InfoHub Logo

اباي اتىنداعى رەسپۋبليكالىق مامانداندىرىلعان
دارىندى بالالارعا ارنالعان قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن
تەرەڭدەتە وقىتاتىن ورتا مەكتەپ-ينتەرناتىنىڭ
تاربيەشىسى ءاشىمجانوۆا اسەل ساداتبەك قىزى

 

تاربيە ماقساتى تۋرالى تۇسىنىك. تاربيە ماقساتى – ول پەداگوگيكالىق پروسەسس پەن قوعامنىڭ قاجەتتىلىگىنە قاراي وزگەرىپ وتىرادى. تاربيە ماقساتى قوعامنىڭ الەۋمەتتىك سۇرانىسىنا قاراي جانە ونىڭ تابىستى ورىندالۋى ۇستازدىڭ كاسىبي دايىندىعىنا بايلانىستى كەلەدى. ۇستازدىڭ قىزمەتى ماقساتتىلىعىنان باستالسا، ال وقۋشىلار وقۋ ىس-ارەكەتىنىڭ ماقساتىن ناقتى ۇعىنا وتىرىپ، تاپسىرمانى ورىنداۋىن باستايدى.

تاربيە ماقساتى – بۇل قوعامنىڭ بەتبۇرىسىنا، قانداي مۇراتتارىنا قول جەتكىزۋىنە باعىتتالعان. تاربيە ماقساتى - پەداگوگيكانىڭ ەڭ ماڭىزدى ماسەلەسى. ماقسات-تاربيەنىڭ جالپى ماقساتىلىعىنان، تاربيە جۇيەسىنىڭ سيپاتىن ايقىنداۋشى رەتىندە كەرىنەدى. ماقسات پەن مىندەت ءبۇتىن جانە
بولشەك رەتىندە ارا قاتىناستا بولادى، جۇيەسى مەن ونىڭ كومپونەنتتەرىنە تاۋەلدى. قورىتا ايتقاندا، تاربيەنىڭ ناقتى تەربيە مىندەتتەرىنىڭ جۇيەسى.»

تەربيە ماقساتى جالپى جەنە جەكەلەنىپ كەلەدى. تاربيەنىڭ ماقساتى جالپى بولىپ كەلگەندە، ياعني بارلىق ازاماتتاردا ساپالى قۇندىلىقتاردىڭ، ال جەكەلەنىپ كەلۋى، ياعني جەكە تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىن كەزدەيدى. قازىرگى زاماندا تاربيە جۇيەسىنە قاراي تاربيە ماقساتى ءار الۋان بولىپ كەلەدى. تاربيە ماقساتىنىڭ ءار الۋاندىعى تاربيەنىڭ وتە كۇردەلىلىگىن كەرسەتەدى. ماقساتتىلىقا وبەكتيۆتىك سەبەپتەر اسەر ەتەدى. ولار، دەنەنىڭ فيزيولوگيالىق جەتىلۋ زاڭدىلىعى، ادامنىڭ پسيحيكالىق دامۋى، فيلوسوفيا مەن پەداگوگيكالىق ويدىڭ جەتىستىگى، ورتانىڭ ۇنەمى قوعامنىڭ مۇددەسىنە وراي وزگەرىپ وتىرۋى.

مادەنيەت دەڭگەيى، تىربيە ماقساتىنىڭ جالپى باعىتىن ايقىنداپ وتىرادى. تاربيەنىڭ ماقساتى ناقتى-تاريحي سيپاتىنا قاراي قۇبىلمالى كەلەدى. قوعامنىڭ تاربيە ماقساتىن ءوز بەتىنشە ويدان شىعارۋىنا بولمايدى. تاربيە ماقساتىن تۇجىرىمداۋدا، مىندەتتى تۇردە تابيعات، قوعام، ادامنىڭ وبەكتيۆتى دامۋ زاندىلىعىنا سۇيەنۋ قاجەت.

تاربيە ماقساتىن انىقتاۋدا ماڭىزدى سەبەپتەردىڭ قاتارىنا جاتاتىندار، ماقساتتى قۇراستىرۋ، ونى بەلگىلى زاندىلىققا نەگىزدەۋدى ەسەپكە الۋ. ول ساياسات، مەملەكەت يدەولوگياسى سياقتى فاكتورلارمەن بىرگە، تاربيە ماقساتىن ايقىنداۋدا قوعام ءوزىنىڭ قاجەتتى تالابى مەن مۇددەسىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ۇدايى ەسەپكە الۋ جۇمىستىڭ دۇرىس جۇرۋىنە كەپىلدىك بەرەدى. تاربيە ماقساتى قوعامدا جاستاردىڭ بەلگىلى ءبىر فۋنكسيالارىن جۇزەگە اسىرۋ پروسەسىندە ولاردىڭ ۋاجدىك قاجەتتىلىگىنەن تۋادى. قوعام قاجەتتىلىگى ءوندىرىس ءتاسىلى مەن ءوندىرىس كۇشى جانە ءوندىرىس ءتۇرى قاتىناسىنىڭ دامۋ دەڭگەيىمەن انىقتالادى. سوندىقتان تاربيە ماقساتىنىڭ ناتيجەسى ءارقاشان قوعام دامۋىنىڭ جەتىستىك دەڭگەيىن بەينەلەيدى، ال ءوندىرىس ءتاسىلىن وزگەرتۋمەن انىقتالىپ وتىرادى. ويىمىزدى ناقتىلاۋ ءۇشىن، تاربيە ماقساتىنىڭ كوعامدىق-ەكونوميكالىق قاتىناس تۇرىنە بايلانىستى ەكەنىن اتاپ وتەمىز.

نەگىزگى ماقساتقا ۇمتىلۋ، ۇستازعا ايقىن ماقساتتار بەلگىلەپ، كاسىپتىك ىس-ارەكەتتەرىنىڭ ناتيجەلەرىن وقۋششاردىڭ تاربيەگە بوي ۇسىنۋىنان، قۇلشىنىسىنان بايقاۋعا بولادى. ناقتى ماقساتتار تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا، ولاردىڭ انىقتاماسىنىڭ نەگىزگىلەرىن بەلىپ الۋ قاجەت. ەڭ العاشقى الەۋمەتتىك نەگىزى ءاربىر ءينديۆيدتىڭ دامۋى تابيعاتتىڭ ادامعا گەنەتيكالىق تۇرعىدان بەرگەن الەۋەت مۇمكىنشىلىگىن دامىتۋمەن قاتار، ونىڭ دارالىعىن قالشتاستىرۋمەن بايلانىستى. بالانىڭ دارالانىپ دامۋىندا بەلسەندىلىك، كۇش-قۋات ارتۋىمەن قاتار، ەركى مەن اقىن-سەزىمىنىڭ قالىپتاسۋى، ونىڭ بولاشاق كاسىبىنىڭ بەيىمىن، قابىلەتىن ينتەگرالداپ، ىس-ارەكەتكە قولدانۋدىڭ امالى كۇنى-بۇرىن قاراستىرىلادى. جەكە باستىڭ دامۋى بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك جاعدايعا بايلانىستى.

ەكىنشى نەگىزى، ادام مەن قوعامنىڭ قارىم-قاتىناسىنا تاۋەلدى. ۇزاق ۋاقىت بويى پەداگوگيكالىق ماقساتتاردى تالداۋ مەن نەگىزدەۋ قوعام مەن وكىمەت قاجەتتىلىگىنە ساي كەلەتىن ماقساتتار جوعارى دارەجەدە بولىپ ەسەپتەلەدى. مۇنداي جاعدايدا بالانىڭ قىزىعۋشىلىعى ەكىنشى ورىنعا شەگەرىلىل وتىردى.

ءبىراقتا، گۋمانيستىك پەداگوگيكا بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ ماسەلەسىن ەڭ باستى دەپ ەسەپتەدى. بۇگىنگى كۇندە تاربيەلەنۋشىنىڭ ءوز كۇشىمەن جەتىستىككە جەتۋ مۇمكىڭدىگىنە باسشىلىق جاساۋ تاربيە بەرۋدىڭ باسىمدىق ءرولىن ارتتىرۋدا.

وسىعان وراي، بارلىق پەداگوگيكالىق ماقساتتاردى شارتتى تۇردە ءوزارا بايلانىستى ەكى توپقا بولۋتە بولادى: ۇلگىلى (يدەال) جانە وزەكتى (اكتۋالدى) سوڭعىسى تقلعانىڭ دامۋىمەن دارالىعىن قالشتاستىرۋ جانە ونى ۇزدىكسىز دامىتۋ مىندەتتەرىمەن ناقتىلانادى.

تاربيەنىڭ نىساناسى تۇلعا بولسا، ءبىراق ءوز بويلارىندا قاجەتتى ساپانىڭ دامۋى وقۋششاردشش وزدەرىنىڭ بەلسەندى ىس-ارەكەتى مەن ولارعا تاربيە سۋبەكتىسى رەتىندە قاراپ پەداگوگيكالشش باسشىلىق جاساۋ. اقىل-وي، ادامگەرشىلىك، ەڭبەك، ەستەتيكالىق جانە دەنە تاربيەسى تۇتاس پەداگوگيكالىق جۇيە شەڭبەرىندە قاراستىرىلادى.

جەكە تۇلعانىڭ الەۋمەتتىك تاجىريبەنى يگەرۋى ءسانالى-ۇتىمدى ىس-ارەكەتىنە، وندا شەشۋشى ءرول ءبىلىم جۇيەسى مەن ەمپيريكالىق ءداستۇرلى قالىپتاعى قوعامدىق پسيحولوگياعا بايلانىستى. بۇل جەردە كوزقاراستار مەن پوزيپيالارعا، قۇندى باعىتتارعا، دۇنيەتانىمعا قوعامدىق پسيحولوگيا باسىم ىقپال ەتەدى. تاربيە ماقساتىنىڭ نەگىزگى بولىكتەرىن فيلوسوفيالىق كاتەگوريالاردىڭ تىزبەگىمەن سيپاتتاۋعا بولادى: موتيۆ-قاجەتتىلىك-قىزىعۋشىلىق-ماقسات.

قارىم-قاتىناستىڭ ماقساتى قوعامداعى ىرگەلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق وزگەرىستەر جاعدايىندا وقۋشىلاردىڭ ساناسىنىڭ بەلسەندى ۇستانىمىن قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى.

ماقسات – ىس-ارەكەت ناتيجەسىن كۇنى ءبۇرش يدەالدى وي-تۇجىرىم ارقىلى بولجاۋ. تاربيە-الەۋمەتتىك ينستيتۋت رەتىندە قالىپتاسۋىن الەۋمەتتەندىرۋ، مادەنيەت جانە الەۋمەتتىك ەرەجە، الەۋمەتتىك تاربيە ماقساتىندا جۇرگىزۋ، سول ارقىلى قوعام مۇشەلەرىنىڭ الەۋمەتتىك قاجەتتىلىگىن وتەۋگە جاعداي جاساۋ.

---