InfoHub Logo

جەل ەنەرگياسىنىڭ باسقا ەنەرگيا كوزدەرىنەن ەكولوگيلىق جانە ەكونوميكالىق ارتىقشىلىقتارى كوپ. جەل ەنەرگەتيكاسى قوندىرعىلارىنىڭ تەحنولوگياسىن جەتىلدىرۋ ارقىلى ونىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا بولادى. جەل ەنەرگياسىن تۇراقتى پايدالانۋ ءۇشىن جەل ەنەرگەتيكاسى قوندىرعىلارىن باسقا ەنەرگيا كوزدەرىمەن كەشەندى تۇردە ۇشتاستىرۋ قاجەت. رەسپۋبليكانىڭ شىعىس، وڭتۇستىك-شىعىس، وڭتۇستىك ايماقتارىندا سۋ ەلەكتر ستانسيالارى مەن جەل ەلەكتر ستانسيالارىن بىرىكتىرىپ ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ وتە ءتيىمدى. قىس ايلارىندا جەل كۇشى كوبەيسە، جاز ايلارىندا ازايادى، ال سۋ كەرىسىنشە، قىس ايلارىندا ازايسا، جاز ايلارىندا كوبەيەدى. ءسويتىپ، ەنەرگيا ءوندىرۋدى ءبىرشاما تۇراقتاندىرۋعا بولادى. الماتى وبلىسىنىڭ قىتايمەن شەكارالاس ايماعىنداعى 40-ەندىكتە ەۋرازيا مەگاباسسەينىندەگى وراسان زور اۋا ماسساسىنىڭ كولەمى اۋىساتىن ورتالىق ازياداعى “جەل ءپوليۋسى” دەپ اتالاتىن جەتىسۋ قاقپاسىنداعى جەلدىڭ قۋاتى مول. ول ەكى تاۋدىڭ ەڭ تار جەرىندەگى (ەنى 10 — 12 كم، ۇزىندىعى 80 كم) تابيعي “اەروديناميكالىق قۇبىر” بولىپ تابىلادى. قاقپا قازاقستاننىڭ بالقاش — الاكول ويپاتىن قىتايدىڭ ەبىنۇر ويپاتىمەن جالعاستىرادى. وسى جەردەگى جەل ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋ ناتيجەسىندە ونىڭ ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرۋگە وتە ءتيىمدى ەكەنى انىقتالدى. قىس كەزىندە جەلدىڭ سوعاتىن باعىتى وڭتۇستىك، وڭتۇستىك-شىعىستان بولسا، جاز ايلارىندا سولتۇستىك، سولتۇستىك-باتىستان سوعادى. جەلدىڭ ورتاشا جىلدامدىعى 6،8 — 7،8 م/س، ال جەل ەلەكتر ستانسيالارى 4 — 5 م/س-تان باستاپ ەنەرگيا بەرە باستايدى. جەلدىڭ قاراما-قارسى باعىتقا وزگەرۋى سيرەك بولۋىنا بايلانىستى مۇندا تۋربينالى روتور ءتيپتى جەل قوندىرعىسىن ورناتۋ ءتيىمدى. جەلدىڭ جالپى قۋاتى 5000 مۆت-تان استام دەپ بولجانۋدا. بۇل وتە زور ەنەرگيا كوزى، ءارى كومىر مەن مۇنايدى، گازدى ۇنەمدەۋگە جانە، اسىرەسە، قورشاعان ورتانى لاستانۋدان ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ۇلكەن جەلقوندىرعىسى
ۇلكەن جەلقوندىرعىلاردىڭ وندىرەتىن ەنەرگياسى ءمانىنىڭ ۇلكەندىگى سونشا، جەرگىلىكتى بەرىلەتىن ەنەرگيا بەرۋ جەلىلەرى قۋاتىنان اسىپ تۇسەدى. ۇلكەن جەلقوندىرعىسى جۇمىس جاساۋ ءۇشىن، كوپتەگەن قاراجات جۇمساۋعا تۋرا كەلەدى. وسىنداي ارتىق شىعىن جۇمساۋ جالعىز قوندىرعى بار جەردە وتە ءتيىمسىز، سوندىقتان كەلەڭسىز ماسەلەنى شەشۋ ماقساتىندا، بەلگىلى ايماقتا جەلقوندىرعىسىن توپتاستىر -ىپ سالادى. وسىلاي كوپ وندىرىلگەن ەنەرگيا، كونتراكت بويىنشا كوممۋنالدى كومپانياعا ساتىلادى. ەڭ العاش رەت وسىنداي توپتاستىرىلعان ۇلكەن جەلقوندىرعىلارى كاليفورنيادا ىسكە استى.
400-600 كۆت 16 مىڭ ۇلكەن جەلقوندىرعىلارى سان-فرانسيسكو قالاسىنىڭ تۇرعىندارىن تولىعىمەن ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتەدى.
تەڭىز بازاسىنىڭ جەلقوندىرعىلارى
تەڭىزدە قاتتى جەل سوعاتىنى اركىمگە بەلگىلى، تەڭىزدەگى جەلدىڭ ەنەرگياسىن پايدالانۋ حالىق سانى كوپ، تىعىز ورنالاسقان سولتۇستىك ەۆروپا مەملەكەتتەرى ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك دەۋگە بولادى، سەبەبى بۇل مەملەكەتتەردىڭ جەرلەرىندە جەلقوندىرعىسىن ورناتاتىن اشىق، جازىق الاڭدار جەتىسپەيدى. تاياز وزەندەردە ورناتىلعان جەلقوندىرعىلارى ەۆروپا مەملەكەتتەرىنىڭ نازارىن وزدەرىنە اۋدارۋدا. سەبەبى سولتۇستىك ەۆروپا مەملەكەتتەرىندە تاياز وزەندى، سۋلى ايماقتار كوپ ەدى. بىرىنشىدەن، تەڭىزدە جەل جىلدامدىعى 10% ەسە، وندىرىلەتىن ەنەرگيا 30 % وسەدى، ەكىنشىدەن، 30 م تەرەڭدىكتە، جاعالاۋدان 30 كم ورنالاسقان جەلقوندىرعىسىن پايدالانۋ ەكونوميكالىق ءتيىمدى ەكەن.
ەۆروپادا «اتومدىق ەنەرگياسىز» اتتى جوبا بويىنشا وتكىزىلگەن وتىرىستا تەڭىز بازاسىنىڭ ەلەكتروەنەرگياسىن 2 ەسە پايدالانۋ تۋرالى ۇسىنىس قابىلداندى. كەلەشەكتە دانيا مەملەكەتى تەڭىز بازاسىنىڭ جەلقوندىرعىلارى وندىرەتىن ەنەرگيا قورى 13،5 ت ۆت – ساع بولادى ، – دەپ جوسپارلاپ وتىر، بۇل ەلدىڭ 40 % ەنەرگيا مۇقتاجدىقتارىن قاناعاتتاندىرادى.

كىشى جەلقوندىرعىلارىن پايدالانۋ
الدىندا ايتىپ كەتكەندەي، ديزەلدى گەنەروتورمەن سالىستىرعاندا، جەل ەنەرگەتيكاسى الىس ايماقتا تۇراتىن حالىقتار ءۇشىن وتە ەكونوميكالىق ءتيىمدى. كىشى جەلقوندىرعىلارى اۋىل تۇرعىندارى ءۇشىن مىنانداي ماقساتتاردا قولدانىلاتىنىن ايتىپ وتەيىك:
1.    سۋ تارتۋ جانە سىعىلعان اۋا الۋ ءۇشىن ؛
2.    ەلەكتر ەنەرگياسىن الۋ ءۇشىن؛
3.    كەيبىر مەحانيزمدەردى قوزعالىسقا كەلتىرۋ ءۇشىن.
قازىرگى كەزدە 100 000 استام سۋ تارتۋ ناسوسى جۇمىس ىستەيدى كوبىسى ەلەكترلەنبەگەن اۋىلدىق جەرلەردە ورنالاسقان. كوبىنسە فەرمەرلەر اۋىز سۋمەن اۋىل تۇرعىندارىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جانە مال، ەگىن سۋارۋ ءۇشىن قولدانادى. ءقازىر سۋ تارتۋ قوندىرعىلارى رىنوكتا ساتىلادى. مىسالى، 3 مەترلىك روتور 2000 ل سۋدى 1 ساعاتتا 10 مەتردەن 3م/س جەل جىلدامدىعىندا كوتەرسە، ال 7مەترلىك جەلقوندىرعىسى 8000 ل سۋدى وسىنداي جىلدامدىقتا 1ساعاتتتا كوتەرەدى ەكەن. مۇنداي جەلقوندىرعىلاردى ورناتۋ وڭاي جانە قولدانۋ وتە قاراپايىم.
وسىنداي سۋ تارتۋ ناسوسىن يندونەزيادا جەر سۋلاندىرۋ ءۇشىن پايدالانادى، بۇل ايماقتاردا جاڭبىر از جاۋعاندىقتان فەرمەرلەر كۇرىشتى جىلىنا 1 رەت وسىرەدى. قۇرعاقشىلىق بۇل اۋدانداردا جىلمەن سالىستىرعاندا 75% قۇرايدى، سوندىقتان كۇرىش القابى ءىرى قارا جايىلىم رەتىندە پايدالا- نىلادى. يندونەزيانىڭ كوپ جەرلەرى جەر استى سۋلارعا باي بولعاندىقتان، جەر استى سۋلارىن ناسوسپەن تارتادى. مىسالى، جەلقوندىرعى ناسوسى 1 سەكۋندتا 3 ل سۋدى تارتادى. يندونەزيادا 1992 جىلى 15 وسىنداي جۇيەلەردەن تۇراتىن ناسوس ورناتىلدى.
تەلەكوممۋنيكاسيالىق وبەكتىلەر ءۇشىن جەل ەنەرگياسى وتە تاماشا ەنەرگيا كوزى بولىپ تابىلادى، سەبەبى انتەننالاردىڭ ورنالاسقان اۋدانىنا جەلقوندىرعىلاردى ورنالاسۋ بيىكتىگى سايكەس كەلەدى.
كىشى جەل تۋربينالاردىڭ ەنەرگياسىن اككۋمۋلياتورلاردى زاريادتاۋعا ىڭعايلى، ولاردى پاتەرلەردى جارىقتاندىرۋ ءۇشىن، تۇرمىس تەحنيكالارىندا قولدانىلادى. جەلدەن وندىرىلگەن ەنەرگيانى اككۋمۋلياتوردا ساقتاپ، كەز كەلگەن ۋاقىتتا پايدالانۋ ەكونوميكالىق ءتيىمدى.
جەل ەنەرگياسىن، سۋدى ىسىتۋ ارقىلى پايدالانا الامىز، تەرموستاتقا سۋدى تولتىرىپ قايناتۋ ارقىلى 1 كۆت ەنەرگيا پايدالاناتىن بولساق، تەرموستاتتىڭ قۋاتى 1 كۆت بولىپ جاسالۋى ءتيىس.
كۇن مەن جەل ءبىر-بىرىن تولىقتىرىپ تۇرادى، قىستا قاتتى جەل سوقسا، جازدا كۇن ىسيدى. قىستا كۇن جەل ەنەرگياسىمەن ءۇيدى جىلىتساق، جازدا كۇن ەنەرگياسىن پايدالانىپ سۋدى جىلىتۋعا بولادى. وسىنداي كومبيناسيالا- نىپ جاسالعان «كۇن-جەل» جۇيەسى اۆتونومدىق ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وتە قولايلى.

قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
1. كازاحستانسكايا ەلەكتروەنەرگەتيچەسكايا اسسوسياسيا. كوميتەت پو ۆوزوبنوۆلياەمىم يستوچنيكام ەنەرگيي windenergy.kz
2. پروگرامما پو رازۆيتيۋ ەلەكتروەنەرگەتيكي رەسپۋبليكي كازاحستان نا 2010 – 2014 گودى.
3. ناسيونالنايا پروگرامما رازۆيتيا ۆەتروەنەرگەتيكي ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان دو 2015گ. س پەرسپەكتيۆوي دو 2024گ.
4. شەفتەر يا.ي، يسپولزوۆانيە ەنەرگيي ۆەترا. 2-ە يزد. پەرەراب. ي دوپ. م.: ەنەرگويزدات، 2013. 200 س.
5. بەتس ا. ەنەرگيا ۆەترا ي ەو يسپولزوۆانيە پوسرەدستۆوم ۆەتريانىح دۆيگاتەلەي: پەر. س نەم. / پود رەد. د.م. بەلەنكوگو. حاركوۆ، 2013. 53.
6. تروفيموۆ ا.، مارينۋشكين ب.، ك گەنەرالنوي سحەمە رازۆيتيا ۆەتروەنەرگەتيكي كازاحستانا. م.: جۋرنال «ەنەرگەتيكا»، الماتى. 2012.
7. پلان دەيستۆيي پو رازۆيتيۋ التەرناتيۆنىح ي ۆوزوبنوۆلياەمىح يستوچنيكوۆ ەنەرگيي ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان ۆ 2013-2020گ.گ.، سامرۋك-زەلەنىي.
8.عالامتور جەلىسى https://kk.wikipedia