نارەستە
مىڭجاسار ايەلىنىڭ اياعى اۋىرلاعاننان كەيىنگى ايلاردا وزىنەن-وزى تىم كۇيگەلەك، ءسال نارسەگە اشۋلانىپ، ءسال نارسەنى كوڭىلىنە العىش مىنەزگە بوي الدىرعانى. بىتپەي جاتقان شارۋاسى شامالى. ەرتەڭگىسىن ۋنيۆەرسيتەتكە جۇگىرەدى، بولاشاق كوگەنكوز ماماندارعا ءتيىستى ساباعىن بەرەدى، قالعان ۋاعىندا اياداي كافەدرانىڭ ۇستەلىنە قونجيىپ، ستۋدەنتتەرگە ديپلومدى قالاي جازۋ كەرەكتىگىن، قيىن ەسەپتى قالاي شىعارۋ جولىن ۇيرەتەدى، قيتىعى ۇستاپ، جۇيكەسىنە تيسە — اڭكىلدەپ كەيىپ الادى باز ءبىردى. ۇستىنەن تۇيە ءجۇرىپ وتكەندەي وقيعا بولسا-داعى كونتەرىلىلىگى جەتەدى، سىرت دۇنيەمەن ءىسى بولماي، شارۋاسىن ىستەپ وتىرا بەرەدى. اۋىر ءسوزدى كوتەرەدى. كەشكە قاراي شەكەسى سىعىپ اۋىرادى، باسى ءزىل تارتىپ، بىلعارى كەپكىسىن قولتىعىنا قىسىپ ۇيىنە اياڭدايدى. ەكى كوزى ءتورت بولىپ جولىنا قاراپ، شاعىن ەكى بولمەلى ءۇيدى مۇنتازداي ەتىپ تازارتىپ، اسىن ءپىسىرىپ ازىرلەپ وتىرعان ايەلىن ويلايدى. تاعى دا كوكەيىنىڭ تۇبىنەن «نە بولىپ قالدى» دەگەن ۋايىم، الدە قىزعانىش، الدە مۇڭلى سەزىم باس كوتەرەدى. جۇرەگىن ورەكپىتىپ، دەگبىرىن تاۋىسادى. جىلدامداتا، ءجىتى اياڭدايدى.
بىرەۋ پەندەشىلىك قىزىقتى ەرتە باستايدى، كەلەسى كىسى ۇيىرىنەن اداسقان جابايى سەكىلدەنىپ، سەيىل قۇرۋ... قىزدارمەن تانىسۋ... قاۋىشۋ... قىزمەت ءوسىرۋ... وتباسىن قۇرۋ سەكىلدى ءار جىگىتتىڭ الدىنان كەسە-كولدەنەڭدەيتىن ءومىر سورابىنا تىم كەش تۇسەدى، ءتىپتى، باز ءبىرىن باسىنان كەشىرمەي-اق اينالىپ ءوتىپ، تىرشىلىك كەرۋەنىن قوڭىراۋلاتىپ جۇرگەندە — وتىزدى ەڭسەرەدى، قىرىقتىڭ قىرقاسىنا تىرمىسادى. مىڭجاسار دا ءسويتتى. ەڭ اۋەلى زەيىنى مول، كىتاپقۇمار جىگىتتى «قورعاپ الۋ» دەگەن ءومىر مەجەسى تيتىقتاتتى. قاتار قۇربىلارى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ سوڭعى كۋرسىندا ءجۇرىپ-اق، ءتاۋىر دەگەن ءبىر-بىر قىزدى تاڭداپ، ءتىلىن تاۋىپ، وڭاشالاپ سىرلاسىپ، تويىن جاساپ ۇلگەرگەندە — بۇل قوبىراعان قاعازدارىن قولتىقتاپ كىتاپحانا قايداسىڭ دەپ تارتىپ بارا جاتاتىن. كۇندى تۇنگە، ءتۇندى كۇنگە ۇلاستىرىپ تاستابانداپ تاپجىلماستان وتىراتىن. جەتەكشى ۇستازى قوساعىن ەرتەرەك جەر قوينىنا جونەلتكەن، قىستا شاشىن جالبىراتىپ باس كيىمسىز، شىلدەنىڭ ىستىعىندا قولپىلداعان كەڭ پلاششپەن جۇرەتىن اپەندە كىسى ەدى. دۇنيەنىڭ قىزىعىنان، قىزۋىنان، قاڭقۋ سوزدەن باز كەشىپ، عىلىم جولىنا شام الىپ ءتۇسۋ قيامەتىن ۇيرەتتى. مىڭجاسار شۇعىلدانىپ ءجۇرىپ فەرم تەورەماسىنىڭ وڭاي جولمەن شەشىلەتىن كوزىن تاۋىپ، كانديداتتىعىن قورعادى، كافەدراعا دوسەنت بولىپ قالدى. الدەبىر جۇڭگو ءبىلىمپازىنىڭ وسىدان مىڭ جىل بۇرىن ايتقان تەورەماسىن ماتەماتيكالىق جولمەن شەشەمىن... دالەلدەيمىن، كەلەر ۇرپاققا توقەتەرىن ۇسىنامىن... دەپ ءجۇرىپ سامايىنا اق قىراۋ ءتۇسىرىپتى، كوزىنىڭ اينالاسىن، ماڭدايىن ورمەكشى تورىنداي ءاجىم سىزىپتى. كىتاپحانادان كەشتەتىپ شىعىپ كەتىپ بارا جاتقاندا، ويدا جوقتا، كەزدەيسوقتا مەكتەپتە بىرگە وقىعان جولداسى ۇشىراسا كەتتى. الگى ەكى بەتىنىڭ قىزىلى شىرايلانىپ، ديلانىپ سەمىرىپ الىپتى: «اۋ، سەنى ەلدەگى جۇرت سارعايعان كىتاپتاردى وقىپ تاۋىسامىن دەپ ءجۇرىپ ميى اشىپ، ماڭگۇرت بولىپ كەتىپتى دەپ ەدى... قالايسىڭ؟.. ۇيلەندىڭ بە؟..» — دەپ جاعادان العانداي قىسقانى، قاراپتان-قاراپ ۇيالعانى. سوندا بارىپ ءوزىنىڭ عىلىم جولى، فەرم تەورەماسى دەپ ءجۇرىپ باسقا جۇرتتان مۇلدە وقشاۋلانىپ، كىسىكيىك مىنەز اشىپ، ەركەكقوس تىرشىلىككە اجەپتاۋىر مالدانىپ جۇرگەنىن ءبىر-اق ءبىلدى. «بولماس» دەدى، جولداسىنىڭ الگى ءسوزى جانىنا باتىپ كەتتى، جۇرەگىن تۇرشىكتىردى. ويىنا وت تۇسكەندەي كۇرت وزگەرىپ، ءجۇرىس اشىپ، سيراعى سىقىرلاپ ءجۇرىپ وسى زاۋرەمەن تانىستى. وتىرىڭقىراپ قالعان ءبىرتوعا، سىپايى، سابىرلى قىزدى كىتاپحانادا ۇشىراتقان؛ اقىنجاندى، دۇنيەنىڭ ءبارىن كوتەرىڭكى كوڭىلمەن، كوگىلدىر بوياۋمەن قابىلداپ ۇيرەنگەن بويجەتكەن مىنەزگە باي بولىپ شىقتى. قولتىعىندا پاپكەسى، اۋزىنان ءسوزى، قوينىنان ءبوزى ءتۇسىپ تۇنجىراعان جىگىتتى «ءا» دەگەننەن ءوزى بيلەپ-توستەدى. «كينوعا كىرىپ شىعايىقشى»، — دەدى. قوساقتاسىپ كينودان شىعىپ، ءۇنسىز-تۇنسىز قاپتالىندا كەلە جاتقان ازاماتقا «ەرتەڭ تۋعان كۇنىم ەدى، قولىڭىز بوس بولسا كەلىڭىز»، — دەپ ادرەسىن بەردى. قىزدىڭ تۋعان كۇنىن تويلايمىن دەپ وتىرىپ ىشكىلىككە ۇيرەنبەگەن باسى شامالاپ قىزىپ قالىپ، كىسىگە ءسوز بەرمەي، سامبىرلاپ سويلەپ، قولىن سەرمەلەپ، جۇڭگو عۇلاماسىنىڭ تەورەماسىن جىر عىپ ايتىپ، كەشكە جينالعانداردىڭ ىعىرىن شىعارىپتى... نە دەگەنىن، قولىن قالاي سەرمەلەگەنىن... ءبىرىن بىلسە، ءبىرىن بىلمەيدى... ەرتەسىنە بەتىمەن جەر باسقانداي بولىپ ۇيالىپ قىزدىڭ قاراسىن كورگەننەن بۇرىلىپ جۇرە بەرگەن ەدى. زاۋرە داۋىستاپ كىدىرتتى، جۇمساق قولىمەن جىگىتتىڭ قولىن قىستى، كۇلىمدەي ءتىل قاتتى.
— ەشتەمە ەتپەيدى، — دەدى.
«ەشتەمە ەتپەيدىمەن» ءجۇرىپ قالا ىرگەسىندەگى زاۋرە قىزدىڭ ۇيىنە بارىپ، اتا-اناسىنىڭ الدىنان ءوتتى، تاۋ باۋرايىنان بۇلت تومەندەپ، نوسەر جاۋىن سۇمەكتەپ كۇز باستالعان كەشتە ۇيلەنەتىن بولىپ ۋادە بايلاستى. قىز ءۇيىنىڭ ىستىق تۇشپاراسىنا اۋىز كۇيدىرىپ وتىرىپ «اپتادان بەرى كىتاپحاناعا باس سۇعا المادىم-اۋ»، — دەپ ۋايىم شەكتى. ۇيلەنەتىن مەرزىمىن ايتىپ ەلىنە حات جازعان ەدى، بىرەۋ سەنىپتى، بىرەۋ «ادەيى جازىپ وتىر» دەپ مازاق ەتىپتى. تويىنا بەكبەرگەن ەسىمدى اربا ايدايتىن جاماعايىنى كەلدى. ءبىر جارىم تاۋلىك پويىز ۇستىندە ءىنىسىنىڭ تويىنا ارناپ ۇزاق ولەڭ جازىپتى، سول ولەڭىن داۋىستاپ وقىپ، ساقالىن جەلپىلدەتىپ جۇرتتى قارىق ەتتى. از ايت، كوپ ايت، ءوز ومىرىنە، شاعىن ەكى بولمەلى ۇيىنە وزگەرىس ەندى. بۇرىندارى كىتاپ، قاعاز، گازەت شاشىلىپ جاتاتىن سالقىنداۋ سىز ۇيگە جىلى پەرىشتە ەنگەندەي سەزىلىپ، كوڭىلىنە مازداعان شوق قوزداتىپ، جانعا جايلى، جىلى ۇياعا اينالدىرىپ جىبەردى.
بۇرىندارى ۋنيۆەرسيتەتتەن شىعا سالىپ كىتاپحاناعا بۇرىلاتىن جازعان باسى ەندى قيسايىپ ۇيىنە بۇرىلاتىندى شىعاردى، قاشان زاۋرەسىنە جەتكەنشە اسىعادى. «نە ىستەپ جاتىر ەكەن، توركىنىنە كەتىپ قالمادى ما ەكەن؟» — دەگەن وي كوڭىلىن قۇرتشا كەمىرىپ، دەگبىرىن الىپ، دەدەكتەتىپ قوياتىنىن بىلمەپتى. جان قالتاسىنان كىلتىن سۋىرىپ، ەسىكتى اشىپ كىرىپ كەلگەن مەزەتتە زاۋرەسى الدىنان شىعىپ، كۇلمەڭ قاعىپ، بۇرالىپ قۇشاعىنا كىرەدى. قىلىقتى كەلىنشەكتىڭ نازدانا سويلەگەنى، اس ۇيدەگى مۇزداتقىش پەن ۇستەلدى كۇنارا ءار بۇرىشقا سۇيرەلەپ ورنىن وزگەرتكەنى، «مىنانى ىستەدىم... مىنانى تىكتىم...» دەپ ءۇي تىرشىلىكتەرىن ايتىپ بەرگەنى ازاماتتىڭ جۇرەگىن جىلىتىپ، ىشپەي-جەمەي ماس ەتەدى، ىشپەي-جەمەي ەسەڭگىرەتەدى. ءبىرىن-بىرى ءسۇيىپ قوسىلعان جۇبايلاردىڭ ءومىرى جەر ءۇستىنىڭ جۇماعى ەكەن-اۋ دەپ ەلجىرەيدى. قار كەتىپ، كوشە بىلجىراپ ەرىپ جاتقاندا جۇرەگى كوتەرىلگەندەي بولىپ دارىگەرگە كورىنىپ قايتقان زاۋرە ەسىكتەن ەنەر-ەنبەستەن ارقاسىن بوساعاعا سۇيەپ، يەگىن انتەك كوتەردى.
— بويىما بالا ءبىتىپتى، — دەدى نۇرلانا جىميىپ، — بىلگىش دارىگەر ايتتى: «كۇيەۋىڭىز بەن اراڭىزدا جاس ايىرماشىلىق مول، نارەستە — ەلدەن اسقان زەرەك ۆۋندەركيند بولادى» دەدى.
مىنا حاباردى ەستىگەن مىڭجاسار جانارىنىڭ وتى جانىپ جايراڭداپ قۋاندى، ناقا قيىن تەورەمانى تەكسەرىپ شەشكەندەي شالقىپ تاسىدى. «شامپان اشىپ ىشەيىكشى»، — دەدى. كەلىنشەگى بويىنا نارەستە بىتكەننەن باستاپ ىشكىلىك ىشۋگە بولمايتىنىن، جۇيكەسى شارشاماۋىن، وقىس ۇرەيدەن اۋلاق ءجۇرۋىن ايتىپ ءبىراز ءدارىس وقىدى. «ماقۇل عوي، دۇرىس قوي» دەۋمەن وتىرىپ شامپاندى جالعىز ءوزى تاۋسىپتى، ءتۇن ىشىندە كوشەگە شىعىپ، تولىپ تۋعان اي استىندا ارمانسىز سەيىلدەپ ورالدى. ايتسە دە، ايەلىنىڭ اياعى اۋىرلاعالى بەرى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، تىم كۇيگەلەك، بولماشى نارسەگە شىرت ەتە قالعىش، تۇككە تۇرعىسىز نارسەدەن كوڭىلى قالعىش بولىپ ابدەن سانسىرادى، ءوزىن-وزى ۇعۋدان قالدى.
«قىرىققا شىققاندا پايدا بولعان كىشكەنتاي نەمە جارىق دۇنيەگە امان-ەسەن كورىنسە ەكەن».
«دۇنيەگە كەلگەن نارەستەنى بۇل كۇنگى بىلگىش دارىگەرلەر وڭاي-وسپاق اۋرۋعا، وقىس دەرتكە بەرە قويمايتىن سەكىلدى عوي».
«زاۋرە مەن ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدى، سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى بۇرىنعىدان بەتەر جىمداستىرا تۇسەتىن اق جول الدانىش بولدى عوي بۇل دا، كورسەتكەنىڭە مىڭ دا ءبىر ءتاۋبا».
وسىنداي تولعانىستان كەيىن توسەگىندە سان دوڭبەكشىپ، جانىندا اقىرىن پىسىلدىپ ۇيىقتاپ جاتقان كەلىنشەگىن وياتادى. زاۋرە مازاسى كەتىپ شىتىنا قالادى. «نە بولدى ساعان؟» — دەيدى كەيىستى ۇنمەن. «دۇيسەنبى كۇنى دارىگەرگە باراتىنىڭدى ۇمىتىپ كەتپە». «ۇمىتپايمىن، نەسىنە بەكەر ۋايىم قىلا بەرەسىڭ، ءوزىم دە انا بولۋدىڭ، نارەستە كۇتۋدىڭ جايىن بىلەمىن عوي»، — دەپ زاۋرە رەنجي ءتىل قاتادى. تەرەزەدەن قۇيىلىپ تۇسكەن اي ساۋلەسى اق سەيسەپكە شاعىلىپ بولمە ءىشىن اپپاق قىلىپ جىبەرىپتى، شام جاقپاي-اق گازەت وقۋعا بولاتىنداي. كەلىنشەگى تاماعىن كەنەپ جەڭىل كۇرسىندى. «دارىگەرلەردىڭ ەسەبىنەن كوپ ەرتە قيمىلدادى، ارى-بەرىدەن تەپسىنگەندە بۇيرەگىمدى ەزىپ جىبەرە جازدايدى»، — دەپ مۇڭىن شاعا سىرلاسادى. «ەرتە قيمىلداسا ەتى ءتىرى بولايىن دەگەنى عوي، ازعا شىدا»، — دەپ مىڭجاسار كەلىنشەگىنە مەدەت بەرە سويلەيدى. «قايدام... ەرتەرەك بوسانسام ەكەن... قينالىپ كەتتىم ابدەن».
قايدام؟!
كەلىنشەكتىڭ مىنا سوزىندە، «ءسوزى ەمەس-اۋ، سول ءسوزدىڭ تەرەڭ استارىندا اۋىزبەن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن، ءسىرا، مۇڭ، ۋايىم جاتقانداي. الگى ۋايىمدى مىڭجاسار جۇرەگىمەن سەزەدى. اي جارىعىنا ءجۇزىن توسەپ كوپكە دەيىن تاپجىلماستان ويلانىپ جاتادى، قىبىر ەتىپ اۋناۋعا «كەلىنشەگىنىڭ مازاسىن الامىن با» دەپ قورقادى، جوتەلگىسى كەپ اۋزىن كورپەگە تىعا تۇنشىعادى. ماساسى ىزىڭداپ مازانى العان سارى جاز باستالدى. نە بالەسىنىڭ بارىن كىم بىلگەن، بۇرىنعى جىلدارى قاقتىڭ سۋىندا، وزەن مەن كول جاعاسىندا گۋلەي ۇشىپ جەتىلەتىن كوكالا ماسا بۇل زاماندا قالا ۇيلەرىنە كىرىپ الىپ تۇنىمەن ىزىڭدايدى. شاققان جەرى قىزىل ءدارى تيگەندەي اپتاعا دەيىن اشيدى. بەس قاباتتى ءۇيدىڭ استىندا ءوسىپ-ونىپ جاتقان سەكىلدى. مىڭجاسار كەش بولسا ءۇيدىڭ تەرەزەسىن تۇمشالاپ، جالعىز ماسا كورسە ءىش كيىمشەڭ ارباڭداپ قۋالاپ ءجۇرىپ ولتىرمەي قويمايدى. زاۋرەنىڭ ۇيقىسى تاعى شالا بولاتىن شىعار دەپ ىشتەي ۋايىمدايدى. بازاردا ءبۇيىرى بۇلتيعان سارى قاۋىننىڭ كوبەيگەنى كۇزدىڭ تۇسكەنى. ءسولى سورعالاعان، ءيىسى تاناۋ جارعان شيكىل قاۋىندى ۇيىنە ءجيى اكەلەدى. ستۋدەنتتەردى كۇزگى اۋىل شارۋاشىلىق جۇمىسقا جونەلتىپ جاتقان كەز، «كەلىنشەگىمنىڭ اياعى اۋىر ەدى، ورتا جاسقا كەلگەندە كۇتكەن قىزىعىم»، — دەپ دەكاندى مازالاپ ءجۇرىپ ەلدەگى جۇمىسقا بارماي، قالادا قالدى. زاۋرەنىڭ ءسولدى ەرىنى شىرەپ پىسكەن ورىكشە ۋىلجىدى. قالانىڭ قاپىرىق اۋاسى سالقىندادى، ماساسى ازايدى.
كافەدرادا تاپجىلماي قاعاز كوشىرگەن مىڭجاساردىڭ ويدا جوقتا جۇرەگى سىزداي اۋىرىپ، اۋزىنا تىعىلىپ تىنشىتپاعانى. جۇگىرە شىعىپ ماشينە ۇستاپ ۇيىنە جەتكەن. ەسىگىنە قاعاز قىستىرۋلى، تاني كەتتى. زاۋرەنىڭ جازۋى. «اياق استىنان تولعاق قىسىپ، بالا بوساناتىن ۇيگە اكەتتى، ۋايىم ەتپە، تەلەفون سوعامىن»، — دەپ جازىپتى. ۇيگە ەنگەنى بولماسا ويى تۇزدە — بالا بوساناتىن ەمحانادا. اسقا زاۋقى سوقپاي، ارى-بەرىدەن تىقىرشىپ، جارالى اڭداي مىسىقتابانداپ باسىپ ءجۇرىپ-جۇرىپ سىرتقا سىتىلدى. ەسىك الدىندا بوسقا ادىمداپ جانى جاي تاپپاي ۇيىنە قايىرا ەنەدى، تەلەفون كۇتەدى. ءالى كۇنگە ولە قويماعان جالعىز ماسا ىزىڭداپ جەلكەسىنە قوندى، شارت ۇرىپ كوزىن جويدى.
ءتۇن ورتاسى اۋا تەلەفونعا ءتىل ءبىتتى. ارعى جاعىنان ەستىلگەن ايەل داۋىسى: «ءسۇيىنشى، كەلىنشەگىڭىز بوساندى، قىز تاپتى»، — دەيدى. قۋانعاننان مىڭجاساردىڭ كوزىنەن جاس ىرشىپ كەتتى. «مەيلى، — دەدى، — قازىرگى قاعىنعان زاماندا ۇلى نە، قىزى نە، قايتا قىز بالا مەيىرىمدى بولادى، امان جەتىلىپ، شاعىن وشاعىمىزدىڭ وتىن مازداتا جاقساڭ قانەكەي!» قۋانىش كىسىگە قانات بىتىرەدى دەگەن راس ەكەن، ءتۇن ىشىندە جاڭالىعىن ايتىپ رەكتورعا تەلەفون سوعىپتى، جوراسىن شىرت ۇيقىدان وياتىپ، زارەسىن ۇشىرىپتى، الىس اۋىلداعى اربا ايدايتىن بەكبەرگەنگە «كەلىنىڭىز بوساندى، ەرىنبەي، اۋليەلى جەردەن بەسىك الىپ كەلىڭىز»، دەپ ۇزارتا سوزىپ حات جازىپتى. كۇن شىعا باسىنىڭ قايدا، اياعىنىڭ قايدا قالعانىن بىلمەي، ەدەندەگى تىقىر كىلەم ۇستىنە مۇرتتاي ۇشىپ دومالاپتى، تۇسكە دەيىن تاستاي قاتىپ ۇيىقتاپتى.
زاۋرەنى اۋرۋحانادان شىعارىپ الامىز دەگەن كۇننىڭ ەرتەسىنە، تاڭ الاكەۋىمدە جۇيرىك پويىزبەن الىس اۋىلدان بەسىك ارقالاپ بەكبەرگەن اعايىنى جەتتى. «تۇركىستاننىڭ مولداسى بەسىككە بايلايتىن بويتۇمار جاساپ بەرەمىن دەپ ءبىر ايلىق پەنسيامدى الدى»، — دەيدى. «ول بويتۇماردى قايتەسىڭ؟!» دەپ بۇل تاڭ قالدى. «ءپالى دەگەن، بويتۇماردى تاققان نارەستەگە كوز تيمەيدى، بالە-جالادان ساقتاپ جۇرەدى»، — دەيدى بەكبەرگەن ناقا بالا تاعدىرىن الدىن الا بولجاپ بىلگەن ساۋەگەيشە كوسەمسىپ. «ايتپاقشى، بەسىكپەن قوسا باياعى باباسىنان قالعان كەۋدەشە توندى اكەلدىم، ءسابيحانادان شىققان كەزدە جالاڭاش دەنەسىن سول تونمەن وراپ الساق باباسىنا تارتىپ كورىپكەل بولادى»، — دەيدى. مىڭجاسار: «قايداعىنى ايتپاي قويىڭىزشى»، — دەيدى. مىنا ءسوزدى ەستىگەن بەكبەرگەن باسىن باۋىرىنا الىپ موڭكيدى «اگار، ءسابيدى تونعا وراماساڭدار، وسى ءقازىر وكشە ءىزىمدى اينالىپ قايتىپ كەتەمىن»، — دەپ وكپەلەيدى. مىڭجاسار امال جوق، ماقۇل جۇگىنەدى.
ءسابيحانادان نارەستەنى شىعارىپ الۋعا تاكسي جالدادى. قولىندا قاعازعا وراعان باباسىنىڭ كەۋدەشە تونى، قۇشاعىندا گ ۇلى، تاعى ءبىر تۇيىنشەگى بار، ارتىنىپ، سۇمەك تەرگە مالشىنىپ جەتكەن ەدى. اۋىزعى ۇيدە اق حالات كيگەن كۇتۋشى ايەل «ءسۇيىنشى!» دەپ شاعىن كورپەگە وراعان نارەستەنى الدىنا تارتقانى. بۇل بوپەسىن «تونعا ورايمىن» دەپ اياق استىنان شات-شالەكەيى شىقتى. كەزەكشى ايەل رەنجىدى.
دارىگەرىمەن قوشتاسىپ بەرى بۇرىلعان زاۋرەنى بايقادى، تارالىپتى، بەتىنىڭ قىزىلى ازايىپ، تال شىبىقتاي بۇرالادى. «تونى نەسى، ەسكىلىكتى جاعالاپ ءجۇرىپ ءسابيىمىزدى اۋىرتىپ الارمىز»، — دەدى. مىڭجاسار وزەۋرەپ بولماعان سوڭ، اقىرىندا امالسىز كوندى. جايالىقتىڭ سىرتىنان اق جارعاق تون كيگىزىلدى، اياق استىنان نارەستە شىرىلداپ جىلاپ ءسابيحانانى باسىنا كوتەردى.
بۇلار تىرەسىپ-ۇشقاسىپ سىرتقا شىققاندا كوردى، كۇز اسپانى الاسارىپ، دىم بۇركە باستاپتى. كۇتۋشى ايەلگە العىسىن ايتىپ، قوشتاسىپ، دابىرلاسىپ ماشيناعا تاقادى. شوفەر جىگىت لىپىلداپ ارتقى ەسىكتى اشىپ قىزمەت قىلادى. مىڭجاسار مەن زاۋرە ارتقى وتىرعىشقا تىزە ءتۇيىستىرىپ قاتار جايعاستى.
مىڭجاساردىڭ ويىندا دانەمە جوق، اسىپ-تاسقان قۋانىشتان وزگە نە بولسىن-اۋ!.. كەلىنشەگىنىڭ قولىنان قومپيتا ورالعان نارەستەنى الدى. زاۋرە ءماز. «ءتۇسىرىپ الما، ەبەدەيسىزىم»، — دەيدى كۇلىپ. قىرىقتان اسقانشا ەركەكقوس ءجۇرىپ كوڭىلى توڭازىعان، جاس ءيىستى ساعىنعان بايعۇس باسى نە ازىلگە دە شىدايدى، ىشتەي كۇپىنىپ بولىپ-تولادى. جەڭىل ماشينە سۋ اسفالتتىڭ بەتىمەن سىناپشا سىرعيدى. قىزىعۋ سەزىمى ەركىن بيلەپ، تاعاتىن تاۋسىپ الدىنداعى تونعا ورانعان نارەستەنىڭ بەتىن اشىپ قاراعان ەدى. نە بولعانىن بىلمەيدى تەگى.
جۇرەك باسى ءدىر ەتتى. قورقىپ كەتتى. قۇنداقتاعى... نارەستەنى... «نارەستە» دەۋگە اۋزى بارمايدى، ءتىلى كۇرمەلىپ، قولىنان ءتۇسىرىپ الا جازدادى. جون ارقاسىنان سۋىق تەر قۇيىلىپ قالش-قالش تىتىرەدى. قاپتالىندا تىزەلەسىپ وتىرعان كەلىنشەگى مۇنىڭ جۋعان شۇبەرەكتەي وڭىپ شىعا كەلگەن ءتۇرىن كورىپ ءۇنى وقىس شىقتى. «نە بولدى ساعان؟» — دەدى، ءسويتتى دە قۇنداقتاعى كىشكەنتايدىڭ بەتىن اشىپ يتىنە ءۇڭىلدى.
— اھ! — دەگەن داۋىسى شىعىپ كەتتى.
ەسىنەن تانعان كىسىگە ۇقساپ كوز شاراسى شاتىناپ، شالقالاپ قۇلاپ بارا جاتتى. مىڭجاسار تىزەسىندە كولدەنەڭ جاتقان قۇنداقتاۋلى سۇمدىقتىڭ بەتىن جابا بەردى. ءۇنى وقىس شىقتى. «توقتات ماشينەنى، كەرى بۇر، ءسابيحاناعا قايتا بارامىز!» — دەدى. الەم-تاپىرىق ەستىلگەن ءوز ۇنىنەن ءوزى شوشىندى. ماشينە ىشقىنىپ كەرى بۇرىلدى، سالىپ-جەتىپ ماناعى ءسابيحانا الدىنا قايىرا كەلىپ قالت كىدىردى.
جاڭبىر تامشىسى ىرىلەپ جاۋا باستاپتى. مىڭجاسار ءلام دەمەستەن، ەڭكەڭدەي باسىپ، قۇنداقتاۋلى سۇمدىقتى الدىنا ۇمتىلدىرا ۇستاپ، كەۋدەسىنە تيگىزبەي، باسقىشتان جالعىز مارتە ىرعىپ قاقپاعا جەتتى، ىشىنەن ىلىنگەن پالاتا ەسىگىن سولقىلداتا سوقتى.
— كەزەكشى كەيۋانانى شاقىرىپ بەر! — دەپ كۇللى اۋرۋحانانى باسىنا كوتەردى. كەڭ كوريدور كۇڭىرەندى. قاسىندا اققا ورانعان كوزىلدىرىكتى دارىگەرى بار كەزەكشى كەيۋانا كەلىپ جەتتى. جانارىندا ءۇنسىز ساۋال.
— ءسىز ماعان نە بەرىپ جىبەرگەنسىز؟ — دەدى مىڭجاسار بوتاداي بوزداپ. — ءوزىڭىز الىڭىز!.. — اشىپ كورىڭىز نانباساڭىز!.. — ەسىنەن اداستى دەپ تۇرمىسىز؟..
كەزەكشى كەيۋانادا ءتىل جوق، نە بولعانىن تۇسىنبەي، مىنا كەلىپ تۇرعان، داۋىسى اجەپتارقى شىعىپ، جانارى اتىسىپ قالشىلداعان جىگىتكە نە دەرىن بىلمەي، قولىن سوزىپ، قۇشاعىن اشا بەردى. نارەستەنى قۇنداقتاۋلى كۇيىنشە كوتەردى. قاسىنا ەرىپ كەلگەن دارىگەر ايەل اق سەيسەپتى ساۋساعىمەن ءىلىپ بەتىن اشتى. ىشىنە ءۇڭىلدى، كوزىلدىرىگىن قولىمەن سۇرتكىشتەدى. «ازامات، قىزىلشاقا كورمەپ پە ەدىڭىز؟... — ءوز سابيىڭىزدەن ءوزىڭىز وسىنشا قورىققانىڭىز قالاي؟» — دەپ كەيي سويلەپ، قۇنداقتاۋلى كىشكەنتايدى كەسە-كولدەنەڭ تارتتى.
«مەن... مەن... قايدان بىلەيىن؟..» — دەپ مىڭجاسار اق سەيسەپتىڭ ۇستىنە قورقاسوقتاي كوز سالعان. — و، توبا!.. دەدى ىشىنەن، «الگىدە عانا قۇنداقتا جاتقان قىزىلشاقا بەيكۇنا كىپ-كىشكەنتاي نارەستە ەمەس، جانارىنان... بوي-باسىنان... ساۋلە شاشقان بالەلى سۇمدىق ەدى عوي!.. سەنەيىن بە، سەنبەيىن بە؟» دەگەن كىسىشە ۇرەيىن باسىپ، بويىن بيلەپ وراۋلى ءسابيدى قولىنا الا بەردى.
«الماستىرىپ جىبەردى دەپ ويلاعانسىز عوي، ءسىرا، بىزدە ونداي وراشولاق ىستەر بولمايدى، ازامات، ابىرجىمەي، قايداعانى قوقسىتپاي الىپ كەتىڭىز، الىڭىز!..»
مىڭجاسار سولبىرايعان كۇيىنشە قۇنداقتاۋلى نارەستەنى قايىرا قولىنا الدى، ەسسىز ىرجيىپ كەرى بۇرىلدى، تەڭسەلىپ كەتىپ قۇلاپ قالا جازدادى. كۇتۋشى كەيۋانادان كەشىرىم سۇراۋدى دا ۇمىتىپتى. سولبىرايعان كۇيىنشە ءسابيحانادان شىعىپ جۇرە بەرىپتى. جاۋىن تامشىسى ىرىلەپتى. جەلكەسىنە، بەتىنە تىرس-تىرس تيەدى. قۇنداقتاۋلى ءسابي سالقىن جاۋىن بەتىنە تيگەندە كادىمگىدەي تىرجيىپ تىتىركەنەدى، پىسىلداپ-ىسىلداپ جانارىن اشىپ، الدەنەدەن جيىركەنەدى. شوفەر جىگىت ەسىك الدىندا تىقىرشي كۇتىپ تۇر ەكەن. ەسىكتى اشىپ، ىشكە ەنگىزدى، كابينانى سارت جاپتى. الگىندەگى وقىس اسەردەن ءالى ايىعا الماي، سۇرلانىپ ءبىر ۋىس بوپ ءبۇرىسىپ وتىرعان زاۋرە كۇيەۋىنە ءتىلسىز ۇرەيمەن جاۋتاڭداي قارادى. قۇنداقتاعى كىشكەنتايدان تىكسىنە قورقادى.
— جۇرەگىڭدى باس، — دەدى مىڭجاسار، — قورىقپا، بۇل جاڭاعى كورگەنىمىز ەمەس، كادىمگى ءوزىڭ تۋعان نارەستە وسى!
— الماستىرىپ جىبەرىپ پە سوندا؟
— جوق، الماستىرعان جوقپىز دەپ انت-سۋ ىشەدى، كوزىممەن كوردىم، كوز جەتكىزدىم، الگىدەگى سۇمدىق ەمەس، سەندىم، قورىقپا دەيمىن.
مىڭجاسار نارەستەنىڭ جارتىلاي اشىق جاتقان ءجۇزىن كوتەرىپ كەلىنشەگىنە كورسەتتى، قىزىلشاقا نەمە قارنى اشتى ما، كىشكەنتاي تاناۋىن پىسىلداتىپ، اۋزىن اشىپ ىڭگالاي جىلادى. زاۋرەنىڭ لوبلىعان جۇرەگى ورنىنا ءتۇستى.
قۇنداقتاعى بوپەسىنە قول سوزىپ، الدىنا الىپ، سول انارىن بوساتىپ، ساۋساق ۇشىنداي ءۇرپىسىن اۋزىنا سالدى. ەمىزە باستادى.
جەڭىل ماشينە سۇمەكتەگەن قارا جاۋىن استىندا سۋماڭداپ جۇيتكىپ كەلەدى.
«بۇل نە سوندا؟ الگىندە كورگەنىم ءوڭىم بە، الدە ءتۇسىم بە؟ — دەپ زاۋرە ۇرەيلەنە ويلادى. — قۇرساعىمدى شىرەتىپ، قانامدى جارىپ جارىق دۇنيەگە اكەلگەن نارەستە قۇشاعىما العاننان بويىمدى شىمىرلاتىپ، دەنەمدى بالقىتىپ، الپىس ەكى تامىرىمدى يىتپەس پە ەدى، ءيىسىنىڭ ءوزى تاناۋىمدى جاراتىن... اپتا بويى ەمىزگەن، ەمىرەنگەن، تەبىرەنگەن كىشكەنتاي ءسابيىمنىڭ ورنىندا... جاڭا الگىدە... سۇمدىق نارسە ەلەستەپ كەتكەن ەدى-اۋ... ماقۇل. مۇنىڭ كوزىنە قوس كورىنسىن-اق، باسى اينالىپ، شەكەسى ءتۇسىپ اۋىرىپ كەلە جاتىپ باسقا ءبىر پالەنى كورگەندەي اسەر السىن. سوندا ءداپ سول سۋرەت، سول سۇمدىق جانىنداعى مىڭجاسارعا اينى-قاتەسىز قايتالاپ كورىنگەنى قالاي؟ ءتىفا!.. ءتىفا!.. ءتىل-اۋزىم تاسقا. اسپان استى اۋىسىپ، ازون قاباتى جۇقارىپ، اۋا وزگەرىپ جاتقان كەزدە كوز الدىڭا دۇنيەنىڭ نە سۇمدىعى ەلەستەيدى دەۋشى ەدى، سول پالەلەر بەيكۇنا ءسابيدى جاعالاپ ءجۇر مە؟! «وسىنى ويلاعان زاۋرە قاپتالىندا ورامالمەن تەرىن ءسۇرتىپ الەكتەنىپ كەلە جاتقان كۇيەۋىنە بۇرىلدى. «بەكبەرگەن قاريا اۋليەلى جەردەن بويتۇمار اكەلدى دەپ ەدى مانا، اكەلشى بەرى، بوپەمىزدىڭ بىلەگىنە تاعىپ قويالىق».
مىڭجاسار كەلىنشەگىن جاڭا كورگەندەي جانارىن اشىپ-جۇمىپ قارايدى، ەبەدەيسىز، ەرسىلەۋ ىرجيادى. دەرەۋ ءتوسقالتاسىنا ساۋساعىن جۇگىرتىپ، الدەبىر تۇيىنشەكتى سۋىردى. ءتۇيىنىن شەشىپ، وراۋىن جازىپ ءۇشبۇرىشتى، جۇرەكشە ەتىپ تىككەن ماساتى بويتۇماردى العانى بولماسا، بالانىڭ بىلەگىنە تاعىپ ۇلگەرمەدى. ماشينە كوشەلەردى ارالاپ جۇيتكي سۋماڭداپ ءۇيىنىڭ الدىنا جەتكىزىپ ەدى.
ەسەپ ايىرىسىپ، ەسىك اشىپ بايەك بولىپ قۇلدىراڭداپ جۇرگەن مىڭجاساردىڭ جۇرەگى جاڭا ورنىنا تۇسكەن. باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلىپ كەلە جاتقان كەلىنشەگىن سۇيەمەلدەپ مايماقتانا باسادى. بالا كوتەرگەن ايەلدىڭ قوس قاپتالىنا كەزەك شىعادى. پاتەرىنىڭ الدىنداعى شاعىن الاڭشادا الدەكىم قاراۋىتادى. «اۋ، ەرتەڭگىسىن قوشتاسىپ جولعا شىعىپ كەتكەن بەكبەرگەن بولماعاي دەپ ويلاعانى سول، الگى سورايعان ەركەك بەرى بۇرىلىپ داۋدىراپ سويلەپ قويا بەردى.
— ۆوكزالدان قايتىپ كەلدىم، — دەيدى، — نارەستەنى كورمەي كەتسەم «قانداي ەكەن» دەپ سۇراعان اعايىنعا نە ايتار ەدىم، سالقىن سىرا ارقالاپ ورالدىم.
— اۋىلعا جۇرمەي قالعانىڭىز وڭدى بولدى-اۋ ءوزى، — دەپ مىڭجاسار اكەسى ءتىرىلىپ كەلگەندەي قۋاندى. — مولتەك داستارحان جايىپ شىلدەحانا جاسايتىن بولدىق.
ءۇي ءىشى كۇڭگىرلەپ، دابىرعا تولىپ، قابىرعاسى كەڭىپ جۇرە بەرگەندەي. زاۋرە جىلدام قيمىلداپ قازان كوتەردى، ءسابيىن شومىلدىردى، ەسىك پەن تەرەزە الدىن سۋلى شۇبەرەكپەن ءسۇرتىپ شاڭىنان ارىلتتى. ءسابيحانادان شىقپاي تۇرىپ كۇيەۋىنە جازىپ ءدارىحانادان، تۇز، جايالىق العىزىپ قويعانى وڭدى بولىپتى. ەمىزىكتى عانا ۇمىتىپتى. مىڭجىسار جەڭىل كيىنىپ جاقىن جەردەگى ءدارىحاناعا باس سۇعىپ ەمىزىكتىڭ نەشە الۋانىن الىپ كەلدى. تاماق پىسكەن كەزدە زاۋرەنىڭ جوعارعى وقۋ ورنىندا وقيتىن ءسىڭىلىسى قوڭىراۋ شالدى. مىڭجاساردىڭ بىرگە ىستەيتىن ەكى جولداسى باس سۇقتى. ءسۇرى مەن جاس ەتى قوسىلىپ جاسالعان اقتاماق اس ۇستىندە شىلدەحانا ءانى ايتىلىپ، ءدامدى سۇحبات ءوربىدى. بەكبەرگەننىڭ جانارى شوقتاي جايناپ، دوبال ساۋساعىمەن دومبىرانى تىڭقىلداتتى، قاي-قايداعى مۇڭلى ماقامعا سالعانى. كوكتەمدە كەلەگە تۇسكەن بۋراشا بۇرقىلدادى، كومەيىنەن سۋ قۇيىلعانداي لىقىلدادى.
«جوقتاۋ ما بۇل، كوڭىلدى كەشىمىزدى بۇزعان نەعىلعان ادامسىڭ؟» — دەپ قىزىپ قالعان كانديدات ولەردەي وڭەشتەندى. «جارقىنىم، ءتۇن ورتاسىندا ءۇيىڭدى باسىڭا كوشىرە بەرمە، اڭىراقايدىڭ دالاسىندا جۇرگەن جوقسىڭ». «بالدىزجانمەن بيلەسەم قايتەدى؟..» — دەپ بۇل قوپاڭداپ تۇرىپ، ستۋدەنت قىزعا ۇمتىلا بەرگەندە تاس ەدەنگە وڭباي قۇلادى. ءارى يتەرىپ، بەرى جىعىلىپ الەكتەنىپ ءجۇرىپ قىزىڭقى جورالارىن ازەر دەپ شىعارىپ سالىپتى.
بەكبەرگەن باسى تيگەن جەرگە اۋناي كەتىپ، جەرتوسەكتە دومالانىپ جاتىپ جامان قورىلدادى. مىڭجاسار الگىدە كوشەگە شىققان كەزدە كورگەن، اسپان استى اقشۋلان تارتىپ قار جاپالاقتاپ قۇيادى. مۇنشاما ءىرى، دىبىسسىز قۇيىلعان قار تاسقىنىن كورگەنى وسى. بەينە، جەر مەن كوك استاسىپ، ارالاسىپ كەتكەندەي، الدەقايدان، تىم جىراقتان قۇلاققا ءالسىز گۇرىل جەتكەندەي.
كوشەدەگى جاۋعان قارعا قاراپ، تەرەزە الدىنداعى جايداق ورىندىققا تىزە بۇگىپ زاۋرە وتىرعان. ءجۇزى سىنىق، شارشاعان سىڭايلى. ساماي شاشى بۇيرالانىپ بەتىنە ءتۇسىپ كەتىپتى. ءسال بۇرىلىپ، ەزۋ تارتىپ: «توسەگىڭىزدى بولەك سالىپ قويدىم، جاتىپ دەمالىڭىز»، — دەدى. «بولەك» دەگەن ءسوز ناقا كەۋدەسىنەن نۇقىعانداي اسەر ەتتى، ايتسە دە ايەلىنىڭ تۇنەمەسىنە، نارەستەنىڭ جىلايتىنىن ۋايىمداپ مۇنىڭ مازاسىن الماۋدى ويلاعانى شىعار دەپ ۇندەمەدى. سىلەلەپ شارشاعان ەكەن، سۇيەگى قيراپ توسەگىنە قۇلاپ ۇيقى ۇيىعىنا شىم باتتى.
ەرتەسىنە مىڭجاسار باسىن جاستىقتان جۇلىپ العان بويدا:
— تۇندە جىلاعان جوق پا؟ — دەدى.
— تاڭ الدىندا استى بىلعانىپ شامالى قىڭقىلدادى، ايتپەسە مازالاعان جوق، — دەدى زاۋرە.
مىڭجاساردىڭ مىنا ومىردەن بايقاعانى: ادام قىرىققا جەتكەنشە ۋاقىتى ءوتىپ بولمايتىنى، قاي ءىستىڭ دە ۇدەسىنە شىعا الاتىن سەكىلدى ەدى، ال، قىرىقتان استىڭ-اق، بەينە، قىر باسىنان ىلديتومەن جىبەرگەن ارباعا ۇقساپ، قاشان ويعا ۇرىپ قيراعانشا دوڭگەلەگى زىرقىراپ وتەدى ەكەن. دوڭگەلەنە باسىپ ەرتەڭگىسىن قۇلقىن سارىدەن ۋنيۆەرسيتەتكە كەلەدى، ميىنا ساباق كىرمەيتىن ستۋدەنتتىڭ كوزىن اشامىن، ۇلى ۇياتىن وياتامىن دەۋمەن اۋزى كوپىرىپ ابدەن دىڭكەلەيدى... عىلىمي كەڭەس بۇل كۇندە قىرعي-قاباق ايتىسسىز وتپەيدى... رەفورما، رىنوك — اشىلا سايراۋدىڭ زامانى، ءار كاللادى ءبىر قيال، عالىم اتاۋلى باسى بىرىكپەي مۇيىزدەسىپ ءسۇزىسىپ جاتقانى، مۇنداي توپالاڭنان «سوزدىك دۇرىس»، «كوكەيىمە قونادى» دەگەن ءپاتۋانى ەش ەستىمەيسىز، «ءمۇيىزىم قاعىلعانشا سۇزىسەمىن»، «مەنىڭ تۇجىرىمىم مۇلدە باسقا»، «قىرعيقاباق قاستاسامىن» دەگەن ءتۇرپى سوزدەن ءسۇرىنىپ جىعىلاسىڭ؛ سويلەي-سويلەي جاعى تالادى؛ سۇلەلەپ تۇرىپ ەرتەرەك جىلى وشاعىنا جەتكەنشە اسىعادى. ەكى كوزى ءتورت بولىپ ەسىككە قاراپ جولىن كۇتىپ وتىرعان زايىبىن ىشتەي ايايدى. اياعى اياعىنا جۇقپاي ءجىتى اياڭدايدى.
نارەستەنىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە اي جارىم بولعان. كۇندىزگى جۇمىستان شارشاپ كەلىپ، كەشكى اسىن جىلدام ءىشىپ، توسەگىنە قيسايعانى سول. تەرەزەدەن تولىپ تۋعان ايدىڭ اپپاق ساۋلەسى قۇيىلادى. پەردەنى ىسىرىپ جاپپاق ەدى، تۇرۋعا ەرىندى، ءسىڭىرىن سوزىپ سەرەيىپ جاتا بەردى. كەلىنشەگى تۋ سىرتىن بەرىپ، توسەكتەن اياعىن ءتۇسىرىپ ومىراۋىن اشىپ بوپەسىن ەمىزىپ وتىرعان. جازعان باسى كەل-قايت، كەل-قايت الاكۇلىك كۇيدە جاتىپ ۇيىقتاپ كەتىپتى. شەكەسى تۇسە شىڭىلداپ الاباجاق تۇستەر كورىپتى. شار ەتكەن وقىس دىبىستان شوشىپ وياندى.
باسىن جاستىقتان جۇلىپ الىپ قاراپ ەدى، كەلىنشەگى جۋعان شۇبەرەكتەي بوزارىپ ءبىر قىرىنداپ قۇلاپ بارا جاتتى. ۇرەي بويىن بيلەپ كوتەرىپ اكەتتى. قالشىلداعان كۇيى ۇمتىلىپ بارىپ زاۋرەنى سۇيەدى. «نە-ە-ە بولدى؟» دەۋگە ازەر ءتىلى كەلدى. كەلىنشەگى اتىسقان جانارىن اسپانداتىپ، كىرەرلى-شىعارلى ەسىن ازەر جيىپ سۇق ساۋساعىن بەزەدى، ەدەندە سۇلاپ جاتقان قۇنداقتاۋلى نارەستەنى مەگزەدى. مىڭجاسار توسەگىنەن سىپىرىلىپ ءتۇسىپ ەڭكەيە بەرگەن.
اق سەيسەپتىڭ اراسىنان باياعى سۇمدىقتى تاعى كوردى.
تۇلا دەنەسىمەن تىتىرەپ كەرى شەگىندى، ەڭبەكتەدى... سۇرىنە جىعىلدى... ەتپەتىنەن ءتۇستى... ءولدىم-تالدىم ازەر دەپ تەلەفون قۇلاعىنا جەتتى.
جەدەل جاردەم شاقىراتىن ساندى تابا السىنشى قانەكەي، ميليسيونەر جەكىپ ۇرىستى؛ «كەكەشتەنگەن قاي نەمەسىڭ؟» — دەپ ءورت سوندىرۋشىلەر ورە تۇرەگەلدى. «ءورت شىققان ءۇيدىڭ ادرەسىن ايت»، — دەپ. ساۋساعى قالتىراپ، ساناسى شاشىراپ ازەر دەپ تەلەفون سوقتى-اۋ، ايتەۋىر. تۇكپىر بولمەدە، جاتىن ۇيدە الگى قۇنداقتاۋلى سۇمدىق پەن ايەلى قالعان: الدەنە قىر-قىر ەتەدى: بىرەۋدى بىرەۋ قىلعىندىرىپ، بۋىندىرىپ جاتىر ما دەيدى، كەلىنشەگى جۇرەگى ۇشىپ ءجانتاسىلىم ەتىپ ۇلگەردى مە دەپ ۋايىم جەيدى. ەڭبەكتەپ بولسا دا ۇمتىلىپ جەتۋگە تىرىسادى، قارعا ادىم كوريدوردىڭ وسىنشا ۇزاپ كەتكەنىنە، ەركەك باسىمەن مۇنشالىقتى قورقىپ دارمەنى بىتكەنىنە وز-وزىنەن قورلانادى. جەر تىستەپ جاتىپ ەڭىرەپ جىلاپ جىبەرەدى.
ەسىكتى ءدۇرس-دۇرس ۇرىپ، قوڭىراۋ شالىپ دارىگەر كەلگەن ەكەن دەيدى. كەۋدەسىن كوتەرىپ، كوزىنەن اققان جاستى جەڭىمەن ءسۇرتىپ، كۇش جيناپ ىشقىنىپ كەلىپ ەسىكتى اشتى. اق حالاتتى ەركەكتى بوزارىپ تۇرىپ ىشكە وتكىزدى، ءلام دەمەدى، سوڭىنان ىلەستى.
ەدەندە جاتقان قۇنداقتاۋلى نارەستەنى ەڭكەيىپ كوتەرىپ العان دارىگەر بولعان وقيعانى، بارلىق قۇپيانى تابيعي تۇيسىگىمەن سەزدى. شاشىلعان توسەك ءۇستىن، ۇرەيى ۇشقان جاس انانىڭ، ۇسقىنسىز، سۇمىرەيگەن ءۇي يەسىنىڭ جاعدايىن جۇرەگىمەن قابىلدادى. تۇنجىراي ءتۇسىپ كۇبىر ەتتى. انىق ەستىگەنى جالعىز اۋىز ءسوز ەدى — «مەتامورفوزا!»
سوندا قالاي؟ جارىق دۇنيەگە كەلگەنىنە ءالى ەكى اي تولماعان قۋىرشاقتاي نارەستە قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا قالىبىن جويىپ وزگەرە قالماقشى ما؟ الدە قورىققانعا قوس كورىنەدى دەگەندەي، كوزىنە بوتەن بالا ەلەستەپ كەتكەنى مە؟ ءتىفا!.. ءتىفا!.. جىن-سايتاننىڭ بەتى اۋلاق.
مىڭجاسار سۇيرەتىلىپ كەلەسى بولمەدەگى كرەسلوعا ميلىقتاي باتىپ تىزە بۇكتى. دارىگەر جىگىت كەسەمەن اكەلىپ بەرگەن سالقىن سۋدى قىلقىلداتا جۇتتى. ىدىسىن قايىرىپ بەردى. كويلەگىنىڭ جەڭىمەن كولدەنەڭ كوسىپ سامايىنىڭ تەرىن ءسۇرتتى. پىشىراپ كەتكەن ويىن جيدى. قالاي ەدى؟ وقيعا نەدەن باستالىپ ەد ءوزى؟ جۇرەگى دىك-دىك ەتىپ، اۋزىنا تىعىلىپ، جۋىق ارادى باسىلا قويمادى.
ويپىرىم-اي، اۋەلگىدە ءتامپىش تاناۋى پىسىلداپ، تومپيعان ەكى بەتىنىڭ ءسۇت شۇقىرى ويىلىپ اق سەيسەپتىڭ ىشىندە ۇيىقتاپ جاتقان بەيكۇنا نارەستە ەلەستەر. كورە كوزگە الگى ءسابي كۇرت وزگەرەر. ايتۋعا اۋىز بارمايدى... قالاي ەدى... الگىدەگى تومپيعان، ۇلپىلدەگەن قول باسىنداي نارەستەنىڭ ورنىندا... ەرەسەك ادام سەكىلدى اقسيىپ كۇلىپ شىعا كەلەدى. كۇلگەن كەزدە سىزگە وتىرىك، بۇعان شىن: كوز جانارىنان شوق ۇشقىنداپ، قاسى قايقايىپ، ءسال بولماسا سويلەپ كەتەتىنگە ۇقسايدى. ءتىس شىقپاعان قىزىل يەك اۋزى كەڭ اشىلادى. بەينە، مەزگىلىنەن ەرتە ەسەيگەن، بۇرىن جەتىلگەن، ويىنداعىنى وقىپ بىلگەن كارتامىس كىسى قاراپ تۇرار. جانارى الماستاي جارقىلدار.
ەڭ سۇمدىعى بۇل دا بولماس. قۇنداقتاۋلى كىشكەنتاي كەرەمەت قاسىن كەرىپ، قىزىل يەگىن انتەك كوتەرىپ دىبىسسىز كۇلگەن كەزىندە جۇزىنەن اقشىل ساۋلە شىعاتىنداي. فوسفور جارىعى شاشىرايتىنداي. سول مەزەتتە الگى سۇمدىقتىڭ بەت-پىشىنى مۇقىم وزگەرىپ، قاراعان كوزى وڭمەنىنەن ءوتىپ، ايتىپ بولماس قورقىنىش سەزىمىن تۋعىزادى.
مىڭجاسار سەلك ەتە قالدى.
دارىگەر جىگىت قاسىنا كەلىپ قولىن يىعىنا اسىپتى، قالىڭ ۇيقىدان وياتقانداي بولىپتى.
— نەعىپ وتىرسىز؟ ايەلىڭىز ەسىن جيدى، نارەستەڭىز ءباز باياعى قالپىنا كەلدى.
— نە ىستەۋىم كەرەك؟ — دەپتى ساسقان ۇيرەك ارتىمەن جۇزەدىنىڭ كەرىن كەلتىرىپ. — ەندى قايت دەيسىڭ؟
— ەركەكسىز عوي، اپالاقتاي بەرمەي ەسىڭىزدى جيىڭىز، ونسىز دا كوپ اينالىپ قالدىم، كەتۋىم كەرەك.
— ەندى قايت دەيسىز؟
— ەركەك ەمەسسىز بە، ءوزىڭىزدى قولىڭىزعا الىڭىز دەيمىن، ايەلىڭىزدىڭ قاسىنا بارىڭىز.
— انا نارەستەنى قايتەمىز؟ — دەدى. قاپەلىمدە اۋزىنا تۇسكەنى وسى بولدى. «نارەستە» دەپ اياق استىنان جالتارىپ جالعان سويلەگىسى كەلمەدى. دارىگەر جىگىت قايتا يمانىنا قاراعان، ءجىبى ءتۇزۋ، زەرەك مامان ەكەن. وزگە جەڭىلتەك، جەل ەتەك شۇيكەباستىڭ ءبىرى كەلگەندە قاي-قايداعىنى قوپسىتىپ، ساۋالمەن ساستىرىپ، انىق يت ماسقاراسىن شىعارار ما ەدى؟! قۇدايىنا قاراعان ازاماتتىڭ تاپ كەلۋى مۇنداي جاقسى بولار ما!
كەۋدەسىنە قوس بىلەگىن ايقاستىرىپ، سوستيىپ تۇرىپ، بۇلارعا باسۋ ايتىپ، اقىلدىڭ اۋىلىنا يكەمدەپ، ءجون ءسوزىن ماعلۇمدادى.
— جاسىنا جەتپەي ەرتە ەسەيىپ، ەگدە پىشىنگە ەنەتىن سابيلەر بولادى. ميلليون جىلداردا ءبىر تۋاتىن فەنومەن دەپ كونە كىتاپتان وقىعانىم بار. مۇنداي سابيدەن تۇپتىڭ-تۇبىندە ايتقانى قاتە كەتپەيتىن اقىلگوي-ساۋەگەي شىعادى. قورىقپاڭىزدار. جالعىز-اق ميىم جەتپەيتىنى — ءسابيدىڭ جىميعان كەزدە بەت-جۇزىنەن اقشىل ساۋلە شىعاراتىنى.
دارىگەر جىگىت وسىنى ايتىپ اس ۇيدەگى ۇستەلگە ەڭكەيىپ، تىزە بۇگىپ، قاعازعا لاتىنشالاپ الدەنەنى جازدى. قارىنداشىنىڭ سياسى تاۋسىلعانشا سۇيكەكتەتتى. الدەن ۋاقىتتا قارىنداشىن سىلكىلەدى، «وقاسى جوق» دەپ ءوزىن-وزى جۇباتتى. بەلىن جازىپ تۇرەگەلدى. قاعازىن اسىقپاي ءتورت بۇكتەپ مىڭجاسارعا بەردى. «الگىدەي جاعداي تاعى قايتالانسا قاپى قالماي، الەككە تۇسپەي، ۇرەيلەرىڭ ۇشپاي پالەن دەگەن پروفەسسورعا بارىپ كورىنىڭىزدەر» — دەدى. ءسويتتى دە، سىپايى قوشتاسىپ، حالاتىنىڭ ءوڭىرىن جۇرە قۋسىرىپ شىعىپ جونەلدى. باسقىشپەن تىرس-تىرس باسقان اياق دىبىسى كوپكە دەيىن ەستىلىپ تۇردى.
تۋ سىرتىنان الدەكىم قادالىپ قاراپ تۇرعانداي بولدى ما، مىڭجاسار سەلت ەتىپ جالت بۇرىلدى. زاۋرەنىڭ تاناداي جالتىراعان مۇڭعا تولى قوس جانارىن كوردى. بەيمالىم كەرەمەت اسەر تۇلا بويىن وتشا شارپىپ تىتىرەتىپ، تۇرشىكتىرىپ وتكەندەي سەزىلدى. «زاۋرە، قورىقپا»، — دەپ ءالسىز عانا كۇبىرلەدى.
...تولىپ تۋعان اپپاق اي وسىدان مىڭ، ميلليون جىل بۇرىنعى وتكەن زامانداي اسپان توسىندە قالىقتاي جۇزەدى. اسقار الا تاۋ قارلى شىڭدارىن تىكشيتىپ الىستان مۇنارتادى. تاۋ مەن قالا اراسىندا اقسۇيەك ويناۋعا بولاتىنداي اپپاق ءسۇت ساۋلە ساعىمدانا سىلاڭدايدى، بۇراتىلعان قايىڭ، بەينە، ۇيالشاق قىز، سامال جەلمەن سىبىرلايدى. قارا اعاش قالىڭدىعىن قىزعانعان كۇيەۋ جىگىتتەي تىنىش كوشەنىڭ بۇرىشىنان ەربيىپ تۇرەگەلىپ، جارىعى وشكەن تەرەزەنى سىعالايدى. سۋ سەبىلگەن جالاڭاش كوشە يەسىز ءۇيدىڭ سىرلانعان ەدەنىندەي جىلتىرايدى.
تىم جىراقتان قۇلاپارە قۇيعىتىپ ءۇيىر جىلقى وتكەندەي ەمىس-ەمىس ءدۇبىر ەستىلەدى، قۇس جولىنان قيعاشتاپ جۇلدىز تامادى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، زەڭگىر اسپان شەتىنە ىلىنگەن اي بەتى الاباجاقتانادى. شەتكى ۇيدەن شوشىپ ىڭگالاعان نارەستەنىڭ وقىس ءۇنى شىعادى. بۇل دۇنيە، ادامدار-اۋ، نە بولىپ بارادى؟!
You Might Also Like
-
ءورازالى ءوز قاتارىنىڭ الدى، العىر، زەيىندى دارىگەر ەكەنىندە ەشكىمنىڭ كۇمانى بولمايتىن. اسىرەسە كەيىنگى ءبىر جىلدىڭ كولەمىندە اسا قاتەرلى ەكى-ۇش اۋرۋعا وپەراسيا جاساپ، اياعىنان تىك تۇرعىزعالى بەرى &laq...
-
ادام تاعدىرى تاڭعاجايىپ كىتاپ سەكىلدى. سونداي ءبىر كىتاپتىڭ بىرەر بەتىن، قادىرمەندى وقىرمان، كوز الدىڭىزدان وتكەرىپ اۋدارىستىرىپ كورەلىك. ارعى-بەرگى ادەبيەتتە بايرون ەسىمى ايتىپ بولماس ايشىقتى ءىز قا...
