InfoHub Logo

تابيعاتتاعى بارلىق نارسە ءوزارا بايلانىستى. بۇل يدەيا مۇلدەم جاڭالىق ەمەس. ەجەلگى زاماننان بەرى ادامدار اينالاداعى جانە ىشىندەگى بارلىق نارسەلەر مىڭداعان كورىنبەيتىن جۇمباق جىپتەرمەن استاسىپ جاتقانىن بايقاعان. سوندىقتان ءار ىس-ارەكەتتىڭ ءار ءتۇرلى سالدارى بولۋى مۇمكىن..

جەردەگى تىرشىلىك ەۆوليۋسياسى اقىل-ويدى تارتادى، ويتكەنى ول دۇنيەتانىمنىڭ نەگىزدەرىنە اسەر ەتەدى. چارلز دارۆين «بيگل» كەمەسىمەن ساياحاتتاپ بارا جاتقاندا، جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر الەمىندەگى بىرتىندەپ وزگەرىستەر تۋرالى كۋالاندىراتىن كوپتەگەن فاكتىلەرمەن كەزدەسكەندە، ول قۇدايعا دەگەن سەنۋدەن باس تارتۋدى قاجەت دەپ سانادى، وعان دەيىن ول ءدىندار ادام بولعان. ەندى شىركەۋ ەۆوليۋسيا يدەياسىن جازبالارعا قايشى دەپ ساناۋدى توقتاتتى، ءبىراق ءدارۆيننىڭ ارەكەتى ءبارىبىر تابيعي بولىپ كورىنەدى.

تابىلعان قالدىقتار زەرتتەۋشىگە ەۆوليۋسيانى كۇردەلى، قاراما-قايشىلىقتى پروسەسس رەتىندە كورسەتەدى. ءبىر جاعىنان، «قاراپايىمنان كۇردەلىگە» ايقىن باعىت بار؛ قۇستار، سۇتقورەكتىلەر جانە ادام سياقتى جوعارى ۇيىمداسقان ورگانيزمدەر كەزدەيسوق مۋتاسيا مەن سۇرىپتاۋ ناتيجەسىندە باكتەريالاردان دامي الادى دەگەنگە سەنۋ وتە قيىن. بۇل بەلگىلى ءبىر تاڭىرلىك جوسپاردىڭ - جوعارى اقىلدىڭ ۇنەمى «باسشىلىعىمەن» بولماسا، دامۋ باعدارلاماسىنىڭ بولۋىن بولجايدى. ەكىنشى جاعىنان، ەۆوليۋسيا، «سىناق پەن قاتەلىك» ادىسىمەن جۇرەدى: ونىڭ ىشىندە كوپتەگەن «تۇيىق بۇتاقتار» بولدى، ولار ءىز-تۇزسىز ءولىپ، ۇرپاق قالدىرمادى. ولار نە ءۇشىن قاجەت بولدى، ەگەر جوسپار بولسا، ولاردىڭ جوسپارداعى ءرولى قانداي؟ ۇقساس سۇراقتار مەن قايشىلىقتار وتە كوپ.

ۇلى فيلوسوفتاردىڭ زامانى ءوتتى. قازىرگى عىلىمي اقپارات تەڭىزىندە نەگىزىنەن تار ماماندار «جۇزەدى». «تەورەتيك» ءسوزى مودادان شىعىپ، عىلىمي ورتادا  قارعىس سوزگە اينالدى. وسىعان بايلانىستى ءبىلىمنىڭ ءارتۇرلى سالالارى اراسىنداعى الشاقتىق ارتىپ كەلەدى، ناتيجەسىندە ىدىراۋ، الەمنىڭ عىلىمي بەينەسىنىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە جەكە ادامداردىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ ىدىراۋى – باعدارلاردىڭ تولىق جوعالۋىنا دەيىن اكەلدى. بيولوگيالىق ەۆوليۋسيانى زەرتتەۋ مەن ادامنىڭ رۋحىن، مادەنيەتىن، ەتيكاسىن دامىتۋ اراسىنداعى الشاقتىقتىڭ كەڭەيۋى اسىرەسە قايعىلى. ەكىنشىسى، ءسوزسىز، ءبىرىنشىسىنىڭ تابيعي جالعاسى ەكەنىن ءقازىر از ادامدار تۇسىنەدى، دەگەنمەن بۇل تۋرالى كەرەمەت ەڭبەكتەر جازىلعان.

جالپى، ەۆوليۋسيانى زەرتتەۋدىڭ ەكى ءتۇرلى ءتاسىلى بار: «ەلەمەنتارلى» جانە «تۇتاس». ءبىرىنشىسى ءبۇتىننىڭ ەلەمەنتتەرگە ىدىراۋىنان تۇرادى (تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس، كەزدەيسوق مۋتاسيالار، جەكە گەندەردى تاڭداۋ)؛ ەكىنشىسى - ينتەگرالدى جۇيەلەر (ورگانيزم، ونتوگەنەز، ەكوجۇيەلەر، بيوسفەرا) دامىپ كەلە جاتقان وبەكتىلەر رەتىندە قاراستىرىلادى. ال وسى ەكى تاسىلدەن شىققان فيلوسوفيالىق تۇجىرىمدار مۇلدەم باسقاشا. ءبىرىنشى جاعدايدا، ادام ءوزىنىڭ پاراساتتىلىعىمەن، گۋمانيزمىمەن، ادامگەرشىلىگىمەن تابيعاتتىڭ بارلىق زاڭدارىنا - اياۋسىز، سوقىر، وزىمشىلدىككە قارسى تۇرادى ەكەن. ەكىنشىسىندە، كەرىسىنشە، ادامداعى ەڭ جاقسى نارسە ەۆوليۋسيانىڭ جالپى سىزىعىنىڭ جالعاسى مەن دامۋى بولىپ شىعادى، ول سەلەكسيا مەن كۇرەستىڭ تۇراقتى السىرەۋىندە، جەكە تۇلعانىڭ قۇندىلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنىڭ جوعارىلاۋىندا كورىنەدى.

ەۆوليۋسيالىق پروسەسس بەلگىلى ءبىر فيلوسوفيالىق قاعيدالارعا، زاڭدارعا، كاتەگوريالارعا باعىنادى. ولاردى ءبىلۋ دامۋ پروسەسىن باسقارۋعا جانە ونىڭ ناتيجەلەرىن بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. الەمنىڭ بىرلىگى قاعيداسىنا سايكەس ەۆوليۋسيا - بۇل ونىڭ جەكە بولىكتەرىنە ەمەس، بۇكىل كوسموسقا ءتان پروسەسس. ەۆوليۋسيا - بۇل دامۋ ءپرينسيپىنىڭ ناقتى كورىنىسى - زاتتاردىڭ قايتىمسىز، باعىتتالعان، ساپالى وزگەرىستەر جاساۋ مۇمكىندىگى. ەۆوليۋسيا سونىمەن قاتار دەتەرمينيزم پرينسيپىندە دە، ءارتۇرلى ستوحاستيكالىق پروسەستەردىڭ جيىنتىعىندا دا كورىنەتىن ءار ءتۇرلى جۇيەلەر مەن قۇبىلىستاردىڭ ءوزارا بايلانىسىن قامتاماسىز ەتەدى.

ەۆوليۋسيالىق تەوريا ءار ءتۇرلى فيلوسوفيالىق پرينسيپتەردى، ادىستەر مەن ىلىمدەردى بىرىكتىرە وتىرىپ، فيلوسوفيادا ينتەگراسيالىق ءرول اتقارۋى كەرەك. ول قورشاعان الەم تۋرالى عىلىمداردىڭ ەڭ جاقسى جەتىستىكتەرىن بويىنا سىڭىرە الادى جانە ولاردى بۇكىل ادامزاتتىڭ پايداسى ءۇشىن زاماناۋي فيلوسوفيالىق كوزقاراستارمەن تىعىز بايلانىستا دامىتا الادى.

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 1-كۋرس ماگيسترانتى نۋرماگانبەتوۆا دينارا. جەتەكشىسى:دانات جاناتايەۆ، ف.ع.ك.  ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ دوسەنتى

---