جەل ەنەرگەتيكاسىن وندىرۋدەگى گەنەراتورلاردىڭ قۇرىلىمى مەن تۇرلەرى
وقو شاردارا اۋدانى شاردارا قالاسى
№16 كوللەدج
ە-45 توپ ستۋدەنتى ءامىرقۇل نۇرعالي دۋيسەنباي ۇلى
جەتەكشىسى: ە-45 توپتىڭ وندىرىستىك وقىتۋ شەبەرى اليپوۆ قالماحان
ا كلاسى، وعان ءبىرىڭعاي ەنەرگيا جۇيەسىنە قوسىلماعان جەق كىرەدى. قولدانىلۋىنا بايلانىستى، مۇنداي جەق ادەتتە ۇلكەن ەمەس اككۋمۋلياتورلاۋشى قوندىرعىلاردان تۇرادى (ەلەكترواككۋمۋلياتورلاۋشى). شىعىس كەرنەۋىنىڭ جيىلىگى، ەرەجەگە سايكەس، تۇراقتاندىرىلماعان. كوبىنەسە ولار جارىقتاندىرۋدا، بەلگىلىق قۇرالداردى ەلەكترمەن قورەكتەندىرۋدە جانە بايلانىس قۇرالدارىندا پايدالانىلادى. مۇنداي جەق قۋاتتىلىعى 5 – 10 كۆت-تان اسپايدى.
ۆ كلاسى، ولاردىڭ قۋاتى جەلى قۋاتىمەن ولشەمدەس. مۇنداي جەق، ەرەجەگە سايكەس، تابيعي بوگەتتەرى بار نەگىزگى ەنەرگيا جۇيەسىنەن اجىراتىلعان، جەكە اۋدانداردىڭ ەنەرگيا جۇيەسىنىڭ لوكالدى قۇرامىنا كىرەدى. بۇل جاعدايدا ەڭ ۇنەمدىسى ديزەلدى ەلەكتر بەكەتى بار جەق ارالاس قولدانۋ بولىپ تابىلادى. جەق ديزەلدى وتتى ۇنەمدەۋ قۇرالى رەتىندە قاراستىرىلادى. مۇنداي جۇيەلەردە شىعىس كەرنەۋىنىڭ پارامەترلەرى جەتكىلىكتى تۇراقتى. ۆ كلاسىنىڭ جۇيەلەرىندە ەڭ ءتيىمدىسى، سۋتەكتى اككۋمۋلياتورلار جانە كىشىرەك گيدرواككۋمۋلياتورلى بەكەتتەر تۇرىندەگى، ۇلەن اككۋمۋلاتورلى قوندىرعىلار مەن عيماراتتاردى پايدالانۋ بولىپ تابىلادى.
س كلاسى. جەلى قۋاتى جەق بەكىتكەن قۋاتتان ايتارلىقتاي ارتىق. مۇنداي جەق جۇيەلى جەلەنەرگەتيكاسىنا كىرەدى. ولار ۇلكەن اۋدان نەمەسە تىپتەن مەملەكەتتىڭ ەنەرگەتيكالىق تەپە-تەڭدىگىنىڭ كۇيىنە اسەر ەتە الادى. ۆ كلاسىندا جەق بەكىتىلگەن 100 كۆت –تان باستاپ بىرنەشە مەگاۆاتتقا دەيىن پايدالانۋ دۇرىسىراق. بۇل جاعدايدا گەومەتريالىق ولشەمدەرىمەن بايلانىستى ماسەلەلەر قيىنداي تۇسەدى، مەحانيكالىق بولشەكتەرىنىڭ شيەلەنىسكە جۇمىس رەجيمدەرى جۇزەگە اسادى.
قولدانىلاتىن جەل قوزعالتقىشتار تۇرلەرىنە بايلانىستى گەنەراتورلار كەلەسى كاتەگوريالارعا بولىنەدى:
- قاناتتى – كولدەنەڭ اينالۋ ءوستى جەل قوزعالتقىشى. قاناتتى جەل قوزعالتقىشتارى قالاقشالار سانىمەن ەرەكشەلەنەدى، 1.1- سۋرەت.
- اينالمالى – تىك اينالۋ ءوستى جەل قوزعالتقىشى. ولار ورتوگونالدى جانە قالاقشالى جەلد قوزعالتقىشتارى دەپ بولىنەدى.
a) قاناتتىلار
قاناتتى جەلقوزعالتقىشىنا اۆتوماتتىق اينالۋ بىلىك قۇرىلعىسى قاجەت ول اۋا اعىنى قالاقتى-قاناتتى جازىقتىققا پەرپەنديكۋليار بولعان كەزدە جوعارى سەنىمدىلىككە جەتەدى. وسى ماقساتپەن قانات-ستابيليزاتور قولدانىلادى. قاناتتى جەلقوزعالتقىشىنىڭ تارالۋى ونىڭ اينالۋ جىلدامدىعىمەن تۇسىندىرىلەدى. ولار ەلەكتر توعى گەنەراتورىمەن مۋلتيپريكاتورسىز قوسىلا الادى. قاناتتى جەلقوزعالتقىشىڭ اينالۋ جىلدامدىعى قانات سانىنا كەرى پروپورسينال، سوندىقتان قالاق سانى 3 تەن كوپ اگرەگاتتار قولدانىلمايدى. اينالۋ جىلدامدىعى جانە جاسالۋ وڭايلىعى قاناتتى جەلقوزعالتقىشتىڭ كەڭ تارالۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
سۋرەت 1.1 – قالاقتارىنىڭ سانى ءار ءتۇرلى جەل دۆيگاتەلدەرى.
b) اينالمالى
اەروديناميكانىڭ ارتۇرلىلىگى اينالمالى قوندىرعىلارعا ءداستۇرلى جەل قوزعالتقىشتارىمەن سالىستىرعاندا ارتىقشىلىق بەرەدى. جەل جىلدامدىعى ارتقان سايىن ولار تارتىلىس كۇشىن ۇلعايتادى، سودان كەيىن اينالۋ جىلدامدىعى قالىپقا كەلەدى. اينالمالى جەلقوزعالتقىشتارى اقىرىن جۇرەدى جانە ول قاراپايىم ەلەكترلىك سۇلبالاردى قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، مىسالى، اسينحروندى قوزعالتقىشتاردا كەنەتتەن جەل سوققىسى بولعان كەزىندە اپاتتى ءقاۋىپ قاتەرسىز الدىن الۋ. اقىرىن جۇرۋشىلىك ءبىر شەكتەۋلىك تالاپ قويادى- از اينالىمدا جۇمىس جاسايتىن كوپ ءپوليۋستى گەنەراتور قولدانۋ. بۇنداي گەنەراتورلار كەڭ ەتەك جايماعان، ال رەدۋكتور جوعارىلاتقىش مۋلتيپليكاتورلاردى قولدانۋ ءتيىمسىز سەبەبى سوڭعىلارىنىڭ پاك-ى تومەن. كارۋسەلدىك قۇرىلىمنىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى ارتىقشىلىعى ونىڭ قوسىمشا ايلا-تاسىلدەرسىز «جەلدىڭ قايدان سوققانىن» باقىلاپ وتىرۋى، ول الاسا اعىندارعا ءتان. ونىڭ قۇرىلىمى جەلقوزعالتقىشىن قوسقان كەزدە ماكسيمالدىق مومەنتتى قامتاماسىز ەتەدى جانە جۇمىس پروسەسى كەزىندە ماكسيمالدىق اينالۋ جىلدامدىعىن اۆتوماتتى تۇردە قالىپقا كەلتىرەدى. جۇكتەمە ارتقان سايىن اينالۋ جىلدامدىعى تومەندەيدى جانە اينالۋ مومەنتى توقتاعانعا دەيىن ارتادى.
س) ورتوگونالدىق
ورتوگونالدىق جەلاگرەگاتتارى، مامانداردىڭ بولجاۋى بويىنشا، ۇلكەن ەنەرگەتيكاعا كەلەشەگى بار. ولاردىڭ قولدانىلۋىنىڭ نەگىزگى قيىنشىلىعى ىسكە قوسۋ پروبلەماسى. الدىمەن وعان ەنەرگيا اكەلۋ كەرەك- بوساتۋ كەرەك جانە ارنايى اەروديناميكالىق پارامەترلەرگە دەيىن اپارۋ كەرەك،سودان كەيىن ول ءوزى قوزعالتقىش رەجيمىنەن گەنەراتور رەجيمىنە اۋىسادى. قۋاتتى سۇرىپتاۋ جەل جىلدامدىعى 5 م/س بولعان كەزدە باستالادى، ال نومينالدىق قۋات 14-16 م/س بولعان كەزدە جەتەدى. جەل قوندىرعىلارىنىڭ الدىن الا ەسەپتەۋلەرى ولاردىڭ قولدانىلۋىن 50-دەن 20000كۆت ارالىقتا قاراستىرادى. 2000كۆت رەاليستىك قوندىرعىلاردا ساقينا ديامەترى 80 ءم-دى قۇرايدى، ولار ارقىلى قاناتتار قوزعالادى. قۋاتتى جەلقوزعالتقىشتاردىڭ مولشەرلەرى جوعارى. الايدا كىشىلەرىمەندە ىستەۋگە بولادى، ول ءۇشىن سانمەن الۋ كەرەك مولشەرمەن ەمەس. ءاربىر ەلەكترگەنەراتوردى جەكە تۇرلەندىرگىشپەن جابدىقتاۋ ارقىلى گەنەراتورلار وندىرەتىن شىعىستىق قۋاتتى قوسۋعا بولادى. بۇل جاعدايدا جەلقوندىرعىسىنىڭ سەنىمدىلىگى جانە ساقتالعىشتىعى ارتادى.
جوعارىدا ايتىلعانداردان باسقا ءجيى قولدانىلاتىن ەلەكترلىك ماشينالاردىڭ قولدانۋ تيپىنە بايلانىستى كلاسسيفيكاسياسى. سۋرەت-1.2.
سۋرەت 1.2- ەلەكترلىك ماشينالاردىڭ قولدانۋ تيپىنە بايلانىستى كلاسسيفيكاسياسى.
جەلگەنەراتورلارىنىڭ قولدانىلۋ دياپازونى وتە كەڭ. ەرتەدە جەل ديىرمەندەرىن قۇرۋ ءۇشىن اۋا ماسساسىنىڭ قوزعالىس ەنەرگياسىن پايدالانعان. قازىرگى كەزدە بۇنداي ۆاريانتتى قولدانۋ سيرەك كەزدەسەدى. جەلقوزعالتقىشىن قولدانۋ تيىمدىرەك بولىپ تابىلادى، مىسالى سۋ ايداۋ ءۇشىن. ازعانتاي جەل ديىرمەنى ءالسىز جەل كەزىندەدە سكاۆيجانادان نەمەسە قۇدىقتان 30-50 ل سۋدى 1ساعاتتا كوتەرە الادى.
الايدا جەلگەنەراتورلارىن قولدانۋدىڭ ءتيىمدى جولى ەلەكتر ەنەرگياسىن الۋ بولىپ تابىلادى.
ستاسيونارلىق جەل ەلەكترستانسيالارى شاعىن وندىرىستىك نىسانى نەمەسە تۇرعىن ءۇيدى تۇگەلدەي ەلەكترلىك قورەكتەندىرۋمەن قامتاماسىز ەتەدى، ول ءۇشىن اككۋمۋلياتورلىق باتارەيالاردىڭ قاجەتتى ەلەكترلىك ەنەرگياسىن جيناۋ كەرەك، بۇل جەل بولماعان كەزدە قولدانىلادى.
قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
1. كازاحستانسكايا ەلەكتروەنەرگەتيچەسكايا اسسوسياسيا. كوميتەت پو ۆوزوبنوۆلياەمىم يستوچنيكام ەنەرگيي windenergy.kz
2. پروگرامما پو رازۆيتيۋ ەلەكتروەنەرگەتيكي رەسپۋبليكي كازاحستان نا 2010 – 2014 گودى.
3. ناسيونالنايا پروگرامما رازۆيتيا ۆەتروەنەرگەتيكي ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان دو 2015گ. س پەرسپەكتيۆوي دو 2024گ.
4. شەفتەر يا.ي، يسپولزوۆانيە ەنەرگيي ۆەترا. 2-ە يزد. پەرەراب. ي دوپ. م.: ەنەرگويزدات، 2013. 200 س.
5. بەتس ا. ەنەرگيا ۆەترا ي ەو يسپولزوۆانيە پوسرەدستۆوم ۆەتريانىح دۆيگاتەلەي: پەر. س نەم. / پود رەد. د.م. بەلەنكوگو. حاركوۆ، 2013. 53.
6. تروفيموۆ ا.، مارينۋشكين ب.، ك گەنەرالنوي سحەمە رازۆيتيا ۆەتروەنەرگەتيكي كازاحستانا. م.: جۋرنال «ەنەرگەتيكا»، الماتى. 2012.
7. پلان دەيستۆيي پو رازۆيتيۋ التەرناتيۆنىح ي ۆوزوبنوۆلياەمىح يستوچنيكوۆ ەنەرگيي ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان ۆ 2013-2020گ.گ.، سامرۋك-زەلەنىي.
8.عالامتور جەلىسى https://kk.wikipedia
You Might Also Like
-
6 ناۋرىز كۇنى ۇكىمەت ۇيىندە پرەمەر-مينيستر باقىتجان ساعىنتايەۆتىڭ توراعالىعىمەن ق ر ۇكىمەتىنىڭ جانىنداعى جوعارى عىلىمي-تەحنيكالىق كوميسسيانىڭ وتىرىسى ءوتتى، دەپ primeminister.kz سايتى حابارلايدى.
