەيىن قويىپ تىڭداۋ، مانەرلەپ وقۋ،
مازمۇنداما بەرۋ، ونەگەلى ءبىلىم الۋ.
اشىق ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
اشىق ساباقتىڭ ءادىس تاسىلدەرى: توپپەن جۇمىس، بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ،
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ستراتەگيالارى.
اشىق ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ىبىراي التىنسارين سۋرەتتەرى، كىتاپتار، دەرەكتى فيلم، سلايد
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، ادەبيەت تەورياسى.
اشىق ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ
2. سىنىپتى توپقا ءبولۋ
3. وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ
4. وقۋشى زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ءۇي تاپسىرماسىن سۇرايمىن. ىبىراي التىنسارين ءومىر دەرەكتەرى.
ءۇي تاپسىرماسىنا بايلانىستى توپتىق تاپسىرمالار:
1 توپ: «زەرتتەۋشىلەر»
2 توپ: «ىزدەنىمپازدار»
تاپسىرما توپتارعا ءبىرىڭعاي بولادى
1 - تاپسىرما «دىبىستار سويلەيدى»ءادىسى بويىنشا مىنەزدەمە بەرۋ
ى – ىنتالى؛
ب – ءبىلىمدى؛
ى – ىنتالى؛
ر – راحىمشىل؛
ا – اقىلدى؛
ي – يناباتتى؛ التىنسارين......
2 - تاپسىرما «جىلدار سويلەيدى» ءادىسى
ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ءومىر جولىنا شولۋ جاساۋ.
جىلدار ماڭىزدى وقيعالار
1841 -
1850 -
1857 -
1859 -
1860 -
1864 -
1876 -.......
ءىىى جاڭا ساباق:
ى. التىنسارين – بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى. بۇكىل ءومىرىن قازاق بالالارىن وقىتۋعا ارناعان. سول ماقساتپەن العاش رەت بالالارعا ارناپ مەكتەپ اشىپ، وقۋلىق جازعان. اعارتۋشى وقۋلىقتى جازۋداعى ماقساتىن حرەستوماتيانىڭ العى سوزىندە: «بۇل كىتاپتى قۇراستىرعاندا مەن، بىرىنشىدەن، وسى ءبىزدىڭ انا تىلىمىزدە تۇڭعىش رەت شىققالى وتىرعان جالعىز كىتاپتىڭ ورىس - قازاق مەكتەپتەرىندە تاربيەلەنىپ جۇرگەن قازاق بالالارىنا وقۋ كىتابى بولا الۋ جاعىن، سونىمەن قابات، جالپى حالىقتىڭ وقۋىنا جارايتىن كىتاپ بولا الۋ جاعىن كوزدەدىم...» دەپ تۇجىرىمداعان. ويتكەنى حرەستوماتياعا ىبىراي ءوزىنىڭ پەداگوگتىق ماقساتىنا لايىقتاي جازعان تاربيەلىك ءمانى جوعارى كوپتەگەن شاعىن اڭگىمەلەرىن، ولەڭدەرى مەن اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىن، سونداي – اق، ورىس پەداگوگتەرى مەن ايتۋلى ورىس قالامگەرلەرىنەن اۋدارعان شىعارمالاردى ەنگىزگەن بولاتىن. بۇل شىعارمالاردىڭ تاقىرىپتىق – يدەيالىق مازمۇنىنان ءبىز ىبىرايدى ۇستاز - تاربيەشى رەتىندە الدىنا ماقسات ەتىپ قويعان ادامگەرشىلىك ماسەلەلەرىن كورەمىز.
ولەڭدەرى:
تابيعات ليريكاسى: «وزەن»، «جاز»؛
وقۋ - بىلىمگە، ونەرگە شاقىرۋ جايلى: «كەل، بالالار، وقىلىق!»، «ونەر - ءبىلىم بار جۇرتتار»؛
جاستاردى ىزگىلىككە، قايىرىمدىلىققا، سۇيىسپەنشىلىككە، اتا - انانى، دوس - جولداستى قۇرمەتتەۋگە شاقىراتىن ولەڭدەرى: «بۇل كىم؟»، «ءاي، جىگىتتەر!»، «ءاي، دوستارىم!»، «انانىڭ ءسۇيۋى»؛
ەل ىشىندەگى تەڭسىزدىك، الەۋمەتتىك كەلەڭسىزدىكتەر جايلى: «زالىم تورەگە»، «ازعان ەلدىڭ حاندارى»، «ازعان ەلدىڭ بيلەرى» ت. ب
اڭگىمەلەرى:
«ادەپ» اڭگىمەسى ادەپتىلىك، كىشىپەيىلدىلىك تۋرالى.
«اسىل ءشوپ» اڭگىمەسىندە سابىرلى بولۋعا شاقىرادى.
«باقشا اعاشتارى» اڭگىمەسىندە اكەسى بالاعا ءتۇزۋ جانە قيسىق اعاشتى كورسەتىپ: «سەن جاس اعاش سياقتىسىڭ. سەن مەنىڭ ايتقانىمدى ۇعىپ، ورنىنا كەلتىرسەڭ، جاقسى ءتۇزۋ كىسى بولىپ وسەسىڭ. ال باعۋسىز بەتىڭمەن كەتسەڭ، مىنا قيسىق اعاشتاي قيسىق وسەسىڭ»،- دەپ، تاربيەلىك ماڭىزى بار وي ايتادى.
ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ جايلى اڭگىمەلەرى:«تازا بۇلاق»، «باقشا اعاشتارى»، «قارعا مەن قۇرت»، «ساۋىسقان مەن قارعا»، «التىن شەتتەۋىك»؛
ەڭبەكسۇيگىشتىك جايلى اڭگىمەلەرى: «باي بالاسى مەن جارلى بالاسى»، «جان - جانۋارلار ايتىسى»، «اكە مەن بالا»، « مۇڭسىز ادام»، «بايلىق»، «دۇنيە قايتسەڭ تابىلادى؟»، « كيىز ۇيمەن اعاش ءۇي»؛
ونەر، ءبىلىم جايلى اڭگىمەلەرى: « لۇقپان حاكىم»، «زەرەكتىك»، «بىلگەننىڭ پايداسى»، «تالاپتىڭ پايداسى»، «اتىمتاي جومارت».
اۋدارمالارى:
ي. ب. پاۋلسوننان: «ءبىر ۋىس ماقتا»، «تاكاپپارلىق»، «ادەپ»، «التىن شەتتەۋىك»؛
ل. ن. تولستويدان: «سيلينچي حانىم»، «مۇڭسىز ادام»، «دانىشپان قازى»، «ءۇش ۇرى»، «جاقسىلىققا جاماندىق»، «جامان جولداس»؛
ك. د. ۋشينسكييدەن: «تۇلكى مەن ەشكى»، «ساۋىسقان مەن قارعا»؛
ي. كرىلوۆتان: «قايىرىمدى تۇلكى».
سەرگىتۋ ءساتى: ىبىراي ءالتىنساريننىڭ «زالىم تورەگە» ولەڭى،
«باقشا اعاشتارى» اڭگىمەسىن مانەرلەپ وقيدى.
1 - توپ: «زالىم تورەگە» ولەڭىن سكت تالداۋ جاسايدى.
2 - توپ: «باقشا اعاشتارى» اڭگىمەسىن كومپوزيسيالىق قۇرامىنا قاراي تالدايدى
ساباقتى قورىتىندىلاۋ: قازاق حالقىنىڭ ۇلى ماقتانىشى، ۇلى ۇستازى، تۇڭعىش اعارتۋشى – عالىم، شەبەر جازۋشى ىبىراي التىنسارين قالامىنان كوپتەگەن ماڭىزدى كوركەم شىعارمالار تۋدى. قازاق دالاسىنا تۇڭعىش رەت مەكتەپ اشقان ىبىراي ءالتىنساريننىڭ كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن اتقارعان ەڭبەگى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوز ماڭىزىن جويعان جوق.
ساباقتى بەكىتۋ: ءومىر دەرەكتەرى جايلى فيلم
ءبىلىمدى باعالاۋ: بەلسەنە قاتىسىنا قاراي، وقۋشى ءبىلىمى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: ىبىرايدىڭ ولەڭدەرىنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىنىپ كەلۋ. ولەڭدەرىن جاتقا، مانەرلەپ ايتۋ.
«دالانىڭ دارا ۇستازى» اتتى تاقىرىپتا شاعىن شىعارما جازىپ كەلۋ.
You Might Also Like
-
باتىس قازاقستان وبلىسى، بوكەي ورداسى اۋدانى
