InfoHub Logo

كۇندەلىكتى جوسپار بيولوگيا 6 سىنىپ

ساباق: 3
تاقىرىبى: ءى تاراۋ. جاسۋشا – اعزالاردىڭ تىرشىلىگى مەن قۇرىلىسىنىڭ ەڭ كىشى ولشەم بىرلىگى. وسىمدىك ۇلپالارى.
§3. جاسۋشانىڭ اشىلۋ تاريحى. ۇلعايتقىش قۇرالدار.
ساباقتىڭ ماقساتى: ۆيرۋستاردان باسقا بارلىق ءتىرى اعزالارعا ءتان، ەڭ كىشكەنتاي ولشەم بىرلىك – جاسۋشا، ونىڭ اشىلۋ تاريحىمەن جانە ونى زەرتتەۋدە پايدالانىلعان قۇرالدار جايلى ماعلۇمات بەرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىگى – «جاسۋشا» ۇعىمىن ءتۇسىندىرىپ، ميكروسكوپتىڭ قۇرىلىسىمەن تانىستىرىپ، دايىن ميكروپرەپاراتتار جاساۋ ءتاسىلىن ۇيرەتۋ.
تاربيەلىلىگى – ادامنىڭ تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىندا عىلىمي دۇنيەتانىمىن بايىتۋ.
دامىتۋشىلىعى – ەلەكتروندىق وقۋلىق ارقىلى ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، كورۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛ وي تۇيىندەۋگە، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە جۇمىلدىرۋ؛ پانگە، تاقىرىپقا بايلانىستى قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ.
قۇرال - جابدىقتار: ەلەكتروندى كورسەتىلىمدەر، ميروسكوپتار.
ساباقتىڭ ءتيپى: قۇراستىرىلعان

ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
كەلمەي قالعان وقۋشىلاردى بەلگىلەپ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن باقىلاۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
بيولوگيا عىلىمى، ونىڭ نەگىزگى سالالارى تۋرالى اڭگىمەلەڭدەر.
عىلىمعا ەڭبەگى سىڭگەن عالىمداردى اتاڭدار. ولاردىڭ قانداي ەڭبەكتەرى بار؟
قورىق دەگەن نە؟ ەلىمىزدەگى باستى قورىقتاردى اتاڭدار. ءوزىڭ قايسىسىندا بولدىڭ؟

ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
جوسپار:
1. ميكروسكوپتىڭ شىعۋ تاريحى
2. ۇلكەيتىپ كورسەتەتىن قۇرالدار جانە ميكروسكوپپەن ءجۇمىس ىستەۋ ءتارتىبى
1609 جىلى يتاليا عالىمى، فيزيك گ. گاليلەي 2 دوڭەس اينەكتەن قۇرالعان وبەكتيۆىمەن وكۋليارى بار 40 - تان 300 ەسەگە دەيىن ۇلكەيتىپ كورسەتەتىن كۇردەلى قۇرال قۇراستىرعان.
گوللانديا عالىمى انتون ۆان ليەۆەنگۋك دوڭەس اينەكتەردى وڭدەۋ ارقىلى ميكروسكوپ قۇراستىرىپ، العاش رەت باكتەريالاردى، قاننىڭ قىزىل تۇيىرشىكتەرىن، ەر ادامنىڭ جىنىس سۇيىقتىعىنداعى جاسۋشالاردى كورگەن.
ءتىرى اعزالاردىڭ ورتاق بەلگىسى – دەنەسى جاسۋشادان (كلەتكادان) تۇرادى. كەز كەلگەن ءتىرى اعزانىڭ تىرشىلىك بەلگىلەرىن ساقتايتىن ەڭ كىشى قۇرىلىمدىق ولشەم بىرلىگى – جاسۋشا. كولەمى كىشى بولعانىمەن، مىڭداعان قوسىلىستار، جۇزدەگەن زاتتار جاسۋشادا ۇدايى ءتۇزىلىپ، رەاكسيا تىزبەگىنە قاتىسادى. جاسۋشادا ءتىرى اعزالارعا ءتان زات پەن ەنەرگيا الماسۋ، وپتيكالىق قوسىلىستاردىڭ ءتۇزىلۋى، ءوسۋ، كوبەيۋ، تىنىس الۋ جۇرەدى.
جاسۋشانىڭ اشىلۋ تاريحى ميكروسكوپتىڭ شىعۋىنا بايلانىستى. 1590 - 1610 جىلداردىڭ ارالىعىندا وپتيكا شەبەرلەرى گوللانديالىق اكەلى - بالالى يانسەندەر جارىق ميكروسكوبىن ويلاپ تاپتى. ميكروسكوپ شىققاننان كەيىن وسىمدىك جاسۋشاسىن زەرتتەۋ مۇمكىندىگى تۋدى.
1665 جىلى العاش رەت روبەرت گۋك وسىمدىك قابىعىنىڭ جۇقا كەسىندىسىن ميكروسكوپپەن قاراعان. ول مايدا ۇياشىقتاردى كورىپ، ونى جاسۋشا دەپ اتاعان. ادەتتە ءبىز جاسۋشانى جاي كوزبەن كورە المايمىز. ونىڭ مولشەرى ميلليمەتردىڭ مىڭنان ءبىر بولىگىمەن ولشەنەدى. وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسىندە دەنەسى ءبىر عانا جاسۋشادان تۇراتىن وتە قاراپايم اعزالاردى ءبىرجاسۋشالىلار دەيدى. ءبىرجاسۋشالىلىر كوپجاسۋشالىلى اعزالار سياقتى تىرشىلىك ەتەدى.
جاسۋشامەن العاش تانىسقاندىقتان، ءارى بۇل ماتەريال كۇردەلى بولعاندىقتان جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرىپ بولعان سوڭ، وسىمدىك جاسۋشاسىن بىرنەشە ەسە ۇلكەيتىپ كورسەتەتىن قۇرالداردىڭ تۇرلەرى، ولارمەن جۇمىس ىستەۋ ءادىسىن ۇيرەتۋ كەرەك.
ۇلكەيتىپ كورسەتەتىن قۇرالدار جانە ميكروسكوپپەن جۇمىس ىستەۋ ءتارتىبى. جارىق ميكروسكوبىنىڭ ءاربىر ءبولىمىنىڭ اتىن، نە ءۇشىن قاجەتتىگىن وقۋشىلاردىڭ داپتەرىنە جازدىرعان ءجون. سودان سوڭ ميكروسكوپپەن قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەك ەكەندىگىن ءمۇعالىمنىڭ ءوزى كورسەتۋى ءتيىس. الدىعا قويىلعان ماقسات – وقۋشىلاردى ميكروسكوپپەن، جۇمىس ىستەۋ بارىسىمەن تانىستىرۋ.
ول ءۇشىن ميكروسكوپتى ۇستەلدىڭ شەتىنەن 5 - 8 سم قاشىقتىققا قويىپ، بارلىق بولىمدەرىن تازا جۇمساق شۇبەرەكپەن ءسۇرتىپ تازارتىلۋى ءتيىس ەكەنىن ايتىپ، ءار بولىمدەرىن قالاي پايدالانۋ كەرەك ەكەندىگىن (بۇراندانى جوعارى، تومەن قوزعاۋ؛ اينانى جارىققا باعىتتاپ جارىق ۇستاۋ جولى؛ كورەتىن زاتتى زاتتىق ۇستەلدىڭ ۇستىنە دالدەپ قويۋ، ت. ب.) ناقتىلاي كورسەتىپ جاتتىقتىرعان ءجون. ميكروسكوپقا كەرەكتى جابدىقتاردىڭ ماڭىزىن، قالاي قولدانۋىن (زاتتىق اينەكتىڭ ساۋساقپەن شەتىنەن ۇستاۋ؛ ورتاسىنان ۇستاسا ساۋساق ءىزى ءتۇسىپ زەرتتەيتىن زاتتى انىق كورسەتپەي كەدەرگى بولاتىنىن ەسكەرتۋ؛ سوندىقتان تازالاپ ءسۇرتىپ الۋ) ايتۋ. پرەپارات جاساۋ ءۇشىن زات اينەگىنىڭ ءدال ورتاسىنا تامىزعىمەن 1 - 2 تامشى سۋ تامىزىپ، كورەتىن وبەكتىنى دۇرىستاپ ورنالاستىرعان سوڭ، سۋدا اۋا كوپىرشىكتەرى بولماس ءۇشىن جابىن اينەگى شەتىنەن ۇستاپ زات اينەگىنە بۇرىش جاساي جابۋ جولى ۇيرەتىلەدى. اۋا كوپىرشىكتەرى قالىپ قويسا، اينەكتىڭ ۇستىنەن ءسال باسىپ كەتىرۋگە بولادى. كورەتىن وبەكتىنى مىندەتتى تۇردە سۋ تامشىسىنا سالىپ قاراۋدى ەسكەرتۋدى ۇمىتپاۋ كەرەك (قانداي دا بولماسىن كەز كەلگەن وبەكتىنى سۋسىز قاراۋعا بولمايدى كەيدە وبەكتىنى ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى باسقا ەرىتىندىلەر، بوياعىش زاتتار قوسۋعا بولادى).

№1 - زەرتحانالىق جۇمىس.
تاقىرىبى: ۇلعايتقىش اينەك جانە ميكروسكوپ.
ماقساتى: ۇلعايتقىش اينەكتىڭ جانە ميكروسكوپتىڭ قۇرىلىسىمەن تانىسىپ، جۇمىس ىستەي ءبىلۋ.
قۇرال - جابدىقتار: ميكروسكوپ، قول جانە تۇتقالى اينەكتەر (لۋپا)، ارشىلعان پياز، تامىزعى (پيپەتكا)، ساپتى ينە، قىسقىش (پينسەت) زات جانە جابىن شىنىلار، وتكىر ۇستارا، سۋ.
جۇمىستىڭ بارىسى:
1. ءشتاتيۆتى (تۇتقالى) ۇلعايتقىش قول اينەك پەن ميكروسكوپتىڭ قۇرىلىسىن سالىستىرىپ قاراۋ.
2. ميكروسكوپتىڭ بولىكتەرىنىڭ ورنالاسۋىمەن تانىسىپ قالاي اتالاتىنىن ءبىلۋ.
3. ميكروسكوپقا كەرەكتى قۇرال - جابدىقتارمەن تانىسىپ، قالاي پايدالانۋ كەرەكتىگىنە زەر سالۋ.
4. پرەپارات دايىنداۋدى جانە ونى ميكروسكوپپەن قاراۋدى ۇيرەنۋ (جاتتىعۋ).
ناتيجەسى:
ءى. تومەندەگى سويلەمدەردى وقىپ، ويلانىپ، تۇسىنداعى ساندارىن توركوزدىڭ ىشىنە پرەپارات دايىنداۋ رەتىنە قاراي ورنالاستىرىڭدار.

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ