جاستاردىڭ رۋحاني مادەنيەتى
كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ قوزعاۋشى كۇشى، قوعامنىڭ درايۆەرى – جاستار. جاستار جاڭالىققا، وزگەرىستەر مەن جەدەل ءىس-قيمىلعا بەيىم. ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ەلدەردىڭ تاريحىنا ۇڭىلسەك، جاستار جانە ولاردىڭ قوزعالىستارى مەملەكەتتىڭ دامۋىنا ۇلكەن تۇرتكى بولعان. قوعامدى ءدۇر سىلكىندىرگەن تاعدىرشەشتى وقيعالاردىڭ بەل ورتاسىندا بەلسەندى جاستار ءجۇردى. قازىرگى ۋاقىتتا دا مەملەكەتتىڭ قوعامدىق-ساياسي، الەۋمەتتىك-مادەني ومىرىنە جاستار بەلسەندى ارالاسىپ، ەلەۋلى ورىن الىپ كەلەدى. مەملەكەت ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك ساياساتىنا سايكەس جاستاردىڭ ءبىلىم الۋى، باسپانامەن جانە جۇمىسپەن قامتىلۋىنا قاجەتتى باعدارلامالاردى قابىلدادى. دەگەنمەن، جاستار اراسىنداعى قىلمىس، ناشاقورلىق، جات اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتۋ، سىرتقى ميگراسيا، اجىراسۋ سياقتى پروبلەمالار دا جوق ەمەس. سوندىقتان جاھاندانۋ جاعدايىندا جاستارعا مەملەكەت تاراپىنان كوڭىل ءبولىپ، رۋحاني-پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ – وزەكتىلىگى جوعالمايتىن مىندەت.
قازىرگى ۋاقىتتا ادامزات ءبىلىمى مەن دۇنيەتانىمىنا سىرتقى ىقپالى ۇلكەن، الەمدىك قوعامداستىقتىڭ كەلەشەك دامۋ باعىت-باعدارىن ايقىندايتىن جاھاندانۋ داۋىرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. بۇل بارلىق ەلدەرگە، ونىڭ ىشىندە اسىرەسە حالىقارالىق قاۋىمداستىقپەن ينتەگراسيالانۋعا دايىن، ەكونوميكالىق جانە ساياسي جۇيەسى اشىق ەلدەرگە تىكەلەي قاتىستى. ارينە، الىس-جاقىن مەملەكەتتەر ساۋدا-ەكونوميكالىق، اقپاراتتىق-مادەني ىنتىماقتاسىپ جاتقان ۋاقىتتا وقشاۋلانىپ ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق كوپتەگەن ەلدەر مەملەكەتتىڭ ىشكى ساياساتى، وزىندىك مادەنيەتى، دۇنيەتانىمى سياقتى وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرگە سايكەس جاھاندانۋدى قابىلداۋعا دايىن ەمەس. جاھاندانۋ ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ بارلىق سالالارىنا، اتاپ ايتقاندا ەكونوميكالىق، ساياسي، مادەني سالالارعا، قوعامعا، وتباسىنا، قاۋىپسىزدىككە، الەۋمەتتىك ومىرگە تىكەلەي اسەر ەتەدى. ينتەرنەتتىڭ پايدا بولۋىمەن اقپاراتتىق كەڭىستىكتىڭ شەكارالارى بۇزىلىپ، كەز-كەلگەن جاڭالىقتى جار سالىپ، ەش كەدەرگىسىز الەمنىڭ ءبىر بۇرىشىنان ەكىنشىسىنە جەتكىزۋ مۇمكىندىگى كەڭەيە ءتۇستى. جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ پايدا بولىپ، جاڭا ەكونوميكالىق ايماقتاردىڭ قۇرىلىپ، وندىرگىش كۇشتەردىڭ وزگەرۋىمەن الەم دامۋدىڭ جاڭا ينتەگراسيالىق كەزەڭىنە قادام باستى. ياعني، بارلىق قوعامدىق قۇبىلىستار بىر-بىرىمەن تەرەڭ بايلانىسىپ، جەڭ ۇشىنا جەڭى جالعاسىپ جاتىر. يننوۆاسيانى، تەحنولوگيانى، ءبىلىم مەن ونەردى ەڭ ءبىرىنشى بولىپ قابىلدايتىن جاستار بولعاندىقتان، ولاردىڭ ومىرگە، ماتەريالدىق جانە رۋحاني قۇندىلىقتارعا، ءتول تاريحى مەن داستۇر-تىلىنە، قوعامداعى قارىم-قاتىناس پروسەستەرىنە كوزقاراسى وزگەرىسكە ۇشىراۋدا. وسى ورايدا رۋحاني ماسەلەگە قاراعاندا ماتەريالدىق قاجەتتىلىكتەردىڭ العا شىققانى ءجيى ايتىلىپ جاتادى. جاستار بەلسەندى، كوزقاراسى تىڭ، ەنەرگياسى مول بولعاندىقتان تاجىريبەسى از بولسا دا، جۇمىسى ءونىمدى بولىپ، كەز-كەلگەن پروسەسكە شىنايى قىزىعۋشىلىقپەن قاتىسادى. كوپتەگەن جاستاردىڭ شەت تىلدەرىن ۇيرەنۋى كوممۋنيكاسيالىق كەدەرگىلەردى بۇزادى جانە كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ جاستارىمەن بايلانىس ورناتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جاھاندانۋ جاستارعا، ونىڭ قازىرگى ومىرگە بەيىمدەلۋىنە جانە سايىپ كەلگەندە ونىڭ الەۋمەتتەنۋىنە اسەر ەتەدى.
جاھاندانۋ جاعدايىندا ءار ەلدىڭ وزگەرۋى مەن دامۋى ءۇشىن جاڭا كۇشتەر، جاڭا يدەيالار، ىزگى قۇندىلىقتار قاجەت. ولاردىڭ بارلىعىنا جاس ۇرپاقتى دۇرىس تاربيەلەۋ ارقىلى قول جەتكىزۋگە بولادى. ويتكەنى، جاھاندانۋدىڭ جاعىمسىز جاقتارى جاستاردى جارعا جىعۋى دا ىقتيمال. قازىرگى ۋاقىتتا تاربيە بەرۋ پروسەسى جاستاردىڭ بويىنا جاقسى قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ عانا ەمەس، زاماننىڭ كەرى ىقپالىنان قورعاۋعا دا باعىتتالعان. جاھاندانۋ پروسەسى كەزەڭىندە ۋاقىت اعىمى جاس ۇرپاقتى قيىن تاڭداۋ جاساۋعا يتەرمەلەيدى. بۋىرقانعان بۇقارالىق مادەنيەت جەكە مورالدىق جانە رۋحاني پرينسيپتەردى شايىپ جىبەرىپ، ەتيكالىق قاعيدالار جاستاردى رۋحاني تاربيەلەۋدە باعدار بولا الماي قالادى. ءار ەلدىڭ ءوز ۇلتتىق مادەنيەتىن نىعايتۋ، جەرگىلىكتى ءداستۇر-سالتىن ساقتاۋ جانە جاھاندانۋدىڭ كەرى ىقپالىن ەڭسەرۋ كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ ىشكى ساياسي باعىتىنىڭ باسىمدىقتارىنا كىرەدى. ءاربىر مادەنيەت باعزىدان كەلە جاتقان رۋحاني مۇراسى نەگىزىندە قالىپتاسادى جانە ارى قاراي كەڭەيىپ، جاڭاشا تۇرلەنىپ وتىرادى. جاھاندىق سىن-قاتەرلەرگە جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ءارتۇرلى مادەني داستۇرلەرى بار ادامدار مەن ەتنوتوپتاردىڭ ۇيلەسىمدى جانە بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ماڭىزى زور.
ورىنداعان: ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى “مادەنيەتتانۋ” ماماندىعىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتى – ىلەسبەك ايات
عىلىمي جەتەكشى: مايلىكۋتوۆا ماريا دجۋماكودجايەۆنا.
You Might Also Like
-
ادەتتە مادەنيەت دەپ ماتەريالدىق جانە رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ جيناقتالۋى تۇسىنىلەدى. بۇل كەڭ جانە دۇرىس تۇسىندىرمە، ءبىراق ول ءبىر نەگىزگى فاكتىنى جوققا شىعارادى، ول مادەنيەتتى جاساۋشى رەتىندەگى ادام. م...
-
مادەنيەتتانۋ – كۇردەلى عىلىم، ونىڭ ءپانى – ادامزات قوعامى ءومىرىنىڭ ەرەكشە بولىگى رەتىندەگى مادەنيەت، ونىڭ جەكە ادامنىڭ دا، جالپى قوعامنىڭ دا ومىرىندەگى ءرولى مەن ماڭىزى.
