ىبىراي ءالتىنساريننىڭ 180 جىلدىعىنا وراي... ا.بايتۇرسىن ۇلى مەن ت.شونان ۇلىنىڭ «وقۋ قۇرالىندا» جارىق كورگەن ى.ءالتىنساريننىڭ ەڭبەكتەرى
بەلگىلى قازاق قايراتەرلەرى احمەت بايتۇرسىن ۇلى مەن تەلجان شونان ۇلى 1926-1927 جج. «وقۋ قۇرالى» اتتى حرەستوماتيالىق ەڭبەك جازعان. بۇل ادىستەمەلىك قۇرال ءۇش بولىمنەن قۇرالعان. ءبىرىنشى ءبولىم «ادەبيەت، تۇرمىس، ەڭبەك». ەكىنشى - «عىلىم». ءۇشىنشى - «دۇنيە». اتالمىش ەڭبەكتىڭ «ۇلتتىق ادىستەمە ءىلىمى سالاسىنداعى الار ورنى ەرەكشە». «وقۋ قۇرالىنىڭ» قۇندىلىعى: 1) انا تىلىندە ساۋات اشتىرۋ؛ 2) شاكىرتتەردىڭ كوركەمدىك تالعامىن، دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرىپ، جەتىلدىرۋ؛ 3) تابيعات قۇبىلىسى مەن ادام تۇرمىسىنىڭ ءار قىرىن توپتاستىرا وتىرىپ، جاسوسپىرىمگە قاجەتتى تاجىريبەلىك ءبىلىم بەرۋ؛ 4) وقۋشىنى وقىتا وتىرىپ تاربيەلەۋ، رۋحاني تازالىققا باۋلۋ». (بايتۇرسىن ۇلى ا. بەس تومدىق شىعارمالار جيناعى. 2 –ت. – الماتى: «الاش»، 2004.- 7، 19 بب.). وتە دۇرىس ايتىلعان وي-پىكىر. سونىمەن قاتار، «وقۋ قۇرالىنا» كوپتەگەن اتاقتى تۇلعالاردىڭ ەڭبەكتەرى ەڭگىزىلگەن. مىسالى، اباي قۇنانبايەۆ، ماعجان جۇمابايەۆ، بەيىمبەت مايلين، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ليەۆ تولستوي، كونستانتين ۋشينسكيي، ۆلاديمير لەنين، نيكولاي رۋباكين جانە ت.ب. تۋىندىلارى جارىق كوردى. سونىڭ ىشىندە ۇلى اعارتۋشى، ۇستاز، عالىم، اقىن ىبىراي التىنساريننىڭ دا ەڭبەكتەرى بار.
ى. ءالتىنساريننىڭ «وقۋ قۇرالىنا» ەڭگەن ەڭبەكتەرىن ەسكە تۇسىرسەك. «ادەبيەت، تۇرمىس، ەڭبەك» اتتى بولىمدە، ۇلى پەداگوگتىڭ ەكى ولەڭى «بۇل كىم؟» (26 ب.)، «وزەن»(27-28 بب.)، اڭگىمەلەرى «كيىز ءۇي مەن اعاش ءۇي»(192-193 بب.) جانە «باي مەن جارلى بالاسى» (221-222 بب.) بەرىلگەن. ءبىز سىزدەرگە قازاقتىڭ ۇستازى ىبىراي ءالتىنساريننىڭ 180 جىلدىعىنا وراي، «وزەن» ولەڭىن تاعى دا ەسكە الۋ ءۇشىن ۇسىنامىز.
وزەن
تاۋلاردان وزەن اعار سارقىراعان،
ايناداي ساۋلە بەرىپ، جارقىراعان.
جەل سوقسا، ىستىق سوقسا، ءبىر قالىپتا،
ارالاپ تاۋ مەن تاستى ارقىراعان.
ءقوڭىلىن سۋىن ىشسەڭ اشىلادى؛
دەنەڭدە بار دەرتىڭدى قاشىرادى،
وكسىگەن وتتاي جانىپ جانۋارلار،
وزەننەن راحات تاۋىپ باسىلادى؛
قىناردا ءتىلسىز تۇرعان توعايلارى
شۋىلداپ جەلمەن بىرگە باس ۇرادى.
وڭ مىڭ مال ايداپ وتسەڭ لاي قالمايدى،
تاسىنا سۋ بارماعان ساي قالمادى.
تاسىعان وزەن، سۋدىڭ قۋاتىمەن
كوك شىعىپ، ءشوپ بىتپەگەن جاي قالمايدى.
ەل قىستاپ كۇن كورەدى جاڭىبىندا،
ءدام بولار الۋان-الۋان بالىعىڭدا...
بوق تاستا، التىن تاستا سىناماققا،
سوندا دا اققان وزەن قالىبىندا!
قۇدىرەتىن مىنە قىزىق كورەسىن بە؟
نە ءناجىس توقتار وزەن دەنەسىندە.
ارىستان دەمالۋعا سۋعا كىرسە،
بالىقتار شىمشىپ وينار تەرىسىندە.
التىنسارى ۇلى ىبىراي.
(بايتۇرسىن ۇلى ا. بەس تومدىق شىعارمالار جيناعى. 2 –ت. – الماتى: «الاش»، 2004، 27-26 بب.).
احمەتجانوۆا اجار. كازنۋ يم. ال-فارابي. فاكۋلتەت يستوريي، ارحەولوگيي ي ەتنولوگيي
You Might Also Like
-
سوڭعى ءۇش جىلدا قازاق فيلوسوفياسىنىڭ تاريحىن عانا ەمەس، جالپى تۇركى فيلوسوفياسىن قايتا قۇرۋدىڭ كورنەكتى ءۇردىسى بايقالدى. بۇل ماسەلە ءوزىنىڭ ەرەكشە وزەكتىلىگىن كورسەتەدى. بىرىنشىدەن، قازىرگى سۋپەر ورك...
-
سوڭعى ۋاقىتتا، بارشامىزعا بەلگىلى كونە تۇركىستانىمىز جاڭاشا تۇلەپ، جاڭعىرىپ الەمنىڭ تۇكپىر تۇكپىرىنەن وزىنە كوپتەگەن تۋريستەردى تارتۋ ۇستىندە. ارينە، بۇل ءبىزدى قۋانتاتىن جايت، ءبىراق دەگەنمەن ءار ءنار...
