InfoHub Logo

ادام تاعدىرى تاڭعاجايىپ كىتاپ سەكىلدى. سونداي ءبىر كىتاپتىڭ بىرەر بەتىن، قادىرمەندى وقىرمان، كوز الدىڭىزدان وتكەرىپ اۋدارىستىرىپ كورەلىك. ارعى-بەرگى ادەبيەتتە بايرون ەسىمى ايتىپ بولماس ايشىقتى ءىز قالدىرعانى بارشامىزعا بەلگىلى، ونىڭ اتى اتالعان كەزدە عاجايىپ سۇيىسپەندىك پەن سۇرقاي كورە الماۋشىلىق قاتار ءورشىپ، ورتشە لاپىلداعانىن بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس. بەينەلەپ ايتساق: ءوز عاسىرىندا اقىن ەسىمى مۇحيت تەرەڭىنەن كوتەرىلگەن جانارتاۋ وتىنا ۇقسادى. بەتىنە جەل تيمەگەن نەبىر عاجايىپ ۇركەك بيكەشتەر: لوردتىڭ نازارىنا ىلىگىپ، ءبىر اۋىز جىلى لەبىزىن ەستىدىم، قۇدا قالاسا كەلەسى سەنبىدە ۇشىراسىپ قالارمىز دەپ قۇربىسىنىڭ قىزعانىشىن قوزدىردى. شىركەۋ پوپتارى: كاپىردىڭ بەتى اۋلاق، زيناقورلىقتى دارىپتەپ جىر جىرلاپ ۇرعاشى بىتكەندى بۇزىپ ءبىتتى دەپ سىرتىنان قارعاپ-سىلەدى. الىس جولعا جەلكەن كوتەرگەن تەڭىز كوكجالدارى: «چايلد گارولد» پەن «دون جۋاندى» جاستىعىنىڭ استىنا باسىپ، باسىنا جاستاپ قيىن ساپارعا تاۋەكەل ەتتى. تورتكۇل دۇنيەنى الاقانىندا ۇستاعان كورولدىڭ ءسوزى: لورد بۇگىن قانداي سارايدا ءشاربات ءىشىپ، ساۋىق قۇرادى ەكەن؟.. بىلىڭدەرشى!.. بىردەمەنى ءبۇلدىرىپ جۇرمەس پە ەكەن!.. دەپ زار يلەدى. ادەبي باسەكەلەس پەن قانىنا قارايعان سىنشىلاردىڭ ءسوزى الابوتەن. ءبازبىرىن اقىننىڭ بالا كەزىنەن دوسى، كەيىنشى اسا قۇندى كۇندەلىك جازعان، اقىن تۋرالى مازمۇندى ەستەلىك قالدىرعان دجون ءحوبحاۋستىڭ سوزىمەن كەلتىرسەك ولار تومەندەگىشە.

«بايرون ولمەي جارىق دۇنيەدە وزگە اقىنعا نان جوق، تەزىرەك كوزىن قۇرتۋدىڭ جولىن ويلاستىرعان ءجون، مىرزالار».

«ول لوردتىڭ توسەك اۋىستىرعاننان وزگە بىلەرى جوق، تاڭعى شىقتاي تاماشا سۇلۋ اننا يزابەللا بيكەشتى ءبىر جىل قوساعى ەتىپ، باسىن دۋالاتىپ، «ەسى اۋىستى» دەپ تاستاپ كەتكەنى وبال-اق».

«ونى ايتاسىز، جاقىن قارىنداسىمەن جۋىقتاسىپ قويىپتى دەگەن اڭگىمە بار، ول جىن!.. سايتاننىڭ ساپالاعى!.. اسىڭدى ءىشىپ، داستارحانىڭدى ءتىلىپ قانقاقساتار كاززاپ!..»

«ۇلى مارتەبەلى ۆاتيكان «دون جۋانىن» قارعىس كىتابى دەپ وتقا ورتەپتى، سونى ەستىگەن لورد كۇيىكتەن «موناستىرعا، سوپىلىققا كەتەمىن» دەپتى».

«بايروندى تىرىدەي ازاپتاۋدىڭ جالعىز جولى بار، — دەپ كوسەمسىدى جاس سىنشى، — جاڭا شىققان ءاربىر شىعارماسىن تۇككە العىسىز ەتىپ سىن جازا تۇسەمىن، حالتۋرا، بوياما دەيمىن، ءبىر جاعىنان اقىننىڭ جۇيكەسى جۇقارادى، ەكىنشى جاعىنان «ارىستاننىڭ وزىمەن الىستى» دەپ ءباسىم ارتادى، اتاعىم زورايادى، ادەبيەتتە ورنىم قالادى».

بەينەلەپ ايتساق، اقىن ەسىمى دۇرىلدەگەن قۇيىن شەڭبەرى سەكىلدى ەدى. ساحارا تۇكپىرىندە، اڭىزاق شولدە، يا كوكالا مۇحيت تورىندە شىركوبەلەك اينالعان سۇراپىل سويقان قۇيىن بولماۋشى ما ەدى. ىشىنە تۇسكەن ءتىرى جاندى جالماپ-جۇتىپ جوق ەتە جازدايدى. قاقپاقىل قىلادى، تۇنشىقتىرادى. وتكەن جەرى استى ۇستىنە شىعىپ الامانعا اينالادى.

قۇيىن تاعدىرى لورد جات جەردە، گرەكيادا كەزدەيسوق وقىس سۇزەكتەن ءۇش كۇن اۋىرىپ 1824 جىلى 19 ساۋىردە كوز جۇمادى. اسپاننان جاي تۇسكەندەي بولادى. ەجەلگى ەللادا ەلى سۇراپىل قۋاتتى دارىندى قۇرمەتتەگەنى سونشا، ءجۇرىپ جاتقان پاسحا مەيرامىن دەرەۋ ءۇزىپ، ءۇش كۇن بويىنا مەيرامحانا، دۇكەندەردى جاۋىپ، جيىرما كۇندىك قارالى كۇن جاريالاعان. كوكالا تۋى تومەن سالبىراعان. اقىن جۇرەگى توقتاعانىن ازا تۇتالىق دەسىپ افينادا وتىز جەتى دۇركىن زەڭبىرەكتەن وق اتقان. كوگىلدىر قويناۋدا قاڭتارىلىپ تۇرعان پالەنباي كەمە ساپارىن توقتاتىپ، جەلكەنىن ءتۇسىرىپ، وتىن ءسوندىرىپ، قارالى جالاۋ بايلاعان.

سوڭعى بەس جىلدا اقىننىڭ قارا سوزبەن ەستەلىك جازىپ جۇرگەنىن وقىرمان جۇرت بىلەتىن، زيالى قاۋىم ءبىرسىپىرا قۇلاقتانىپ قالعان. قولجازبا ەكى ءجۇز بەتتەن اسىپ جىعىلىپ، باسپاگەرگە بەرىلىپ قويىلعان. پۋشكيننىڭ سول كەزەڭدە ۆيازەمسكييگە جازعان حاتىندا ەستەلىك تۋرالى قىزىق ويلارى بار. قادىرمەندى وقىرمان، قۇلاق سالىڭىز: «پوەزيا — ىستىق قاندى قۇشتارلىق سەكىلدى، قۇداي اۋىزىندا نە سالسا — سونى ايتاسىڭ؛ ال، پروزا — سالقىنقاندى اڭگىمەشى قارت سەكىلدى، ودان شىندىقتى يا ارتىق ايتىپ، يا كەم ءتۇسىپ بۇگىپ قالا المايسىڭ». سول حاتتىڭ اياعىندا اقىن جانە بۇيدەيدى: «سۋىق قاندى پروزانى سويلەتەم دەپ وتىرىپ كىسى وتىرىك قوسىپ، قۋلىق جاساپ جىبەرۋى كادىك، ەندى بىردە شىننىڭ جۇزىنە تۋرا قارايمىن دەپ جاۋلارىنىڭ جان جاراسىن تىرناپ الىپ، ارام قانىن اعىزارى انىق. بۇل جەردە ءبىز جەل سوزگە جەلكەنىن جايىپ جىبەرەتىن وسەكشى جۇرتقا جەم بولماي، پەرىشتە جاندى عاجايىپ اقىننىڭ جاعىنا شىعۋىمىز كەرەك قوي». پۋشكيننىڭ ءقاۋىپ قىلاتىن ءجونى بار.

كوزى تىرىسىندە بايروننىڭ باقتالاس جاۋلارى اسا كوپ بولدى. ءقازىر كوزىنشە قول شاپالاقتاپ ماداق، ماراپات ءسوز ايتىپ وتىرىپ، سىرت اينالا بەرە ايكاپىرلەپ قارعاپ-سىلەيتىن باقتالاستاردان اياق الىپ جۇرە المادى. بايرون دجوردج نوەل گوردون بار بولعانى 36 جىل ءومىر ءسۇردى. وسىناۋ وتىز التى جىلدىڭ ىشىندە وزگە كىسىنىڭ ءجۇز جىلدا، ءتىپتى 200 جىلدا بىتىرە المايتىن شارۋاسىن تىندىرىپ ۇلگەردى. قاراڭىز: كەمەلىنە كەلگەن تۇستا التى جىلعى شابىتىن قۇربان ەتىپ «چايلد گارولدتىڭ كەزبەلىگى» اتتى قىرتىستى قالىڭ داستان جازىپ، باس كەيىپكەرىنىڭ كوز الدىنان دوڭگەلەنگەن دۇنيەنىڭ ەڭ قيلى كەرەمەتتەرىن شىرقىن بۇزباي وتكەرىپ شىقتى؛ سوسىن شىعىستىڭ تاڭعاجايىپ بال ەرىندى، وت قۇشاقتى سۇلۋلارىن بۇرالتىپ بيلەتىپ، وقىعان كىسى ءورت بوپ ورتەنەردەي تەڭەۋلەرگە تىزگىن بەرىپ «گۋيار»، «لارا»، «كورسار» داستاندارىن كەستەلەدى؛ ءوز تاعدىرىن ءوز قولىمەن مۇسىندەگەن قۇشتارلىق يەلەرى «مانفرەد» دراماسىن جازعاندا دۇنيەنىڭ و شەتىندەگى بالزاك: «شىركىن-اي، «مانفرەدتەي» ۇلى شىعارما جازا السام ءقازىر-اق وكىنبەي ءولىپ كەتەر ەدىم»، دەپ كوڭىلى بوساپ جاتىپ جىلاپتى دەگەن ءسوز قالعان؛ جازىمىشتان وزىمىش جوق، ءتۇبى پەندەلەرىن تامۇق ءازازىلى تابادى دەپ تىرشىلىك يەلەرىن قاراداي ۇركىتكەن «كاينى»، ءبىر عاسىرعا جۋىق سىباعاسىن ەل ۇستىنەن جونىپ-جەپ، شولجاڭداعان، اسپانسىعان ءمۇيىزى قاراعايداي مىرزالاردى مىنەپ-شەنەگەن «قوسا عاسىر» داستانى ولەرىنەن ءبىر-اق جىل بۇرىن نۇكتەسى قويىلدى؛ اياقتالماي قالعان، جارىق الەمدەگى سۇلۋلىق پەن قان قىزۋى — قۇشتارلىقتىڭ و زامانداعى ەنسيكلوپەدياسى دەۋگە كەلەتىن ون مىڭ جولدان اساتىن «دون جۋان» داستانى جىر الەمىنىڭ ءىنجۋ مارجانى ىسپەتتى ءالى كۇنگە وقشاۋ جارقىرايدى. سۇراپىل ەڭبەكقورلىق ۇستىنە اقىننىڭ تاڭعاجايىپ سەرىلىگىن قوسىڭىز. ادەتتە «سۇلۋ»، «رەڭدى»، «ءوڭدى» دەگەن تەڭەۋلەردى ەر كىسىگە تىركەي بەرمەيدى. اقىن زامانداستارى بايرون تۋرالى ەستەلىك جازعان كەزدە وسى ءۇش ءسوزدى دە مولىنان پايدالانىعانىن بىلەمىز.

ادەبيەت الەمىندە باياعىدان ايتىلىپ كەلە جاتقان اڭىز بار. «دون جۋان» داستانىن جازعان كەزدە، اسىرەسە، باس كەيىپكەردىڭ كەسكىنىن، قاباعىن، كەلبەتىن سۋرەتتەگەن مەزەتىندە اۆتور ىلعي شارايناعا قاراپ ءوز سۇلباسىن ءوزى كوشىرگەن ەكەن دەيدى.

داستاندا وعاشتاۋ وقيعا بار. جۋان مىنگەن جولاۋشى كەمە تەلەگەي تەڭىزدە جولبارىسشا شاپشىعان داۋىلعا ۇشىراپ، تاسقا تۇسكەن قاربىزعا ۇقساپ قارىق بولادى. جولاۋشىلار تولقىنعا جۇتىلادى. جالعىز جۋان كولدەنەڭ كەزىككەن تاقتايعا جارماسىپ، ءولىپ-تالىپ ەسىنەن تانىپ جاعاعا شىعىپ قالادى. سول ماڭدا ەلباسى اڭ اۋلاپ ات ۇستىندە ءجۇر ەكەن. قۇمشاۋىتتا ەس-تۇسسىز جاتقان بۇيرا شاشتى، سۇلۋ ءمۇسىن، اپپاق ساندى، كورىكتى ءوسپىرىمدى كورىپ «ايەل زاتى ەكەن» دەپ ويلايدى. «مىنانى ءتىرىلتىپ الىپ، سارايعا جەتكىزىڭدەر، گارەمدەگى جولبيكەلەرگە قوسا سالىڭدار»، — دەپ جارلىق بەرەدى. ەلباسىنىڭ مالايلارى ايتىلعان ءسوزدى ەكى ەتپەيدى، ماقۇل دەيدى. الگى السىرەپ جاتقان كورىكتى پەندەنى ارباعا تيەپ اكەلىپ، ءامىرشىنىڭ سۇلۋ ۇرعاشىلارى مەكەندەگەن گارەمگە ەنگىزىپ جىبەرەدى. گارەمدەگى ويماق اۋىز، كۇلىم كوز، قولاڭ شاش سۇلۋلار السىرەگەن الگى بەيباقتى كۇتىمگە الادى، ءبىرى اۋزىنا سۋ تامىزادى، ءبىر بۇرقىراعان شاشىن تارايدى، كەلەسىسى اق مامىق توسەگىنە سالىپ سىيپالايدى... قويشى ايتەۋىر، ايەلدەر پاتشالىعىنا عايىپتان ەنىپ كەتكەن ەركەك كىندىك ەكەنىن سۇلۋلار كەش ۇعادى... اشكوز ءلاززاتقا تۇنشىعادى... ارالارىندا ەر كىسى جۇرگەنىن كوپكە دەيىن قوجاسىنان جاسىرادى... بايروننىڭ ادەبي وپپونەنتتەرى ءدال وسى تاراۋداعى وقيعا اقىننىڭ ءوز باسىنان وتكەن، جوعارىدا، جارىق دۇنيەدە كورولدەر، بيشىكەشتەر ىزعىسىپ ءبىرىن-بىرى جۇندەي ءتۇتىپ سوعىسىپ جاتقان كەزدە، تومەندە، ۇلپا مامىق توسەكتى گارەمدە ءوسپىرىم نوەل شاراپ ءىشىپ، شالجايىپ جاتىپ، سۇلۋلاردىڭ مىقىنىن مىتىپ، داۋرەنىن سۇرگەن دەپ وسەكتەيدى-اي!

باستى ءدالال: اقىننىڭ گارەم سۇلۋلارىنان ايىرىم، بەلگىسى از — عاجايىپ كوركى دەسىپ: انت-سۋ iشەدى.

اقىن ءومىرىنىڭ ايگىلى دوريس لەنگلي مۋر بۇيدەيدى: بايگە اتىنداي ارىنداعان اياۋلى جاندى قايتسەك اياعىنا جەم كىبىرتىك قاقتىرامىز دەپ ايتىلماعان ءسوز قالمايدى. ءسوز ايتىلار دا قالار، ال، كۇندەلىكتى گازەت پەن جۋرنالعا باسىلىپ جاتقان سىن ماقالالاردىڭ ءسوز سىقپىتى جامان-اق. «بۇل سويقاندى قويسانشى، «لارا» داستانىنىڭ ۇزىنا جeلiciن ارابتىڭ ايگىلى «مىڭ بip تۇنىنەن» بip جولىن وزگەرتپەي كوشىرىپتى دە قويىپتى، كانيزاك سىمباتى، قىلىعى، قالىبى سونداعى ۇرشىق مىقىن بيكەشتەردەن ەش اينىمايدى عوي، اينىمايدى: مىقتى بولسا ءوز سۇلۋلارىمىزدى جىرعا قوسپاس پا».

«وي، ماسەلەنىڭ بەتىن عانا قالقىپ ايتىپ وتىرسىز، مىرزا!.. بايرون eءسىمدi اعىلشىندا اقسۇيەك بولعان ەمەس، ايەلىنىڭ، الدە ناعاشىسىنىڭ، الدە باباسىنىڭ eciءمىن جامىلىپ ءجۇرىپ لورد بولىپ العان، اقشاڭقان پاريكتى پەر عانا كيۋشى ەدى، تورەلەر تىزىمىنە ىلىكپەي جاتىپ اقشاڭقان پاريك كيگەنىن ۇناتپاعام، بارىپ تۇرعان باسبۇزار، ۇيابۇزار، كورسەقىزار، قورسار ءوزi!»

«قولا عاسىر» داستانى ەلباسىنى تۇسپالداپ، مىسقىلداپ ماقتامەن باۋىزداپ كەلەمەجدەگەن سىقاق، انشەيىن. ماڭايىنا كىلەڭ جارامساق موندىباستاردى جيناپ العان، الگى موندىباستاردىڭ ەلدىڭ جاي-كۇيىمەن شارۋاسى جوق، ويلاعاندارى ءوز قالتاسىنىڭ قامى، ءوز جاعدايلارى، بالالارىن باس-باسىنا بيزنەس يەسى ەتۋ، شەتەلگە وقىتۋ، قولدارىنا قالپاقتاي پاپكى ۇستاتۋ. باتپان قۇيرىق قويلار كوگالدى جەر-سۋدى تۇگەل جالماپ جەدى، الگى قويلاردى ەل ۇستىنەن كۇن كورگەن تورەلەر جەدى، «اكىمدەردىڭ اۋسەلەسىن ەلباسى تۇستەپ، تۇگەندەدى» دەگەن نە ءسوز، قۇدايىم-اۋ!

«مىنا ماقالانىڭ ءسوز سىقپىتىن قاراڭىز: بايروننىڭ جازعانى كىلەڭ جوقتاۋ، زار جىلاۋ، ەلىكتەۋ، وزگە ەلدىڭ اۋەنىنە توڭكەرىلۋ، باياعى ەللادا اقىندارىن اۋىزبا-اۋىز قايتالاۋ: ايتپەسە گومەردىڭ «وديسسەياسىن» ءسال وزگەرتىپ چايلد گارولد ساپارىنا جەلى ەتەر مە ەدى، ۆەرگيلييدىڭ ازاپتى اۋىر ءحالىن قۇيقىلجىتىپ مانفرەدتىڭ باسىنا ۇيىرەر مە ەدى... ۇيقاس قۋعان ۇسقىنسىزدى قويساڭىزشى!»

«بايرون اعىلشىن جۇرتىن ازدىرۋعا كەلگەن سايتاننىڭ ساپالاعى، ءازازىل كىتابىن وقىماعان ءلازىم، ورتەپ جويساڭ — كۇنادان ارىلاسىڭ. ايتپەسە «دون جۋانىن» وقىعان كىسىنىڭ قان قىسىمى كوتەرىلىپ، قاي-قايداعى eciنe ورالىپ، تۇنەمەسى ۇيقىسى ازايىپ دوڭبەكشىپ شىعاتىنى، شىركەۋدەن قاشاتىنى تەگىن ەمەس. اسىرەسە قارا سوزبەن جازىپ جۇرگەن ەستەلىگى سويقان دەيدى. قولجازباسىن جاسىرىن جولمەن وقىعان كىسىلەر epiكciز اۋزىن اشىپ، جاعاسىن ۇستاپتى. گرافينيا تەرەزا گۆيچچيوللي بيكەشتىڭ جەل اشپاعان eتەگىن قالاي جeلپiگeنiن جەلوكپەلەنىپ جازىپتى دەيدى ۇياتسىز؛ ال، لەدي كارولينا لەمنىڭ قوس انارىنىڭ ويىعىنداعى تارىداي مەڭدى eكى بەتكە ۇزارتىپ سۋرەتتەگەن سۇمدىعىن قايدا قوياسىز؛ ءتىپتi بار عوي، لەديلەردىڭ ول اشپاعان شىمىلدىعى قالماعان شىعار دەپ ويلايسىز، ويلايسىز دا اۋلاق جۇرگەنىڭىزگە توبا قىلاسىز!..»

وقيعانىڭ ءىزىن سۋىتپاي قارا سوزبەن جازىپ جۇرگەن ەستەلىك تۋرالى زيالى قاۋىم جەل سوزبەن بipiن-بipi تۇرشىكتىرە ءتۇستى. بipeyلep قالاي دا قولعا ءتۇسىرىپ وقۋعا قۇنىقتى، كەلەسىلەر: قوي، ءا، جازىپ ءبىتىرسىن، كىتاپ بولىپ شىقسىن، ۇرىنىپ تۇرعان تۇسى بولسا — سوندا سىنارمىز، دەپ سابىرعا جۇگىندى. و زاماندا كۇيىپ تۇرعان تاقىرىپ سۇيىسپەندىك وتى تۋرالى وقيعالار. ۇشىنشىلەر: قازىردەن-اق، و عىپ، بۇ عىپ، وسەك ءسوزدى جەلدەي ۇيىتقىتىپ كايتسە دە اقىننىڭ باسىن ارزانداتۋعا قۇلشىندى. سۇرىندىرەتىن كەز وسى تۇس دەپ ويلاعان. ەستەلىكتەگى اششى شىندىقتى سەكسەۋىل شوعىنشا مازداتا ۇرلەپ، ورتشە قاۋلاتىپ اۆتورىن وڭباي وماقتاستىرساق — ارعى جاعىندا اڭعال نەمەنى ورعا جىعۋ وڭاي دەپ جوبالادى. قايتسە دە وسى تۇستا قامدانىپ قالماق. جولىن كەسكەن، ececiن جەگەن، بۇلاردىڭ قولى جەتپەگەن نەشە ىڭعاي سۇلۋدى ءجىپسىز جەتەلەگەن بايروندى وسى جولىم تابانعا سالىپ مىجعىلاپ جانشىتپاي الساق، ءاي، ارعى جاعىندا ەس جيىپ ادام بولىپ كەتۋى نەعايبىل، تىرپىل-تىرپىل تىرشىلىك يeci بولىپ جۇرەر-اۋ، قۇرعاق قاسىق سەكىلدەنىپ، عاجايىپ دارىن يەسىنىڭ دىمى ءوشتى دەي بەر، ەۋروپانى دۇڭكىلدەتكەن ءدۇبىرلى جىر ءدۇلد ۇلى كەلمەسكە كەتەر، كەيىنگى ۇرپاق، ە، سونى قويشى، ۇرعاشى كورسە قان قىسىمى كوتەرىلىپ، ولەڭ جازىپ جەلپىنىپ جەلوكپەلەنگەن حالتۋرششيك پە!.. ونىڭ قاسىندا مىنا بىزدەر كوش iلگepi عاجايىپ دارىندى ادامبىز، ادامشىلىق پارىزدى كوتەرە ۇستاپ جىرلاپ، جىرعاپ وتۋمەن كەلەمىز!..» مىنەكەي، ۇلى اقىننىڭ باقتالاس، باسەكەلەس، دامدەس-تۇزداس زامانداستارىنىڭ مىسىق تىلەۋ، ەسەك دامە — مۇڭى مەن جىرى. قايتسەك تە «ۇلىنىڭ كومەيىنە قۇم قۇيىپ دىمىن شىعارماي تىپ-تيپىل ەتەيىك» دەسكەن ارام پيعىل پەندەلەردىڭ ۇزىن-ىرعا پىكىرلەرى، ءسوز سىقپىتى الگىدەي.

اقپان ايىنىڭ اياق شەنىندە، ءتۇن ىشىندە سىرتقا شىعىپ توبەڭىزدە توڭكەرىلگەن القارا كوككە قاراعانىڭىز بار ما. تەمىرقازىق تىم تومەندە. ەسەكقىرعاننىڭ قۇلاعى سالپيىپ تۇڭعيىق ءتۇننىڭ مۇحيتىنا ءسىڭىپ بارادى، اعارىپ تۋعان تولىق اي تاڭ اتقانشا اسپان الەمىن ەركىن شارلاپ ءسۇت ساۋلەسىن اياماي قۇيادى. تۇڭعيىق كوككە قاراعان سايىن تابانىڭ تايىپ، تالتىرەك قاعىپ، باسىڭ اينالعانداي بولىپ سەن دە ءبىر جۇلدىزعا اينالىپ بارا جاتاسىڭ. پەندە — ولشەۋلى، جاراتقان يە — ولشەۋسىز. ولشەۋسىز بەن ولشەۋلىنىڭ اراسى قىم-قيعاش شىرما-شاتۋ ۇندەستىك، جالعاسۋ مەن تابىسۋ زاڭدىلىعى. ادام ءومىرى تۇتامداي قىسقا... ءومىر ءسۇردى... جۇگىردى... ءسۇيدى... قۇشتى... ەگدەلەندى... ءولدى دەيمىز. سول ءولدى مەن ءومىر ارالىعىندا ماڭگىگە قالقىپ ۇشىپ جۇرەتىن جاندى-جانسىز دانەكەرى — ۇلى ادامدار رۋحى. جان الەمى قاعاز بەتىندەگى ۇيقاس، ۇندەستىك، ىرعاق پەن بوياۋعا اينالىپ ۇلگەرگەن بايرون، اباي رۋحى جاراتقان يەنىڭ جەرگە جىبەرگەن ەلشىسىندەي بولىپ، تۇڭعيىق تەرەڭ اسپاندا اقىرىن جۇرگەن تولىق ايدىڭ سۇتتەي ۇيىعان ساۋلەسىنە ۇقساپ، ءسىز بەن ءبىزدىڭ ماڭىمىزدان ۇزاپ كەتپەي، باسىمىزدى اينالىپ ءالى ۇشىپ ءجۇر. وي، جالعان-اي، دەگەن! جالعان دەپ اتىڭدى بەكەر اتاماعان بولار، ءسىرا!

لوندوننىڭ ۇيالشاق قىزداي سىزىلعان اقشىل تاڭى. بايروننىڭ جان دەگەندە جالعىز دوسى دجون حوبحاۋس تاڭسارىدە ەسىگىن وقىس قاققان دىبىستان شوشىپ ويانعان، شارقايىن اياعىنا سۇعار سۇقپاستا، حالاتىن جامىلعانى ەسىندە جوق، ءبىر توپ حات ۇسىنعان پوشتاشى شالمەن ءسۇزىسىپ قالا جازدادى. شەتەلدەن جەتكەن سارىالا كونۆەرتتى اشا سالىپ، جۇرەگى ەزىلە سوعىپ، تالتىرەك قاعىپ تەڭسەلىپ كەتتى. لورد جات جەردە — ەللادا ەلىندە ءجۇرىپ باقي جالعانعا جول الىپتى. اقىن 19 ساۋىردە ۇزىلگەن. البيوننىڭ تۇماندى جاعالاۋىنا جامانشىلىق حابار ايعا جۋىق ءجۇرىپ، 14 مامىردا جەتكەن. تالتىرەك قاعىپ، اپاتقا ۇشىراعان كەمەدەن الدەقالاي جاعاعا شىعىپ قاراقان باسى عانا قالعان جولاۋشىداي مەڭ-زەڭ كۇيى، بوساعاداعى جۇمساق ورىندىققا قۇيرىق باسىپ ءموليىپ ۇزاق وتىردى.

اقىننىڭ جۇرگەن جەرى تايفۋن جەلى وتكەندەي الاي-تۇلەي بولاتىن. قاراكوك تولقىن ماڭدايىن سوققان جارتاستى جاعالاۋدا تۇرىپ جىر وقىعانى، بۇيرا شاشى جاۋىرىنىن جاۋىپ سىرت اينالعانى، وزىمەن باز بىردە ايتىسقانى، تاتۋلاسقانى، ءمارمار سارايدا بەيباق باسى عاشىق بولعان سۇيكىمدى بيكەشتىڭ ءبىر بيدەن سوڭ بايرونعا جەلىمشە جابىسىپ، مۇنى تاستاپ كەتىپ قالعانى، قويشى، ايتەۋىر، ەكى دوستىڭ جۇپ جازباي ءجۇرىپ باسپا، باسقا كوڭىلاشار ورىنداردى ارالاعانى.... كوز الدىنا دوڭگەلەنىپ كەلە قالدى. ءا دەگەننەن جۇرتتى اۋزىنا قاراتىپ الاتىن، وزگەنى ماگنيتشە تارتاتىن مىنەزگە يە؛ سول مىنەزى دوس-جاراندى ومارتاعا ۇيمەلەگەن اراشا دەمنىڭ اراسىندا جيناۋشى ەدى، شىركىندەردىڭ ءبىرازى ۋاقىت وتە وشپەندىلىگى ءورشىپ ۋلى ءتىلىن قاداۋشى ەدى. جارق ەتىپ قاراعانى-اق كىسىنى تىرىدەي ولتىرەتىن. ۇرعاشى اۋلەتى ەكى سوزگە كەلمەي كوز الدىندا قاۋىزىن اشقان گۇلشە ۇلبىرەدى، جىگىت الدىندا جىلان ارباعان تورعايشا بۇگەجەكتەدى. جانارىنىڭ الماسى ايرىقشا ەدى.

ءبىرازداسىن حوبحاۋس ەسىن جيناپ تۇرەگەلدى. ۇمىتقانى ەسىنە تۇسكەندەي، ساناسىنىڭ تۇكپىرىندە جاتتالىپ قالعان نارسەنى ايتىپ سايتاننىڭ ساپالاعى سىبىرلايدى: جويۋ كەرەك! الگى حاتتاردىڭ ىشىنەن لوردتىڭ قاسىنان ءبىر ەلى قالمايتىن مالايىنىڭ حاتى شىقتى. بالاۋىز تامعان، سيا شاشىرالعان قاعازدى يەسى ەگىلىپ وتىرىپ جازعانى سەزىلەدى. قاتەدەن كوز سۇرىنەدى. بايرون ومىرمەن قوشتاسار الدىندا ءىنجىل اكەلىپ بەرۋىن ءوتىنىپتى. دۇنيەنى ءاۋ باستا دۇنيە ەتكەن ءسوزدى قايتالاپ وقىپتى. جانارىن جۇمىپ جاتىپ كۇبىر ەتىپتى. ادامدى ادام ەتكەن ايرىقشا سۇيىسپەندىك، قۇشتارلىق دەپتى. «جاراتقان يەگە كۇپىرلىك كەلتىگەنىم ەمەس، دون جۋان، مانفرەد سىندى كەيىپكەرىمنىڭ ۇياتتى، ۇياتسىز قىلىعى سول سۇيىسپەندىك قۇلشىلىعىنان تۋعان. شىركەۋ يەلەرىنىڭ قارعىس ايتىپ جۇرگەنى — بىلمەستىگى، تۇسىنبەگەنى»، — دەپتى.

مىنا سوزدەردى وقىپ وتىرىپ كوكىرەگى قارس ايرىلعانى، ءۇنى وقىس شىعىپ كەتتى. «اھ» دەگەن اششى وكسىك اعىتىلعانى ەدى: ارماندا كەتىپتى عوي ەسىل ەر!.. ارماندا كەتپەسە — ءتىلىن كاليماعا كەلتىرىپ جاتىپ قاسيەتتى كىتاپتى سۇراتار ما ەدى. بارلى-جوقتى شىرق ۇيىرىلگەن دۇنيەنى كوز الدىنان قايىرا وتكەرەر مە ەدى. ۇلى ساعىنىش تۋرالى قالام تەربەي المادىم-اۋ دەپ وزەگى ورتەنە وكىنەر مە ەدى.

حوبحاۋستىڭ ساناسىنا الگىدە عانا ۇمىتقانى قايتا ورالدى. ىشكى ءبىر تۇيسىك سەزىمى: جويۋ كەرەك!.. دەپ نىعىرلاپ تۇرىپ الدى. نەنى؟ ءقايتىپ؟ ءيا، ءيا، جازىلىپ بىتپەي جاتىپ زيالى قاۋىمدى وسىنشالىق شۋلاتقان ەستەلىك جايىن ويلاماسا بولمايدى. ءوز باسى قولجازبانى وقىعان جوق. وقىپ شىققان بىرەر كىسى ۇياتتان ورتەنىپ، بەتىن باسقانداي بولىپ شوشىنتىپتى. مىنا وقيعا باسقا ۇلتتىڭ نانىم، سەنىمىنە قۇپ ۇيلەسىپ كەتەر-اۋ، ال، تاپ وسى كۇيىنشە، مىنا سيقىمەن اتۋعا وعى بولماي ءجۇرىپ ۇشىراسقان كەزدە — «ءسىز» دەپ تىلدەسۋگە داعدىلانعان اعىلشىن اقسۇيەگىنە جاراسپايدى-اق دەپ جاعاسىن ۇستاپ، باسىن شايقاپتى. ەستىلىكتى تاپ وسى كۇيىندە باسۋعا بولمايدى دەسىپ انت-سۋ ءىشىپتى.

«ەستەلىكتى جارىققا شىعارۋعا بولمايدى دەگەننىڭ جاعىنا شىعادى بۇل كوكەڭدە. تىرىگە دە، ولىگە دە ابىروي كەرەك. اقىن ابىرويى بارىنەن قىمبات!» ءنان ۇستەلگە ەڭسەسىن سالىپ جىبەرىپ وي ىشىنەن وي تەرگەن حوبحاۋس ەستەلىكتىڭ شىندىعى باسىم دەگەنگە كەلىپ تىرەلدى. دۇنيەدە ەڭ قيىنى — شىندىقتى ايتۋ. بوياماسىز شىندىق، ۇستارانىڭ ءجۇزى سەكىلدى. الگى قولجازبانى جاسىرىپ ءجۇرىپ وقىعان كىسىلەردىڭ ءسوز سىقپىتى تومەندەگىشە: «...وسى كۇنى كلاسسيك، كلاسسيك دەپ ءار ءسوزىن اسىل جاقۇتتاي كورىپ اسپانداتىپ جۇرگەن ادەبيەت اقساقالى بارىپ تۇرعان جادىگوي، پارتيانىڭ قولشوقپارى بولدى، كورول زيالى قاۋىمدى زۇلماتقا ۇشىراتىپ، اباقتىعا جاۋىپ جاتقاندا — ول كوكەڭ شەنەۋنىك پورتفەلىن ۇستاپ شولتاڭداپ ءجۇردى. اشارشىلىققا ۇشىراعان ەلگە پانا سۇراپ كورولگە حات جازعان بەس ادامنىڭ بipi دەپ دارىپتەيمىز. شىن مانىندە: «ءاي، وسىنى كورول وقي قويماس، بىلايعى جۇرتقا كوز عىپ حات جازعان بولايىق، دابىرا جاسايىق، ال، الگى حاتتى پوشتاعا سالماي، بىلاي شىعا بىرەۋمىز جىرتىپ تاستالىق»،— دەسكەن، ءپاتۋالاسقان سابازدىڭ بipi.

ولەرىنەن اتتاي 16 جىل بۇرىن قوس اقساقال كلاسسيكتى زيالى بip كici قوناققا شاقىرماي ما. Eكى كلاسسيك كولدەي ۇلكەن داستارقاننىڭ تورىنەن ورىن الماي ما. الگى ءار ءسوزىن اسىل جاقۇتتاي كورىپ جۇرگەن كلاسسيك جاقىندا عانا ءارتىس كەلىنشەككە ۇيلەنىپ، ول كەلىنشەگى بوسانىپ قىزدى بولعان عوي. سول بۇلدىرشىندەي بوپەسىن كوتەرىپ قوناققا الىپ كەلىپتى. ءوزىن بالزاكقا ۇقساتىپ كوپ جازاتىن ەتجەڭدى كلاسسيك الدىنا كەلگەن سىيتاباقتى جاۋكەمدەي باستايدى. شەنەۋنىك شينەلىنەن شىققان كلاسسيك نەدەرا سىيتاباق وزىمە بۇيىرمادى دەپ شىرت ەتە قالادى. ەتجەندى ءاpiپتeciن سوزبەن شىمشىپ الادى. «ۇلتجاندى اسىل ازاماتتىڭ سوڭىنا شام الىپ ءتۇستىڭ، اجالىنان بۇرىن ءولتىردىڭ، ەندى بۇگىن سوڭىنداعى بولتىرىگىنە اۋىز سالىپسىڭ»، — دەيدى. «ءاي، اسىل ازاماتتى ولتىرگەن مەن بە ەكەم، ايتىپ وتىرعان بولتىرىگىڭ قاي بولتىرىك، جازىعىم جاستارعا: «تىنىش جۇرىندەر» دەپ اقىل ايتقانىم با! اسىل ازامات ولسە — ءوز اجالىنان ءولدى. بۇل ساندىراعىڭ قاي ساندىراق؟..» «اياۋلى ازاماتپەن ازۋ ءتىسىڭ تۇسكەنشە شايناستىڭ، ەندى كەلىپ ۇلت اقساقالى بولا قالىپسىڭ!..» «قانىمدى قايناتپا دەدىم عوي!..» «ايتىلعان ءسوز — اتىلعان وق!..» «ەندەشە تاپ اكەنىڭ!.. مىنا پەرىشتەدەي عىپ قولتىقتاپ جۇرگەنىڭ كىمنەن قالماعان!.. انا بەسىكتەگى ءبۇلدىرشىننىڭ ءوزى جاس ءمينيستردىڭ اۋزىنان تۇسكەندەي»... شەنەۋنىك شينەلىنەن شىققان كلاسسيك پەن بالزاك سەكىلدى كوپ جازاتىن كلاسسيك داستارقان ءۇستىن اتكوپىر ەتىپ ال كەپ توبەلەسەدى. سىيىنىپ جۇرگەن جازۋشىلارىمىزدىڭ سىيقى مىناۋ دەپ بايرون ءوز ەستەلىگىندە الگى وقيعانى ەگجەي-تەگجەي تاپتىشتەپتى.

پەر اتانۋعا، دەپۋتات بولۋعا جانىن سالىپ جۇرگەن ۇرشىق مىقىن، بەتى جىلتىر، كوزى ويناقشىعان قۇلىن مۇشەلى كەلىنشەك «ەل قامىن جەيمىن» دەپ ماقالا جازىپ گازەت بەتىن بەرمەيدى. ءزىلزالاعا ۇشىراعان الىستاعى ارال حالقىنا كومەك بەرەمىز دەپ مەملەكەت قازىناسىنان، قالتالى مىرزالاردان قاپشىقتاپ قارجى الىپتى... ارال حالقى اشتىقتان iciپ-كەyiپ تۇگەسىلىپتى، الگى بيكەش ۆيگينگەمنىڭ ەڭسەلى سارايىن ساتىپ الىپتى دەيدى. بايروننىڭ ەستەلىگىندە الگى بيكەشتىڭ تىلدەي حاتى كەلتىرىلگەن كورىنەدى: «قوينىمداعى كاpi قاقباس توم-توم كىتاپ جازامىن دەپ كىتاپحانادان شىقپاۋشى ەدى، الىپ سورەلەر جازاتايىم ۇستىنە قۇلاپ سول اياعى سىنىپ... جازىلىپ كەتتى... الكوگولدەن ەمدەلىپ اۋرۋحانادان شىققان بويدا سىرت كوزدەن جاسىرىپ بۇزىلعان شاراپ ىشكىزىپ، كۇلەگەش قىلدىم... جەتى جانى بار ما — كۇلىپ ءجۇرىپ كوشەگە شىعىپ كەتەتىن بوپ ءجۇر... سەنى ويلاسام — قانىم باسىما شاۋىپ وت قۇشاعىڭدى اڭسايمىن. ەل قامى جامباسىما تاستاي باتىپ تاعى ۇيىقتاي المايمىن». اجارىن اشىپ كۇلگەنشە نەشەمە اقىن ءولىپ-وشىپ ولەڭ ارناعان لەديدىڭ بايرون ەستەلىگىندە سىرى مەن سىيپاتى وسىنداي.

Eڭceci ەزىلىپ وي ىشىنەن وي تepiپ وتىرعان حوبحاۋس سىلكىنگەندەي بولىپ تۇرەگەلدى. ۇلكەن icكe بەكىنگەن سىڭايلى. ۋاقىت وزدىرماي، اقىن ارۋاعىن جاۋلارىنا كۇلكى ەتۋدەن ساقتايدى، وشارىلماي، وسى قازىردەن باستاپ ەستەلىكتى ىزدەپ تابادى.

ورتەپ قۇرتادى.

دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا قىلمايدى.

ەستەلىكتى اقىن ءوز قولىمەن توماس مۋرعا بەرگەن، ال جەلوكپە جاس اقىن وسىدان بipaز كۇن بۇرىن بايرون شىعارمالارىنىڭ بacپaگepi، اقىننىڭ تۇيدەي قۇرداسى دجون مارريگە بەرگەنىن ايتقان ەدى. مۋر باسپاحانا يeciنe قارىز ەكەن. سول قارىزدىڭ ورنىنا، 2 مىڭ گينەي الىپ كەلىپ وتكىزگەنشە، قولجازبانى باسپادا ساقتاي تۇرۋعا كەلىسكەن عوي. دەرەۋ پاۋەسكە جەكتىرىپ، لوندوننىڭ باتىس بۇيرەگىندە تۇراتىن مارري مىرزاعا شاپقىلادى؛ ءبىرجاعىنان گازەتتەرگە قايعىلى حابار جازۋ، ەكىنشى جاعىنان ەستەلىكتى قولعا ءتۇcipy ۋايىمى وكپەسىن ءوشىرىپ، سۇمەك بوپ تەرلەگەن. كەشكە قاراي تەڭىز وكىرىپ جاردى ءسۇزۋدى ۇدەتتى. تەمزا ۇستىنەن نوسەر بۇلتى تۇيدەكتەلدى. تابيعاتتىڭ ءوزى اقىن قازاسىن ازا تۇتىپ جاتقانداي ەلەستەدى. اقشام گازەتتەرى قارا بوياۋمەن قورشالىپ شىقتى. كەشە عانا اقىن eciءمىن لاعنەتتەپ سىن ماقالا جاريالاعان باسىلىمدار ءولىم ءسوزىن ەستىگەندە — كۇرت وزگەرىپ، جوقتاۋ ايتىپ كولدەي-كولدەي ماقالا جاريالادى. «ءوز وتىنا ءوزى ورتەنىپ ءوتتى»، «كەششەلەردىڭ تالكەگىنە شىداماي الىپ جارتاس قۇلادى»، «داۋىلپاز جانداردىڭ جىرشىسى داۋىلعا تۇنشىقتى»، «دارا تۇلعانىڭ دارىندى جوقشىسى» سەكىلدى تاسقا باسىلعان قايعىلى سوزدەر قانشاما سۇلۋدى ىستىق جاسقا تۇنشىقتىردى دەسەڭشى. تەڭىز كوكجالدارى «ah» ۇرىپ قايعىدان كاباكتاردى توڭكەرىپ كەتە جازدادى.

ەستەلىكتىڭ ەندىگى يeci، يرلاندىق اقىن، كەدەيلىكتەن ciڭipi شيقىلداعان توماس مۋر قايتسەك تە «قۇرتۋ، جويۋ كەرەك» دەپ شۇيلىگىپ كەلگەن دجەنتەلمەندەرگە قارسى تۇرا المادى. «اۋ، اعايىندار، اسىعاتىن نە بار، اقىلداسايىق، قولجازبانى تاپتىشتەپ وقىپ شىعىپ تالقىعا سالايىق» دەپ ءوز ويىن ايتقان ەدى. حوبحاۋس پەن مارري ورشەلەنە وڭەشتەپ، بەت قاراتپاي بايعۇستى جاسقاپ جىبەردى. «وقيتىن نە بار دەدى؛ ءباpi دە بەلگىلى! ەستەلىكتىڭ بipiءنشى ءبولىمى زايىبى يزابەللامەن بip جىل تۇرىپ، قالاي اجىراسىپ كەتكەنىن تەرمەلەسە؛ eكىنشى ءبولىمى جىنىستىق ەروتيكالىق قاتىناستىڭ الاي-تۇلەي ءالقيسساسى كورىنەدى، جەزوكشەلەر ۇيىنە وقۋلىققا جارايدى». «اقىن ابىرويى — ءبارىمىزدىڭ ابىرويىمىز، بولە-جاراتىن ەشتەمە جوق!» «شىراعىم، 2 مىڭ گينەيدى ءقازىر ساناپ ال دا قولجازبانىڭ بارشا بيلىگى — دجەنتەلمەندەردە دەپ قولحات جازىپ قولىمىزعا بەر». توماس مۋر مىڭگىر ەتىپ قولحات جازۋعا قامداندى. قامپيعان قولجازبانىڭ ىشىنەن پاسكە كىدىرسە ءورت شىعىپ كەتەردەي جۋان مىرزالار ۇرپيىسە قارايدى. «يزابەللاعا وقىتىپ المادىڭىزدار-اۋ، مىرزالار»،— دەپ مۋر جانە مىڭگىر ەتەر؛ الگى ءتونىپ تۇرعان مىرزالار دۇرسە قويا بەرەر. «وي، وقىتىپ ال دەگەنىڭ — قاي ساندىراعىڭ، وسى كۇنگە دەيىن وقىعان ەكى-ۇش كىسىنىڭ ءۇنىن قالاي وشىرەمىز دەپ بەزەكتەپ تۇرعاندا — سەنىڭ «وقىتايىق» دەۋىڭ — قاي ساسقانىڭ، كوكەشىم! كوپ ساندالماي ءۇنىڭدى ءوشىر، قولحاتتى كوشىر!..» «اقىننىڭ بipaز پايىمى بۇگىن epci كورىنگەنىمەن ۋاقىت وتە زامان تۇزەلە قىزىقتى دەرەكتەر قويماسى بولارى حاق؛ لەديدىڭ اتى بولماسا دا زاتى تاريحتا قالادى»،— دەيدى توماس قايتسە دە قولجازبانى ساقتاپ قالۋدىڭ قامىن ويلاپ. ەكى دجەنتەلمەن قوس بۇيىردەن قىسا تۇسەدى. «نە دەپ ساندالىپ تۇرسىڭ»،— دەيدى دۇرسە قويا بەرىپ. «زامان تۇزەلەر دەيسىڭ، نەمەنە سوندا، قيسىق پا ەدى، الدە بۇزىلىپ بىتكەن دەمەكپىسىڭ. جەر بەتىندە قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان مامىراجاي جۇماققا پاراپار كۇندەردى تابۋ قيىن، قايتا جىل وتكەن سايىن قۇبىلىپ، بۇزىلىپ بارادى. زيناقورلىقتى، توسەك قۇشتارلىعىن تاپتىشتەگەن ەستەلىكتى ساكتاعاننان ەشقايسىمىز ابىروي تاپپايمىز». «باسپاگەرگە بepeشەگىم دە بار ەدى»، — دەپ سىيپاقتاتادى باياعى. Eكى دجەنتەلمەن دەرەۋ ءاميانىن اشىپ، قاجەت-اۋ دەگەن سومانى كولما-قول ساناپ بەرەدى. اپىرماي، باي بايعا، ساي سايعا قۇيادى دەگەن راس-ay دەپ وز-وزىنەن پۇشايمان بولىپ قامىعادى جاس اقىن. ەس بىلگەلى تەرىمدى تامشىلاتىپ، بەينەتتەنىپ كەلەمىن، ەرتە تۇرامىن، كەش جاتامىن، قاعاز بىتكەندى تاۋىسا شيمايلايمىن، شىر بىتەتىن ءتۇpi جوق. ءقازىر تابىلعان قارجىنى ءقازىر قۇرتامىن. ەندى مىنە، ۇلى اقىننىڭ سەنىپ تاپسىرعان، ميراس ەتكەن قولجازباسىنان كورەر كوزگە ايرىلىپ وتىرمىن.

نە دەگەن جىگەرسىزدىك! نە دەگەن ءيىس الماس اڭقاۋلىق! انىق تاس ماندايلىنىڭ تىرلىگi وسى، يا ءوز باسىنا، يا وزگەگە قايىرىم، قاتىناسىم جوق. تاس ماڭداي بولماسام قولىمداعى اسىل قازىنادان قاراپ وتىرىپ ايرىلارمىن با!

توماس مۋر وسى مەزەت ءوزىن-وزى يت ەتىنەن بەتەر جەك كورىپ كەتتى.

اعىلشىنداردىڭ بودانى — يرلاند جەرىندە تۋىپ-وسكەن، جاستايىنان كەدەيشىلىك يىعىنا مىنگەن، ومىردەن كوپ قورلىق كورىپ جىلىگى جىڭىشكەرگەن جاس اقىن قولجازبانى بەرىپ قويىپ ومالعاننان ومالىپ قالا بەردى. جۇرتتا قالعان اش كۇشىكشە بولمەگە سىيماي ىڭىرسىدى. «كۇشىگىندە تالانعان» دەگەن ءسوز بار. جاسىندا سوققى جەگەن، پۇشايمان بولعان ادام بىلايعى ومىرىندە جاسىق، جىگەرسىز بوپ كەتەدى. بەتتىلىگى ازايادى. تۋرا ءسوزىن ايتا الماي قور بولادى. مۇنىسىن سىرتقا سەزدىرمەي، ىشتەي ءمۇجىلىپ، ءوزىن-وزى ىلعي قايراۋمەن، قامشىلاۋمەن تىرشىلىك كەشەدى. Taپ قaزipگi توماس مۋردىڭ باسىنداعى حال وسىنداي ەدى.

سىرتقا سىتىلىپ، ءىلبي باسىپ، تەڭىز جاعالاۋىنا جەتتى. نايزا شوقىلارى مول برەنتا ءمۇيىسى وسى. الىپ تەڭىز جاعانى ءسۇزىپ وكىرىپ جاتىر. ماندايى تاسقا تيگەن كوكجال تولقىندار تىراپاي اسىپ قۇلاعانىمەن، كەلەسى ماۋرىتتە جان ءبىتىپ قايتا تىرىلەدى. قايىرا بۇكىس بەلىن ءيىپ، ىتىرىلا ىرعۋعا كۇش جينايدى. ىرىلداعان داۋىسى الاپتى كوشىرىپ، دولدانا ىشقىنادى، دىبىسى قۇلاقتى جارادى.

ءدال وسى جەردە، 1819 جىلدىن كوكتەمىندە ۇلى ۇستازى eكeyi قاتارلاسىپ سەيىل قۇرعانى ەسىندە. قازىرگىدەي كوز الدىندا. بايرون — قاسيەتتى ادام ەدى. قاسيەتتىلىگى سول، ارقالانىپ ارۋاقتانىپ السا، بەينە، جالى كۇجىرەيگەن ارىستانعا ۇقساپ ەشتەمەگە بوي بەرمەي ىزا كوتەرىپ كەتەتىن. جىر جولدارى اعىلىپ كەلە بەرەتىن. ۇيقاس سوزدەر بەينە بipiن-بipi اسىقتىرىپ، ىعىستىرىپ جاعاعا جىلجىعان تولقىن سەكىلدى سەزىلەتىن. ەندى بip قاراساڭ: تىنشىعان تەڭىز بەتىندەي شىرايلانىپ، مەيىرىن توگىپ، جانىڭا جاعاتىن سوزدەر ايتاتىن. «جاسقا — جاس، ويعا كاpi» مىنەز تانىتاتىن. سول جاعالاۋدا عوي جازىپ جۇرگەن ەستەلىكتىڭ قولجازباسىن وزىنە سىيعا تارتقانى.

«ەستەلىككە يە بول، دوسىم، قولجازبانىڭ قۇنى ءوزىڭدى ءومip بويى اسىرايدى!»

و، سونداعى ۇستازىنىڭ كەسكىنىن كورسەڭ، ماڭدايى جارقىراپ، جانارى ۇشقىن اتىپ، عاجايىپ سۋرەتكە اينالىپ كەتىپ ەدى. ولەڭ وقىپ تۇرعانداي سەزىلىپ ەدى.

«مەن عايىپقا كەتەرمىن، سەن ءالى جاسسىڭ، كۇرەسەسىڭ!.. وسەسىڭ!..»

سوندا بولدىم... تولدىم... تويدىم... قاجىدىم دەپ تۇرعان ۇستازى 31 جاستا! «دون جۋاندى»، «كايندى» جازىپ ۇلگەرگەن. Eكeyi دە وقىرماننىڭ ومىرىنە جەتەتىن، عاسىرلار بەتىنە شاپشىپ ۇمتىلعان اساۋ تولقىنداي ۇلى شىعارمالار؛ بەينە، قيىر كەڭىستىكتەن باستاۋ الىپ، جولىنداعىسىنىڭ ءبارىن ىعىستىرا جايپاپ جوسىلا جونەلگەن تايفۋن تولقىنى سەكىلدى، دۇنيەنى وسىنشالىق شۋلىعان جاسادى. قارا سوزبەن كەستەلەنگەن ەستەلىكتىڭ ءوزi سياقتى كەپپەي جاتىپ جۇرتتى ەلەڭدەتىپ، ەسەڭگىرەتىپ، ە دەگىزىپ، دۇرلىكتىرۋدىڭ بەتى جامان!

قۇدايىم-اۋ، سوندا ۇستازى جۇزىنە تىكتەپ قاراپ «ومىرىڭە جەتەدى» دەدى-اۋ. قولجازبانىڭ قۇندىلىعىن ايتىپ مەگزەگەنى عوي. اركىمنىڭ ۋلى تىلىنە، وسەگىنە يلانىپ، شايپۋ ءتىلدى قاتىنداردىڭ مىنەزىنەن قايمىعىپ، قورقاۋلاردىڭ ايتقانىنا كونە كەتكەنىم قالاي؟ «جويامىز، ورتەيمىز» دەگەن ورداشارقى وسپادار مىرزالارعا ءلام دەمەي، بەرە سالعانى قاي ساسقانى. وسىنشالىق جىگەرسىز، جاسىق بولارمىن با!

تەڭىز وكىرىپ تۋلاي تۇسكەن. توماس مۋر سولقىلداپ الىپ بارا جاتقان شەكەسىن قوس قولىمەن سىعىمداي سىعىپ ۇستادى. بەبەۋلەپ باسىن شايقادى.

ەلسىز جاعادا، جىقپىل تاستار اراسىندا دەلق ۇلى كىسىشە كوپ سەندەلدى. بۇدان بىلاي اداممىن، اقىنمىن دەپ قالاي عانا جەر باسىپ جۇرەمىن دەپ ىشتەي نالىدى. الگىلەردىڭ سوڭىنان قۋايىن، قاسىق قانىم قالعانشا الىسايىن، قولجازبانى قايتارىپ الايىن، قورعاپ قالايىن دەپ بەكىندى. قالاعا قاراي ءجىتى ادىمداي جونەلدى، جولاي ءسۇرىنىپ، جەر cءۇزىپ بارىپ تۇرەگەلدى.

كولدەنەڭ ۇشىراسقان قوس اتتىلى پاۋەسكەگە قول كوتەردى.

لوندوننىڭ شىعىس پۇشپاعىنا قونىس تەپكەن ولمەرلستريت، قىزىل قىشتان ورىلگەن قوس قاباتتى اسەم ءۇي، كىشىگىرىم زاموك ىسپەتتى. سول زاماننىڭ ايگىلى بacپaگepi، بايروننىڭ نەگىزگى شىعارمالارىن كىتاپ قىپ باسىپ شىعارعان، كوزى اشىق عۇلاما دەرلىك دجون ءمارريدىڭ جىلى وشاعى وسى. اقىن، جازۋشىلاردىڭ باس قوسىپ، پىكىرلەسىپ، قىزىل شاراپ پەن قىزۋ ايتىسقا دەس بەرەتىن بەلگىلى مەكەن-جايى. 1824 جىل 17 مامىر. ءسوز ونەرىنىڭ ەڭ بip قارالى كۇنى دەۋگە تۇرارلىق، ادەبيەت بەتىندەگى قارا داقتاي قاتىگەز مەزەتتىڭ سىيقى تومەندەگىشە.

اقىننىڭ كوزى تىرىسىندە جەم تەرگەن تاۋىقشا قىت-قىتتاپ ماڭايىنان شىقپايتىن، ەكى ءسوزىنىڭ بipi — «لورد پالەن دەپ ايتقاندا»، «لورد بىلاي دەپ تاپسىرما بەرگەندى»، «لورد ەكەۋمىز تىزە ءتۇيىستىرىپ وتىرىپ شاي ىشكەندە...» دەپ اۋىز جاپپايتىن حوبحاۋس، بايروننىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇرعاندا ونىمەن تۇيدەي قۇرداس بولسا دا ءوز باسىن كىشىرەيتىپ: «اعا-ەكەم، وسى قالاي دەپ اقىلداسقاندا»، «اعا-ەكەم، مىنا شىعارماسىن ەڭ اۋەلى وزىمە تانىستىرعاندا»، «اعا-ەكەم، بىلاي دەپ وزىمە اقىل ايتقاندا...» دەپ جۇرتتىڭ اۋزىن اشتىرمايتىن مارري، ەكەۋىنىڭ دە eciمi دجون، ەگىز قوزىداي قوسارلانىپ ءان قوسىپ الىپتى. ايتاتىنى — قالاي بولعاندا دا ەستەلىكتىڭ كوزىن جويۋ كەرەك!.. دۇنيەدە كىسىنىڭ كوزى تىرىسىندە بip ءسوز ايتىپ، كوزى كەتكەن سوڭ ءجۇز سەكسەن گرادۋسقا بۇرىلىپ، باسقا سوزگە كوشىپ، ەكىجۇزدى مىنەز كورسەتكەن جامان. كەشە عانا بايرونسىز وڭەشىنەن اس وتپەيتىن ەدى، بايرون بولىپ مارقايىپ، بايروننىڭ اتىمەن ۇلىققا كىرىپ ۇلى بوپ يىعىن كوتەرىپ ءجۇرۋشى ەدى. «بىزدەر بايروندى ماقتاماۋىمىز كەرەك، بايرونمەن ماقتانۋىمىز كەرەك!» دەپ كوسەمسيتىن، وزگە كiciگe ءسوز ايتقىزىپ، دەس بەرمەيتىن. ەندى بۇگىن مۇلدە باسقاشا: اپىرماي، ءا، لوردتار پالاتاسىندا بip ورىن بوسادى، سول ورىن بىرىمىزگە بۇيىرماس پا ەكەن؟.. كوزى تipiciندe بايقاماي جۇرە بepiپپiز، اقىن دوسىمىز بەتى جىلتىر، بوكسەسى ۇرشىق كەلىنشەك كورسە — قۇر جىبەرمەيتىن جۇپار كىندىكتىڭ ناعىز ءوزى بولىپتى، قۇداي شەبەر، قالاي عانا ادەمى، اسەم لەديلەردىڭ باسىن اينالدىرىپ، كوزىن تۇندىرعان دەسەڭشى؛ ايەلدەردىڭ ىستىق قۇشاعىن جازسا الدىنا جان سالمايتىنى تەگىن بولمادى؛ ولەڭ وقىپ، ونەردى سۇيەتىن سۇلۋلاردىڭ، وي، ءتاڭىرى-اي!.. ساۋى قالمادى!..» مىنا تۇستا قولجازبانى ساقتاپ قالۋعا قۇلشىنعان، الگىدە عانا eنتىگىپ كەلىپ ەسىك اشقان توماس مۋر، قاتتى تولقىسا تۇتتىعىپ، سويلەي الماي قالاتىن ادەتى ەكەن. كەكەشتەنىپ ويىن جەتكىزە الماي، ساماي تepi سۇمەكتەپ، قاراداي قاقىلداپ جوتەلىپ، جانى قينالدى، قالشىلداپ بىردە سۇرلانىپ، بىردە قىزاردى. باسپاگەردىڭ ۇيىنە سارىلىك شايىن iشe سالىپ، سالىپ ۇرىپ جەتىپ كەلگەن ەگدە اقىن گەنري لاتترەلل كەزدەيسوق ۇرلىقتىڭ ۇستىنەن تۇسكەن ادامشا وز-وزىنەن قۋىستانىپ، يا وگىز ولمەس، يا اربا سىنباس، ارا اعايىننىڭ قالپىن تانىتىپ قيپاقتادى-اي. ەڭ عانيبەتى: ەستەلىكتى توماس تا، گەنري دە وقىعان ەدى. توماس وكپەنى سىققان قوس بىردەي مارقاسقا دجەنتەلمەنگە پىكىرىن وتكىزە الماي، ءوزىنىڭ سالماعى بولماي، شورە-شورە حال كەشىپ تۇرسا؛ ەگدە اقىن گەنري قاي جەڭگەنىڭ مەنىكى دەگەن جوبانى ۇستاندى. جان الىپ، جان بەرگەن سىڭايمەن ءولىپ-وشىپ قولجازبانى قورعايىن دەسە — بەدەلدى باسپاگەردى رەنجىتىپ الىپ، ەرتەڭدى كۇنى كىتابىمدى باسقىزا الماي قور بولام با دەپ قورقادى. مۇنىڭ ۇستىنە كاpi قويدىڭ جاسىنداي جەر ورتاعا جەتكەندە ۇلى اقىننىڭ قولجازباسىن جاعۋعا قاتىسقان دەگەن، ايىقپاس، ۇمىتىلماس جالاعا قالامىن با دەپ تاعى ىشتەي ءقاۋىپ ويلايدى. «ءوزىمنىڭ دە سورىم بەس ەلى، قاڭعالاقتاپ ءجۇرىپ ناعىز قىرعىن مايداننىڭ ۇستىنەن توپ ەتە تۇسكەنىمدى قاراشى، اي، قىرسىقپەن قوسىلا تۋعان اداممىن، قوساق، اراسىندا ءوستىپ كۇيەمىن دە جۇرەمىن. بۇلارعا باسۋ ايتپاسا بولماس، اقىندىعىمدى سىيلاماسا دا باسىمدى، سامايداعى اق شاشىمدى سىيلار-اۋ، بۇل ءباتشاعارلار».

— مىرزالار!.. مىرزالار!.. كولجازبانى ۋاعىندا وقىپ شىققانمىن، ورەسكەل، جۇرتتى شوشىتارداي ەشتەمەسى جوق، شامالاپ بيكەشتەرمەن كىم جۇرمەيدى، قىزىل شاراپتى كىم ىشپەيدى، — دەپ جاقاۋراتىپ كەلە جاتىر ەدى، ءمارريدىڭ بارق ەتكەن ورەسكەل داۋسىنان سەلك ەتە ءتۇستى. ءۇي يەسىنىڭ كوزى شاتىناپ وڭمەنىنەن وتەدى، كوزىلدىرىگى جانارىن ەكى ەسە ۇلكەيتەدى.

— نە-مە-نە؟

— قولجازبانى اسىعىس قۇرتۋدىڭ نە ءجونى بار دەيمىن عوي.

— نە؟ ءقازىر، يا بولماسا ەشقاشان جويا المايمىز! سەن كارi قاقپاس بipeyگە باسالقىلىق ايتپاق تۇگىلى ءوز كىتابىڭدى دۇرىستاپ شىعارىپ ال، ءالى باسىلعان كىتابىڭنىڭ سالىعىنان قۇتىلعان جوقسىڭ، قارىزىڭ بەلشەدەن، ەگەر كوزگە سۇيەل بوپ قالباڭداي بەرەتىن بولساڭ، قالاماقىڭدى قايشىلاپ قىرقامىن دا تاستايمىن. قۇدايىڭنان دا قورىقپايمىن!

— مەنىكى سىزدەردى و عىپ، بۇ عىپ تاتۋلاستىرۋ عوي انشەيىن، مىرزالار!

— قولجازبانى ورتەيمىز!

— ورتەمەيسىز!— دەپ مىنا تۇستان توماس ورە تۇرەگەلدى، — ەڭ بولماسا جارتىلاي ساقتالۋىن تالاپ ەتەمىن. ءبىز بايرونعا سوت بولۋعا جارامايمىز، بايرون شىعارمالارىنىڭ سۋدياسى — كەلەر ۇرپاق، كەلەر ۇرپاقتىڭ قارعىسىنا قالىپ، ارۋاق اتتامايىق.

ءۇي يeci ىزادان جارىلىپ كەتە جازدادى.

— جامان ءۇيدى قوناعى بيلەيدى دەگەننىڭ كepi كەلمەسىن، مىرزالار. شىن مانىنە كەلسەك، لوردتىڭ ابىرويى مەنەن گوpi سەندەرگە قىمبات. مەن — كاسىپكەرمىن. كىتاپ، جارناما شىعارىپ جان باعامىن، اقشا تابامىن. ال، سەندەر باقي جالعانعا جول العان لوردتىڭ ارىنا تاڭبا سالۋدى ويلاپ مىسىق تىلەۋ، ەسەك دەمە بولىپ جۇرگەن دانداكۋسىڭدەر!

— ءتىلىڭىزدى تارتا سويلەڭىز!

— ەندەشە نەگە يگىلىكتى icكe كولدەنەڭ تۇراسىڭدار!

— قۇدايىم-اۋ، سەنەيىن بە، سەنبەيىن بە، ۇلى اقىننىڭ قولجازباسىن وتقا جاعۋ يگىلىكتى ic بولىپ پا؟ نە دەپ ساندالىپ تۇرسىز! كىتاپتىڭ، قولجازبانىڭ قاسيەتى ۇرادى ءالى، دۇنيەدەن قارابەت بولىپ وتەسىز، ايتپادى دەمەڭىز!

— مەن بە قارابەت بولىپ وتەتىن!

— ءيا، ءداپ مىنا ءسىز!

— ەندى بip ءسوز ايتساڭ — تورىمنەن تابانىڭدى جالتىرات دەيمىن! توبەڭە قارا، شىراعىم. ءتىلىمدى قىشىتپا ەندى.

— قولجازبانى وتقا ورتەۋدىڭ الدىندا قايتالاپ وقيىق، — دەپ توماس قالشىلداپ-دىرىلدەدى.

— ءتىلىمدى قىشىتقان ءوزىڭ، — دەدى نارت بولىپ قىزارعان مارري ىزادان جارىلا جازداپ، — ەندەشە تىندا، كوكەشىم، سەنىڭ ويلاپ تۇرعانىڭ لوردتىڭ ابىرويى، ارى ەمەس، قالتاڭنىڭ قامى. مەنەن الىپ، ءار جەرگە ساتىپ بايۋدىڭ جولى eciل دەرتىڭ. سەندەر اردان گوpi اقشانى جوعارى قوياسىندار. ايتتىم عوي الگىدە: مەن كاسىپكەرمىن دەپ، وزىڭنەن الاشاق 2 مىڭ گينەيدى قيدىم، ءتىپتi ونىڭ ۇستىنە جينالعان ءوسiم پايىزىنان دا باس تارتامىن! كەشتىم ءبارىن، ساداقا ەتتىم! ماعان بارىنەن لوردتىڭ ابىروي-اتاعى قىمبات، سوسىن لەدي يزابەللانىڭ ءوتىنىشىن اتتاپ كەتە المايمىن!

— ۇرىستا نە تۇرىس بار، مىرزالار، — دەپ مىنا جاقتان حوبحاۋس كوتەرىلدى، — ءباpi دە تۇسىنىكتى ەمەس پە! بايرونمەن ەڭ كوپ ارالاسقان، دامدەس-تۇزداس بولعان ادام — ءوزىم عانا. «چايلد-گورولدتىڭ» ءتورتىنشى جىرىن اقىن ماعان ارناعان. كوپ شىعارمالارىنا كەلىستىرىپ ادەبي تۇسىنىكتەمە جازسام دەپ بەل بۋىپ ءجۇرمىن. جولدان قوسىلىپ، ەندى مىنا بىتكەلى تۇرعان ىسكە كەدەرگى كەلتىرىپ، كىسىنى قيناي بەرمەندەر. ءۇي يەسىنىڭ پىكىرىنە تولىق قوسىلامىن. قولجازبانى وسى ءقازىر ورتەپ جويامىز، ۇرىستا نە تۇرىس بار، قانەكەي، مىرزالار...

— لورد بip جىل نەكەدە بولدى ما، بولمادى ما، لەزدە اجىراسىپ ۇلگەرگەن سالداقى سايقالدىڭ وكپە-وتىنىشىن كولدەنەڭ تارتۋعا ۇيالساڭدارشى. ۇرعاشىنىڭ cءوزi ءدارi دەگەن زاماندى ۇمىتاتىن كەز جەتتى ەمەس پە؟

— شىراعىم، قالاي-قالاي ەزۋ قيعاشتاپ تۇرسىڭ ءوزىڭ؟

— سولايى-سولاي. بip جىل وتاسقان سالداقىنىڭ cءوزi ءسوز بولىپتى دا، وزگەمىز، مىنا كەكسە اقىن كوكەمىزدىڭ ءوتىنىشى، ماعان «امانات، ميراس ەتتىم» دەگەن ۇلى ۇستازدىڭ نيەتى انشەيىن-اق ساندىراق بولعانى ما؟ ادىلەت قايدا؟

— بىرىنشىدەن: يزابەللا حانىم سالداقى ەمەس، زاندى تۇردە وتاسقان زايىبى، زيالى قاۋىم وكىلى؛ اقىننىڭ شابىتتى شاعىندا، تىرشىلىك ساپارىندا عايىپتان ۇشىراسقان وزگە ۇرعاشىلار ەشقانداي ەرىك، قۇققا يەك قىشىتا المايدى. ەكىنشىدەن: قولجازبانى «سۇمدىق سۇلۋلاردىڭ تۇنگى ەروتيكاسى»، «بۇگىن بولماسا — ەرتەڭ دۇنيەنى دۇڭكىلدەتەدى»، «2 مىڭ گينەيگە شارتقا وتىرامىن» دەپ ىسىنىپ-كەبىنىپ الاشاپقىن بولعان اۋەلى سەنسىڭ، كوكەشىم. ەشكىم سەنىڭ قولتىعىڭنان سۋ بۇرىككەن جوق. ەشكىم ءتىلىڭدى تارتىپ سويلەتكەن ەمەس. ەندەشە ic بىتكەلى تۇرعان كەزدە، جەردىڭ جارىعىنان ءونىپ شىققان تىكەنەك ءشوپ سەكىلدەنبەي، جايىڭا ءجۇر، ءتىلىمدى قىشىتپا! دجون، اكەل قولجازبانى! كىزمەتشىڭ قايدا ءجۇر. كامين پەشىنىڭ وتىن كوسەپ مازداتا، ءتۇس، كوكەشىم.

— بەتىمە باسىپ تۇرعاندارىڭ كەدەيلىگىم بولار. كەدەيلىكتى، بايلىقتى جاراتقان قۇداي.

— ايتسە دە قاي-قاي پەندەنى دە كەدەي ەتكەن، باي ەتكەن قۇداي ەمەس.

— اۋرۋدى، ساۋدى جاراتقان قۇداي.

— اۋرۋ ەتكەن، ساۋ ەتكەن قۇداي ەمەس. وڭ اياعىمدى ۇرىستا جارالاپ، سىلتي باسسام، ونى قۇدايدان كورمەيمىن، وزىمنەن كورەمىن.

— ەسىڭىزدە بولار، كەزىندە «دون جۋاننىڭ»، «كايننىڭ» جارىق كورۋىنە جان-تانىڭىزبەن قارسى بولدىڭىز، ۇستازعا «ءومىر باقي سوزگە قالاسىڭ» دەپ بايبالام سالعانىڭىزدى، اقىن كىتابىنىڭ شىعۋىنا قارسى بولعانىڭىزدى قالاي ۇمىتاسىز!

ءۇي يەسىنىڭ باسى كوزگە كورىنبەيتىن تاسقا تيگەندەي ءبىرتۇرلى ەسەڭگىرەپ توسىلىپ قالدى.

— مىرزالار، مەنىڭ ءسوزىم كۇلك ۇلى كورىنەر، بالكىم، — دەپ كەكسە اقىن اراعا اقىرعى رەت قىستىرىلدى، — ەستەرىڭىزدە بولار، وسى وتىرعان اقساقال، قاراساقال ءبىرازىمىز «دون جۋاننىڭ» جارىق كورۋىنە قارسى بولىپ شۋلاسقانىمىزدا ءوز دارىنىنا، ءوز جۇرەگىنىڭ سابىرىنا سەنىپ ۇيرەنگەن ۇلى اقىن قالامىن قولىنان ەش تۇسىرمەي، داستاننىڭ ءار جولىن، ءار تاراۋىن ەلەپ-ەكشەپ، ۇستىنەن تۇزەتىپ، ءولىپ-وشىپ تەرىن تامشىلاتىپ ەڭبەك ەتە بەرمەپ پە ەدى. قانە، قايسىڭ بار، وسى ءسوزىم وتىرىك دەيتىن. ويتە المايسىڭ ەشقايسىڭ. ال، اقىن كوزى تipiciندe مىنا ەستەلىكتى كوز مايىن سارقىپ، سۇق ساۋساعىن سۇيەلدەپ بۇگىلىپ وتىرىپ ەڭبەكتەنىپ جازدى. سول ەڭبەگىنىڭ جوعالماۋىن تىلەپ مىنا جاس اقىنعا سىيلادى. ويتكەنى ءوزى ىلعي وت پەن سۋدىڭ وتكەلىندە ءجۇردى. قىلىشتىڭ جۇزىنەن وتكەندەي ءومىر ءسۇردى. ەندى كەلىپ سول ۇلى ءومىردىڭ ەلەسىن، حاتقا تۇسكەن سۇلباسىن جويىپ جىبەرمەكپىز. قالاي بولار ەكەن! «وي، ءومىرىمنىڭ پالەن تۇسىن دۇرىس سۇرمەپپىن، تۇگەن تۇسىندا قاتەلىك جىبەرىپپىن، قوي، بولماس، باسىنان قايتا باستايىن»، دەيتىن — جۇرەك جۇتقان قايسىڭ بارسىڭ؟! جوق، ەشبىرىڭ دە ويتە المايسىڭ. ءومip ادامعا بip-aق مارتە بۇيىرادى. قاتەلەسسەڭ دە، سۇرىنسەڭ دە سول ءومىر ceنىكى. ەندەشە ءوزىمىزدى بىلاي قويىپ، ۇلى اقىننىڭ كوزى جوقتا سىرتىنان تون ءپىشىپ، «ابىرويىن ساقتالىق، جەڭىل اۋىزداردىڭ وسەگىنە قالمايىق» دەپ تۇرعاندارىڭ بىلە-بىلگەنگە ۇلكەن كۇپىرلىك. بايرون ءومىرىن ءبىز تۇزەتپەيمىز. ونى ءوزى عانا وڭدەپ، تۇزەتە الادى، تەگى بولماسا اقىندى شىعارماسى اقتاپ الادى.

بولمەدە ءولى تىنىشتىق ورنادى. مىنا سوزدەن كەيىن پالەن دەپ ءتىل قاتۋدىڭ ءوزى ۇلكەن جۇرەك جۇتكاندىق بولىپ سەزىلەر ەدى.

ءبىرازداسىن بارىپ ءۇي يەسى قارلىعىڭقى ۇنمەن تىلگە كەلدى. تىڭداعان كىسىنىڭ جاۋىرىن اراسىنان قۇمىرىسقا جورعالاعانداي تىتىركەنە تۇرشىكتi.

— ارينە، ۇلى اقىننىڭ ارۋاعى الدىندا جالعىز وققاعار ءوزىم بولىپ تۇرمىن. ولەرىنەن ءۇش جىل بۇرىن جازعان حاتىن جاتقا بىلەمىن. ءالى ەسىمدە: ءومip ءسۇرۋ — كوپىردەن ءوتۋ ەمەس دەگەن ەدى. «دوس تابۋىم قانداي وڭاي بولسا، دۇنيەدە جاۋ تاۋىپ الۋىم دا سونشالىق جەڭىل بولدى. ءورتتىڭ ىشىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقاندايمىن: وڭ جاعىما قاراسام — ادامدى اسىل عىپ بيىككە كوتەرەتىن iزگi مۇراتتار — جاقسى كورۋ، جاقسىلىق جاساۋ، جارقىراپ ءجۇرۋ ەلەستەيدى؛ سول جاعىما قاراسام — جولدان تايعىزىپ، قانىمدى قىزدىرار قۇشتارلىق سۇيىسپەندىك، كۇيىنىش، وكىنىش، بىرەۋدىڭ ىزاسىن قوزدىرۋ، بىرەۋدىڭ جولىن كەسۋ باس بۇرعىزبايدى. قايتپەك كەرەك! ەستەلىكتە وسىنىڭ ءباpi باياندالعان. مەنىڭ جازىپ جۇرگەنىم — تازا ەستەلىكتەن گوpi شەكسپيردىڭ گاملەتى سەكىلدى الاسۇرعان ءومىردىڭ سوقپاق سۇرلەۋى. مۇنى وكىعان ادام اقىلعا كەلۋدەن گوpi، اقىلىنان الجاسۋى مۇمكىن...» ءيا، مۇنى ايتقان بايروننىڭ ءداپ ءوزi. ادەبيەتتى تۇسىنبەيسىڭ، ونەردەن گوpi وڭەشكە جۋىقسىڭ دەپ جازعىرىپ وتىرسىڭدار، مويىندايمىن، قاشپايمىن. ايتسە دە قۇدايشىلىق قايدا؟.. «دون جۋان» جارىق كورگەن كەزدە — كۇن كوزىنە كەرىلگەن تۋلاققا قول-اياعىمدى بايلاپ cipecتipiپ قويىپ كەرگىگe سالعانداي حال كەشپەپ پە ەدىم. دىننەن بەزگەن، ۇياتتان اتتاعان، سايتانعا ىلەسكەن ادام — اينالىپ كەلگەندە ءوزىم بولدىم. بايرون شەتەلگە قاشىپ كەتىپ ادەبي سىننان قۇتىلدى. ال، بارلىق تەپكىنى جەگەن، قارالاۋ ءسوزدى ەستىگەن، ەل كوزىنە قۇبىجىق بوپ كورىنگەن مىنا مەنمىن. سوندا قايسىڭ كەلىپ: «اي، قويىڭدار، بۇل بايعۇستا جازىق جوق، كىتاپ باسىپ شىعارعانى — ەلدى جارىققا شاقىرعانى»،— دەپ قول ۇشىن بەردىڭدەر؟! ەندى كەلىپ پەرىشتە بولىپ شىعا كەلەسىڭدەر! ايتتىم جاڭا الگىدە، تۇستەن كەيىن اقىلدى بولىپ ماڭىراعاندارىڭ قۇلاققا سىڭبەيدى. ماعان ەستەلىككە كەپىلگە العان، ساقتاعان اقشانىڭ قاجەتى جوق، قيدىم، كەشتىم اقىننىڭ ابىرويى جولىنا!.. باقي جالعانعا جول العان ادامنىڭ سوڭىنا جاقسى ءسوز iلەستىرەيىك، جەر ۇستىندەگىلەر-اق جۇلقىسىپ، جەتىسىپ ىرعالىپ، بولىپ، تولا بەرسىن!

— ۇستاز وزىمە قولجازبانى بەرگەن كەزىندە يتاليان سۇلۋى گرافينيا گۆيچچيوللي بيكەشپەن بipگe تۇرعان، — دەپ باستادى ءسوزىن جاس اقىن، — سىزدەرگە ءمالىم، ۇلى ادامنىڭ ءاpبip باسقان قادامى حالىق كوزىندە، ەشتەمەنى جىمقىرىپ جاسىرا المايسىڭ. 1823 جىلى شىلدەدە اشىنالىق قۇرعان وت قۇشاقتى گرافينيا كەيىنشە كەزدەسكەندە بىلاي دەدى: «سەندەر اقىنعا ادۆوكات بولىپ جارىتپايسىندار، ونىڭ سۋ iشce دە، ۋ iشce دە ەشكىمگە ۇقسامايتىن دۇلەي ءومىرىن ءوز شىعارمالارى عانا قورعاپ قالادى، ەستەلىكتىڭ بipaز تاراۋىن كوزىمشە جازدى، جازاتايىم ەستەلىك جوعالار بولسا — ورتشە قاۋلاعان وسەك پەن وتىرىكتەن ارىلا المايسىڭدار؛ ەڭ عانيبەتى — اقىننىڭ قالامىنان تۋعان جالعىز جول دا جوعالماسىنشى!.. گرافينيانىڭ جادىما سالعان اماناتى وسىنداي. ەندى كەلىپ ۇستازدىڭ مارجانداي ءتىزىپ جازعان اسىل قولجازباسىن وتقا جاقپاقسىزدار. و زامان دا، بۇ زامان كلاسسيكتىڭ قولجازباسىن ورتەگەن ەل كورىپ پە ەدىڭدەر، مىرزالار؟ بايرون كوزى تىرىسىندە-اق كلاسسيك بولىپ ۇلگەرگەن دارا تۇلعا ەمەس پە ەدى!

— اقىننىڭ ءوز شىعارماسى وزىنە ادۆوكات دەگەن ءسوز كوڭىلىمە قونادى.

— ءبىز سوندا كىمدى قورعاپ، كىمدى سوتتاپ تۇرمىز، مىرزالار؟

— اقىننىڭ ارىن قورعاپ تۇرمىز.

— ال، ۇكىمدى نەگە، كىمگە شىعارامىز؟

— ۇكىمدى باقي جالعانعا اتتانعان اقىننىڭ بip كەزدەردە جاستىق جەلىك، ماستىق قۇشتارلىق، كوتەرىڭكى كوڭىل ۇستىندە شيمايلاي سالعان شيكىلى-پىسىلى ەستەلىگىنە شىعارعالى تۇرمىز.

— دانىشپانداردا شيكىلى-پىسىلى دەگەن ۇعىم بولمايدى؛ ولاردىڭ اۋزىنا ءسوزدى جاراتقان يە سالادى.

— شىراعىم، ءتىلىڭدى ءتۇرپى ەتىپ جۇرەگىمدى تىرناي بەرمە. ونسىز دا شورە-شورە حال كەشىپ وڭباي تۇرمىن. اقىن دوسىمنىڭ قازاسىنا مەنەن ارتىق قايعىرىپ، قابىرعا قايىستىرعان كici تاپپايسىز! ەندىگى قالعانى كەلەر ۇرپاقتىڭ الدىندا اقىننىڭ ارىنا كip جۇقتىرماي، بوتەن ءسوز ىلەستىرمەي ءوتۋ عانا، — دەپ مارري قوپارىلا كۇرسىندى. — ۇرىستا نە تۇرىس بار، كانەكەي، icكe كىرىسەلىك.

— قانشىقتاردىڭ ۇگىتىنە، وتىنىشىنە «ءيا، ماقۇل» دەپ قويىپ، سول ۋادەنى اتتاي الماي ەسەڭگىرەپ تۇرعانىڭىزدى تۇسىنەم، مارري مىرزا.

— قانشىقتارىڭ كىم سوندا، كوكەشىم؟

— ۇستازىمنىڭ نەمەرە اپكەسى اۆگۋستا لي جانە ۇستازىممەن بip جىل وتاسقان، وتتا تۇرعان قازانداي ءاردايىم بۇرق-سارق قايناعان اننا يزا-بەللا. وسى eكeyi قوسارلانىپ: «قۇرت، جوي، اقىن شىعارماسىنىڭ مۇراگەpi، يەگەpi، بيشىكەشى، جاناشىرى ءوزىمىز بوپ قالامىز» دەپ قۇلاعىڭىزعا قۇيعان ابدەن!

— اننا يزابەللا لەديدى بەكەر جازعىرىپ cوگەسىڭ، ول ۇزىلمەگەن ءجۇزىم، جارىلماعان قاۋىن سەكىلدى پەرىشتە جان ەمەس پە؟ مىنا جارىق دۇنيەدە پەرىشتەلەر ازايىپ، ازازىلدەر كوبەيىپ بارا جاتقان جوق پا!

— Ciز ايتقانداي الگى لەدي عاجايىپ سۇيىسپەندىك ق ۇلى — پەرىشتە بولسا ۇستازىمنىڭ اق، ادال جارى بولىپ وتاسىپ تۇرا بەرمەس پە ەدى.

— سەن بالا ەكەنسىڭ ءالى! دۇلەي دارىن، قۇيىن مىنەز يەسىنە قاي سۇلۋ شاق كەلەدى! لەدي اننا يزابەللادان بۇرىن دا، ودان كەيىن دە ۇستازىمنىڭ قۇشاعى قۇر جاتپاعان، سونىڭ ءبارىن جىپكە ءتىزىپ، ەستەلىككە جازىپ ءدۇيىم جۇرتقا جاريالاي بەرمەكشىمىز بە، مي بار ما وزىڭدە! مانادان بepi شىرىلداپ بەزەكتەپ تۇرعانىمىز سول جاعداي ەمەس پە. لەدي اننا يزابەللا كوز جاسىن سىعىپ تۇرىپ وزىمە ءوتىنىش جاساعانى جاساعان!

وسى مەزەت ەسىك سارت اشىلىپ جەز جاعالى، ساپتاما ەتىكتى، ايقىش-ۇيقىش قايىس بۋىنعان پولكوۆنيك كipiپ كەلدى. شاش ال دەسەڭ باس الاتىن مارقاسقانىڭ ناق ءوزى. مۇرتىن شيراتىپ پاسكە كىدىرىپ تۇردى-تۇردى دا بۇرق ەتىپ اشۋلاندى. تۇرعان جەرىن ويىپ جىبەرە جازدادى.

— ءالى تۇرسىڭدار ما؟ — دەدى.

— ءالى ايتىسىپ ءسوز ساۋىپ، ءبىر شەشىمگە كەلە الار ەمەسپىز، پولكوۆنيك مىرزا.

— ءىستى تەزىرەك تامامداڭدار دەپ ادەيىلەپ لەدي لي جىبەردى ءوزىمدى. اننا يزابەللا لەدي دە «شارۋانى نەگە سونشا سوزىپ جىبەردىڭدەر» دەپ رەنجىپ جاتقان كورىنەدى، كوز جاسىن سىعىپ الىپتى. قانەكەي، قولجازبا قايدا، قولىما بەرىڭدەر! مارري مىرزا سەن ۇساقتاپ جىرتىپ كومەكتەسىپ تۇرعايسىڭ!

لەدي ءليدىڭ اتىنان سويلەگەن بۇرق-سارق مىنەزدى پولكوۆنيك العا شىعىپ قولجازباعا قولىن سوزدى. قىزمەتشى الگىدە عانا اعاش قالاستىرىپ، وتىن ءورشىتىپ ۇلگەرگەن كامين پەشىنىڭ الدى مازداپ الاۋلاي ءتۇستى. مارري قولجازبانى شەتىنەن الىپ، ورتاسىنان قاق ءبولىپ، بىر-بىرلەپ پولكوۆنيكتىڭ قولىنا ۇستاتا بەردى. اسكەري كىسى ەش اياۋسىز ەستەلىكتى قىزىل جالىنعا تاستادى-اۋ كەلىپ.

بىلايعىلاردىڭ كوزىنە جالىنعا ورانىپ بايروننىڭ ءوزى جانىپ جاتقانداي ەلەستەدى.

اقىن ەستەلىگىن 1818-1823 جىلدار ارالىعىندا جازىپ ۇلگەردى. وسى ارالىقتا كىتاپتىڭ ءۇش ءبولىمى بىتكەن ەدى. ءوزىنىڭ ۇيرەنگەن ادەتى بويىنشا بايرون شىعارمالارىن كەڭ كولەمى قاتىرما قاعازعا جازاتىن. ءار بەتتە ۇزىن-ىرعاسى ءۇش جۇزدەي ءسوز سياتىن. ءتورت ءجۇز بەتتەي سىقاسقان تەكست جازىلىپ بىتكەن ەدى. سول زاماننىڭ زيالى قاۋىمىنىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي، كەلىسكەن كەستە، كوركەم ءتىل، بوياۋلى بەينە ارقىلى شەبەرلىكتىڭ تولىسقان شاعىندا دۇنيەگە كەلگەن وسىناۋ قارا ءسوز ۇلگىسىن دەمنىڭ اراسىندا جالىن جالماپ جوق ەتىپ جىبەردى. وشاق اۋزىندا كۇلگىن كۇل ءۇيىلدى.

قولجازبا پىشىرلاپ، شىتىناپ جانىپ جاتقان كەزدە سۇمدىق وقيعانى كورگىسى كەلمەگەن كىسىشە شەتكى ديۆاندا بۇك ءتۇسىپ، قوس الاقانىمەن قۇلاعىن باسىپ وتىرعان توماستىڭ ەسىنە ۇلى ۇستازىنىڭ شەت ەلگە شىعار الدىندا ايتقان ءسوزى ساپ ەتە قالدى.

«ەگەر قولجازبانى وقىتار بولساڭ، ەسىڭە ساقتاپ ال، تەك قانا تاڭداۋلىلار وقيتىن بولسىن!»

جارىقتىعىم-اۋ!.. ارۋاعىڭ قايتا اينالىپ ءتىرىلىپ كەلىپ، مىنا سۇمدىقتى كورىپ، و، وپاسىز جالعان!.. وپاسىز دوستار!.. قانىممەن، جانىممەن جازعان ەستەلىكتى جاعىپ جىبەرگەندەرىڭ نە قىلعاندارىڭ!.. ەڭ بولماسا بايىزداپ وتىرىپ، اقىلعا سالىپ وقىمادىڭدار ما!.. دەپ نازالانا جەكىپ، قارعىس ايتاتىنداي بۇك ءتۇسىپ بۇعىنا ءتۇستى. جانىپ جاتقان قولجازبانى ءداتى شىداپ كورگىسى كەلمەدى. جانارىن جۇمىپ تەڭسەلە ءتۇستى.

«تاڭداۋلىلار!» — دەپ وز-وزىنەن كۇبىرلەدى.

تاڭداۋلىلار تاپ وسى جەردە، وسى مەزەتتە ادام تابيعاتىنىڭ ەڭ تومەنگى قالىبى، مىنەزى — تابالاۋدىڭ قۇلىنا اينالعان ەدى.

دجون حوبحاۋس، ۇلى اقىننىڭ كوزى تىرىسىندە كولەڭكەسىنە اينالىپ، تۇشكىرىپ قالسا — جاراكىم اللا ايتۋعا اۋزى قالىپ الىپ ۇيرەنگەن جاركەلەنشى سەرىگى، اقىن كوزى جۇمىلعان كەزدە — قۇبىلا وزگەرىپ: ءومىر بويىنا كولەڭكەگە اينالىپ وتپەكپىن بە!.. كۇنگە شىعام!.. كورسىن، ءبىلسىن مەنىڭ دە بيىك، نۇسقاۋلى قايراتكەر، ءدىلمار دەپۋتات ەكەنىمدى دەپ ءوزىن-وزى ىشتەي سەمىرتتى. ءولىپ جاتقان جان دوسىنىڭ سىرتىنان تابالادى. ەڭ قۇرىعاندا قولجازباسىن ورتەپ، ءا، سەنى مە!.. سەنەن وزگە دە دانىشپاندار بار بۇل دۇنيەدە!.. دەپ قايتسە دە وسى جولىم ەل ۇستىنە شولجاڭداعان جۋان بىلەك، ءدىلمار دەپۋتات، ايتقانى قاتە كەتپەيتىن قايراتكەر بولىپ كورىنگىسى كەلدى. قولجازبانى وتقا تاستاعان سايىن جانى جاي تاۋىپ، قىشىعان جەرىنە تۇز سەپكەندەي سەيىلىپ، سەرگىپ، وركەشتەنە ءتۇستى. يا، قۇدايا، بەرە گور، ۇلى اقىن ولگەنىمەن — سونىڭ كەشەگى كۇنى ۇلتاراعىنا اينالىپ جۇرگەن ادامنىڭ مارقاسقا، ماردىمدى، ماڭىزدى ۇلىق ەكەنىن كەيىنگى ۇرپاق ايتا ءجۇرسىن دەدى. دانىشپان بولماساق تا پەندە رەتىندە ۇلتىمىزدىڭ مادەنيەت تاريحىنا ەسىمىمىز جازىلىپ قالادى دەگەن دامەمىز بار. ءيا، ءسات، ءيا، ءپىرىم، بەتىڭدى بەرى قارات!

دجون مارري باسپاگەر بولسا: «ون جىلعا جۋىق؟ بايروننىڭ اسا شۋلى، داۋلى شىعارمالارىن جارىققا شىعارامىن دەپ باسىم ىسكەن ەدى ابدەن، ەندى مىنا ەستەلىگىن، مالتاسىن ەزىپ، مىجىعانىن كىتاپ قىلىپ تاراتامىن دەپ ساۋ باسىمنىڭ قاي ىسكەنى بار» دەپ ويلادى. «بىرەۋ ءۇشىن تاياق جەپ تويدىم؟!»

تەك جۇرگەن توق جۇرەدى. دوسىمنىڭ كوزى تىرىسىندە كورگەنىم، جەگەنىم تەك قانا داتتاۋ، جەكۋ، كوزگە شۇقۋ ەدى؛ ەندى كەلىپ اقىن و دۇنيەدە كەتكەن سوڭ تىنشيتىن شىعارمىن، اياق سوزىپ ۇيىقتارمىن دەپ ويلاعام. جالپى وسى «دوس» دەگەن ۇعىم نەگە كەرەك؟.. دوس ءسوزى — بىرەۋدىڭ اتاعىن كەلەسى كىسى شىعارۋ ءۇشىن، بىرەۋدىڭ قولىمەن بىرەۋ ءوت كوسەۋ ءۇشىن، بىرەۋدىڭ نەسىبەسىن كەلەسى ادام ۇستىنەن جونىپ جەۋ ءۇشىن شىعارىلعان ايلا-شارعى. كوزى تىرىسىندە بايرون ورتاشالاردى ىلعي تابالاۋمەن، مىسقىلداۋمەن ءوتتى؛ مەنشە جازا المايسىڭدار دەپ كەكەتتى، مۇقاتتى، قىزىل ەرىن قىزداردىڭ كۇللىسى سوڭىندا سەندەلىپ ءجۇردى. بۇلارعا بۇيىرعانى قالعان-قۇتقان سارقىت، سۋىپ قالعان توسەك، كۇڭسىگەن وسەك بولدى؛ سارى قارىن ايەلدەر عانا: «ە، سەن ءالى ءجۇرمىسىڭ»، — دەپ ەسىركەپ، مۇسىركەدى، يكەمىنە كوندى. بۇل كوكەڭ كەسىپ-پىشىپ ايتار ەدى؛ دۇنيەدە ادامنان ادامنىڭ ارتىعى جوق؛ ارتىق ەتەتىن الگىدەي جاندايشىپ دوستاردىڭ الاشاپقىن جۇگىرىسى — اقجۇرەك ماداعى مەن دابىراسى دەپ. بايروندى بايرون ەتكەن ءوز مۇددەسىن بىلاي جيناپ قويىپ، اقىنعا عانا ىستىق ىقىلاسىن ارناي بىلەتىن بىلىكتىلەردىڭ جىگەرى مەن جاردەمى. اتاقتىنى، دانىشپاندى، مىقتىنى تۋعىزاتىن كولەڭكەدە ءجۇرىپ ءىس قىلاتىن، شارۋا تىندىراتىن دوس-جاراننىڭ قالتقىسىز قىزمەتى!.. رياسىز، بوياماسىز مىنەزى!.. ەندەشە بايروندى تۇڭعيىق كوك اسپاننىڭ استىندا الىپ قۇدايداي ەتىپ اسپانداتىپ ۇلىلاپ ءمۇسىنىن كەلتىرىپ جاساعان ءوزىمىز، الداعى كەزدە قۇداي ءناسىپ قىلسا ءوزىمىز پاسەيتىپ، ءوزىمىز كىشىرەيتىپ، تىپ-تيپىل ەتەمىز!..

شەتكى ديۆاندا بۇكتۇسىپ ىڭىرسىپ وتىرعان جاس اقىن ءوز تاعدىرىنا ءوزى وكپەلى. دانىشپاننىڭ «ومىرىڭە جەتەدى» دەپ امانات ەتىپ قالدىرعان قولجازباسىنا يە بولا الماي، اياق استىنان ءيىم جۇمسارىپ، جۋانداردىڭ جونىندە كونە كەتكەن — جۋاستىعىم. تۇبىمە جەتىپ جۇرگەن — جۋاس مىنەز. مىنەزدى جاسايتىن ءومىر، ءومىردى جاسايتىن جاراتقان يە بولسا؛ جاراتقان تاعدىرىما ناليمىن!.. پەشەنە جازۋىنا وكپەم قارا قازانداي!.. تاڭداۋلىلار دەپ تاۋىپ جۇرگەندەرى — قوقيعان حوبحاۋس، انا دەلق ۇلى مارري، موندىباس لاتترەلل — تۇككە تۇرعىسىز انشەيىن بىردەمەلەر، كاكىر-شۇكىر بيشىكەشتەر. جانارىمدى شەل باسىپتى، كوكىرەگىمدى ساۋلە شالماپتى، جازعاندارىم جازعان ەمەس، مارقاسقا دەپ مالدانىپ جۇرگەنىم ادام ەمەس. كەشە عانا كوزى جۇمىلعان دوسىنىڭ كەبىنى شىرىمەي جاتىپ، قولجازباسىن جۇلىپ جىرتىپ، ورتەپ جاتقان مىنا قالتالى كاسىپكەر، پالاتادا سىقاسىپ وتىرعان دەپۋتات — زامانىنىڭ شيە بورىلەرى، ءالدىسى ءالسىزىن تالاپ جەۋگە داعدىلانعان ورمان-توعاي الپاۋىتتارى سەكىلدى. وپاسىز زاماننىڭ ورداشارقى وسپادارلارى!

قايران ۇستاز، سەنىڭ رۋحىڭ باتار كۇننىڭ قىزىلىنداي الاۋلاپ جالىندانىپ بارىپ ءبىر كۇندەرى ۇمىتىلار-اۋ، جوق بولار-اۋ، جوق ەتۋدىڭ العى شارتى قولجازباڭدى وتقا جاعۋدان باستالىپ جاتىر.

ۇلى ادامنىڭ قولجازباسى جانعان كەزدە قۇددى كىسى سۇيەگى ورتەنىپ جاتقانداي پىشىرلايدى ەكەن. جات ءيىس بولمەنى الىپ، قولقانى قاپتى. ەگدە اقىن قولقاسى تۇسە جوتەلىپ، تاياعىن تىقىلداتقان كۇيى سىرتقا سىتىلىپ، كەشكى كوشەگە ءسىڭىپ جوعالدى! شىندىق وتقا جاعىلعان كەزدە وتىرىكتىڭ داۋرەنى باستالادى. باتىپ بارا جاتقان كۇن قىزىلىنداي اقىن قولجازباسىنىڭ ايانىشتى تاعدىرى تۋرالى اڭگىمەنى وسىمەن ءتامام دەۋگە بولار ەدى. ايتسە دە ايتپاي كەتۋگە بولمايتىن ءبىر ءجايىت: ەلتەلىكتىڭ جويىلۋىنا باستى سەبەپشى، اقىن جەسىرى، جەسىر بولعاندا — ءبىر جىل وتاسىپ اششىلاسىپ ايرىلىسىپ ۇلگەرگەن بەيادەپ بادەندى كەلىنشەك اننا يزابەللا لەدي بىلايعى ۇزاق ومىرىندە ەستەلىك جازۋعا وتىرعان ەدى. اقىننان كەيىن 36 جىل ءومىر ءسۇردى. وتىز التى جىل بويىنا قالامى مۇقالماي، سياسى سارقىلماي سوڭىنا توم-توم ەستەلىك جازىپ قالدىردى؛ زامانداستارى ايەلدىڭ وسىنشا قاجىرىنا، وشپەندىلىگىنە، كەكشىلدىگىنە جاعاسىن ۇستاپ، اۋزىن اشىپ قايران قالىستى؛ و، توبا، دەستى، ءبىزدىڭ بىلەمىز دەگەنىمىز مىنا سايقالدىڭ قاسىندا جاس بالانىڭ بىلدىرى ەكەن انشەيىن. مىنا لەدي ءبىر جىل ىشىندە قارا جاياۋ قالتىلداعان، كونشوقايى سارتىلداعان جاس ولەڭشىنى قارقاراداي اقىن ەتىپتى، سوزىنە سەنسەك — لورد بولۋعا امال ۇيرەتىپتى، جەتەلەپ ءجۇرىپ، جول كورسەتىپ، ءتۇبى تەرەڭ قۇدىقتان سۇيرەلەپ شىعارىپ، اتاق پەن داڭقتىڭ شىڭ باسىنا شىعارىپتى. بۇل نە دەگەن قۇدىرەتتى كۇش دەسەڭشى!.. اقىننىڭ اتىن جامىلىپ قوعام، پالاتا، مەملەكەت ورتاسىنان ءوز ورىنىن ويىپ تۇرىپ العان ءبىر جاپىراق ارىق، تىراقى، تىرىسقان ايەل «جوق، جازعانىنىڭ ءبارى وتىرىك!» — دەپ قارسا داۋ ايتاتىن جالعىز كۋانى وتىز التى جاسىندا و دۇنيەگە جونەلتىپ جىبەرىپ، سوڭىندا قالعان اسىل قولجازبا — ەستەلىكتى وزگەلەردىڭ قولىمەن ورتەتىپ، كۋا، دەرەك، مالىمەتتىڭ كوزىن جويىپ، وتىز التى جىل ۇدايى بايرون تاتپاعان اتاق، داڭقتىڭ ءشارباتىن ءىشتى، بالىن جالاپ، جۇمساعىن جەدى، مەيماناسى تاسىپ، شالقىپ ءوتتى؛ وتىز التى جىل مەمۋار جازىپ: «مىنا بىزدەر بەيشارا لوردتىڭ جاعدايى جاساپ جۇرگەندە» دەپ ەستەلىك سۇيكەكتەتتى؛ مىنا بىزدەر جولى بولماي جۇرگەن اقىندى اقىن ەتىپ، ەل كوزىنە شىعارامىز دەپ ءولىپ-وشىپ جۇرگەندە — وپاسىز تىرشىلىك ءبىر كۇنگىدەي بولماي ءوتىپ كەتىپتى، جاس ۇرپاق بەينەتىمىزدى ۇمىتىپ ۇلگەرىپتى، ءبىز بەيشارا ۇلى ادامنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ وسىنشا بەينەت شەگىپ، شوگىپ، شوپىكتەنىپ، شەتتەپ قالىپپىز!.. ايتسە دە كەلەر ۇرپاق وسىنشالىق نەتىپ، نەتكەنىمىزدى ۇمىتپاس-اۋ دەپ ۇمىتتەندى.

ءومىر دەگەن ۇلى جۇمباقتىڭ بىلايعى جاۋابىن ءوزىڭىز شەشىڭىز، وقىرمان قاۋىم، ۋاقىتىڭىز بولسا، قولىڭىز جەتسە — ۇلى ۇستازدىڭ بىردى-ەكىلى شىعارماسىن وقىپ شىعىپ وسى ءومىردىڭ ءورى مەن شىڭىراۋىنا ويشا بولسا دا كوز جىبەرىپ كورىڭىز.

---