InfoHub Logo

وقو شاردارا اۋدانى شاردارا قالاسى
№16 كوللەدج
ە-45 توپ ستۋدەنتى جولدىباي وتەمۇرات مۇرات ۇلى
جەتەكشىسى: ە-45 توپتىڭ وندىرىستىك وقىتۋ شەبەرى اليپوۆ قالماحان

جەل ەنەرگياسى نەگىزىنەن كۇن ەنەرگياسىنىڭ جەر بەتىن ءبىرقالىپتى قىزدىرماۋىنان تۋىندايدى. ساعات سايىن جەر كۇننەن 1014 كۆت ساع ەنەرگيا الادى. كۇن ەنەرگياسىنىڭ 1-2 % ء-ى جەل ەنەرگياسىنا تۇرلەنەدى. بۇل كورسەتكىش جەر بەتىندەگى بارلىق وسىمدىكتەردىڭ بيوقالدىققا اينالعاندا ءبولىنىپ شىعاتىن ەنەرگياسىنان 50-100 ەسە اسىپ تۇسەدى. بىرنەشە مىڭداعان جىلدار بويى ادامدار جەلدى – ەنەرگيا كوزى رەتىندە پايدالانعان. جەل ەنەرگياسىن پايدالانىپ جەلكەن كومەگىمەن جۇزگەن. جەر سۋلاندىرۋ كەزىندە، جەل ديىرمەنى رەتىندە ءداندى-داقىل ونىمدەرىن ۇنتاقتاۋ ءۇشىن قولدانعان.

جەل ەنەرگياسىنىڭ قورى بۇكىل پلانەتا وزەندەرىنىڭ گيدروەنەرگياسىنان 100 ەسە اسىپ تۇسەدى. ىلعي دا جانە بارلىق جەردە جەل سوعىپ تۇرادى. جازدىڭ قوڭىر سالقىن سامال جەلىن، اپات، زارداپ شىعىن اكەلەتىن كەرەمەت داۋىلداردى اتاپ وتۋگە بولادى.

قالپىنا كەلتىرەتىن ءداستۇرلى ەمەس جەل ەنەرگياسىنىڭ كەلەشەگى زور، ەكولوگيالىق تازا، قورى ەشۋاقىتتا سارقىلمايدى، ءارى ارزان، ءتيىمدى. بۇلاردى پايدالانۋ تابيعات بالانستارىن بۇزبايدى. جەل ەنەرگياسىن قولدانۋ تاۋلى ايماقتاردىڭ جوعارى بوكتەرىندە تولقىندى تەڭىز جاعالاۋلارىندا ىڭعايلى ەكەنى بارىمىزگە تانىمال. جەل ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋعا قولايلى ايماقتار وتە كوپتەپ تابىلادى. جەل كۇشى جەر بەتىنىڭ ويلى-قىرلى بولۋىنا تىكەلەي بايلانىستى. مىسالى، تاۋلى ايماقتىڭ ەكى بولىگىن قاراستىرايىق، كۇن كوزىنىڭ ەكى بولىككە تۇسكەن ەنەرگياسى بىردەي بولعانىمەن، جەردىڭ كەدىر-بۇدىرى ءار قيلى بولعاندىقتان، جەل كۇشىنىڭ ىقپالى، باعىتى دا ءار ءتۇرلى بولادى. جەل كۇشىنىڭ ىقپالى جىل مەزگىلىنىڭ اۋىسۋىنا، اۋا رايىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. مىسالى، دانيا ەلىنىڭ كليماتتىق جاعدايىن ەسكەرەر بولساق، فوتوەلەكترلىك جۇيەمەن قامتاماسىز ەتىلگەن ەنەرگيا قىستا - 18% ، ال جازدا - 100% بەرسە ، ال جەل ستانسياسىنان الىناتىن ەنەرگيا قىستا – 100%، جازدا – 55% بەرەدى ەكەن. وسىنداي ۇيلەسىمدىلىكپەن قاراستىرىلعان جەلقوندىرعىسى مەن فوتوەلەكترلىك جۇيەدەن تۇراتىن جەلقوندىرعىسىن بىرىكتىرىپ پايدالانعان، ارينە تيىمدىرەك بولادى، جەكە پايدالانعاننان گورى. جەل كۇشىنەن وندىرىلەتىن ەنەرگيا مولشەرى جەلدىڭ تىعىزدىعىنا، جەل تۋربيناسىنىڭ قالاقشالارىنىڭ اۋدانىنا، جەل جىلدامدىعىنىڭ كۋبىنا تاۋەلدى بولادى. ەندەشە، وسىلارعا جەكە-جەكە توقتالايىق.

اۋا تىعىزدىعى

جەلقوندىرعىلاردىڭ قالاقشالارى اۋا ماسساسىنىڭ قوزعالىسىنىڭ ارەكەتىنەن اينالادى. اۋا قاباتىنىڭ ماسساسى ۇلكەن بولسا، سوعۇرلىم جەل دۆيگاتەلىنىڭ قالاقشالارى جىلدام قوزعالىپ، ەلەكتر ەنەرگياسىن كوپ وندىرەدى. فيزيكا كۋرسىنان مىنانى بىلەمىز، قوزعالاتىن دەنەنىڭ كينەتيكالىق ەنەرگياسى ونىڭ ماسساسىنا تۋرا پروپورسيونال، ەندەشە جەل ەنەرگياسى اۋا قاباتىنىڭ تىعىزدىعىنا تۋرا پروپورسيونال. تىعىزدىق بىرلىك كولەمگە كەلەتىن مولەكۋلالار سانىنا تاۋەلدى. قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىمدى تەمپەراتۋرا 150س بولعان كەزدە، اۋانىڭ تىعىزدىعى 1،225كگ/م3. ىلعالدىلىق وسكەن سايىن اۋانىڭ تىعىزدىعى ازايادى. قىس مەزگىلىندە تىعىزدىق جوعارى بولعاندىقتان، جەلدىڭ بىردەي جىلدامدىعىنا قاراماستان، جازبەن سالىستىرعاندا جەل گەنەراتورى كوپ ەەنرگيا بەرەدى.

روتور اۋدانى

جەلتۋربيناسىنىڭ قوزعالاتىن بولىگىن روتور دەپ اتايمىز. روتور جەل اعىنىڭ ەنەرگياسىن كوپ قامتىسا، سوعۇرلىم كوپ ەلەكترو ەنەرگيا وندىرەدى. روتوردىڭ اۋدانى روتوردىڭ ديامەترىنىڭ اۋدانىنىڭ كۆادراتىنا تۋرا پروپورسيونال، جەل- قوندىرعىسىنىڭ ولشەمدەرىن ەكى ەسە ارتتىرىپ، ءتورت ەسە ەنەرگيا ءوندىرىپ الۋعا بولادى. جەلقوندىرعىسىنىڭ ولشەمدەرىن وزگەرتە وتىرىپ، ەنەرگيانى قالاعانىمىزشا وندىرەمىز دەپ ايتۋعا جەڭىل، پراكتيكادا باسقاشا. اينالدىرۋ بارىسىنداعى قامتيتىن قالاقشالارىنىڭ اۋدانىن بىرتىندەپ ۇلكەيتۋ ارقىلى، ءبىز ىستەيتىن جۇيەگە ارتىق كۇش، سالماق تۇسىرەمىز. وسىنداي اسقىن سالماقتى كوتەرۋ ءۇشىن جۇيەنىڭ كەيبىر مەحانيكالىق قۇرامداس بولىكتەرىنە زاقىم كەلمەۋىن ەسكەرۋ وتە ماڭىزدى.

جەل جىلدامدىعى

جەل جىلدامدىعى – جەلقوندىرعىسىنىڭ ەنەرگيا وندىرۋىنە اسەر ەتەتىن ماڭىزدى ولشەمى بولىپ تابىلادى. جەلدىڭ ۇلكەن جىلدامدىعى اۋا ماسساسىنىڭ اعىنىنىڭ كولەمىن ۇلكەيتەدى. جەل ەنەرگياسى جەل جىلدامدىعىنىڭ كۋبىنا تۋرا پروپورسيونال وزگەرەدى. ەندەشە، روتوردىڭ كەنەتيكالىق ەنەرگياسى جەل جىلدامدىعىن ەكى ەسە ۇلكەيتكەندە 8 ەسە ارتادى. مىنا تومەندەگى كەستەدە جەل جىلدامدىعىنىڭ جەل ەنەرگياسىنا تاۋەلدىلىگى كورسەتىلگەن. (قۇرعاق اۋانىڭ تىعىزدىعى – 1.225 كگ/م³، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ شاماسى 760 مم.سىن. باعاناسى كەزىندەگى قالىپتى جاعداي).

م/س	ۆت/م²
1	1
3	17
5	77
9	477
11	815
15	2067
18	3572
21	5672
23	7452

ەنەرگيا مولشەرى مىنا فورمۋلامەن ەسەپتەلەدى:

ەĸ=ρυ³/2

υ-جەلدىڭ جىلدامدىعى ،

ρ-اۋانىڭ تىعىزدىعى

ەنەرگيا ولشەم بىرلىگى رەتىندە (ۆ/م²) الىپ وتىرمىز. تابيعي جاعدايلارعا بايلانىستى، جەلدىڭ جىلدامدىعى دا وزگەرىپ وتىرادى. جەلقوندىرعىلاردىڭ كونسترۋكسيالارى جەل جىلدامدىعىنىڭ 3-30 م/س دياپازون ارالىقتارىندا جۇمىس ىستەيتىندەي ەتىپ جابدىقتالعان. ۇلكەن داۋىلدار جەلقوندىرعاسىن بۇلدىرمەۋ ماقساتىندا، ۇلكەن جەلقوندىرعىسىن تەجەۋىش مەحانيزممەن جابدىقتايدى. كىشكەنتاي جەلقوندىرعىسى جەل جىلدامدىعى 3 م/س كەم بولعان جاعدايدا جۇمىس ىستەي بەرەدى:

 

جەل جىلدامدىعىنىڭ شكالاسى
جەل جىلدامدىعى، م\س.	جەل تۇرلەرى
0-1.8	جەل جوق كەزدە
1.8-5.8	ءالسىز
5.8-8.5	قوڭىرسالقىن
8.5-11	ادەتتەگى
11-17	كۇشتى
17-25	وتە كۇشتى
25-43	تەڭىز داۋىلى
43 – تەن جوعارى	قۇيىن داۋىل

جەر ءپىشىنىنىڭ كەدىر-بۇدىرلىعى

جەردىڭ كەدىر – بۇدىر قۇرىلىمى مەن ونداعى وسىمدىكتەر جەل جىلدامدىعىنىڭ تومەندەۋىنە ىقپالىن تيگىزەدى. 1 كم. جوعارى قاباتتا كەدىر – بۇدىر جەلدىڭ جىلدامدىعىنا اسەرىن دە تيگىزبەيدى. جەل جىلدامدىعىنىڭ كەمۋى، اتموسفەرانىڭ تومەنگى قاباتتارىندا جەل اعىنىنىڭ جەر بەتىنىڭ كەدىر – بۇدىرىنىڭ ۇيكەلەۋىنەن تۋىندايدى. جەل جىلدامدىعى ورمان –توعايلى اۋدانداردا، ۇلكەن قالالى جەرلەردە كەمىسە، ال سۋلى اۋدانداردا، اەروپورت تەرريتورياسىندا جەل جىلدامدىعى باياۋلامايدى. ءۇي، عيماراتتار، ورمان – توعايلار جانە باسقا وبەكتىلەر جەر جىلدامدىعىن باياۋلاتىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار تۋربۋلەنتتى اعىستار تۋعىزادى.

جەلقوندىرعىسىن ورنالاستىرۋ ءۇشىن، ماماندار سول ايماقتىڭ جارامدىلىعىن باعالاي وتىرىپ، جەر بەتىنەن كەدىر – بۇدىرىن كلاسسيفيكاسيالاۋ ءۇشىن جەل پوتەنسيالىن ەنگىزدى. مىسالى، جەر بەتىنىڭ كەدىر–بۇدىرىن جوعارى كلاسس رەتىندە تەڭىز بەتى ەسەپتەلىنەدى.

جەر بەتىنىڭ كەدىر–بۇدىرىنىӊ كلاسسيفيكاسيالارىن تومەندەگىدەي باعالايمىز.

	جەر بەتىنىڭ كەدىر–بۇدىرىنىӊ كلاسسيفيكاسيالارى
1	0	سۋ بەتى
2	0،5	اەروپورت اشىق الاڭى
3	1	اشىق اۋىل شارۋاشىلىق القابى
4	1،5	الىس ورالاسقان ۇيلەردەن تۇراتىن اۋىل
5	2-2،5	ۇيلەرى بار، ازداعان اعاشتارى بار اۋىل
6	3	پوسەلوك، ۇلكەن اۋىل
7	4	ۇلكەن قالالار

جەل ىعىسۋى دەگەن تۇسىنىك بار، ول جەر بەتىنە جاقىنداعاندا، جەل جىلدامدىعىنىڭ وزگەرىسىن (تومەندەۋىن) سيپاتتايدى. جەل تۋربيناسىنىڭ ديامەترى ۇلكەن بولىپ، مۇنارانىڭ بيىكتىگى ونشا ۇلكەن بولماسا، جەل ىعىسۋى كەزىندە جوعارى پوزيسيادا تۇرعان قالاقشانىڭ جىلدامدىعى جوعارى بولىپ، تومەنگى پوزيسياداعى قالاقشانىڭ جىلدامدىعى تومەندەپ، جەلقوندىرعىسىنىڭ بۇلىنۋىنە اكەپ سوعادى.

قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

1. كازاحستانسكايا ەلەكتروەنەرگەتيچەسكايا اسسوسياسيا. كوميتەت پو ۆوزوبنوۆلياەمىم يستوچنيكام ەنەرگيي windenergy.kz
2. پروگرامما پو رازۆيتيۋ ەلەكتروەنەرگەتيكي رەسپۋبليكي كازاحستان نا 2010 – 2014 گودى.
3. ناسيونالنايا پروگرامما رازۆيتيا ۆەتروەنەرگەتيكي ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان دو 2015گ. س پەرسپەكتيۆوي دو 2024گ.
4. شەفتەر يا.ي، يسپولزوۆانيە ەنەرگيي ۆەترا. 2-ە يزد. پەرەراب. ي دوپ. م.: ەنەرگويزدات، 2013. 200 س.
5. بەتس ا. ەنەرگيا ۆەترا ي ەو يسپولزوۆانيە پوسرەدستۆوم ۆەتريانىح دۆيگاتەلەي: پەر. س نەم. / پود رەد. د.م. بەلەنكوگو. حاركوۆ، 2013. 53.
6. تروفيموۆ ا.، مارينۋشكين ب.، ك گەنەرالنوي سحەمە رازۆيتيا ۆەتروەنەرگەتيكي كازاحستانا. م.: جۋرنال «ەنەرگەتيكا»، الماتى. 2012.
7. پلان دەيستۆيي پو رازۆيتيۋ التەرناتيۆنىح ي ۆوزوبنوۆلياەمىح يستوچنيكوۆ ەنەرگيي ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان ۆ 2013-2020گ.گ.، سامرۋك-زەلەنىي.
8. عالامتور جەلىسى https://kk.wikipedia

---