تاۋەلسىزدىك – ەلىمىزدىڭ تۇعىرى
بۇل كۇنگە جەتۋىمىزدىڭ ءوزى ۇلكەن تاريح. قانشاما قايعى-قاسىرەت، تاعدىر-تاۋقىمەتتى باستان كەشكەن حالقىمىز جاڭا زاماندى ەڭسەرىپ، جەتىستىكتەردى باعىندىرۋ ۇستىندە.
بيىل قازاقستان حالقى تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىن اتاپ وتۋدە.ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى،فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتى قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالعان «تاۋەلسىزدىك –ەلىمىزدىڭ تۇعىرى» كونفەرەنسيا ،كىتاپ كورمەسىن،"تاۋەلسىزدىك – ەلىمىزدىڭ باعا جەتپەس بايلىعى " تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل مەن دەباتتار كوپتەپ ۇيىمداستىرۋدا.
سونىمەن قاتار "تاۋەلسىزدىك – اششى تەرمەن كەلگەن ءتاتتى جەڭىس. توگىلگەن قاننىڭ، ولمەگەن جىگەردىڭ وتىمەن كەلگەن ۇلى كۇن" تاقىرىبىندا ستۋدەنتتەردىڭ ءبىلىمىن ۇلعايتۋ ماقساتىندا اشىق ساباقتار وتكىزىلۋدە.
تاۋەلسىزدىك – ءار مەملەكەت ءۇشىن باعا جەتپەس اسىل قازىنا، ۇلى جەڭىس. دۇنيە جۇزىندە تاۋەلسىز ەلدەرمەن قاتار وزگە ەلدىڭ جەتەگىندە جۇرگەن بودان ەلدەر دە بارشىلىق. ءتىپتى، بۇل ءسوزدىڭ ءوزى ولارعا ورىندالماس ارمان سياقتى بولىپ كەتكەن. ال ولاردىڭ جانىندا ءبىز وتە باقىتتىمىز. سەبەبى وزىندىك كوزقاراس، وي-پىكىرىمىزدى بىلدىرە الاتىن تەڭقۇقىلى قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ياعني ەلىمىز كوك اسپانىندا قالىقتاعان بايراعى، سالتاناتتى ءانۇرانى، ۇلتتىق ادەت-عۇرىپ، سالت-ساناسى، ءتىلى مەن ءدىنى بار ەگەمەندى رەسپۋبليكا.
ال بۇعان دەيىنگى ەلمىنىڭ عۇمىرى قانداي ەدى؟ حالقىمىزدىڭ باسىنان نە وتەدى؟ نەندەي تاۋقىمەتتى باستان كەشپەدى؟
الدىمەن، رەسەي پاتشالىعى، كەيىن كەڭەس ۇكىمەتىنە باعىنىشتىلىق. سالىنعان شەكارا بەكىنىستەرىنەن ءوز ەلىندە، ءوز جەرىندە حالقىمنىڭ مەكەن-جايىنان تارشىلىق كورۋى. ودان باسقارۋ بيلىگىنىڭ قولدان كەتۋى. ءتىلىمىزدىڭ ۋلانىپ، ءدىنىمىزدىڭ قورلانۋى. ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى...
...كۇنى كەشە عانا اڭگىمە اراسىندا ءبىر جازۋشى اعام «سوڭعى كەزدە تاريحشىلار رەسەيدىڭ وتارىنداعى ءۇش عاسىردا قازاقستاندا 300-دەن استام كوتەرىلىس بولدى دەپ ايتىپ ءجۇر. بۇل دۇرىس ەمەس. شىن مانىندە، قازاقتىڭ بودان جىلدارىنداعى بۇلقىنعان كوتەرىلىستەرىنىڭ سانى 700-دەن اسىپ جىعىلادى. مىنە، وسى 700-دەن استام كوتەرىلىستىڭ بىردە ءبىرى جەڭىسكە جەتە العان جوق. تەك ولاردىڭ ەڭ سوڭعىسى – 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى عانا جەڭىسكە جەتىپ، ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن الىپ، ازاتتىقتىڭ اق تاڭى اتتى. ەگەر دە ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن الماسا، جەلتوقسان دا قازاقتىڭ جەڭىسكە جەتپەگەن كوپ كوتەرىلىسىنىڭ ءبىرى بولىپ تاريحتا قالار ەدى مە، قالاي؟.. سوندىقتان دا مەن قازاققا تاۋەلسىزدىگىن الىپ بەرگەن تاپ وسى جەلتوقسان كوتەرىلىسى دەپ بىلەمىن» دەگەن كوشەلى ءسوز ايتتى [1].
1990-شى جىلداردىڭ باسى – العاشقى جاڭعىرۋ كەزەڭى. مەملەكەت ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ساياسي-قوعامدىق سالالاردا «ءۇشجاقتى ءترانزيتتى» جۇزەگە اسىردى. ءبىز جاڭا ساياسي جۇيە قۇرىپ، نارىقتىق قاتىناستاردىڭ تەتىكتەرىن قالىپتاستىردىق، قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، قوعامداعى ەتنوستىق جانە ءدىني كەلىسىمدى نىق ورنىقتىرىپ، الەمدى مويىنداتتىق. قازاقستاندىقتاردىڭ الدىنا قويىلعان 1992 جىلعى العاشقى ستراتەگيا مىندەتتەرى تولىعىمەن ورىندالدى. تمد ەلدەرى اراسىندا الاساپىران مەن ازامات سوعىسىنىڭ جالىنىنا شارپىلماي، ەكونوميكالىق داعدارىس پەن كەدەيشىلىككە، ىشكى جانجالدارعا، قىلمىستىڭ كۇشەيۋىنە ۇشىراماعان مەملەكەتتەر نەكەن-ساياق. ءبىز بارلىق اپاتتى اينالىپ ءوتۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ باقتىق.
«ريەۆوليۋسيا ەمەس، ەۆوليۋسيا» قاعيداتىنداعى ەكى ۇعىمنىڭ ءمانى جاڭا عالامدىق احۋال جاعدايىندا باسقا قىرىنان اشىلدى. ريەۆوليۋسياشىل پاراديگما وسىعان بوي الدىرعان ەلدەردىڭ بەرەكەسىن كەتىرىپ، دامۋىن جەدەلدەتپەك تۇگىلى ونى تەجەپ، كەرى تارتتى. ال وسى كەزەڭدە بىرنەشە ونجىلدىققاۇلاسقان ەۆوليۋسيالىق دامۋ جولى جاپونيانى، وڭتۇستىك كورەيانى، مالايزيا مەن قىتايدى شىن مانىندەگى ريەۆوليۋسيالىق جەتىستىكتەرگە جەتكىزدى [2].
قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. تاۋەلسىزدىك جەلتوقساننان باستالادى/ ايماحان قۇتتىبەك – الماتى: «قازىعۇرت» باسپاسى، 2012،6-بەت.
2. نازاربايەۆ ن.ءا. تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى. – استانا، 2017.
You Might Also Like
-
جاھاندىق ەكسپرەسسيۆيزم مەتاەتيكالىق ەكسپرەسسيۆيزمنىڭ كەيبىر ەلەمەنتتەرىن جالپىلاۋعا ارنالعان. ەتيكالىق ءتىل مەن وي تۋرالى مەتاەتيكالىق ەكسپرەسسيونيستەردىڭ ءبىر ءسوزى بارلىق ءتىل مەن ويعا قاتىستى ...
-
زەرتتەۋشى-عالىمدار م. سەراليندى قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيدى. وعان دالەل م. سەراليننىڭ قازاق حالقىنىڭ اۋىز ادەبيەتىن زەرتتەي وتىرىپ، ءوزىنىڭ دە ولەڭدەر جازا باستاۋ...
