جەلتوقسان كوتەرىلىسى
جەلتوقسان كوتەرىلىسى – 1986 جىلى 16 - 19 جەلتوقسان ارالىعىندا الماتىدا بولعان قازاق جاستارىنىڭ كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكالار وداعى ۇكىمەتىنىڭ وتارشىلدىق، امىرشىل-اكىمشىل جۇيەسىنە قارسى نارازىلىق قيمىلدارى. كوتەرىلىستىڭ باستالۋىنا ماسكەۋدەگى ورتالىقتىڭ رەسپۋبليكا حالقىنىڭ پىكىرىمەن ساناسپاستان رەسەيدىڭ ۋليانوۆ وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ 1 ء-شى حاتشىسى گ.ۆ. كولبيندى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ 1ء-شى حاتشىسى ەتىپ تاعايىنداۋى تۇرتكى بولدى. 17 جەلتوقسان كۇنى تاڭەرتەڭگى ساعات 8-دە قالاداعى ل.ي. برەجنيەۆ اتىنداعى الاڭعا (قازىرگى رەسپۋبليكا الاڭى) ساياسي تاۋەلسىزدىكتى تالاپ ەتكەن ۇراندارمەن العاشىندا 300-دەي ادام جينالىپ، كەشكىسىن كوتەرىلىسشىلەر سانى 20 مىڭعا جەتتى. ءبىراق كوتەرىلىسشىلەردىڭ قويعان تالاپ-تىلەكتەرى اياق استى ەتىلىپ، «بۇزاقىلاردى» كۇشپەن تاراتۋ ماقساتىندا الاڭعا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن ارنايى اسكەري كۇشتەر توبى جەتكىزىلدى. كسرو ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ №0385 بۇيرىعى نەگىزىندە دايىندالعان «قۇيىن -86» وپەراسياسى بويىنشا كوتەرىلىس قاتىگەزدىكپەن باسىپ-جانشىلدى.
18 جەلتوقسان كۇنى الاڭعا قايتا جينالماق بولعان كوتەرىلىسشىلەرگە قارسى اسكەر كۇشى قولدانىلدى. كوتەرىلىسشىلەردىڭ قالعان توپتارىن ىعىستىرۋ ءۇشىن جەدەل توپ، ميليسيا مەن جاساقشىلاردان ارنايى توپتار قۇرىلىپ، قالا كوشەلەرىنە اتتاندىرىلدى. وسى اسكەري كۇشتەر 19 جەلتوقسان كۇنى قالانىڭ ءار تۇسىندا قايتادان شەرۋگە شىقپاق بولعان 6 توپتى باسىپ، تاراتتى. الاڭداعى كوتەرىلىسشىلەر تاراتىلعان سوڭ ىشكى ىستەر بولىمدەرىنە 2401 ادام جەتكىزىلگەن (الماتى تۇرمەسىنە سىيماعاندىقتان، قالا سىرتىنا اپارىپ تاستالعانداردى قوسىپ ەسەپتەگەندە بارلىعى 8،5 مىڭ ادام ۇستالعان). جەلتوقسان قۇرباندارىنىڭ كاتارىندا ە.سىپاتايەۆ، س.مۇحامەدجانوۆا، ك.مولدانازاروۆا، ق.رىسقۇلبەكوۆ، م.ءابدىقۇلوۆ، ل.اسانوۆا سىندى ەرجۇرەك قازاق جاستارى بار. جەلتوقساننىڭ 19-23 ارالىعىندا حالىقتىڭ نارازىلىق شەرۋلەرى مەن ميتينگىلەر قازاقستاننىڭ جەزقازعان، تالدىقورعان، كوكشەتاۋ، قاراعاندى، ارقالىق، پاۆلودار، جامبىل، تالعار، سارقانت، ت.ب. قالالارى مەن سارىوزەك، شامالعان، شەلەك ەلدى مەكەندەرىندە جالعاستى.
جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە كەڭەستەر وداعى كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ (كوكپ) ورتالىق كوميتەتىنىڭ قاۋلىسىمەن «قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ كورىنىسى» دەگەن باعا بەرىلىپ، كوتەرىلىسكە قاتىسقان ازاماتتار قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى. توتاليتارلىق، وتارشىل ساياساتقا قارسى قازاق جاستارىنىڭ ازاتتىق كۇرەسى تاريحي ماڭىزى بار ۇلكەن وقيعا بولدى. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان سوڭ جەلتوقسان كوتەرىلىسى تۋرالى شىندىق قالپىنا كەلتىرىلىپ، بۇل جونىندە «جەلتوقسان. 1986. الماتى» (قۇراستىرعاندار - ت.وتەگەنوۆ، ت.زەينابىلوۆ)، «جەلتوقسان قۇرباندارىن جوقتاۋ»، «ەر نامىسى - ەل نامىسى» جيناقتارى، ك.تابەيدىڭ «مۇزدا جانعان الاۋ»، ت.بەيىسقۇلوۆتىڭ «جەلتوقسان ىزعارى» كىتاپتارى مەن «جەلتوقسان» (باس رەداكتورى - ح.قوجا-احمەت) گازەتى جارىق كوردى، «اللاجار» (1991، رەج. ت.تەمەنوۆ)، «قىزعىش قۇس» كينوفيلمدەرى ءتۇسىرىلدى.
ت.ع.ك ءجۇمادىل م. ت.
ساتبايەۆ مۋرات
You Might Also Like
-
— ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، ەشكى ءجۇنى بورتەدە ءتورت تۇلىك مالعا باي كوكشە دەگەن باتىر ارقادا ءومىر ءسۇرىپتى. جاۋگەرشىلىك زاماندا بۇل دالادا قونىس، قۇدىق، جايىلىم-جايلاۋ ءۇشىن الىس-جۇلىسسىز وتكەن كۇن از...
