رۋحاني جاڭعىرۋ
«رۋحاني جاڭعىرۋ تەتىگى-تىل »سەرىكقالييەۆ تاسبولات سەرىكقاليۇلىباتىس قازاقستان ينجەنەرلىك-تەحنولوگيالىقكوللەدجىنىڭ ستۋدەنتى،ورال قالاسى "ەلىمىز جاڭا تاريحي كەزەڭگە اياق باستى. مەن جىل باسىنداعى حالىققا جولداۋىمدا قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى باستالعانىن جاريالادىم.وسىلايشا، ءبىز قايتا تۇلەۋدىڭ ايرىقشا ماڭىزدى ەكى پروسەسى – ساياسي رەفورما مەن ەكونوميكالىق جاڭعىرۋدى قولعا الدىق.ءبىزدىڭ ماقساتىمىز ايقىن، باعىتىمىز بەلگىلى، ول –الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ.اتالعان ەكى جاڭعىرۋ پروسەسىنىڭ دە ناقتى ماقسات-مىندەتتەرى، باسىمدىقتارى مەن وعان جەتكىزەتىن جولدارى بار. مەن كوزدەگەن جۇمىستارىمىزدىڭ ءبارى دەر ۋاقىتىندا جانە بارىنشا ءتيىمدى جۇزەگە اسارىنا سەنىمدىمىن. ءبىراق، ويلاعانىمىز ورىندالۋ ءۇشىن مۇنىڭ ءوزى جەتكىلىكسىز.ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ سانامىز ىسىمىزدەن وزىپ ءجۇرۋى، ياعني ودان بۇرىن جاڭعىرىپ وتىرۋى ءتيىس. بۇل ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاڭعىرۋلاردى تولىقتىرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ وزەگىنە اينالادى.رۋحاني جاڭعىرۋ تەك بۇگىن باستالاتىن جۇمىس ەمەس.ءبىز تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە بۇل باعىتتا بىرنەشە اۋقىمدى ءىس اتقاردىق.2004 جىلى «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا قازاقستان اۋماعىنداعى تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەر مەن نىسانداردى جاڭعىرتتىق.2013 جىلى «حالىق – تاريح تولقىنىندا» باعدارلاماسى ارقىلىالەمنىڭ ەڭ بەلدى ارحيۆتەرىنەن ءتول تاريحىمىزعا قاتىستى قۇجاتتاردى جۇيەلى تۇردە جيناپ، زەرتتەدىك.ەندى وسىنىڭ بارىنەن دە اۋقىمدى جانە ىرگەلى جۇمىستاردى باستاعالى وتىرمىز.مەن ەلىمىز مىقتى، ءارى جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ ءۇشىن بولاشاققا قالاي قادام باساتىنىمىز جانە بۇقارالىق سانانىقالاي وزگەرتەتىنىمىز تۋرالى كوزقاراستارىمدى ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىم." ن.ءا.نازاربايەۆ ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى جولداۋدا قوزعالعان باعىتتاردى كەڭىنەن تارقاتىپ، مەملەكەتتىك يدەولوگيانى انىقتايتىن، كوپكە تۇسىنىكتى، رۋحاني جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان قۇجات دەپ بىلەمىن.ماقالانى وقي وتىرىپ، ونىڭ ءاربىر سويلەمىندە بۇگىنىمىز بەن بولاشاعى جارقىن قازاقستانعا اپاراتىن ناقتى جوسپار، ماقسات كورسەتىلگەندىگىن ءتۇسىندىم. ەلىمىزدە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، ساياسي رەفورمالار جاقسى جۇزەگە اسۋدا. ال بۇل ماقالاداعى رۋحاني ورلەۋ، رۋحاني جاڭعىرۋدى ءبىزدىڭ دامۋىمىزدىڭ ەڭ باستى تۇعىرلارىنىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيمىن.ەلباسىمىزدىڭ بىزگە ايقىنداپ بەرگەن ماقساتتارى ارقىلى ءبىز بولاشاققاقادام جاساي وتىرىپ،دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرە الامىز!باياندامامنىڭ تاقىرىبىنىڭ قوزعاۋشى كۇشى ەتىپ،ءبىلىم سالاسىن الۋدى ءجون كوردىم.سەبەبى ەلباسىمىز ءوز ماقالاسىنىڭ تاعى ءبىر جاڭعىرۋىن ءبىلىم سالاسىنا ارناعان بولاتىن.ونىڭ ىشىندە ءتىل ماسەلەسى ءۇش تىلدىلىك.ءار حالىق، ءار مەملەكەت عاسىرلار بەدەرىندە رۋحاني جاڭعىرىپ، جاڭارىپ وتىرادى. ال رۋحاني جاڭعىرۋ مەن جاڭارۋدا ءبىلىم بەرۋدىڭ ءرولى زور. ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىقەرەكشەلىكتەرىمىزدى ساقتاي، ەسكەرە وتىرىپ، الەمدە بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردى قابىلداي ءبىلۋىمىز كەرەك.اتالمىش تاقىرىپتى جان-جاقتى زەرتتەۋ بارىسىندا ەلباسىمىزدىڭ، كوپتەگەن لينگۆيست عالىمداردىڭ، قوعامقايراتكەرلەرىنىڭ پىكىرلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ءوز ويىمدى دالەلدى تۇردە جەتكىزۋدى ۇيعاردىم. ۇشتىلدىلىك جونىندەگى ءسوز ەلباسىمىزدىڭ “تىلدەردىڭ ءۇشتۇعىرلىعى مادەني جوباسىن كەزەڭدەپ جۇزەگە اسىرۋدى قولعا الۋدى ۇسىنامىن. قازاقستان بۇكىل الەمگە حالقى ءۇش ءتىلدى پايدالاناتىن مادەنيەتتى ەل رەتىندە تانىلۋعا ءتيىس. بۇلار - قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى - ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى جانە اعىلشىن ءتىلى - جاھاندىقەكونوميكاعا ويداعىداي كىرۋ ءتىلى” دەگەن ساليقالى ۇندەۋىنەن باستاۋ العان بولاتىن. سونىمەن قاتار ءنۇرسۇلتانابىش ۇلى: “مەكتەپتەرگە اعىلشىن تىلىنەن شەتەلدىك وقىتۋشىلاردى تارتۋ قاجەت. كەز كەلگەن ورتانقول مەكتەپتىڭبالالارعا ەڭ جوعارى دەڭگەيدە شەت ءتىلىن وقىپ ۇيرەنۋىنە جاعداي جاسايتىنداي دارەجەگە قول جەتكىزۋىمىز مىندەت” - دەپ ەرەكشە اتاپ كورسەتكەن. «ەل بولام دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» دەيدى ۇلى مۇحتار اۋەزوۆ. ءاربىر بىلىمگەروز جەرى مەن ونىڭ بايلىعىنىڭ يەسى بولۋ ءۇشىن جاڭا تەحنولوگيالاردى مەڭگەرىپ، جاڭاشا ءومىر سۇرۋگە ۇيرەنۋدىڭجولدارىن بىلۋگە ءتيىس. ەگەر قوعامنىڭ دامۋ كىلتى ءبىلىمدى ادامداردىڭ جاڭاشا قىزمەت اتقارۋىن كەرەك ەتەتىن بولسا، سول جاڭاشىل ادامداردى، بولاشاق قوعام مۇشەلەرىنە ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدى جۇزەگە اسىراتىن ماماندار دايىندايتىن ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى ەلباسى كوزدەگەن باعىتتارعا لايىقتى بولۋى ءتيىس. ەڭباستىسى، ءبىلىم بەرۋگە قويىلىپ وتىرعان جاڭا تالاپتاردى ورىنداۋدا كوپتەگەن جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، جاستاردىڭ ءۇش تىلدە ءبىلىم الۋىنا، جاڭا تەحنولوگيالاردى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەنگىزۋدە وڭىرىمىزدە كەلەلى جۇمىستار اتقارىلۋدا. ۇلت جوسپارىن ورىنداۋدا ءار سالانىڭ وزىندىك ۇلەسى بولسا، ۇستازدار قاۋىمى قوساتىنۇلەس –جاس ۇرپاقتى جاڭا قوعام مۇشەسى ەتىپ ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدى جاڭاشا قۇرۋ، ونى وسى ەلباسىمىز كورسەتىپ وتىرعان تالاپتارعا ساي ورىنداۋ دەپ بىلەمىن.بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتىمىزدە ۇشتىلدىلىك ماسەلەسىن ناقتى ءىس تۇرىندە جۇزەگە اسىرۋ كەرەك پە؟-دەگەن حالىق قالاۋلىلارىنىڭ سۇراعىنا مەن بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەمىن: ارينە، كەرەك. ەلىمىز بەن جەرىمىزگە يە بولاتىن جاستار ءۇش ءتىلدى دە قاتار مەڭگەرۋى ءتيىس. ءبىراق بۇل ءۇش ءتىلدىڭ تۇعىرى بىردەي دەگەن ءسوز ەمەس. قازاقستاندا ءبىر عانا تۇعىرلى ءتىل بار، ول مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى. تۇعىر ءسوزى دىڭگەك،قازىق دەگەن ماعىنادا قولدانىلادى. ءبىر شاڭىراقتى كوتەرۋ ءۇشىن ءۇش دىڭگەك كەرەك ەمەس. ءبىر دىڭگەكپەن كوتەرگەن شاڭىراقتىڭ جان-جاعىنان ۋىقتار قادالىپ، ونىڭ بەرىكتىگىن قامتاماسىز ەتەدى. ءبىزدىڭ التىن دىڭگەگىمىز، تۇعىرىمىز – قازاق ءتىلى، ال جان-جاعىنان وزگە تىلدەر مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداپ ۋىق سەكىلدى قادالادى. بىراقكەيبىرىمىز ۇشتىلدىلىك ۇدەرىسى جونىندە باسقاشا كوزقاراس تانىتىپ جاتامىز. مۇنىڭ سەبەبى وسى ءبىر ءسوزدىڭماعىناسىن تۇسىنبەۋدەن كەلىپ شىعادى.الەمدىك عالامداندىرۋدىڭ وتكىزگىشى، عالامداندىرۋ ءتىلى بولىپ تانىلعان اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ - اعىلشىن ءتىلدى ەلدەرمەن ءتيىمدى بايلانىسقا تۇسكەن الەمدىك دەڭگەيدە ءوز ورنىن ويىپ تۇرىپ الا باستاعان قازاقستان ءۇشىن قاجەتتىلىك. قيىندىق تۋعىزاتىنى - اتالعان ءۇش ءتىلدى مەڭگەرگەن مامانداردىڭ كەزدەسە بەرمەيتىنى. ەندەشە، اتالعان كومپونەنتتەردەن تۇراتىن، ياعني قازاق، اعىلشىن، ورىس ءتىلىقاتىسقان ۇشتىلدىلىك سويلەرمەندەرىن دايىنداۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشۋ ءۇشىنقازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا اعىلشىن، قازاق تىلىنەن مامان بولىپ شىققان ءقازاقتىلدى قازاق جانە باسقا ۇلت وكىلدەرىن ۇشتىلدىلىككە ىڭعايلاپ قايتا دايىنداۋدان وتكىزىپ، ولارعا ۇشتىلدىلىك مامانى دەگەن قۇجات تابىس ەتكەن ءجون دەپ ويلايمىن. سوڭعى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستاندا 98 امەريكاندىق پەن 81 اعىلشىن تۇرادى، امەريكاندىقتاردىڭ 78ء-ى اعىلشىننىڭ، 71ء-ى ءوز ۇلتىنىڭ ءتىلىن مەڭگەرگەن. بۇل كۇللى تۇرعىننىڭ 1 پايىزىن قۇرايدى. ۇلت دەڭگەيىندە الساق، اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەندەردىڭ تەڭ جارتىسىن جەرگىلىكتى قازاقتارقۇرايدى. باسقاشا ايتقاندا، اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەن قازاق سانى – 53 743، بۇل – ۇلت اراسىنداعى ۇلكەن كورسەتكىش جانە كۇللى قازاقتىڭ 0،7 پايىزى دەگەن ءسوز. ارينە، ءار كوتەرىلگەن ماسەلەنىڭ وڭ جانە تەرىس جاعى بولادى، ءار تۇلعانىڭ وزىندىك جەكە پىكىرى بولادى، ءبىراق اناۋ ايتتى، مىناۋ ايتتى دەگەن نەگىزسىز، دالەلسىز كۇدىكتەن ارىلىپ، بوي كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەنىڭ ماڭىزدىلىعىنىڭ قانشالىقتى قاجەت دارەجەدە ەكەنىن ايقىنداپ، ناقتى زەرتتەپ العانىمىز ءجون سياقتى."سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى انام ءتىلىن،بەسىكتە جاتقانىمدا-اقبەرگەن ءبىلىمشىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن مينۋتىمنانقۇلاعىما سىڭىرگەن تانىس ءۇنىم" س.تورايعىروۆ ەگەر ءبىز سۇلتانماحمۋد تورايعىروۆ ايتقانداي، قازاق ءتىلىن دۇرىس جۇمساي بىلسەك، ول قوعامداعى تىلگە جۇكتەلەتىنقاجەتتىلىگىمىز بولسا وتەۋگە جارايتىن باي ءتىل. ماسەلە ءتىلدىڭ مىندەتىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، ءوز مىندەتىمىزدى اتقارۋدا بولىپ وتىر. ۇلتىمىز وركەندەپ، ءتىلىمىز ءوز ەلىمىزدەگى جانە حالىقارالىق دارەجەدەگى پوزيسياسىن نىعايتقان كەزدە ءبىزدىڭ سوزدەرىمىز دە وزگە تىلدەرگە ەنەتىندىگىنە، ءتىلىمىزدىڭ الەمدىك اقپارات كەڭىستىگىنەن ءوز ورنىن يەلەنەتىندىگىنە كۇمان كەلتىرمەۋگە بولادى. ءدال بۇگىن دە قازاق ءتىلىنىڭ الەم تىلدەرىنىڭ ەشقايىسىسىنان دا كەم تۇسپەيتىن، بىرنەشە عاسىرلىق دامۋ تاريحى بار، ۇلتتىق ادەبي ءتىل دەڭگەيىنە دەيىن دامىپ جەتىلگەن ۇلى ءتىل ەكەندىگىنە ەش كۇمان جوق. سوندىقتان رۋحاني جاڭعىرۋىمىزدىڭ باستى جاڭعىرۋى ۇشتىلدىلىك پەن ءبىلىم ماسەلەسىنە ۇلكەن كوڭىل بولگەنىمىز ءجون بولار رۋحاني جاڭعىرۋ – ادام بالاسىنىڭ ونىڭ ىشكى الەمىنىڭ جاڭارۋى، سانا-سەزىمى، جاڭا وزگەرىستى قابىلداي ءبىلۋى. رۋحاني جاڭعىرۋدا وركەنيەتتىڭ ورگە جۇزۋىمەن بايلانىستىرامىز. تاريح ساحناسىنا كوز جۇگىرتسەك، وسكەن ۇلتتىڭ ءوربي تۇسۋىنە وسى «رۋحاني جاڭعىرۋ دالەل». كونە زامانداعى كورىكتى قالالارىمىز، ءسان سالتاناتتى تالاسقان وزىق ەسكەرتكىشتەرىمىز، مادەني مۇرالارىمىز بۇلتتارتپاس ايعاق بولىپ تابىلادى. ەكى ءداۋىر تۇيىسكەن وسى ارا شاقتا قازاقستانعا تۇبەگەيلى جاڭعىرۋ جانە جاڭا يدەيالار ارقىلى بولاشاعىن باياندى ەتە ءتۇسۋدىڭ تەڭدەسسىز تاريحي مۇمكىندىگى بەرىلىپ وتىر.مەن بارشاقازاقستاندىقتاردى، اسىرەسە، جاس ۇرپاق جاڭعىرۋ جونىندەگى وسىناۋ ۇسىنىستاردىڭ ماڭىزىن تەرەڭ تۇسىنەدى دەپ سەنەمىن. جاڭا جاعدايدا جاڭعىرۋعا دەگەن ىشكى ۇمتىلىس – ءبىزدىڭ دامۋىمىزدىڭ ەڭ باستى قاعيداسى. ءومىر ءسۇرۋ ۇشىنوزگەرە ءبىلۋ كەرەك. وعان كونبەگەندەر تاريحتىڭ شاڭىنا كومىلىپ قالا بەرمەك. قورىتا ايتقاندا، بۇل ەلباسىمىزدىڭ ۇتىمدى قاعيداسى، حالقىنا دەگەن ۇندەۋ وسيەتى دەپ بىلەمىن. ىشكى رۋحانياتىمىز ارقىلى، سىرتقى وزگەرىستەردى جاقسى جاعىنان قابىلداپ، جاڭعىرۋدىڭ داڭعىل جولىنا تۇسۋگە كوشباسشىمىز بولاشاق مىنا بىزگە دارا جول كورسەتتى. ول سوقپاقتاردان قالاي ءوتۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، باعىت باعدار بەردى. ەندەشە، كوكجيەكتەن اۋىتقىماي، ۇلت كوشباسشىسىنىڭ وسكەلەڭ ۇرپاققا مەنزەگەن دارا جولىمەن بيىك شىڭداردى باعىندىرايىق.كۇن ديدارلى قازاقستاننىڭ بولاشاعى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتىپ، كەلەشەك ءۇشىن دامۋدىڭ داڭعىل جولىندا ۇلى يدەيانى جۇزەگە اسىراتىن، جوبانىڭ جۇيەلى لوكاماتيۆىنە اينالىپ ۇلتتىڭرۋحاني يممۋنيتەتىن ارتتىرۋىمىز قاجەت.ۋاقىت ءومىردى تازالايتىن كەرەمەت دۇنيە - ول ەسكىنى ءوشىرىپ ، جاڭاعا جول اشاتىنى انىق، ال بۇگىنگى كۇننىڭ جاڭا تولقىنى ول بىزدەر – جاستىعىنان جالىن تامعان دارىندى جاستار! ال وزىق ەل، وزات مەملەكەت اتانعان قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك تۋىن بيىك ۇستاۋ – بارلىعىمىزدىڭ پەرزەنتتىك پارىزىمىز، بابالار الدىنداعى ماڭگىلىك قارىزىمىز! پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
|
You Might Also Like
-
وقو شاردارا اۋدانى شاردارا قالاسى №16 كوللەدج ە-45 توپ ستۋدەنتى ءامىرقۇل نۇرعالي دۋيسەنباي ۇلى جەتەكشىسى: ە-45 توپتىڭ وندىرىستىك وقىتۋ شەبەرى اليپوۆ قالماحان
-
پولشا قازاقستاندىقتارعا باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا جانە دوكتورانتۋرا باعدارلامالارى بويىنشا گرانتتار ۇسىنادى، دەپ «حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعى» اق حابارلايدى.
