جاھاندىق ەكسپرەسسيۆيزم
جاھاندىق ەكسپرەسسيۆيزم مەتاەتيكالىق ەكسپرەسسيۆيزمنىڭ كەيبىر ەلەمەنتتەرىن جالپىلاۋعا ارنالعان. ەتيكالىق ءتىل مەن وي تۋرالى مەتاەتيكالىق ەكسپرەسسيونيستەردىڭ ءبىر ءسوزى بارلىق ءتىل مەن ويعا قاتىستى بولۋى كەرەك. سوندا لوكاليستەر بۇل قانداي بولسا دا، ءتىلدىڭ كەيبىر تۇرلەرىنە قاتىستى بولۋى مۇمكىن دەيدى.
ءبىراق گلوباليزم مەتاەتيكالىق ەكسپرەسسيۆيزمنىڭ قاي بولىگىن جالپىلايدى؟ اتاقتى ۇران - ەتيكالىق ءتىل ادەتتەگى نانىم-سەنىمدەردەن قانداي-دا ءبىر تۇردە ەرەكشەلەنەتىن قاتىناستاردى بىلدىرەدى. بۇل شىنىمەن دە ەكى بولىكتەن تۇرادى: (ا) ەتيكالىق پسيحيكالىق كۇي دەگەنىمىز - بۇل قاتىناس، جانە (ءا) ەتيكالىق ءتىل ولاردى بىلدىرەدى. ەتيكالىق پسيحيكالىق كۇيلەر تۋرالى تالاپ ەتيكالىق ءتىل تۋرالى تالاپتى قولدايدى. وسى ۇراننىڭ ۇستىنە بىزدە بلەكبەرننىڭ كۆازي-رەاليستىك جوباسى بار، ول ءبىز ءوز كوزقاراستارىمىزدى ادەتتەگى نانىم-سەنىمدەردى ءبىلدىرۋ ءۇشىن قولداناتىن پىكىرلەرگە ۇقساس ۇقساس تالاپتاردى قولدانا وتىرىپ تۇسىندىرەتىندىگىمىزدى تۇسىندىرەمىز - ولاردى شىنايى جانە جالعان دەپ اتاۋعا بولاتىن، ولاردى كۇردەلى كونتەكستكە ەنگىزۋگە بولاتىن جانە ت.ب.
بىردەن (a) دە، (b) دە جالپىلاۋعا جارامايتىنى انىق. (b) - بۇل ماعىنالىق يدەاليستىك نەمەسە پسيحولوگيالىق كوزقاراستىڭ ناقتى نۇسقاسى، وعان سايكەس ءتىل بەلگىلى ءبىر مازمۇنمەن پسيحيكالىق كۇيلەردى ءبىلدىرۋدىڭ ارقاسىندا نە ىستەيتىنىن بىلدىرەدى. بۇل تابيعاتىنان ەكسپرەسسيونيستىك ەمەس، ءسىز قابىلداي الاسىز (ب)، ءبىراق ەتيكالىق پسيحيكالىق كۇي دەگەنىمىز - بۇل قاتىناس ەمەس، تولىققاندى نانىم دەپ ويلايسىز. سونىمەن (ب) جالپىلانعان نارسە بولا المايدى؛ ناتيجەسىندە پايدا بولعان كوزقاراس عالامدىق ەكسپرەسسيۆيزم ەمەس، ماعىنانىڭ عالامدىق پسيحولوگيالىق تەورياسى بولادى.
ءبىر قىزىعى، جاقىندا جاريالانعان ماقالادا اللان گيببارد (ب) ەكسپرەسسيۆيزمنىڭ وزەگى رەتىندە قابىلدانادى، ول "ءسوزدىڭ ماعىناسىن تەرمينمەن كەلىسىلگەن نارسەلەردى قۇرايتىن اقىل-وي كۇيلەرىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى ءتۇسىندىرىڭىز" دەيدى.الايدا، گيببارد ونىڭ انىقتاماسىنىڭ يديوسينكراتيكالىق ەكەنىن مويىندايدى،جانە VII بولىمدە كورەتىنىمىزدەي، ونىڭ جەرگىلىكتى ەكسپرەسسيۆيزمگە دەگەن ادالدىعى باسقا جولدارمەن جاقسى تۇسىنىلەدى. سونىمەن، ءبىز ءقازىر (b) جانە گيبباردتىڭ انىقتاماسىن ەسكەرەمىز.
(A) كومپونەنتى دە جالپىلانعان بولا المايدى. بىرىنشىدەن، بارلىق جاھاندىق ەكسپرەسسيونيستتەر ءتىلدىڭ كەز-كەلگەن ءتۇرى ءۇشىن وسىنداي تيپتەگى مالىمدەمەلەرمەن ايقىندالعان سايكەس پسيحيكالىق جاعداي بار دەپ ويلامايدى. مىسالى، حۋۆ پرايس اقيقات پرەديكاتى مەتاەتيكالىق ەكسپرەسسيۆيزمگە سايكەس تەوريانى قاجەت دەپ سانايدى، ءبىراق ول وسى پرەديكاتتى قولدانعان سويلەمدەردىڭ ەرەكشە كوڭىل كۇيىن بىلدىرەتىنىن جوققا شىعارادى.
ەكىنشىدەن، ەگەر گلوباليستەر تۇجىرىمنىڭ ءار ءتۇرى پسيحيكالىق كۇيدىڭ ەرەكشە ءتۇرىن بىلدىرەدى دەپ ويلاسا دا، ولار بارلىق مالىمدەمەلەر ەتيكالىق تۇجىرىمدار سياقتى كوزقاراستى بىلدىرەدى دەپ ويلامايدى. مىسالى، سايمون بلەكبەرن سونىمەن قاتار ەكسپرەسسيۆيزمدى سەبەپ-سالدارلىق جانە مودالدىك ءتىل تۋرالى قورعايدى، ءبىراق ول سەبەپتىك جانە مودالدىق تۇجىرىمدار ەتيكالىق قاتىناستاردى بىلدىرەدى دەپ ويلامايدى. ونىڭ ورنىنا ولار قورىتىندى بەيىمدىلىكتى بىلدىرەدى. مارك شرەدەر،ەتيكالىق ەكسپرەسسيونيستەر بارلىق نانىمداردى «بولۋ ءۇشىن» كوگنيتيۆتى ەمەس كۇيلەر رەتىندە قاراستىرۋى كەرەك دەپ تۇجىرىمدايدى، ەكسپرەسسيونيستتەر بارلىق سەنىمدەردى كىنالى دەپ ساناۋ كەرەك دەپ ويلامايدى. (كەيبىر) ەتيكالىق پسيحيكالىق كۇيلەرگە ءتان بولۋ. ەگەر شرەدەردىڭ ۇسىنىسى عالامدىق ەكسپرەسسيۆيزمگە جاتسا، بۇل مەتاەتيكالىق ەكسپرەسسيونيستەردىڭ كوزقاراستار تۋرالى ناقتى تۇجىرىمىن جالپىلاۋ بولعاندىقتان ەمەس.
كەرىسىنشە، ەكسپرەسسيۆيزمنىڭ نەگىزگى كومپونەنتى - سەنىم، رەپرەزەنتاسيا جانە شىندىق سياقتى تۇسىنىكتەرگە كۇدىك. قاراپايىمدىلىق ءۇشىن وسى رەپرەزەنتاتيۆتى ەرەكشەلىكتەردى اتاڭىز. (A) -دە ايقىن ەمەس - ەتيكالىق تىلمەن كورسەتىلگەن قاتىناستاردى وسى ەرەكشەلىكتەرسىز جاقسى تۇسىنەدى دەگەن يدەيا. بلەكبەرن سەبەپ-سالدارلىق جانە ءمودالدى ويلار دا وسىلاي دەپ ويلايدى - ولار كوزقاراستار بولماسا دا، ولارعا سەنىم، شىندىق شارتتارى، بەينەلەۋ جانە ت.ب. كەيدە بۇل يدەيا ءتيىستى پسيحيكالىق كۇيلەردى، دەمەك، ولاردى بىلدىرەتىن ءتىل - كوگنيتيۆتى ەمەس نەمەسە رەپرەزەنتاتيۆتى ەمەس دەگەن كوزقاراس رەتىندە ايتىلادى. بۇل جەردە وكىلدىك جانە وكىلدىك ەمەس مەملەكەتتەر اراسىنداعى جالپى قاراما-قايشىلىق ماڭىزدى
دەمەك، ءبىز مەتاەتيكالىق ەكسپرەسسيۆيزمنىڭ نەگىزگى كومپونەنتىن ەتيكالىق ءتىل مەن ويلاۋعا قاتىستى بەينەلەۋ ەرەكشەلىكتەرى - وكىلدىك، شىندىق جانە سەنىم سياقتى بەلگىلەرگە كۇدىك رەتىندە قاراۋىمىز كەرەك. جاھاندى ەكسپرەسسيۆيزم مۇنى جالپىلايدى: ءتىلدىڭ كەز-كەلگەن تۇرىنە قاتىستى رەپرەزەنتاتيۆتى ەرەكشەلىكتەرگە كۇدىك تۋعىزادى. وسىدان كۇدىكتى قالاي تۇسىنۋگە بولادى دەگەن سۇراق تۋىندايدى.
مەتاەتيكالىق ەكسپرەسسيونيستەردى ەتيكالىق ءتىل مەن ويدىڭ رەپرەزەنتاتيۆتى، ەتيكالىق پسيحيكالىق كۇيلەر سەنىم، ەتيكالىق سويلەمدەر شىندىققا ساي كەلەتىندىگىن جوققا شىعاراتىن تابيعي باستاما. بۇل ەكسپرەسسيۆيزمنىڭ ەيەر سياقتى ەموتيۆيست بابالارىنىڭ كوزقاراسى بولدى. بۇل گيببارد جانە بلەكبەرن سياقتى كورنەكتى ەكسپرەسسيونيستەردىڭ ەرتەرەك كوزقاراسى بولدى. كوپتەگەن جازۋشىلار ونى ەكسپرەسسيۆيزمنىڭ ماڭىزدى وزەگى دەپ سانايدى. بۇل كوزقاراس - ەتيكالىق تىلگە قاتىستى وكىلدىك، شىندىق جانە سول سياقتىلاردى تىكەلەي قابىلداماۋ.
الايدا، ءبىز عالامدىق ەكسپرەسسيۆيزمدى وسىلاي وقىماۋىمىز كەرەك. بىردە-بىر ءتىل نانىمدى بىلدىرمەيدى، ەشقانداي ءتىل بىلدىرمەيدى، ەشقانداي سويلەمدە شىندىق جاعدايلارى بولمايدى دەپ ايتۋ كەرەك. بۇل مۇمكىن ەمەس. فرەنك دجەكسون «ءپرايس-تىڭ عالامدىق ەكسپرەسسيۆيزمى جالعان، ويتكەنى‘ ءتىلدىڭ كوپ بولىگى رەپرەزەنتاتيۆتى ەكەندىگى انىق ’’ دەيدى.
دجەكسوننىڭ قارسىلىعى تىم تەز بولسا دا، ونى قابىلداماۋ قازىرگى زامانعى ەكسپرەسسيونيستەردىڭ ەتيكالىق ءتىل تۋرالى ايتقاندارىن جالپىلاۋ ەمەس. بلەكبەرن مەن گيببارد سياقتى كورنەكتى ەكسپرەسسيونيستتەر قازىرگى كەزدە ەتيكالىق ءتىلدىڭ رەپرەزەنتاتيۆتى ەكەندىگىن، فاكتىلەردى باياندايتىنىن، شىندىق شارتتارى بار جانە ت.ب. قابىلدايدى (گيببارد 2015؛ بلەكبەرن 2015 ج. قاراڭىز). ءدال وسى ەكسپرەسسيۆيزمنىڭ جاڭا نۇسقالارى، عالامدىق ەكسپرەسسيونيستەر جالپىلاۋدى ماقسات ەتەدى.دەمەك، وكىلدىك سيپاتتامالاردان جالپى باس تارتۋ جەرگىلىكتى نەمەسە گلوبالدى ناقتى ەكسپرەسسيونيستىك كوزقاراستاردى جاقسى وقۋ ەمەس.
بۇل گلوباليستەردى دجەكسون سياقتى قارسىلىقتاردان قورعاسا دا، جاڭا سۇراقتار تۋعىزادى. ەگەر ەكسپرەسسيونيستتەر ەتيكالىق ءتىل جاعدايىندا رەپرەزەنتاتيۆتى ەرەكشەلىكتەردى جوققا شىعارماسا، ولاردىڭ مۇنداي تۇسىنىكتەرگە كۇدىگى ناقتى نەدە جانە بۇل كۇدىك قالاي جالپىلانادى؟
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 1-كۋرس ماگيسترانتى شاريپبەكوۆا مادينا. جەتەكشىسى:دانات جاناتايەۆ، ف.ع.ك. ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ دوسەنتى
You Might Also Like
-
تابيعاتتاعى بارلىق نارسە ءوزارا بايلانىستى. بۇل يدەيا مۇلدەم جاڭالىق ەمەس. ەجەلگى زاماننان بەرى ادامدار اينالاداعى جانە ىشىندەگى بارلىق نارسەلەر مىڭداعان كورىنبەيتىن جۇمباق جىپتەرمەن استاسىپ جاتقانىن...
-
بۇل كۇنگە جەتۋىمىزدىڭ ءوزى ۇلكەن تاريح. قانشاما قايعى-قاسىرەت، تاعدىر-تاۋقىمەتتى باستان كەشكەن حالقىمىز جاڭا زاماندى ەڭسەرىپ، جەتىستىكتەردى باعىندىرۋ ۇستىندە.
