InfoHub Logo

ايەل تەڭدىگى جايىندا العاش رەت پىكىرىن ورتاعا سالىپ، ماڭىزدىلىعىن ەسكەرگەن الاش ازاماتتارى ەدى. ءتىپتى، سول كەزەڭنىڭ وزىندە-اق ايەل تەڭدىگىن ناسيحاتتايتىن باسىلىمداردىڭ پايدا بولۋى قازاق اراسىندا ايەلگە دەگەن كوزقاراستىڭ قالىپتاسقانىن بايقاتادى. سولاردىڭ ىشىندە بارلىق ايەلدەرگە ارناپ باسىلىپ شىعارىلعان - «جەتىسۋ ايەلى» جۋرنالى.

«جەتىسۋ ايەلى» جۋرنالىنىڭ شىعۋ مەرزىمى جايلى دەرەكتەر ءارتۇرلى. جازۋشى ل. احمەتوۆانىڭ «قارلىعاش قالامداستار» كىتابىندا 1923 جىلدىڭ قاڭتارىندا شىققان دەگەن دەرەكتەر كەلتىرىلگەن. سونداي-اق ق. اللابەرگەننىڭ «تاريح جانە باسپا ءسوز» كىتابىندا جۋرنالدىڭ ناقتى شىعۋ مەرزىمى 1923 جىلى، 23 قاڭتار دەگەن دەرەك كەزدەسەدى. اتالمىش جۋرنالدىڭ رەداكتورلىق قىزمەتىن ايەلدەر قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسكەن سارا ەسوۆا اتقارعان بولاتىن. ول العاشقى كومسومول جانە جۋرناليست قىزداردىڭ ءبىرى. سارا ەسوۆانىڭ ەسىمى ونىڭ كۇيەۋى، 1937-1938 جىلدارى ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولعان قازاق كسر حالىق كومميسيارلارى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى وراز يسايەۆپەن بايلانىستى. 

سارا ەسوۆا باسىنان وتكىزگەن اۋىرتپالىقتارعا قاراماي ايەلدەردىڭ بوستاندىعى جولىندا تالماي ەڭبەك ەتتى. ءتىپتى «وتانىن ساتقاننىڭ ايەلى» دەگەن تاڭبا تاعىلسا دا اعارتۋشىلىق سالاسىندا باسشىلىققا دەيىن كوتەرىلەدى. ول 1919 جىلى ۋششيليششەنى اياقتاعان سوڭ بىردەن باستاۋىش قازاق-تاتار مەكتەبىنە وقىتۋشى بولىپ ورنالاسادى. جاستىعىنا قاراماي ول ىسكە دەن قويا ارالاسىپ، جەرگىلىكتى ايەلدەرگە ۇلكەن پايداسىن تيگىزەدى. سونىمەن قاتار، سارا ەسوۆانىڭ باسشىلىعىمەن بالالارعا ارنالعان ينتەرناتتار مەن بالالار ۇيلەرى سالىنا باستايدى. وسىدان-اق ءبىز ونىڭ ساۋاتتىلىعى مەن زياتكەرلىك قابىلەتىن انىق اڭعارامىز. ول وقۋ وقىعان ءتورت جىلدىڭ ىشىندە تاتار جانە ورىس ءتىلىن، يسلام نەگىزدەرى، تاريح، گەوگرافيا، جاراتىلىستانۋ پاندەرىن جاقسى مەڭگەرىپ شىعادى. ناعيما ارىقوۆا، ءمادينا بەگالييەۆا، الما ورازبايەۆا سىندى تۇلعالارمەن بىرلەسە ءجۇرىپ ايەلدەرگە كوپ ايەل الۋشىلىق پەن قىزداردى قالىڭ مالعا ساتۋ جايلى ماسەلەلەرمەن كۇرەسۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىرەدى. عىلىمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، سارا ەسوۆانىڭ جۋرناليستيكاعا اياق باسۋىنا بىردەن-بىر سەبەپكەر تۇلعا-عاني مۇراتبايەۆ. ءتىپتى ول جايىندا سارا ەسوۆا: «عاني تەك قوعام قايراتكەرى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ول ونەر قايراتكەرى دە بولدى. ول ءاندى قاتتى جاقسى كورەتىن، ءوزى دە ءاندى جاقسى ايتاتىن. 1921 جىلى، ورىنبورداعى قازاقستان كومسومولىنىڭ ءى سەزى كەزىندە، عانيدىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ءبىز ەرعالي الدوڭعاروۆتىڭ ۇيىندە كوركەمونەرپازداردىڭ ۇلكەن كەشىن ۇيىمداستىردىق، بۇل كەشكە الەكساندر زاتايەۆيچتى دە شاقىردىق. سول جىلى زاتايەۆيچكە عاني مۇراتبايەۆتىڭ، ەرعالي الدوڭعاروۆتىڭ، الما مەن ءمادينا ورازبايەۆالاردىڭ اندەرى قاتتى ۇنادى. زاتايەۆيچ ءتىپتى عانيدىڭ ورىنداۋىنداعى «دۋدار-اي» مەن «قاتىن جىراۋ» ولەڭدەرىن «قازاق حالقىنىڭ 1000 ءانى» جيناعىنىڭ ءبىرىنشى تومىنا ەنگىزدى»،-دەپ ەسكە الادى. سارا ەسوۆانىڭ ايەل تەڭدىگى ءۇشىن، سونىڭ ىشىندە بوستاندىق پەن ساۋاتتىلىق ءۇشىن اتقارعان ەڭبەگى ۇشان تەڭىز. ول جايلى رايحان قوسمامبەتوۆانىڭ ەستەلىكتەرىندە دە باياندالادى: «ونىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنە كوپشىلىك تاڭعالاتىن. جەتپىس جاسىندا ول بلوكتىڭ «ون ەكى» پوەماسىن جاتقا وقيتىن. ەسەنيندى، بلوكتى ەرەكشە جاقسى كورەتىن، وتە كوپ ولەڭ بىلەتىن. ءىسساپاردان قايتىپ كەلە جاتىپ، جولدان ابدەن شارشاعاندا سارا ءساتپاي قىزى بىزگە جاتقا ولەڭ وقيتىن. ەشقاشاندا جاڭىلمايتىن، الماتىعا جەتكەنشە وقيتىن». 

مىنە، قازاق اراسىندا دا ۇلت مۇددەسى ءۇشىن الاڭداپ، اعارتۋشىلىق تۇرعىدا بار كۇشىن اياماعان ايەل ادامنىڭ بەينەسىن كوردىك. وسىعان قاراپ-اق پاتشا وكىمەتىنىڭ كەزىندە «ايەل تەڭدىگى جايلى ماسەلەنى ءبىرىنشى بولىپ كوتەرگەن ءبىزبىز»،- دەگەن پىكىرىن جوققا شىعاراسىڭ. تەك بۇل ايعاق قانا ەمەس، سوناۋ قاراحان داۋىرىنەن باستاۋ الىپ كەلگەن زاماندا ايشا ءبيبىنىڭ اتىنا ەسكەرتكىش سالىنۋى، ودان قالا بەرسە جەر-سۋ اتاۋلارى سوزىمىزگە دالەل بولارى راس-اق... 

 التىناي ماليكاجداروۆا

---