InfoHub Logo

ستۋدەنت: يرسايتوۆا جانار سەريكوۆنا
عىلىمي جەتەكشى: سايم ل.ن.
وبلىستىق جاستار دەنساۋلىعى ورتالىعى
قىزىلوردا مەديسينالىق جوعارى كوللەدجى

كىلت سوزدەر: ەرتە جۇكتىلىك، ابورت، رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىق، شەتەلدىك زەرتتەۋلەر، قاتەرلى ىسىك، جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر، جاسوسپىرىمدەر جۇكتىلىگى

                                              

تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى: قازاقستاندىقتاردىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاعىنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ مەملەكەت باسشىسى مەن ۇكىمەتتىڭ ۇنەمى باقىلاۋىندا بولاتىن مەملەكەتتىڭ باسىم ستراتەگيالىق مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى بۇۇ-نىڭ مالىمەتىنشە، الەمدەگى دامۋشى ەلدەردە جىلىنا 7،3 ملن كامەلەتكە تولماعان قىزدار بالا تاۋىپ جاتادى ، ونىڭ 2 ميلليونى – 15 جاسقا تولماعان قىز بالالاردى قۇراپ وتىر. بۇل كۇنىنە 20 مىڭ ءجاسوسپىرىم قىز دۇنيەگە بالا اكەلەدى دەگەندى بىلدىرەدى. وسىنىڭ سالدارىنان جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى جۇكتىلىكتىڭ ءوسۋى، جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى نەكەلەر مەن ءجاسوسپىرىم انالار، ەرتە جاستا تۇسىك جاساۋ، كامەلەتكە تولماعان انالاردىڭ جاڭا تۋعان نارەستەلەرىنەن باس تارتۋى سىندى جاعدايلار سانىنىڭ ارتۋى، جاڭا تۋعان نارەستەلەر مەن انالار اراسىنداعى ءولىمىنىڭ جوعارى بولۋى، كامەلەتكە تولماعان قىزداردىڭ دامۋىندا پاتولوگياسى بار نارەستەلەردى دۇنيەگە اكەلۋى، بەدەدەۋلىك، قاتەرلى ىسىك اۋرۋلارى، ءار ءتۇرلى جىنىستىق قاتىناس ارقىلى جۇعاتىن اۋرۋلار، قىزدار اراسىنداعى سۋيسيدتەردىڭ كوبەيۋى - وسىنىڭ ءبارى ەلىمىزدەگى دەموگرافيالىق جاعدايعا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. بۇل ماسەلە ءححى عاسىرداعى الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ ەڭ وزەكتى پروبلەماسى بولىپ قالا بەرەدى.

           

قازاقستاندا 2019 جىلى 15-17 جاس ارالىعىنداعى 1651 جۇكتى قىز تىركەلدى.قازاقستاندا بالالار ەۋروپا ەلدەرىنە قاراعاندا التى ەسە كوپ تۋادى. جۇكتى بولعاننان كەيىن كوپتەگەن قىزدار مەكتەپتى تاستايدى، بۇل ولاردى كەيىنگى ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرادى، ءارى قاراي ءوز دەنساۋلىعىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە بالالاردى دا قامتاماسىز ەتەدى. جىل سايىن جۇكتىلىك جانە بوسانۋ كەزىندەگى اسقىنۋلاردان 70 مىڭ ءجاسوسپىرىم قىز قايتىس بولادى. ءجاسوسپىرىم انادان تۋعان بالانىڭ ءومىرىنىڭ ءبىرىنشى ايىندا ءولۋ مۇمكىندىگى ەرەسەك انانىڭ بالاسىنا قاراعاندا 50% - عا جوعارى" ددسۇ مالىمەتىنشە، قازاقستاندا جىل سايىن جاسوسپىرىمدەر جۇكتىلىگىنىڭ، كوشەلەردە تاستاپ كەتكەن سابيلەردىڭ مىڭداعان جاعدايلارى، بالالار مەن ايەلدەرگە قارسى باعىتتالعان سەكسۋالدىق جانە فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرى تىركەلەدى. مۇنداي جاعدايدا جاستار مەن جاسوسپىرىمدەرگە وزدەرىن فيزيكالىق جانە ەموسيونالدى تۇردە قورعاي ءبىلۋ ماڭىزدى. ولارعا ءقاۋىپسىز جىنىستىق مىنەز-قۇلىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، اقپاراتتاندىرىلعان شەشىمدەر قابىلداۋ جانە ەسكىرگەن ستەرەوتيپتەردى جەڭۋ ءۇشىن جىنىستىق جانە گەندەرلىك ءبىلىم قاجەت

كىزىلوردا وبلىسى بويىنشا 2017-2018 ج جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى جۇكتىلىكتىڭ تىركەلگەن  جىلدىق سالىستىرمالى ەسەبى بويىنشا  ەسەپكە الىنعانى 2017 ج-146، 2018 ج-130، ونىڭ ىشىندە مەرزىمىنەن بۇرىن بوسانعاندار 2017 ج-14،  2018 ج-9، ونىڭ ىشىندە 15 جاستاعى 2017- 2018 جىلدارى 4 ءجاسوسپىرىم قىز بالالار  بولعان. ال 2019 جىلى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا جۇكتىلىكپەن تىركەلگەندەر سانى 113، 15 جاستا -3 ءجاسوسپىرىم، 16 جاستا-27 ءجاسوسپىرىم، 17 جاستا 83 جاسوسپىرىمدەر تىركەلگەن. 2020 جىلى  جاسوسپىرىمدەر اراسىندا جۇكتىلىكپەن تىركەلگەندەر سانى-121 ، ونىڭ 16 جاستا-33 ءجاسوسپىرىم، 17 جاستا 88 جاسوسپىرىمدەر تىركەلگەن.

سوندىقتان دا، جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى جۇكتىلىك، تۇسىك، قالاۋسىز جۇكتىلىك جانە ابورت جيىلىگىنىڭ جوعارىلىعىنا بايلانىستى دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى

زەرتتەۋ ماقساتى: قازىرگى تاڭداعى ۇلكەن ماسەلەگە اينالعان جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا جوسپارلانباعان  ەرتە جۇكتىلىكتىڭ الدىن الۋداعى مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ  ءرولىن  ساۋالناما ارقىلى  زەرتتەۋ.

تاسىلدەر مەن ماتەريالدار

زەرتتەۋ جۇمىسىندا 30 رەسپوندەنت قامتىلدى. Cاۋالناما ميكس بولىپ قۇراستىرىلدى، ياعني ساۋالناما ەكى ماقالاعا  سۇيەنە وتىرىپ جاسالىندى. ولار «پروبلەما پودروستكوۆوي بەرەمەننوستي ي رول سرەدنەگو مەديسينسكوگو پەرسونالا ۆ ەە پەرۆيچنوي ي ۆتوريچنوي پروفيلاكتيكە» جانە ە. ا. ماركۆاتوۆا «وسوبەننوستي مەديكو-سوسيالنوي گوتوۆنوستي ك ماتەرينستۆۋ» ماقالالارىنان الىنعان. وسى زەرتتەۋدەگى ساۋالناما سۇراقتارىنىڭ ۇلگىسى مەنىڭ زەرتتەۋىمدە قولدانىلادى.

زەرتتەۋ ديزاينى: ساپالىق زەرتتەۋ، فەنومەنالدى؛ راندوميزيرلەنگەن ماقساتتى، پوپۋلياسياعا نەگىزدەلگەن

زەرتتەۋ وبەكتىسى: 2020 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قىزىلوردا وبلىستىق جاستار دەنساۋلىعى ورتالىعىنا جۇگىنۋشى 14-18 جاس ارالىعىنداعى جاستار مەن جاسوسپىرىمدەردەن زەرتتەۋ جۇرگىزۋ ارقىلى ساۋالناما  الىندى.

زەرتتەۋ قۇرالى: وبلىستىق جاستار دەنساۋلىعى ورتالىعىندا جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا «جوسپارلانباعان ەرتە جۇكتىلىكتىڭ الدىن الۋ» تاقىرىبىندا ساۋالناما جۇرگىزىلدى.

نەگىزگى زەرتتەۋدەگى جاستار مەن جاسوسپىرىمدەردى اقپارتاتتاندىرۋ ماقساتىندا كونتراسەپسيا، تۇسىك، قالاۋسىز جۇكتىلىكتىڭ الدىن  الۋ شارالارى  تۋرالى جاستاردان، 20 سۇراقتان تۇراتىن ساۋالناما الىندى. ساۋالناما  ءانونيمدى تۇردە وتكىزىلدى. زەرتتەۋگە قاتىسۋشىلاردان جازباشا تۇردە زەرتتەۋگە رۇقسات بەرەتىندىگى تۋرالى كەلىسىم الىندى. .

قورىتىندى: زەرتتەۋ جۇمىسىننىڭ ناتيجەسى بويىنشا  جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى جوسپارلانباعان ەرتە جۇكتىلىكتىڭ الدىن الۋداعى اقپاراتتاندىرىلۋ دەڭگەيى     

62 %-دى قۇرادى، ياعني بۇل جاسوسپىرىمدەردىڭ وتباسىن جوسپارلاۋ، جىنىستىق قاتىناس، جىنىستىق جولمەن بەرىلەتىن اۋرۋلار، ءتيىمدى كونتراسەپسيا ادىستەرى، ءقاۋىپسىز جىنىستىق قاتىناس جانە ت.ب. تۋرالى حاباردار بولۋىنىڭ تومەن دەڭگەيىمەن سيپاتتالادى. دەمەك، جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى جوسپارلانباعان ەرتە جۇكتىلىكتىڭ الدىن الۋ، كونتراسەپسيا ادىستەرى، جىنىستىق جولمەن جۇعاتىن اۋرۋلار، ءقاۋىپسىز جىنىستىق قاتىناس تۋرالى اقپارات دەڭگەيىن جاقسارتۋ ءۇشىن  مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ اتقاراتىن  ءرولى زور.

پراكتيكالىق ۇسىنىس

1. وقۋ-ورىندارىندا جاستار مەن جاسوسپىرىمدەردى اقپاراتتاندىرۋ، كونتراسەپسيالىق ادىستەردى ۇيرەتۋ، جەكە باس گيگيەناسىن، رەپرودۋكدتيۆتىك دەنساۋلىقتى ءتۇسىندىرۋ نەگىزىندە  دەنساۋلىق مەكتەبىن اشىپ، وعان مەيىربيكە، تاربيە ءىسى جونىندەگى  ورىنباسارى جانە ديرەكتوردى جاۋاپتى ەتىپ تاعايىنداۋ.

2. ءبىلىم الۋ مەكەمەلەرىندە ايىنا ءبىر رەت بالا تاربيەسىنە بايلانىستى اتا-انالار جينالىسىن وتكىزۋ

3. وقۋ ورىندارىندا  جىنىستىق قاتىناس جانە ءوربىتۋ ساۋلىعى (قىزدار مەن ەر بالالار اراسىنداعى قارىم – قاتىناس، تۇسىكتىڭ الدىن الۋ، جىنىستىق جولمەن جۇعاتىن ينفەكسيانىڭ الدىن الۋ تاقىرىپتارىندا جىلدىق جوسپار جاسالىنىپ، كەستەگە سايكەس وجدو ماماندارىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن  سەمينار-ترەنينگ وتكىزۋ.

4. مەكتەپ قابىرعاسىنداعى ەر بالالارعا ارنايى قالاۋسىز جۇكتىلىك پەن جىنىستىق قاتىناس ارقىلى جۇعاتىن اۋرۋلاردان  ساقتانۋدىڭ جولدارى تۋرالى مۇشەقاپتى قالاي پايدالانۋ كەرەك ەكەنىن ارنايى اپتاسىنا ءبىر رەت مەيىرگەردىڭ قاتىسۋىمەن ساباق ۇيىمداستىرىلىپ، جۇرگىزۋ.

5. جىنىستىق تاربيە ساعاتتارىن ەنگىزۋگە تەحنيكالىق قولداۋ كورسەتۋ.

6. وجدو سيمۋلياسيالىق كابينەتتەرىنەن ءبىلىم الۋ مەكەمەلەرىنىڭ مەيىربيكەلەرىنە سالاۋاتتى ءومىر سالتى، كونتراسەپسيالىق ادىستەرى، رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىق جايىندا وقىتۋ -سەمينارىن ۇيىمداستىرۋ.

7. جوسپارلانباعان ەرتە جۇكتىلىكتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ ديرەكتورى، ديرەكتوردىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى  ورىنباسارى جانە مەديسينا قىزمەتكەرىمەن تىعىز بايلانىستى جۇمىس جاساۋ  (وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىمەن سالارالىق باعىتتا جىلدىق جوسپار، كەستە بويىنشا بلوك سحەما قۇرۋ).

8. ورتالىق مەدبيكە قىزمەتكەرى  سالارالىق باعىتتا وقۋ ورىندارىمەن تىعىز بايلانىستا بلوك سحەما بويىنشا  جۇمىس جۇرگىزىپ، انىقتالعان جاسوسپىرىمدەردىڭ شاعىمدارى بويىنشا جاستار دەنساۋلىعى ورتالىعىنىڭ گينەكولوگ، ۋرولوگ، تەرى – ۆەنەرولوگ دارىگەرلەرىنىڭ كەڭەس الۋىنا شاقىرۋىن ۇيىمداستىرۋ.

9. وجدو مەديسينا قىزمەتكەرلەرى جاسوسپىرىمدەرگە جاستارعا جوسپارلانباعان ەرتە جۇكتىلىك تۋرالى اقپارات ءادىسىن  تۇرلەندىرۋ.

10. جاستار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ  سۇرانىسى بويىنشا وبلىستىق جاستار دەنساۋلىعى ورتالىعىنداعى سيمۋلياسيالىق كابينەتتى قوسىمشا ادىستەمەلىك قۇرالدارمەن تولىقتىرۋ.

11. جوسپارلانباعان ەرتە جۇكتىلىكتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا كەڭىنەن ءىس شارالار وتكىزۋگە ەرىكتى تارتۋ.

12. جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ مەيىربيكەلەرى ءۇشىن كامەلەتكە تولماعان قىزداردا ەرتە جۇكتىلىكتىڭ الدىن  الۋ باعدارلاماسىن ازىرلەۋ.

13.وتباسىن جوسپارلاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەس بەرۋ مودەلىن ازىرلەۋ.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

1. ەگوروۆ ە.ا.، باسينسكيي س.ن. كلينيچەسكيە لەكسيي پو وفتالمولوگيي: ۋچەبنوە پوسوبيە. - 2007. - 288 س
2. https://www.zakon.kz/4946068-v-kazahstane-ezhegodno-operiruyut-16.html
3. Liu Y-C، Wilkins M، Kim T، Malyugin B، Mehta JS. Cataracts. Lancet. 2017؛390:600-12. Medline:28242111 doi:10.1016/ S0140-6736(17)30544-5
4. Pascolini D، Mariotti SP.. Global estimates of visual impairment: 2010. Br J Ophthalmol 2012؛ 96: 614–8. [PubMed] [Google Scholar]
5. Skelton DA، Howe TE، Ballinger C، Neil F، Palmer S، Gray L.. Environmental and behavioural interventions for reducing physical activity limitation in community-dwelling visually impaired older people. Cochrane Database Syst Rev 2013؛ 6: CD009233. [PubMed] [Google Scholar].
6. Chang JR، Koo E، Agron E، Hallak J، Clemons T، Azar D et al.(2011): Risk factors associated with incident cataracts and cataract surgery in the age-related eye disease study (AREDS). Ophthalmology،118(11):2113-2119.
7. Praveen MR، Shah GD، Vasavada AR، Mehta PG، Gilbert C and Bhagat G(2010): A study to explore the risk factors for the early onset of cataract in India. Eye (London)، 24(4):686-694.
8. Klein R، Klein BE، Jensen SC، Moss SE and Cruickshanks KJ(1994): The relation of socioeconomic factors to age-related cataract، maculopathy، and impaired vision. Ophthalmology،101(12):1969-1979.
9. Hiller R، Sperduto RD، Podgor MJ، Wilson PW، Ferris FL (1997): Cigarette smoking and the risk of development of lens opacities.In: Archives of ophthalmology. 3rd ed، Colton T. Chicago، pp:1113-1118.
10. Klein BE، Klein R and Lee KE (1998): Diabetes، cardiovascular disease، selected cardiovascular disease risk factors and 5-year incidence of age-related cataract and progression of lens opacities. American Journal of Ophthalmology،126(6):782-790.
11. Bochow TW، West SK، Azar A، Munoz B، Sommer A and Taylor HR (1989): Ultraviolet light exposure and risk of posterior subcapsular cataracts. Archives of Ophthalmology (Chicago)، 107(3):369-372.
12. Glynn RJ، Christen WG، Manson JE، Bernheimer J and Hennekens CH(1995): Body mass index. An independent predictor of cataract. Archives of Ophthalmology (Chicago): 113(9):1131-7.
13. Klein BE، Klein R، Lee K and Danforth LG (2001): Drug use and five-year incidence of age-related cataracts. Ophthalmology، 108(9):1670-1674.
14. https://www.who.int/ru/news/item/08-10-2019-who-launches-first-world-report-on-vision

---