ىشكى سەكرەسيا بەزدەرى
ىشكى سەكرەسيا بەزدەرى (8 - سىنىپ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ىشكى سەكرەسيا بەزدەرىنىڭ تۇرلەرى، اعزادا ورنالاسۋى، نەگىزگى اتقاراتىن قىزمەتتەرىمەن تانىستىرۋ. قىزمەتىنىڭ بۇزىلۋ سەبەپتەرىن تالداۋ.
دامىتۋشىلىق: تالداۋ، سالىستىرۋ، قورىتىندى شىعارا ءبىلۋ قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: گيگيەنالىق، ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەستەلەر، سۋرەتتەر، ەلەكتروندى وقۋلىق
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى
2. تىرەك - سىزبامەن جۇمىس
3. ەلەكتروندى وقۋلىقپەن جۇمىس
4. بەكىتۋ
ەندوكريندى بەزدەر دەپ ءسولىن جاسۋشا ارقىلى ليمفا مەن قانتامىرلارىنا شىعاراتىن بەزدەردى ايتادى. ميدا ەپيفيز، گيپوفيز، گيپوتالامۋس يادرولارى، مويىندا جانە كەۋدە قۋىسىندا قالقانشا، قالقانشا ماڭى جانە ايىرشا بەزدەر، ءىش قۋىسىندا ۇيقى جانە بۇيرەك ءۇستى بەزدەرى، جامباس قۋىسىندا جىنىس بەزدەرى ورنالاسقان. گورمون كوپ بولىنەتىن بولسا – گيپەرفۋنكسيا، از بولىنەتىن بولسا - گيپوفۋنكسيا. بەزدەر گۋمورالدىق جولمەن رەتتەلەدى.
ەپيفيزدىڭ سالماعى 0، 2 - 0، 4گ. مي ساۋىتىندا، ورتالىق ميدا، ەكى جوعارى تومپەشىكتەردىڭ ۇستىندە ورنالاسقان. بەزدىڭ جاسۋشاسى گونادوتروپين گورمونىنا قارسى گورمون جاساپ شىعارادى. بۇل گورمون گيپوفيزدىڭ جىنىس گورمونىن بالا جىنىستىق كامەلەتكە جەتكەنگە دەيىن توقتاتىپ تۇرادى. سونىمەن بىرگە زات الماسۋدىڭ بارلىق تۇرىنە اسەر ەتەدى.
گيپوفيزدىڭ سالماعى – 0، 5 - 0، 6 گ، ەنى 10 - 17 مم، ۇزىندىعى 5 - 10 مم. ساموتروپ گورمونى جەتىسپەگەندە گيپوفيزارلىق نانيزم اۋرۋى پايدا بولادى. بۇل اۋرۋدا بالانىڭ بويى وسپەيدى، ءبىراق اقىل ەسى دۇرىس بولادى. تيرەوتروپ گورمونى قالقانشا بەزدىڭ گورمونىن رەتتەيدى. گونادوتروپ گورمونى جىنىس بەزدەرىنە اسەر ەتىپ، جىنىستىق جەتىلۋىنە، انالىق بەزدەردىڭ فولليكۋلالارىنا، جۇمىرتقا جاسۋشاسىنىڭ جەتىلۋىنە، ءسۇت بەزدەرىندە ءسۇتتىڭ پايدا بولۋىنا، ەركەكتەردە سپەرماتوگەنەزدىڭ جەتىلۋىنە اسەر ەتەدى.
ارتقى بولىگى ۆازوپرەسسين، وكسيتوسين دەگەن گورمون بولەدى. ۆازوپرەسسين قان تامىرلارىن تارىلتادى، بۇيرەكتىڭ تۇتىكشەلەرىندە سۋدىڭ قايتا دەنەگە سورۋىن رەتتەيدى. ۆازوپرەسسين گورمونى كوپ بولسا ءزاردىڭ تاۋلىكتىك مولشەرى كەميدى. وكسيتوسين جاتىردىڭ بۇلشىق ەتىنىڭ جيىرىلۋىنا، ءسۇتتىڭ پايدا بولۋىنا اسەر ەتەدى. ارتقى بولىگى مەلانوتروپين گورمونىن بولەدى. ەكىقابات كەزىندە وسى گورموننىڭ كوبەيۋىنەن بەتتە داقتار پايدا بولادى.
قالقانشا بەزدىڭ سالماعى ەرەسەك ادامدا 30 - 50گ. مويىننىڭ الدىڭعى جاعىندا، كومەكەيدىڭ قالقانشا شەمىرشەگى مەن كەڭىردەكتىڭ 2 - 4 ساقيناسىنىڭ الدىندا ورنالاسقان. قالقانشا بەزدىڭ گيپەرفۋنكسياسىندا تيرەوتوكسيوز نەمەسە «بازەدوۆ اۋرۋى» پايدا بولادى. مۇندا زات الماسۋ كۇشەيەدى، تاماقتى كوپ جەسە دە ازايادى، كوزى شاراسىنان شىعادى، تەز اشۋلانىپ، تەز جىلايدى، تاحيكارديا پايدا بولادى. گيپوفۋنكسياسىندا ميكسەدەما اۋرۋى پايدا بولادى. مۇندا زات الماسۋ تومەندەيدى، ىسىك پايدا بولادى، دەنە قىزۋى تومەندەيدى. ەستە ساقتاۋى السىرەپ، قان قىسىمى كەميدى، شاشى تۇسەدى، داۋسى وزگەرەدى. قالقانشا بەزدىڭ گيپوفۋنكسياسى 3 - 4 جاستاعى بالادا كەزدەسەتىن بولسا كرەتينيزم پايدا بولادى.
قالقانشا ماڭى بەزدەرىنىڭ سالماعى 0، 1 - 0، 5گ. پاراتگورمون دەنەدەگى كالسيي جانە فوسفور تۇزدارىنىڭ الماسۋىن رەتتەيدى. ولاردىڭ قانداعى جانە سۇيەك ۇلپاسىنداعى تۇراقتى مولشەرىن ساقتايدى. ولاردىڭ ارتىق مولشەرىنىڭ دەنەدەن شىعۋىنا اسەر ەتەدى. گيپوفۋنكسياسىندا كالسيي سۇيەكتەن شىعادى، ونىڭ زاردەگى مولشەرى ارتادى. سوندىقتان بۇيرەكتە، قانتامىرلارىندا جانە باسقا مۇشەلەردە تاستىڭ جينالۋىنا سەبەپشى بولادى، بۇل جاعدايدا سۇيەك سىنعىش كەلەدى. جۇيكە، بۇلشىقەتتەردىڭ قوزعىشتىعى كەميدى، قانداعى كالسييدىڭ مولشەرى ازايادى، تىرىسۋ پايدا بولادى.
ايىرشا بەزدىڭ سالماعى مەن كولەمى جاسقا بايلانىستى وزگەرەدى. 25 جاسقا كەلگەندە بەز ۇلپاسىنىڭ كولەمى كىشىرەيىپ، ونىڭ ورنىن ماي ۇلپاسى باسادى. بەز دانەكەر ۇلپالى قابىقپەن قاپتالعان، تارماقتار تاراپ بەزدى ەكى بولىككە بولەدى. ءاربىر بولىك ت - ليمفوسيتتەر مەن تور ىسپەتتى وسىندىلەرى بار كىلەگەي ۇلپاسىنان تۇرادى. بۇل بەز يممۋنيتەتتىڭ ورتالىعى جانە قان جاساپ شىعارۋشى مۇشە. گورمونى تيموزين قان جاساپ شىعارۋعا، كومىرسۋ، كالسيي، فوسفور الماسۋىنا، دەنەنىڭ وسۋىنە اسەرىن تيگىزەدى.
ۇيقى بەزىنىڭ ىشكى سەكرەسيالىق پارەنحيماسىندا، كوبى ۇشىندا ا جانە ۆ جاسۋشالارىندا ورنالاسقان، ا جاسۋشالارى گليۋكاگوندى، ۆ جاسۋشالارى ءينسۋليندى سينتەزدەيدى. ەكى جاسۋشا كومىر الماسۋىنا اسەر ەتەدى. ەگەر ۆ جاسۋشالار ءينسۋليندى جەتكىلىكسىز بولمەسە، وندا گليكوگەن گليۋكوزاعا اينالىپ، قانداعى گليۋكوزانىڭ مولشەرى كوبەيەدى. دەنى ساۋ ادامنىڭ قانىندا گليۋكوزا مولشەرى 4، 44 - 6، 60 مول/ل نەمەسە 80 - 120 گ. ەگەر ينسۋلين كوپ بولىنەتىن بولسا، وندا قانداعى گليۋكوزا باۋىردا، بۇلشىق ەتتەردە گليۋكوگەن قورى بولىپ جينالادى.
سەكرەسيا بەزدەرى
گيپوفيز ----------------- ەكزوكريندى
ەپيفيز ------------------ تەرى بەزدەرى
ۇيقى بەزى --------------- ماي بەزدەرى
بۇيرەك ءۇستى بەزى ------- جاس بەزدەر
ايىرشا بەز ------------ سىلەكەي بەزدەر
قالقانشا بەز ---------- باۋىر
قالقانشا ماڭى بەزى -- قارىن
جىنىس بەزى ------------- ىشەك بەزدەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ىشكى سەكرەسيا بەزدەرىنىڭ تۇرلەرى، اعزادا ورنالاسۋى، نەگىزگى اتقاراتىن قىزمەتتەرىمەن تانىستىرۋ. قىزمەتىنىڭ بۇزىلۋ سەبەپتەرىن تالداۋ.
دامىتۋشىلىق: تالداۋ، سالىستىرۋ، قورىتىندى شىعارا ءبىلۋ قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: گيگيەنالىق، ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەستەلەر، سۋرەتتەر، ەلەكتروندى وقۋلىق
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى
2. تىرەك - سىزبامەن جۇمىس
3. ەلەكتروندى وقۋلىقپەن جۇمىس
4. بەكىتۋ
ەندوكريندى بەزدەر دەپ ءسولىن جاسۋشا ارقىلى ليمفا مەن قانتامىرلارىنا شىعاراتىن بەزدەردى ايتادى. ميدا ەپيفيز، گيپوفيز، گيپوتالامۋس يادرولارى، مويىندا جانە كەۋدە قۋىسىندا قالقانشا، قالقانشا ماڭى جانە ايىرشا بەزدەر، ءىش قۋىسىندا ۇيقى جانە بۇيرەك ءۇستى بەزدەرى، جامباس قۋىسىندا جىنىس بەزدەرى ورنالاسقان. گورمون كوپ بولىنەتىن بولسا – گيپەرفۋنكسيا، از بولىنەتىن بولسا - گيپوفۋنكسيا. بەزدەر گۋمورالدىق جولمەن رەتتەلەدى.
ەپيفيزدىڭ سالماعى 0، 2 - 0، 4گ. مي ساۋىتىندا، ورتالىق ميدا، ەكى جوعارى تومپەشىكتەردىڭ ۇستىندە ورنالاسقان. بەزدىڭ جاسۋشاسى گونادوتروپين گورمونىنا قارسى گورمون جاساپ شىعارادى. بۇل گورمون گيپوفيزدىڭ جىنىس گورمونىن بالا جىنىستىق كامەلەتكە جەتكەنگە دەيىن توقتاتىپ تۇرادى. سونىمەن بىرگە زات الماسۋدىڭ بارلىق تۇرىنە اسەر ەتەدى.
گيپوفيزدىڭ سالماعى – 0، 5 - 0، 6 گ، ەنى 10 - 17 مم، ۇزىندىعى 5 - 10 مم. ساموتروپ گورمونى جەتىسپەگەندە گيپوفيزارلىق نانيزم اۋرۋى پايدا بولادى. بۇل اۋرۋدا بالانىڭ بويى وسپەيدى، ءبىراق اقىل ەسى دۇرىس بولادى. تيرەوتروپ گورمونى قالقانشا بەزدىڭ گورمونىن رەتتەيدى. گونادوتروپ گورمونى جىنىس بەزدەرىنە اسەر ەتىپ، جىنىستىق جەتىلۋىنە، انالىق بەزدەردىڭ فولليكۋلالارىنا، جۇمىرتقا جاسۋشاسىنىڭ جەتىلۋىنە، ءسۇت بەزدەرىندە ءسۇتتىڭ پايدا بولۋىنا، ەركەكتەردە سپەرماتوگەنەزدىڭ جەتىلۋىنە اسەر ەتەدى.
ارتقى بولىگى ۆازوپرەسسين، وكسيتوسين دەگەن گورمون بولەدى. ۆازوپرەسسين قان تامىرلارىن تارىلتادى، بۇيرەكتىڭ تۇتىكشەلەرىندە سۋدىڭ قايتا دەنەگە سورۋىن رەتتەيدى. ۆازوپرەسسين گورمونى كوپ بولسا ءزاردىڭ تاۋلىكتىك مولشەرى كەميدى. وكسيتوسين جاتىردىڭ بۇلشىق ەتىنىڭ جيىرىلۋىنا، ءسۇتتىڭ پايدا بولۋىنا اسەر ەتەدى. ارتقى بولىگى مەلانوتروپين گورمونىن بولەدى. ەكىقابات كەزىندە وسى گورموننىڭ كوبەيۋىنەن بەتتە داقتار پايدا بولادى.
قالقانشا بەزدىڭ سالماعى ەرەسەك ادامدا 30 - 50گ. مويىننىڭ الدىڭعى جاعىندا، كومەكەيدىڭ قالقانشا شەمىرشەگى مەن كەڭىردەكتىڭ 2 - 4 ساقيناسىنىڭ الدىندا ورنالاسقان. قالقانشا بەزدىڭ گيپەرفۋنكسياسىندا تيرەوتوكسيوز نەمەسە «بازەدوۆ اۋرۋى» پايدا بولادى. مۇندا زات الماسۋ كۇشەيەدى، تاماقتى كوپ جەسە دە ازايادى، كوزى شاراسىنان شىعادى، تەز اشۋلانىپ، تەز جىلايدى، تاحيكارديا پايدا بولادى. گيپوفۋنكسياسىندا ميكسەدەما اۋرۋى پايدا بولادى. مۇندا زات الماسۋ تومەندەيدى، ىسىك پايدا بولادى، دەنە قىزۋى تومەندەيدى. ەستە ساقتاۋى السىرەپ، قان قىسىمى كەميدى، شاشى تۇسەدى، داۋسى وزگەرەدى. قالقانشا بەزدىڭ گيپوفۋنكسياسى 3 - 4 جاستاعى بالادا كەزدەسەتىن بولسا كرەتينيزم پايدا بولادى.
قالقانشا ماڭى بەزدەرىنىڭ سالماعى 0، 1 - 0، 5گ. پاراتگورمون دەنەدەگى كالسيي جانە فوسفور تۇزدارىنىڭ الماسۋىن رەتتەيدى. ولاردىڭ قانداعى جانە سۇيەك ۇلپاسىنداعى تۇراقتى مولشەرىن ساقتايدى. ولاردىڭ ارتىق مولشەرىنىڭ دەنەدەن شىعۋىنا اسەر ەتەدى. گيپوفۋنكسياسىندا كالسيي سۇيەكتەن شىعادى، ونىڭ زاردەگى مولشەرى ارتادى. سوندىقتان بۇيرەكتە، قانتامىرلارىندا جانە باسقا مۇشەلەردە تاستىڭ جينالۋىنا سەبەپشى بولادى، بۇل جاعدايدا سۇيەك سىنعىش كەلەدى. جۇيكە، بۇلشىقەتتەردىڭ قوزعىشتىعى كەميدى، قانداعى كالسييدىڭ مولشەرى ازايادى، تىرىسۋ پايدا بولادى.
ايىرشا بەزدىڭ سالماعى مەن كولەمى جاسقا بايلانىستى وزگەرەدى. 25 جاسقا كەلگەندە بەز ۇلپاسىنىڭ كولەمى كىشىرەيىپ، ونىڭ ورنىن ماي ۇلپاسى باسادى. بەز دانەكەر ۇلپالى قابىقپەن قاپتالعان، تارماقتار تاراپ بەزدى ەكى بولىككە بولەدى. ءاربىر بولىك ت - ليمفوسيتتەر مەن تور ىسپەتتى وسىندىلەرى بار كىلەگەي ۇلپاسىنان تۇرادى. بۇل بەز يممۋنيتەتتىڭ ورتالىعى جانە قان جاساپ شىعارۋشى مۇشە. گورمونى تيموزين قان جاساپ شىعارۋعا، كومىرسۋ، كالسيي، فوسفور الماسۋىنا، دەنەنىڭ وسۋىنە اسەرىن تيگىزەدى.
ۇيقى بەزىنىڭ ىشكى سەكرەسيالىق پارەنحيماسىندا، كوبى ۇشىندا ا جانە ۆ جاسۋشالارىندا ورنالاسقان، ا جاسۋشالارى گليۋكاگوندى، ۆ جاسۋشالارى ءينسۋليندى سينتەزدەيدى. ەكى جاسۋشا كومىر الماسۋىنا اسەر ەتەدى. ەگەر ۆ جاسۋشالار ءينسۋليندى جەتكىلىكسىز بولمەسە، وندا گليكوگەن گليۋكوزاعا اينالىپ، قانداعى گليۋكوزانىڭ مولشەرى كوبەيەدى. دەنى ساۋ ادامنىڭ قانىندا گليۋكوزا مولشەرى 4، 44 - 6، 60 مول/ل نەمەسە 80 - 120 گ. ەگەر ينسۋلين كوپ بولىنەتىن بولسا، وندا قانداعى گليۋكوزا باۋىردا، بۇلشىق ەتتەردە گليۋكوگەن قورى بولىپ جينالادى.
سەكرەسيا بەزدەرى
گيپوفيز ----------------- ەكزوكريندى
ەپيفيز ------------------ تەرى بەزدەرى
ۇيقى بەزى --------------- ماي بەزدەرى
بۇيرەك ءۇستى بەزى ------- جاس بەزدەر
ايىرشا بەز ------------ سىلەكەي بەزدەر
قالقانشا بەز ---------- باۋىر
قالقانشا ماڭى بەزى -- قارىن
جىنىس بەزى ------------- ىشەك بەزدەر
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
