InfoHub Logo

قازىرگى زاماندا «بالا تاربيەلەۋ» دەگەنىمىز نە؟ جەكە تۇلعانى تاربيەلەۋدە ەڭ ماڭىزدى ورىن الاتىن، ەڭ الدىمەن، اينالاسىنداعى ادامداردىڭ مىنەز-قۇلقى مەن ءجۇرىس-تۇرىسى. ەڭ شەشۋشى ءرول اتقاراتىن – ءبىزدىڭ، ەرەسەكتەردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى مەن كورسەتەتىن ونەگەسى. بارلىق بالالاردىڭ دامۋىنا جاعداي جاساۋعا باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋ پروسەسى مەن تاربيەلەۋ پروسەسى ءار بالانىڭ دامۋى ءۇشىن ونىڭ قايتالانباس دارالىعىن ەسكەرە وتىرىپ قۇرىلۋى كەرەك.

سونىمەن قاتار بالا تاربيەلەۋدە باستاپقى كومپونەنت رەتىندە بالانىڭ قاجەتتىلىكتەرى مەن موتيۆتەرى، ءوزىن-وزى تاربيەلەۋگە، وزگەرۋگە دەگەن بەلسەندى ءارى جۇيەلى ىشكى سانالى ۇمتىلىستارىن دا ەسكەرۋ كەرەك. زاماناۋي پەداگوگيكالىق پروسەستە ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيەلەۋ ۇيىمداسۋ كەرەك. ول پەداگوگ پەن بالانىڭ ءوزارا بايلانىسىنا نەگىزدەلگەن ۇيىمداسقان، باسقارىلاتىن پروسەسس بولۋى قاجەت. بالا تۇلعاسىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ بارىسىندا الەۋمەتتەنۋى، كاسىبي كەڭىستىككە ينتەگراسيالانۋى مەكتەپ تابالدىرىعىنان، ساباقتان تىس قوسىمشا كۋرستار مەن ۇيىرمەلەردەن باستاۋ الادى. سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى قازىرگى زاماندا بولىپ جاتقان پروسەستەردى دەر كەزىندە جانە ءتيىمدى تۇردە ەسكەرىپ وتىرۋى، تۋىنداعان پروبلەمالاردى كورۋى، ۋاقىتىندا شەشۋى ءجون. ول پروبلەمالاردى شەشۋ جولدارى ساپالى وزگەرىستەرگە الىپ كەلۋى جانە قازىرگى زامانعى شىندىققا سايكەس بولۋى كەرەك.

زاماناۋي تاربيەنىڭ ماقساتى – تۇبەگەيلى، ستادارتتى ەمەس، ەرەكشە شەشىم قابىلداۋعا قابىلەتتى تۇعا تاربيەلەۋ. تاربيە بەرۋدە تۇلعانىڭ رۋحاني، ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان قالىپتاسۋ پروبلەماسىن دا ەسكەرۋ كەرەك. ويتكەنى قازىرگى ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاقتا قۇندىلىقتار جۇيەسى باسقا، قۇندىلىقتىڭ باعىت-باعدارى وزگەرگەن. مەكتەپ، قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى مەن ۇيىرمەلەر، وتباسىنىڭ بىرىگىپ، ينتەگراسيالانعان ءبىلىم بەرۋى تۇلعانىڭ قالىپتاسۋى مەن تاربيە الۋىندا ەرەكشە ماڭىزعا يە. تۇلعانىڭ رۋحاني، ادامگەرشىلىكتى تۇرعىدا دامۋىن ساقتاۋ ءۇشىن تاربيەلەۋ پروسەسىنىڭ مازمۇنى  وتانسۇيگىشتىك، الەۋمەتتىك ىنتىماقتاستىق، ازاماتتىق سانالىلىق، وتباسى، ەڭبەك پەن شىعارماشىلىق، عىلىم، ءداستۇرلى ءدىن سياقتى نەگىزگى قۇندىلىقتارعا باعىتتالۋى قاجەت.

الايدا، ءبىز قازىرگى زامانعى بالانى ءسوز ەتىپ وتىرعاندىقتان قوعامنان باسقا بالا تاربيەسىنە عالامتوردان، تەلەديدار مەن كينودان كەلەتىن اقپاراتتىڭ ۇلكەن اعىنى دا اسەر ەتەتىنىن ەسكەرۋ كەرەك. حح عاسىردا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ادام ومىرىندەگى ماڭىزدى ورنىن ءبىرجولا الدى. بىرىنشىدەن، بۇرىننان بار  – گازەت، راديوعا قوسا جاڭا قۇرالدار – تەلەديدار مەن ينتەرنەت پايدا بولدى. ولاردىڭ ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە تەرەڭدەپ كىرگەنى سونشا، ءتىپتى بۇگىن تەلەديدپر مەن ينتەرنەتسىز ءومىرىمىزدى ەلەستەتە المايمىز. اقپاراتتىڭ ءداستۇرلى دە، جاڭا دا قۇرالدارىنان ادامداردا كوزقاراس قالىپتاستىرا الاتىن بەلگىلى ءبىر قۇندىلىقتار ناسيحاتتالادى. ال، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ادامدارعا  جاعىمدى عانا اسەر ەتپەيدى، زيانىن دا تيگىزەدى.

• جاقسى جاقتارى: ب ا ق الەمدە بولىپ جاتقان بارلىق وقيعالار تۋرالى اقپارات تاراتادى؛ ادامداردىڭ جالپى مادەنيەتىن، ونىڭ ىشىندە ساياسي مادەنيەتىن كوتەرەدى؛ بيلىك پەن تۇرعىندار اراسىنداعى ءوزارا اقپارات الماسۋدى قامتاماسىز ەتەدى؛ الەۋمەتتىك شيەلەنىستى جەڭىلدەتەدى.
• جاعىمسىز جاقتارى: ب ا ق ار-وجدان، ۇياتقا قايشى كەلەتىن اقپارات كوزى؛ زاماناۋي سەريالدار، فيلمدەر، ءتىپتى مۋلتفيلمدەردە دە زورلىق-زومبىلىق، كۇش كورسەتۋ ورىن الادى؛ ەرەسەكتەردىڭ سۋبمادەنيەتى بالالاردىڭ سۋبمادەنيەتىن ىعىستىرادى؛ جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان باعدارلامالاردىڭ سانى دا ساپاسى دا تومەن؛ ەڭ باستىسى – بالالارعا، جاسوسپىرىمدەرگە، ەرەسەكتەرگە ارنالعان وتاندىق، ۇلتتىق رۋحتا تۇسىرىلگەن باعدارلامالاردىڭ ورنىن باتىس مادەنيەتى مەن قۇندىلىقتارىنىڭ ۇلگىلەرى باسۋدا.

وتاندىق ب ا ق ماقالا جاريالاپ، جۋرنال، باعدارلاما شىعارعاندا بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ جان-جاقتى ءبىلىمىن كەڭەيتىپ، پاراسات، مادەنيەت دەڭگەيىن كوتەرۋدى، كىتاپ وقۋدى ناسيحاتتاۋى ابزال. كەيبىر كاسىپ يەلەرىنە ءتيىمسىز ەكەنىنە قاراماستان، بۇل ماسەلەنى شەشۋ كەرەك. ءبىزدىڭ وسكەلەڭ جاس ۇرپاق سالاۋاتتى ءومىر سالتى، ومىردەن لايىقتى ورنىن تاپقان ينتەللەكتۋالدى پوتەنسيال، كىسىلىك پەن رۋحاني تەرەڭدىك  سياقتى قاسيەتتەرمەن سيپاتتالۋى كەرەك.

سونىمەن زاماناۋي ادام تاربيەسى دەگەندى تۇلعانىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا ىقپال ەتۋ دەپ تۇسىنەمىز. پەداگوگ تۇلعانى قالىپتاستىرۋشى فاكتور رەتىندەگى الەۋمەتتىك ورتانىڭ ءرولىن ءبىلۋ كەرەك. بالانىڭ تۇلعا رەتىندە دامۋىنا، زاماناۋي مادەنيەتكە تەڭ مۇشە رەتىندە كىرۋىنە ىقپال ەتەتىن قورشاعان ورتانىڭ جيىنتىق جاعدايلارىن، الەۋمەتتىك قۇندىلىقتار جۇيەسىن ەسكەرۋ كەرەك.

سونىمەن قاتار زاماناۋي تاربيە بەرۋ پروسەسى ءار بالاعا جەكە تاربيە، جەكە كوزقاراس قالىپتاستىرۋدى تالاپ ەتەدى. زاماناۋي ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ ىسىندە پەداگوگ ءار بالانىڭ سوزىنە قۇلاق سالىپ، وزدىگىنەن قالىپتاسقان دەربەس پىكىردى قولداۋى، ءبىر جاقتى باعا بەرمەي، كەز كەلگەن وزگە پىكىردى دە قابىلداۋى  قاجەت.

ويىمىزدى قورىتىندىلاي كەلە ا. س. ماكارەنكونىڭ ءسوزىن ەسكە العىمىز كەلەدى: «ادامدى ءبارى دە تاربيەلەيدى: ادامدار، زاتتار، قۇبىلىستار، ءبىراق ەڭ الدىمەن ول – ادامدار. ءبىرىنشى كەزەكتە – اتا-انالار مەن پەداگوگتار. ءوزىن قورشاعان كۇردەلى الەممەن بىرگە بالا كوپتەگەن قارىم-قاتىناسقا تۇسەدى. ولاردىڭ ءارقايسىسى دامي وتىرىپ، باسقا قارىم-قاتىناسقا ۇلاسادى، بالانىڭ ءوزىنىڭ فيزيكالىق، رۋحاني وسۋىمەن كۇردەلەنە تۇسەدى.

بۇل «بەيبەرەكەتسىزدىك» ەسەپسىز، رەتسىز بولىپ كورىنگەنىمەن، ءار ساتتە بالانىڭ بويىندا وزگەرىستەردىڭ بولۋىنا اسەر ەتەدى. بۇل دامۋدى باعىتتاپ، باسقارۋ – تاربيەنىڭ ماقساتى.»

---