InfoHub Logo

جىنىستىق ساۋاتتاندىرۋ – ادامنىڭ جىنىس مۇشەلەرى، جىنىستىق كوبەيۋ (ۇرىقتاندىرۋ، بالا ءبىتۋ، ۇرىقتىڭ دامۋى، بوسانۋ)، جىنىستىق قاتىناس، رەپرودۋكتيۆتى (ۇرپاق جاڭعىرتۋ) دەنساۋلىق، ەموسيونالدىق قارىم-قاتىناس، رەپرودۋكتيۆتى قۇقىقتار مەن جاۋاپكەرشىلىكتەر، جۇكتىلىككە قارسى قۇرالدار جانە ادامنىڭ جىنىستىق ارەكەتىنىڭ باسقا دا جاقتارىن قامتيتىن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى.

سونىمەن قاتار، جىنىستىق ساۋاتتاندىرۋعا وتباسى قۇرۋدى جوسپارلاۋ، قۇندىلىقتار، شەشىم قابىلداۋ، جىنىستىق جولمەن بەرىلەتىن ينفەكسيالار جانە ولاردى الدىن الۋ شارالارى تۋرالى اقپارات تا جاتقىزىلۋى مۇمكىن. جىنىستىق تاربيە الۋ جولدارىنىڭ ەكى باعىتى بار:

فورمالدى ەمەس اقپاراتتى اتا-انادان، دوستاردان، ءار ءتۇرلى ءدىني ۇيىمداردان، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنان، جۋرنالداردان، موتيۆاسيالىق جاريالانىمداردان الۋعا بولادى.

فورمالدى اقپاراتتى مەكتەپتەر جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارى ۇسىنادى. كەيبىر مەكتەپتەردە جىنىستىق ساۋاتتاندىرۋ كىشىگىرىم كۋرس نەمەسە كەڭەيتىلگەن بيولوگيا كۋرسى رەتىندە وتكىزىلەدى.

جالپى، جىنىستىق ساۋاتتاندىرۋدىڭ قوعام ءۇشىن قانداي پايداسى بار؟ بۇل مەتوديكا جوسپارلانباعان جۇكتىلىكتىڭ، جاساندى تۇسىك جاساتۋدىڭ، كەلىسىمسىز نەمەسە كۇشتەۋمەن جىنىستىق قاتىناسقا ءتۇسۋدىڭ، ءارتۇرلى ينفەكسيالاردىڭ تارالۋىنىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان. كوپتەگەن الدىڭعى قاتارلى دامىعان ەلدەردە جىنىستىق ساۋاتتاندىرۋ مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلگەن، ءبىراق بۇل جەردە مەتوديكانىڭ ەكى ءتۇرى قاراستىرىلادى: تەك تارتىنۋمەن شەكتەلگەن جانە تولىق ساۋاتتاندىرۋ. تەك تارتىنۋمەن شەكتەلگەن ساۋاتتاندىرۋ نەكەگە دەيىن جىنىستىق قاتىناستان باس تارتۋ پرينسيپىنە نەگىزدەلگەن جانە ۇرىقتاندىرۋ، جۇكتىلىك سانىن باقىلاۋ، كونتراسەپسيا ءتارىزدى ماسەلەلەر تالقىلانبايتىن مەتيوديكا بولىپ تابىلادى. تولىق ساۋاتتاندىرۋ باعدارلاماسى اتالعان ماسەلەلەردى تۇگەل قامتيدى. عالىم ديسەنزو وسى ەكى باعدارلامانى سالىستىراتىن مەتااناليز جاساعان بولاتىن. تارتىنۋمەن شەكتەلگەن ساۋاتتاندىرۋ باعدارلاماعا قاتىسقان ايەلدەردە جۇكتىلىك پايدا بولۋ كورسەتكىشىن تومەندەتپەگەن، كەرىسىنشە، كوتەرگەن. وسىنداي 4 باعدارلاما جانە ءبىر مەكتەپ باعدارلاماسى ەر ادامداردا جىنىستىق سەرىكتەستەر سانىن 54%-عا، ايەلدەردە 46%-عا دەيىن كوبەيتكەن.

الەم ەلدەرىندەگى جىنىستىق ساۋاتتاندىرۋعا كەلەتىن بولساق، ەۋروپادا شۆەسيا ەلىندە مىندەتتى ساۋاتتاندىرۋ 1955 جىلى ەنگىزىلگەن بولاتىن. 1970-80 جىلدارى باتىس ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلدەرى شۆەسيانىڭ ۇلگىسىنە ەرە باستادى. ەۋروپاداعى جىنىستىق ساۋاتتاندىرۋدى باستاۋدىڭ جاس مولشەرى پوتۋگاليادا 5 جاستان باستاپ يسپانيا، يتاليا، كيپردە 14 جاسقا دەيىن وزگەرىپ وتىرادى.

ازيانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە جانە ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جىنىستىق ساۋاتتىلىق قولايسىز، جابىق تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. بۇل سۇراقتى اشىق تالقىلاۋعا دەگەن قۇلشىنىستىڭ بولماۋى وتە كەلەڭسىز فاكتىلەرگە اكەلىپ سوعادى. سوڭعى ون جىلدا جىل سايىن ورتاشا ەسەپپەن 15-19 جاس ارالىعىنداعى ءاربىر وتىزىنشى قىزدىڭ بىرەۋىندە جۇكتىلىك تىركەلگەن، ال 1000 قىزدىڭ 5ء-ىنشىسى 15-18 جاسىندا جاساندى تۇسىك جاساتقان. جىنىستىق جولمەن ينفەكسيالاردىڭ تارالۋى جانە ۋاقىتىندا مەديسينالىق كومەككە جۇگىنبەۋدىڭ سالدارىنان ەرلى-زايىپتىلاردىڭ 18%-ىنا بالالى بولۋ شەشىمىن قابىلداعان ۋاقىتقا دەيىن بەدەۋلىك دياگنوزى قويىلادى.

وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن جاڭا تۋعان نارەستەلەردى قوقىسقا تاستاۋ نەمەسە باسقا جەردە قالدىرۋ ماسەلەسى ءورشىپ تۇرعان بولاتىن. سول كەزەڭدە حالىقتىڭ كوزقاراسى قىز بالالار مەن اتا-انالاردى كىنالاۋدان اسا المادى. بۇل جەردە كونتراسەپتيۆتەردى قولدانۋ، اشىق تالقىلاۋ، جىنىستىق سەرىكتەستى تاڭداۋ، جوسپارلانباعان جۇكتىلىكتىڭ الدىن الۋ ءتارىزدى ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ بەتى جابۋلى قالدى. قازاقستاندىق جاسوسپىرىمدەردىڭ 65%-ى جىنىستىق ءومىرىن مەكتەپ كەزىنەن باستايدى. ءبىراق ولار جەتكىلىكتى اقپارات الا الاماعان سوڭ، قاراپايىم تاقىرىپتاردان دا حابارى جوق بولىپ وسەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە «جىنىستىق ناداندىققا» اكەلىپ سوعادى، وكىنىشتى ناتيجەلەردىڭ ورىن الۋى دا وسىدان.

قوعامدى قۇرۋشى ەڭ باستى ينستيتۋتتاردىڭ ءبىرى وتباسى بولعاندىقتان، وسى ماسەلەگە بارىنشا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ كەرەك. كەلەڭسىز وقيعالاردىڭ جانە وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قيىندىققا دۋشار بولۋىن الدىن الۋ ءۇشىن تەك عىلىمي ساۋاتتاندىرۋ ەمەس، باسقا اسپەكتىلەر بويىنشا ساۋاتتاندىرۋ دا جەتكىلىكتى دارەجەدە ورىندالعانى ءجون. ۇلتتى تاربيەلەۋدى ءۇيدىڭ ىشىنەن باستاعان دۇرىس بولادى-اۋ، شاماسى.

---