InfoHub Logo

شىعىس قازاقستان وبلىسى ءبىلىم باسقارماسى وسكەمەن
قالاسى بويىنشا ءبىلىم ءبولىمىنىڭ «№27 ورتا مەكتەبى» كمم
كوركەم ەڭبەك ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: مەشەلوۆا گۋلنار زياتبەكوۆنا

كامەلەتكە تولماعاندار قۇقىق بۇزۋشىلىعىنىڭ الدىن الۋدى تىكەلەي، نە جاناما كوزدەيتىن قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ كوپ بولۋى قوعامدىق قاتىناستاردىڭ كەز كەلگەن سالاسىندا كامەلەتكە تولماعاندار تۇلعاسىنىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن قولداۋ جۇيەسىنىڭ دامۋباعىتىن ايقىندايدى. اسىرەسە بۇل ءقاۋىپتى جاعدايدا تۇرعان جانە ەرەكشە قورعاۋ مەن قولداۋعا مۇقتاج جاسوسپىرىمدەرگە قاجەت. بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى تاربيەلەۋ مەن وقىتۋدا وتباسىنىڭ ماڭىزى زور. وسىعان وراي ۇكىمەت وتباسىنىڭ، سونىڭ ىشىندە كەڭەيتىلگەن وتباسىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاۋعا باسا نازار اۋدارىپ وتىر. وتباسىنداعى تۇراقتىلىق پەن بەرەكە بولماسا، وسىعان بايلانىستى قوعام تاراپىنان كومەك كورسەتۋ ارەكەتتەرى ءساتسىز بولعان جاعدايدا تىرشىلىك ەتۋدىڭ بالاما ورىندارىن پايدالانۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋ قاجەت ەكەندىگى بەلگىلى. ياعني، بالالاردى تۇراقتى ءارى بەرەكەلى وتباسى جاعدايىنا مەيلىنشە جاقىنداتىلعان مەكەمەلەردە تاربيەلەۋ بولىپ تابىلادى. بالانىڭ كەلەشەگىنە كەرى اسەر ەتەتىن جاعدايلاردى ايتپاعاندا، ولاردىڭ اتا-اناسىنان ايىرۋعا جول بەرمەيتىن ۇلتتىق باعدارلاما جاساۋدىڭ جانە ونى ىسكە اسىرۋ قاجەتتىگىلىگى تۋۋى مۇمكىن. كامەلەتكە تولماعاندار قۇقىق بۇزۋشىلىعىنىڭ الدىن الۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى العىشارتى بولىپ تابىلاتىن، وتباسىنداعى بەرەكەنى ساقتاۋدىڭ نەگىزىندە، سۋبەكتيۆتىك سەبەپتەردەن باسقا، وتپەلى كەزەڭنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعىمسىز قۇبىلىستارى اسەر ەتەدى. اتا-اناسىنىڭ ماتەريالدىق جاعدايىنىڭ ناشار بولۋىنا بايلانىستى بالاباقشا مەن مەكتەپتەرگە بارا الماي قاراۋسىز قالعان، تاستاندى، ءۇي-جايى جوق، ءسويتىپ، قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساۋعا باراتىن بالالار سانىنىڭ ءوسۋى وسى جاعدايدىڭ ءبىر سەبەپ-سالدارى عانا. دەمەك، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى قىلمىستىلىق دەڭگەيىنىڭ  ارتۋىنا ىقپال ەتەتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى اتاانالاردىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىنىڭ تومەندەۋى جانە بوس ۋاقىتتى وتكىزۋدىڭ بارلىق تۇرلەرىنىڭ كوممەرسيالانۋى بولىپ تابىلادى.

مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك ساياساتى – ەڭ الدىمەن، جۇمىس ورىندارىن كوبەيتۋگە، بالانى وقىتۋعا، جاعدايى كەلمەگەن كەزدە كامەلەتكە تولماعاندارعا مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن جوعارى جانە ارنايى ورتا ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگىن قامتاماسىز ەتۋگە، مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەردىڭ جالاقىسىن وسىرۋگە باعىتتالىپ وتىر. كامەلەتكە تولماعانداردىڭ اراسىندا قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ جانە بالالاردىڭ قاداعالاۋسىز، اتا-اناسىنىڭ قاراۋىنسىز قالۋىنىڭ الدىن الۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ كەلەسى ءبىر باعىتى – ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ، ونىڭ ءدال جانە بىركەلكى قولدانىلۋىنا ءتيىستى باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ جاساۋدى قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى. كامەلەتكە تولماعانداردى تاربيەلەۋدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ماڭىزى زور ەكەندىگىن جوعارىدا كەلتىرىلگەن. دەمەك، بۇل شارالاردا ايتارلىقتاي ءبىر قاتار كەمشىلىكتەر بار ەكەندىگى بارشاعا بەلگىلى. مىسالى، تەلەديدار ارقىلى ادام ءولتىرۋ، قاتىگەزدىك، قانقۇيلى وقيعالار، الداپ-ارباۋ، ەروتيكالىق ماعىناداعى جۋرنالدار، فوتوسۋرەتتەر، جارنامالار شەكتەۋسىز كورسەتىلەدى. مۇنىڭ ءوزى كەلەشەك ۇرپاقتىڭ مىنەزقۇلقىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋ پروسەستەرىنە زيان كەلتىرۋى مۇمكىن. سەبەبى ءجاس-وسپىرىم اقپاراتتانا وتىرىپ قۇقىق بۇزۋ ارەكەتتەرىنىڭ جازاعا تارتىلماۋ جولدارىن قاراستىرۋى نەمەسە ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ قىزمەتىنە قارسى ارەكەتتەر جاساۋ پىكىرى قالىپتاسادى. قوعام مۇلكىن نەمەسە جەكە تۇلعالاردىڭ مەنشىگىن قىلمىستىق جولمەن يەلەنۋ ارقىلى ماتەريالدىق قاجەتتىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تابىس تابۋ جولدارىن ۇيرەنۋگە تالپىنادى. وسى جاعدايعا بايلانىستى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى زاڭدا جاستارعا ارنالعان ءتيىستى قىزمەتتەر مەن مۇمكىندىكتەردى اشىپ كورسەتۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى.

وسىعان بايلانىستى جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى زاڭعا قايشى مىنەز-قۇلىقتىڭ الدىنالۋدىڭ نەعۇرلىم ءتيىمدى شاراسى ديەۆيانتتى مىنەز-قۇلقىمەن ەرەكشەلەنەتىن كامەلەتكە تولماعانداردى، اسىرەسە قوعامعا قارسى باعدارلانعان جاسوسپىرىمدەر توپتارىنىڭ باسشىلارىن دەر كەزىندە انىقتاۋعا جانە ولاردىڭ اينالاداعى ادامدارعا تەرىس ىقپال جاساۋىنا جول بەرمەۋ امالدارىن قولدانۋ بولىپ تابىلادى. تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانداي، وسىنداي جاسوسپىرىمدەردى ارنايى وقۋ-تاربيە مەكەمەلەرىنە ورنالاستىرۋ مۇمكىندىگى بولعاندا بۇل جۇمىستىڭ پارمەندىلىگى ارتادى. وسىنىڭ ءوزى قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ قايتالانۋىن بولدىرماۋعا، سونداي-اق ولاردى ەرەسەك ادامداردىڭ تاراپىنان بولاتىن تەرىس اسەردەن وقشاۋلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كامەلەتكە تولماعانداردىڭ اراسىندا قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ جانە بالالاردىڭ قاداعالاۋسىز، قاراۋسىز قالۋىنىڭ الدىن الۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ تاعى ءبىر باعىتى ءارتۇرلى قوعامدىق ۇيىمداردىڭ، بىرلەستىكتەردىڭ، كلۋبتاردىڭ جانە ت.ب. قىزمەتىن رەتتەيتىن زاڭنامانى جەتىلدىرۋ بولىپ تابىلادى. سەبەبى كامەلەتكە تولماعاندار قۇقىق  بۇزۋشىلىعىنىڭ  الدىن الۋ كوبىنە جاسوسپىرىمدەردىڭ بوس ۋاقىتىندا ۇيىمداستىرىلاتىن ءارتۇرلى قىزمەتتەردىڭ جۇمىس ساپاسىنا بايلانىستى. مادەنيەت، ويىنساۋىق، سپورت جانە تۋريزم مەكەمەلەرىنىڭ، الەۋمەتتىك ءقاۋىپتى جاعدايدا تۇرعان كامەلەتكە تولماعانداردى كوركەمونەر، تەحنيكالىق، سپورت جانە ت.ب. ۇيىرمە، سەكسيالارىندا ۇيرەنۋگە تارتۋ، ولاردى وتاندىق جانە دۇنيەجۇزىلىك مادەنيەت قۇندىلىقتارىنا باۋلۋ باستى نازاردا بولۋى ءتيىس.

ادەبيەتتەر:
1. قر-نىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى «قازاقستان-2050»: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق./ online.zakon.kz
2. كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ پروفيلاكتيكاسى مەن بالالاردىڭ قاداعالاۋسىز جانە پاناسىز قالۋىنىڭ الدىن الۋ تۋرالى قر-نىڭ 2004 جىلعى 9 شىلدەدەگى N 591 زاڭى. (03.07.2013ج.تولىقتىرۋلارمەن جانە تۇزەتۋلەرمەن) edu.gov.kz/news /tx_ttnews [tt_news].
3. رەسپۋبليكە كازاحستان //زاڭ ادەبيەتى. – الماتى، 2002.

---