جەسىرلەر مەن جەتىمدەر ولكەسى
...بۇل بۇكىل قازاققا كەلگەن ناۋبەت ەدى. سونىڭ ەرەكشە ءبىر قۇربانى قاراتاي ەلى. بۇرىنعى وسكەمەن-زايسان ۇيەزىندە قازان توڭكەرىسىنە دەيىن دە جوعارى، ورتا ءبىلىمدى ازاماتتار بارشىلىق بولاتىن. 1907-جىلى اشىلعان ابدىكەرىم مەكتەبى كەيىنگى ۇرپاققا ءبىلىم بەرۋدە ۇلكەن ماڭىز اتقاردى. ءبىر عانا بولىستىقتا ەمەس، ابدىكەرىم شىعىس وڭىرىندەگى بىلىمگە قۇشتار جاستاردى باي، كەدەيىنە قاراماستان وقۋعا تارتتى. سەبەبى، ابدىكەرىم قاتارداعى قارىنى توق بولىستىڭ ءبىرى ەمەس-تى. ونىڭ ءوزى دە پەتەربۋرگتىڭ ورمان شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا وقىعان، سوندا ءجۇرىپ الاشتىڭ قايراتكەرلەرىمەن كەزدەسىپ، ورىستىڭ پروگرەسشىل ازاماتتارىمەن تانىس بولعان، سولاردىڭ پىكىرلەرى مەن باسپاسوزدەگى ماقالالارىن سىڭىرگەن زيالىنىڭ ءبىرى. ءبىر بۇيىردەن جۇڭگو، ەكىنشى بۇيىردەن رەسەي ءتور التايعا تالاسىپ، وزدەرىنشە كەسىپ-پىشىپ، قاراتاي ەلىن بىردە ەرتىستىڭ وڭ جاعاسىنا، بىردە سول جاعاسىنا قۋالاعاندا حالىق قاتتى قينالدى. رەزەرۆاسيادا وتىرعاننىڭ وزىندە دە «مۇجىقتار سىباعادان قۇر قالىپ، قازاقتار شالقىپ جاتىر، جەردى قايتا بولىسەمىز» دەپ شاتاق شىعارعاندا جيىرما بەس جىل بولىس بولعان ابدىكەرىمنىڭ اكەسى ەرەجەپ وسى داۋعا ارالاسىپ ءجۇرىپ «ءىستى بولدى» دا ونشاقتى اداممەن ومبى تۇرمەسىنە ايدالىپ كەتتى. وسىعان بايلانىستى ابدىكەرىم پەتەربۋرگتەگى وقۋىن ءۇزىپ، اكەسى مەن ەل ازاماتتارىن تۇرمەدەن بوساتىپ العان. «تۇيەنىڭ تانىعانى جاپىراق»، سەن كەتكەن سوڭ قونىسىمىزدى تاعى دا تارتىپ الادى دەپ ەل ونى جىبەرمەستەن بولىس سايلاپ الدى. شوڭمۇرىن ىشىندە ەسىمحان دەگەن اعامىز بولعان. داۋلەتتى، مالدى كىسى ەكەن. ابدىكەرىممەن بولىستىققا تالاسىپ سايلاۋعا تۇسكەندە دوربالاپ اقشا الىپ كەلىپتى دە ماعان شار سالىڭدار دەپ جۇرتقا تاراتىپتى. ەسەپتەي كەلگەندە ءبىر شارى كەم شىعىپتى. سوندا جاعاسىن ۇستاپ:
— ياپىراي، قۇداي ساقتاعان ەكەن، — دەپتى. — ابدىكەرىمنىڭ قولىنا دا ءبىر ەلۋ تەڭگەنى ۇستاتا سالعانىمدا مەن جەڭىپ كەتكەندەي ەكەنمىن-اۋ!
— وندا بولىستىققا نەسىنە تالاستىڭ؟ — دەپتى قايران قالعان اتالاستارى.
— مىناۋ جاس جىگىتتى كىم تانىپ جاتىر؟ ەسىمحانمەن بولىستىققا تالاسىپ جەڭىپ كەتىپتى دەسە اتى دۋانعا جەتپەي مە. ماعان سول داقپىرتى كەرەك ەدى عوي، — دەسە كەرەك.
ابدىكەرىم جيىرما سەگىز جىل ەل باسقاردى. وسى جىلداردىڭ ىشىندە ول تالاي جىگىتتەردى پەتەربۋرگتە، ماسكەۋدە، قازاندا، ۋفادا وقىتىپ الدى. كەيىننەن وسىنىڭ ءوزى ەلدەگى جوعارى ءبىلىمدى ازاماتتاردىڭ باسىنا پالە بولىپ جابىستى. باسقاسىن قويعاندا، ءبىر عانا ابدىكەرىمنىڭ وتباسىنىڭ تراگەدياسىن ايتساق تا جەتكىلىكتى. 1929-جىلدان باستاپ «الاش» پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى قۋدالاۋعا تۇسكەندە، پارتيانىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولعان ۇلدارى: قامبار (پەتەربۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن بىتىرگەن)، شابدان (ماسكەۋدىڭ ەكونوميكالىق-كوممەرسيا ينستيتۋتىن بىتىرگەن)، قاحان (عاليا مەدرەسەسىن بىتىرگەن، بەيىمبەت مايلينمەن بىرگە «ساداق» جۋرنالىن شىعارىسىپ تۇرعان)، كۇيەۋ بالاسى عازيز قالبان ۇلى (كىشى قىزى باعداتتىڭ كۇيەۋى، قازان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، سەمەي گۋبەرنياسىندا پروكۋرور، سوت، ادۆوكات بولىپ ىستەپ، حۇقىق تۋرالى وتىزدان استام كىتاپشا جازعان، سوڭعى اتقارعان قىزمەتى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ۇگىت-ناسيحات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى)، وسىلاردىڭ ءبارى دە قىزمەتتەن قۋىلىپ، تۇرمەگە جابىلاتىن بولعان سوڭ جۇڭگو استى. كەيىن سوۆەت پەن شىڭ-شىساي ۇكىمەتى ءوزارا كەلىسىپ، 1938- جىلى كگب-نىڭ جانسىزدارىنا ۇستاپ بەردى دە بايلاپ-ماتاپ، تۇيەگە ارتىپ اكەلىپ ءنوۆوسيبيردىڭ تۇرمەسىندە بىتەۋ كامەرالاردا سوتسىز، زاڭسىز اتىپ تاستادى. «الاش» قايراتكەرلەرى اقتالا باستاعان كەزدە ىزدەنىس جاساپ، كوپ ەڭبەكتەنگەن ابدىكەرىمنىڭ تۋعان جيەنى ساكەن عازيز ۇلى قالبانوۆ ەدى، سوتسىز، زاڭسىز اتىلعاندىقتان ناعاشىلارىنىڭ ارتىنا ەشبىر قۇجات قالدىرماپتى. ابدىكەرىمنىڭ ءوزى تۇرمەگە ءۇش دۇركىن قامالىپ، شىعىس تۇركستانعا ەكى دۇركىن بارىپ قايتقان، اقىرى بۇل وكىمەتتىڭ ولتىرمەي تىنبايتىنىن بىلگەن سوڭ سوڭعى كەتكەننەن قايتىپ ورالعان جوق، ءبىراق ول جاقتا دا ءولىم شىركىن كۇتىپ تۇر ەكەن. سارىسۇمبەدەگى (بۇگىنگى التاي قالاسى) سوۆەت كونسۋلدىگى شاقىرىپ الىپ، سىيلاعان بولىپ وتىرىپ ۋ ىشكىزىپ ءولتىردى.
ابدىكەرىم ەرەجەپ ۇلى جەر پروبلەماسى جايىندا، جەرسىز قالىپ رەزەرۆاسياعا قامالعان قازاقتاردىڭ قايىرشىلىق جاعدايى تۋرالى «قازاق» گازەتىندە ماقالالار جاريالاپ تۇرعان. ءاليحان بوكەيحانوۆ سول ماتەريالداردى مىسال رەتىندە ءوزىنىڭ ەڭبەكتەرىندە پايدالانعان ەكەن. ەلىم دەپ، جەرىم دەپ ەڭىرەگەن ەسىل ەردىڭ سۇيەگى دە جات جەردە قالدى. «الاش» قايراتكەرى رەتىندە ەسىمى ساكەن عازيز ۇلىنىڭ تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىندا 2006-جىلى عانا اقتالدى. جالپى قاراتايدىڭ يگى-جاقسىلارى مەن زيالىلارىنىڭ بىردە-بىرىنە تۋعان جەردىڭ توپىراعى بۇيىرعان جوق.
الاشتان ارازدىقپەن اۋعانىم جوق
انت بۇزىپ ار-نامىستان ازعانىم جوق
اق سەمسەر، كوك نايزانىڭ كۇنى قايدا
ايقاسىپ، ات سالىسار اۋدانىم جوق.
الاشىم ءتور التايدان كوشەر مە ەكەن؟
ارۋاق امالسىزدى كەشەر مە ەكەن؟
اڭىراپ بورداي توزعان قايران ەلىم
ارتىندا ۇرپاق قالىپ وسەر مە ەكەن؟.. —
دەگەندى دە جۇرەگى قانجىلاپ وتىرىپ ابدىكەرىم جازعان.
مولاسىن «مادەني ريەۆوليۋسيانىڭ» كەزىندە حۋنۆەيۆيندەر قيراتىپ كەتكەن ەكەن. اقتالعان سوڭ سۇيەگىن ەلگە اكەلىپ، جانازاسىن قايتا شىعارىپ، قايتا جەرلەيىك دەپ ءبىراز اۋرەلەندىك. ابدىكەرىمگە بايلانىستى ارحيۆ قۇجاتتارىن وسكەمەننەن، سەمەيدەن ىزدەستىرىپ جۇرسەك زىريان قالاسىندا جاتىر ەكەن. ءتىرى ادامدى ەلگە قايتارىپ الۋ ولگەندەردىڭ سۇيەگىن اكەلۋدەن وڭاي بولىپ شىقتى. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جاۋابىنا سەنسەك، بۇل شارۋا تەك ديپلوماتيالىق قارىم-قاتناس شەشەتىن ماسەلە ەكەن. سونىمەن بۇل نيەتىمىز دە اياقسىز قالىپ تۇر. ال توبە بي مۇسا 1937-جىلى چەكيستەر قاماۋعا الۋعا كەلگەندە ءوز جۇرەگىنە پىشاق سالىپ جارىق دۇنيەمەن قوشتاسىپتى. ۇرىق-شارقى الماتىدا تۇرادى دەگەندى ەستىگەنىم بار، ءبىراق ارتىنان ىزدەۋشىسى بولماعان سوڭ اقتالماعان قالپى ەلدە ءبىر تومپەشىك بولىپ جاتىر. قاراتايعا ەڭبەگى سىڭگەن «الاشتىڭ» ءبىر ازاماتى بولسا ول مۇسا ەدى. ەسكەرۋسىز قالعانىنا ەل وكىنىپ وتىر. تەك بوشاي اعام عانا باسىنا بەلگى ورناتسام دەپ جۇرگەن كورىنەدى.
اتىلماي امان قالعانداردىڭ كۇنى دە يتكە بەرگىسىز ەدى. سوناۋ يتجەككەننەن ەلگە ورالعاندار مىڭنان بىرەۋ بار ما ەكەن؟.. «حالىق جاۋى» اتانىپ، 20 جىل ءسىبىردىڭ كونسلاگەرىندە بولىپ ءتىرى قالعان كوپەن دادىروۆتىڭ ەستەلىگىنەن:
«... 1934-جىلى سەمەيدەن «كوم.ۆۋزدى» ءبىتىرىپ شورناۋا سەلوسىنداعى پوچتا ناشاندىگىنە بەكىتىلدىم. شورناۋا سەلسەبەتىنە شىڭعىستاي، بوبروۆكا، سارمونكا، ماتۆەيەۆكا سەلولارى قارايتىن ەدى. كەشىكپەي ەلدىڭ اتقامىنەر ازاماتتارىن اتىپ-اسىپ، سىبىرگە ايداۋ باستالدى. سول ناۋبەت مەنىڭ باسىما دا كەلدى-اۋ. ول كەزدە وچپك-نىڭ ورتالىعى (وسابايا چينگيستايسكايا پوگرانيچنايا كومەنداتۋرا) ورەل سەلوسىندا ەدى. كومەندانتى فيلاتوۆ، وترياد ناشاندىگى پرونين دەگەن بولدى. سول پرونين مەنى كومەنداتۋرانىڭ استىنداعى سۋ توگىپ مۇز قىلىپ تاستاعان كارسەرگە جەتى كۇن قاماپ قينادى. ناگانمەن ۇرىپ جاعىمدى سىندىرىپ، تىستەرىمدى قيراتتى، تىرناق كوبەسىنەن ساۋساقتارىما ينە جۇگىرتتى. ايتاتىنى، سوۆەت وكىمەتىن قۇلاتپاق بولدىم دەپ پروتوكولعا قول قوي دەيدى. ەسىم كىرەسىلى-شىعاسى، بىردە كوزىمدى اشسام، توبەمدە توپىراق سالبىراپ تۇر ەكەن، سونى تىرنالاپ ءجۇرىپ ارپاداي اساپ جەدىم دە قالعانىن قالتاما سالىپ الدىم. جەتى كۇننەن سوڭ پودۆالدىڭ ءبىر بولمەسىنە اكەلىپ تىقتى. ونەكى ادامبىز. ورتامىزدا جالعىز ورىس — اۋپارتكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى گەراسيموۆ (قازاقتارعا جاناشىرلىق جاساعانى ءۇشىن جازاسىن تارتىپ جاتىر)، اۋپارتكومنىڭ ەكىنشى حاتشىسى احمەت تولەگەنوۆ ( بيبىگۇل تولەگەنوۆانىڭ اكەسى). قىزمەت بابىمەن بۇل كىسىمەن سان كەزدەسكەنىم بار. دومبىراعا قوسىلىپ ءان دە سالاتىن قوڭىر داۋىستى جايدارى ادام ەدى. قۋ سۇيەگى قالعان، وزدىگىنەن ورنىنان دا تۇرا المايدى. تاعى ءبىر شىرامىتقانىم — توقتاعانوۆ جۇرتباي دەيتىن توپقايىڭنىڭ ازاماتى.
1937- جىلدىڭ 29-دەكابرىندە تاڭەرتەڭ ءبارىمىزدى تىسقا شىعارىپ، تاۋ ەتەگىنە ايداپ كەلدى. ور قازىپ قويعان ەكەن، شەشىندىرىپ،سونىڭ جيەگىنە تۇرعىزىپ قويىپ ۇكىم وقىدى. حالىق جاۋى رەتىندە ونەكىمىز تۇگەل اتىلاتىن بولىپپىز. بىرەۋلەر جىلادى، ونسىز دا بۋىنى كەتىپ قالعان كەيبىرەۋلەر شوكەلەپ وتىرا كەتتى. 12 سولدات مىلتىق كەزەنە بەرگەندە پرونين اتپەن شاۋىپ جەتتى دە: دادىروۆۋ كاتورگا، نا 8 لەت، وستالنىح راسسترەليات دەدى. كوزىمدى جۇما قويدىم. گۇرس-گۇرس مىلتىق اتىلدى. كوزىمدى اشسام ءونبىرى تۇگەل قانجوسا بولىپ وردا جاتىر ەكەن. جانىم تۇرشىگىپ كەتتى. ەسالاڭ ادامداي تەڭسەلىپ ءجۇرىپ قايتا كيىندىم. سول بويدا كومەنداتۋراعا الىپ كەلىپ، التى ادامدى ءۇش شاناعا وتىرعىزىپ كاتونعا الىپ كەتتى. احمەت تولەگەنوۆتى الماتىعا اپارىپ اتىپتى دەگەن ءسوز بار. ونىڭ ءبارى لاقاپ، سونى ادەيى تاراتاتىن كوبىنە جازالاۋشى مەكەمە، ارتىنداعى تۋعان-تۋىسقاندارىن اداستىرۋ ءۇشىن پروتوكولعا ءبىر جەردى جازىپ، ولگەن جەرىنىڭ دۇرىس ادرەسىن جاسىرادى. احمەت تولەگەنوۆتىڭ سۇيەگى ورەلدە، كومەنداتۋرانىڭ جاڭادان سالىنعان عيماراتىنىڭ استىندا جاتىر.
شىڭعىستاي اۋىلىنان وتە بەرگەندە كۇركىرەۋ دەگەن شاعىن وزەننىڭ جاعاسىنا كەلىپ توقتادىق. ارامىزدا بايعونىسوۆ مامىش دەگەن ازامات بار ەدى، سونى شانادان ءتۇسىرىپ الدى دا اتىپ تاستادى. سوتسىز، زاڭسىز. «پري پوپىتكە ك بەگستۆۋ» دەگەن وتىرىك پروتوكول جاسادى. ءار اۋىلدىڭ تۇسىندا، كەيىن ەتاپقا ايداعان كەزدە دە وسىنى جاسادى. سويتسەك، «ءار اۋىلدىڭ تۇسىندا ينتەلليگەنسيا وكىلدەرىن اتىپ تاستاپ كەتىڭدەر، وزدەرى جيناپ كومە سالادى» دەگەن بۇيرىق بولعان ەكەن. بۇدان دا ماسقاراسى، اۋىل باس سايىن 25-50 جاس اراسىنداعى ادامداردىڭ ەلۋى اتىلسىن دا ەلۋى كاتورگاعا ايدالسىن دەگەن دە جاسىرىن بۇيرىق بولىپتى.
بىزدەردى كاتونعا الىپ كەلىپ تۇرمەگە قامادى. 1938- جىلدىڭ يانۆار ايىنىڭ باسىندا، قاقاعان ايازدا ەرتەڭگىسىن كەلىپ ەلۋ ادامدى تىزىمدەپ الىپ كەتكەن، سودان ءىز-توزسىز جوعالىپ ەدى، بوساتىپ جىبەرگەن شىعار دەپ ۇمىتتەنسەك، كازىرگى اەروپورتتىڭ سىرتىنا اپارىپ قىرىپ سالىپتى: قۇربان بولعاندار نەگە اتىلعانىن بىلمەگەن، اتقاندار نەگە اتقانىن بىلمەگەن. اقسۋ، ارشاتى، توپقايىڭ، كاتون، شورناۋا، ورەلدىڭ نەبىر اياۋلى ازاماتتارى ەدى-اۋ، بوزداقتار جازىقسىزدان وققا ۇشتى. ادامزات تاريحىندا مۇنداي سۇمدىق بولدى ما ەكەن؟..
ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر كورگەن وقيعام، ساكەن سەيفۋللينگە بايلانىستى. «جۇلدىز» جۋرنالىندا: ساكەن سەيفۋلليننىڭ سۇيەگىن ماگاداننان ىزدەپ تاپپادىق دەپ جازىپتى. قاسىندا 12 ادام بار، ساكەن الماتىدا اتىلدى دەگەندى راديودان ەستىدىم. كوم.ۆۋزدا وقىپ جۇرگەن كەزىمدە ساكەندى تالاي رەت كورگەم.
ءبىزدى سەمەي-نوۆوسيبير تەمىرجولىمەن ەتاپقا ايدادى. پوەزد ءاربىر بەكەتتە توقتاپ، ولگەن ادامداردى شىعارىپ تاستاپ كەتەدى دە ىستىق سۋ الادى. نوۆوسىبىردەن وتكەندە، بەكەتتىڭ اتىن ۇمىتىپ قالدىم، ىستىق سۋ الۋعا شىققانبىز. الدىڭعى ءبىر ۆاگوننان ءبىرتوپ ادام ءتۇستى، ولار دا سۋ الۋعا كەلە جاتقاندار. ىشىنەن ساكەن سەيفۋلليندى كوردىم. قاتەلەسۋىم مۇمكىن ەمەس، كوزىمە وتتاي باسىلدى. ءبىر-بىرىمىزدى ارالاستىرماق بىلاي تۇرسىن، ءۇنىڭدى شىعارىپ سويلەستىرمەيدى دە. امال جوق، ىشتەن تىنىپ كەتە باردىم. مەنىڭشە، ساكەننىڭ سۇيەگىن ماگاداننان ىزدەگەن دۇرىس شىعار دەپ ويلايمىن.
يگاركا وزەنىنىڭ جاعاسىنا دا جەتتىك. ءبىر زونادا بەس باراق، ءار باراقتا 2000، 3000-نان ادام. باراقتىڭ سىرتىن قارمەن كومىپ، سۋمەن قاتىرىپ تاستاعان. كەشكە تامان ءار بريگادا 10-15 كىسى ءبولىپ وتىن دايىندايدى دا سونى باراقتىڭ ورتاسىنا جاعىپ جىلىنىپ، كەپتىرىنەمىز. كۇندە كەشكىسىن وبحود جاسالادى دا اۋىرعانداردى، اياق-قولى سىنعانداردى الىپ كەتەدى. ولاردى قايدا اكەتەتىنىن دە بىلمەيمىز. جازعىتۇرىم مۇز تۇسە باستاعان كەز. قاسىمداعى سەكسەن، جۇماجان دەگەن ءوزىمىزدىڭ شىڭعىستايدىڭ ەكى جىگىتى ەس-تۇس جوق جۇگىرىپ جەتسىن، قولدارىن سىلتەپ وزەن جاقتى نۇسقاي بەرەدى. بارىپ قاراساق، باستارى مىلجا-مىلجاسى شىققان ولىكتەر. قىستايعى الىپ كەتكەن اۋرۋ-سىرقاۋلاردى لوممەن ۇرىپ ولتىرەدى ەكەن دە ويىققا تاستايدى ەكەن. جاز شىعا كەسىلگەن اعاشتارمەن بىرگە اعىپ كەتەتىن كورىندى. مۇنداي سۇمدىقتى دا كوردىك قوي.
ەكى جازۋشى — مۇحامەدجان قاراتايەۆ، سەيدىل تالجانوۆپەن بىرگە بولدىم. مەن بريگادير، قاراتايەۆ دەسياتنيك ەدى. ازاپتى بىرگە كورىپ، توزاقتى تىرىدەي باستان كەشتىك. ەكەۋى 1947-جىلى بوسادى، مەنى بوساتپاي «ۆولنوە پوسەلەنيەدە» 1957-جىلعا دەيىن ۇستادى. كەيىن اكادەميك قاراتايەۆقا بارىپ، ءبىر جۇماداي شەر تارقاستىق. سەيدىلدى كورە المادىم، مۇحامەدجان: وتباسىندا ءبىر كيكىلجىڭ بار عوي دەيمىن، كەزدەسپەي-اق قوي دەگەن سوڭ شىرقىن بۇزعىم كەلمەدى...».
بۇل ەستەلىكتى رەتى كەلسە جاريالاتارسىڭ دەپ ماعان كوپەننىڭ نەمەرەسى تىلەۋباي قۇماش ۇلى دادىروۆ 2006 جىلدىڭ اياعىندا بەرىپ ەدى، تىنىس بەلگىسىن دە وزگەرتپەي پايدالانىپ وتىرمىن.
قاراتايدىڭ تەڭ جارمىسىن جۇتقان ءتور التايدىڭ ءبىر تراگەدياسى وسىمەن اياقتالعان سەكىلدى ەدى، بۇدان سوڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەلدى دە ەندى عانا قىلتاناقتاي باستاعان ورتەڭنەن كەيىنگى ۇرپاقتى وتاپ كەتتى. وسىدان سوڭ ەجەلگى وتىكەن — ءتور التاي «جەسىرلەر مەن جەتىمدەردىڭ ولكەسى» اتاندى...
You Might Also Like
-
توقسان جولدىڭ تورابىنداي تاريحى بار ەلىمىزدىڭ، تۇعىرلى تاۋەلسىزدىكتىڭ التىن بەسىگىندە تەربەلىپ كەلە جاتقانىنا بيىل وتىز جىل تولىپ وتىر. اتانىڭ قانىمەن، انانىڭ جاسىمەن كەلگەن تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ...
-
...بوزجىگىت اعام ءۇي كولەڭكەسىندەگى تىلدەي تاقتاي ساكىدە وتىر ەكەن. نەمەرەسى كارتوپ تۇپتەپ ءجۇر. جىل ءوتىپ كەتسە دە امانداسىپ جاتىپ ول مەنى قولىمنان تانىدى. ءبىرازدان بەرى كوزدەن ايرىلىپ قالعان.
