InfoHub Logo

تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن بىلەمىز بە؟

ماقساتى: كوشەدە ءجۇرۋ ەرەجەلەرى بويىنشا قالىپتاسقان وقۋشى تۇيسىكتەرىن، بىلىمدەرىن پىسىقتاپ، ونىڭ ومىردەگى ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ.
وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ، وي - ءورىسىن، بەلسەندىلىگىن دامىتۋ. سىنىپ وقۋشىلارىن جولداستىققا، ساقتىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: جول بەلگىلەرى، باعدارشام ماكەتى، قيىلعان جىڭىشكە ۇزىن جولاقشالار (زەبرا جولى)، بورديۋر ماكەتى، سيۋجەتتى سۋرەتتەر، اۆتوبۋس ماكەتى، لوتو ويىنىنا قاجەتتى سۋرەت پەن بەلگىلەر سۋرەتى.
تەحنيكالىق قۇرال: تەلەديدار، DVD، ۆيدەو كورىنىس جازىلعان DVD ديسكىسى.

بارىسى:
سىنىپ وقۋشىلارى 4 توپقا ءبولىنىپ وتىرادى. (ءار توپتا 4 وقۋشىدان)

ءمۇعالىم: سالەمەتسىڭدەر مە، بالالار؟ ءبىز ءومىرىمىزدى، دەنساۋلىعىمىزدى قورعاۋدىڭ بىردەن - ءبىر كەپىلى كوشەدە ءجۇرۋ ەرەجەلەرىنەن ساباقتار وتكىزگەن بولاتىنبىز. بۇگىن وسى كوشەدە ءجۇرۋ ەرەجەلەرى بويىنشا العان بىلىمدەرىڭدى پىسىقتاۋ ماقساتىندا «جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن بىلەسىڭ بە؟» اتتى تاربيە ساعاتىن وتكىزگەلى وتىرمىز. سەبەبى، جولدا ءجۇرۋ ءتارتىبىن ءبىلۋ ءاربىر بالا، ءاربىر ادام ءۇشىن ماڭىزدى دەپ بىلەمىز.
- ال كوشەدە ءجۇرۋ ءتارتىبىن بىلمەۋ نەگە اكەپ سوعۋى مۇمكىن؟

1 - وقۋشى: كوشەدە ءجۇرۋ ءتارتىبىن ورىنداماۋ كولىكتەردىڭ ءجۇرىپ تۇرۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى، جۇمىسشىلار جۇمىسقا، وقۋشىلار ساباققا، دارىگەرگە، باسقا دا باراتىن جەرلەرىنە دەر كەزىندە جەتپەۋى مۇمكىن.
2 - وقۋشى: كوشەدە ءجۇرۋ ءتارتىبىن بىلمەۋدىڭ سالدارىنان ادامدار جول اپاتىنا ۇشىراپ جاتادى.
3 - وقۋشى: جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن بىلمەگەن وقۋشىلار كولىك استىنا ءتۇسىپ، قىرشىننان قيىلىپ تا جاتادى.
4 - وقۋشى: جول ءجۇرۋدىڭ ءتارتىبىن
ەرەجەسىن بىلەمىز.
ساقتانعاندا قاتەردەن،
ساۋ - سالامات جۇرەمىز.

ءمۇعالىم: ولاي بولسا سەندەرگە كوشەدە ءجۇرۋ ەرەجەلەرىنە بايلانىستى ءبىراز سۇراقتار قويايىن. ال سەندەر كەلگەن قوناقتارعا بار بىلىمدەرىڭدى كورسەتۋگە تىرىسىڭدار.
- بالالار، جول دەگەن نە؟

5 - وقۋشى: «جول» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى كولىك قۇرالدارى مەن جۇرگىنشىلەر قوزعالاتىن اۋماق ۇعىمىن قامتيدى. بۇل قالالار مەن ەلدى مەكەندەر، ولاردان تىس جەرلەردەگى جولدار، كوشەلەر مەن بۇرىلىستار. جول كولىكتەر مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان دەپ ەكىگە بولىنەدى.
- جولدا جۇرۋدە ءبىز ءبىلۋ كەرەكتى ەڭ نەگىزگى ەرەجە قانداي؟

6 - وقۋشى: جولدا جاياۋ جۇرگىنشى مەن جۇرگىزۋشى بولادى. اۆتوبۋستار، تروللەيبۋستار مەن اۆتوكولىكتەر كولىكتىڭ نەگىزگى جول الىبىمەن جۇرەدى، ال جاياۋ جۇرگىنشى تروتۋارمەن نەمەسە كوشە بويىنىڭ وڭ جاق شەتىمەن ءجۇرۋ كەرەك.
- تروتۋار دەگەن نە؟

7 - وقۋشى: تروتۋار ءسوزى فرانسۋز تىلىنەن اۋدارعاندا «جاياۋ جۇرگىنشىگە ارنالعان جول» دەگەندى بىلدىرەدى. تروتۋار ۇستىندە قانداي دا بولماسىن ويىن ويناۋعا نەمەسە جۇگىرۋگە بولمايدى. بۇل جاياۋ جۇرگىنشىگە بوگەت جاساۋمەن اتار، اسا ءقاۋىپتى بولىپ تابىلادى.
- جول جيەگىنىڭ بويىنداعى قاپتالدار نە؟
8 - وقۋشى: بۇل – جول جيەگى مەن تروتۋار ارالىعىن ءبولىپ تۇرۋ ءۇشىن قالانعان ارنايى تاس قاپتال. ونى بورديۋر دەپ اتايدى. بورديۋر فرانسۋز تىلىندە «ءبىر نارسەنى جيەكتەۋگە ارنالعان جولاق» دەگەن ءسوز. كەيبىر بالالار وسى ءبورديۋردىڭ ۇستىمەن ءجۇرۋدى قىزىق كورەدى. ونداي جاعدايدىڭ اقىرى قايعىلى وقيعاعا سوقتىرۋى مۇمكىن.

9 - وقۋشى: تروتۋار – جۇرەر جولى جاياۋدىڭ، جەلاياقتىڭ،
جايباساردىڭ، باياۋدىڭ.
ماشينانىڭ جولى – كوشە ورتاسى،
سونى ۇمىتىپ كەتە كورمە، اياۋلىم.
- جول بويىنداعى سىزىقتار مەن بەلگىلەردى قالاي اتايمىز؟
حورمەن: جول بەلگىلەرى
- ءبىز ۇنەمى تروتۋارمەن جۇرە بەرمەيمىز. كوشەدەن وتەتىن كەزدە قالاي وتەمىز؟
10 - وقۋشى: كوشەدەن تەك جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتپەسى ارقىلى ءوتۋ كەرەك. ونى «زەبرا» (جولاق جول)
دەپ اتايدى.

سۋرەتپەن جۇمىس
1. جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولىن كورسەت.
2. بالاعا ۇيدەن مەكتەپكە دەيىنگى ەڭ قىسقا جولدى تابۋعا كومەكتەس. ونى قىزىل سىزىقپەن بەلگىلە.
3. ال ەندى ەڭ ءقاۋىپسىز جولدى تاپ. ونى جاسىل سىزىقپەن بەلگىلە.
- قىزىل سىزىقپەن بەلگىلەنگەن جول قىسقا بولعانىمەن ءقاۋىپتى، سوندىقتان جاسىل تۇسپەن بەلگىلەنگەن جولمەن جۇرگىزەمىز.

11 - وقۋشى: جولاق جولمەن كوشەدەن
وتەدى كىل جاياۋلار.
كولىكتەردىڭ ءبارىنىڭ
جىلدامدىعى باياۋلار.
«قالماسىن جۇرت جولىنان!»-
دەپ جول بەرەر كولىكتەر.
زەبرانىڭ جونىنان
اۋمايدى ءوزى، كەلىپ كور!
- كوشەدە ءجۇرۋ ءتارتىبىن نە باسقارادى؟
وقۋشىلار حورمەن: باعدارشام

12 - وقۋشى: باعدارشام اتى
ءۇش كوزى بار باتىر.
توق بولعانمەن زاتى،
وزىندە كوپ اقىل.
13 - وقۋشى: باعدارشام - ءومىرىمىزدى جازىمنان ساقتاندىراتىن كومەكشىمىز، ونىڭ سىرىن ءبىلىپ، ءتىلىن الۋ بارشامىزعا كەرەك.

بي «باعدارشام» ( ءۇش قىز باعدارشامنىڭ ءۇش كوزىنە سايكەس كۇستى دوڭگەلەكشەلەرمەن بيلەيدى)
1 - قىز: قىزىل كوزى جانعاندا
قالت توقتاي قال تاباندا.
2 - قىز: سارى كوزى جانعاندا،
ساق، اباي بول بارىنشا.
3 - قىز: جاسىل جارىق جول اشىق،
جۇرە بەرگىن بەل اسىپ.
سەرگىتۋ ويىنىن وينايىق.
ورنىمىزدان تۇرايىق
باعدارشامنىڭ بەلگىسىن
قيمىلمەن كەلتىرىپ شىعايىق.
( مەن قىزىل دوڭگەلەكتى كوتەرگەندە وتىراسىڭدار، سارى دوڭگەلەكتى كوتەرگەندە تۇراسىڭدار، جاسىل دوڭگەلەكتى كوتەرگەندە ورىندارىڭدا جۇرەسىڭدەر.)

- بالالار، كەيدە قيىلىستارداعى باعدارشام جۇمىس ىستەمەي قالۋى مۇمكىن. بۇل جاعدايدا باعدارشامنىڭ مىندەتىن مەملەكەتتىك اۆتوينسپەكسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى اتقارادى. ونى رەتتەۋشى دەيمىز. ءقازىر نۇرداۋلەت رەتتەۋشى بولادى. سەندەر ونىڭ قيمىلىن باعدارشامنىڭ قانداي سيگنالىنا سايكەس كەلەتىنىن الدارىڭداعى قىزىل، سارى، جاسىل بەلگىشەلەردى كوتەرۋ ارقىلى كورسەتەسىڭدەر.
نۇرداۋلەت: (الا تاياعىمەن رەتتەۋشى قيمىلىن 2 رەت كورسەتەدى)
كورسەڭ جولدىڭ بويىنان
ماي قىزمەتكەرلەرىن
شارشاۋ بىلمەس، ەي، ۇلان،
ەلەۋ كەرەك ەڭبەگىن.
كوز سالىپ ول قىراعى،
بوس جىبەرمەي ءار كۇنىن،
قاداعالاپ تۇرادى
جولدا ءجۇرۋ ءتارتىبىن.
- راحمەت. ال، بالالار، جولداعى جول بەلگىلەرى نە ءۇشىن كەرەك دەپ ويلايسىڭدار؟

14 - وقۋشى: جول بەلگىلەرى جولداردا قوزعالىستى رەتتەۋگە كومەكتەسەدى. جۇرگىزۋشىلەر مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەردى جول اپاتتارىنان ساقتانۋدى ەسكەرتەدى، قايدا بارۋعا بولادى جانە بولمايتىندىعىن كورسەتەدى.

ءى توپ. ەسكەرتۋ بەلگىلەرى.
1 - وقۋشى: ءۇشبۇرىشتى قىزىل بوياۋمەن كومكەرىلگەن بۇل بەلگىلەر جول بويىندا جاعدايسىز، ياعني ءقاۋىپتى جەرلەر بار دەگەندى بىلدىرەدى.(سۋرەتتەرىن كورسەتە وتىرىپ ءار وقۋشى ەكىدەن ەسكەرتۋ بەلگىلەرىن اتاپ شىعادى).
• جاياۋ جۇرگىنشى وتپەسى
• بالالار
• تايعاق جول
• جول جوندەۋ جۇمىستارى
• ەكى جاقتى قوزعالىس
• ۆەلوسيپەد جولىمەن قيىلىس
• شلاگباۋمى بار تەمىر جول
• شلاگباۋمى جوق تەمىر جول
2 - وقۋشى: باسىمدىلىق بەلگىلەرى – بۇل بەلگىلەر ءجۇرىس بولىگىنىڭ نەمەسە جولدىڭ جىڭىشكەرگەن بولىكتەرىنىڭ كوشە قيىلىستارىن وتپەلەرىن كەسىپ ءوتۋ كەرەكتىگىن بەينەلەيدى.
• باستى جول
• باستى جولدىڭ اياقتالۋى
• جول بەرىڭىز
• ايالداماسىز قوزعالۋعا تىيىم سالىنادى.

ءىى توپ. تىيىم سالاتىن بەلگىلەر.
3 - وقۋشى: دوڭگەلەك شەڭبەر تۇرىندە قىزىل بوياۋمەن بەرىلەدى. ول قوزعالىس اتاۋلىنىڭ بارىنە تىيىم سالادى (سۋرەتتەرىن كورسەتە وتىرىپ ءار وقۋشى ەكىدەن ەسكەرتۋ بەلگىلەرىن اتاپ شىعادى).
• كىرۋگە تىيىم سالىنادى
• قوزعالىسقا تىيىم سالىنادى
• ۆەلوسيپەدپەن جۇرۋگە تىيىم سالىنادى
• جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ قوزعالىسىنا تىيىم سالىنادى
• ايالداۋعا تىيىم سالىنادى

4 - وقۋشى: نۇسقاۋ بەلگىلەرى – بۇل توپتاعى بەلگىلەر جاياۋ جۇرگىنشىلەر مەن ۆەلوسيپەدشىلەر جۇرەتىن جەرلەردى كورسەتەدى، قانداي دا بولماسىن كولىك تۇرلەرىنىڭ بىرەۋىنىڭ ناقتى باعىتتاعى قوزعالىسىنا رۇقسات بەرەدى.
• ءتۇزۋ قوزعالىس
• وڭعا قوزعالىس
• اينالما جول
• ۆەلوسيپەد جولى
• جاياۋ جۇرگىنشى جولى
• ەڭ تومەنگى قوزعالىستى شەكتەۋ

ءىىى توپ. اقپاراتتىق كورسەتكىش بەلگىلەرى.
5 - وقۋشى: بۇل توپتاعى بەلگىلەر جول قوزعالىسىنا قاتىناسۋلارعا، جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتپەسى ورنالاسقان جەر، قوعامدىق كولىك ايالداماسى، كولىك تۇراتىن ورىن تۋرالى حابارلايدى.
• اۆتوبۋس نەمەسە تروللەيبۋس توقتايتىن جەر
• ترامۆاي توقتايتىن جەر
• ءبىرجاقتى قوزعالىستاعى جول
• تۇراق ورنى
• جاياۋلار وتپەسى
• جەر استى جاياۋلار وتپەسى

ءىۇ توپ. قىزمەت كورسەتۋ بەلگىلەرى.
6 - وقۋشى: قىزمەت كورسەتۋ بەلگىلەرى - ءتيىستى وبەكتىلەردىڭ ورنالاسۋىن حابارلايدى.
• العاشقى مەديسينالىق كومەك پۋنكتى
• اۋرۋحانا
• تەلەفون
• تاماقتانۋ ورنى
• اۋىز سۋ
• دەمەلىس ورنى
7 - وقۋشى: قوسىمشا اقپارات بەلگىلەرى (تابليچكالار) - وزدەرىمەن بىرگە پايدالانىلاتىن بەلگىلەردىڭ ىقپالىن ناقتىلايدى نەمەسە شەكتەيدى.
• وبەكتىگە دەيىنگى اراقاشىقتىق
• ىقپال ەتۋ ايماعى
• قولدانىلۋ باعىتتارى
- وتە جاقسى، بالالار. وسى جول بەلگىلەرىن ۇنەمى ەستەرىڭدە ساقتاڭدار. ال ەندى مىنا ءبىر كورىنىسكە نازار اۋدارىڭدار.( تەلەديداردان ارنايى تۇسىرىلگەنۆيدەو كورىنىستى قوسامىن )
ءۇش وقۋشى مەكتەپكە بارۋ ءۇشىن ۇيىنەن شىقتى دا، كولىك جۇرەتىن كوشەدە قۋالاسىپ وينادى. تارتىپسىزدەۋ بىرەۋى ەكىنشى وقۋشىنى يتەرىپ جىبەرەدى. ول جىعىلىپ قالادى. ءۇشىنشى وقۋشى جىعىلعان بالانى تۇرعىزۋعا كومەك كورسەتەدى. ءدال وسى كەزدە بۇرىلىستان شىعا كەلگەن ماشينا ازەر توقتايدى. يتەرگەن ءتارتىپسىز وقۋشى بار ىقىلاسىمەن ايقايلاپ، كۇلىپ تۇرادى.
- وسى كورىنىس جايىندا نە ايتاسىڭدار؟ / /
- ارينە، وسىنداي ەرەجەگە ساي ەمەس ويىندار كەزدەيسوق اپاتقا كەزىكتىرەدى. سوندىقتان جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ۇنەمى ساقتاڭدار.

توپتىق جۇمىس «قاي جەردە ويناۋعا بولادى؟ ال قاي جەردە ويناۋعا بولمايدى؟».
ەگەر توپتارىڭا جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن بۇزباي ويناپ جۇرگەن بالالاردىڭ سۋرەتى بەرىلگەن بولسا استىنداعى شارشىنى جاسىل تۇسپەن، كەرىسىنشە ەرەجە ساقتالماعان جەردى قىزىل تۇسپەن بويايسىڭدار.
- ءبىز اۋىلدا ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە جاياۋ قاتىناي بەرەمىز. ال قالادا قوعامدىق كولىكتەردى پايدالانباسقا كەلمەيدى. ول كەزدە كوبىنە قانداي كولىك ءتۇرىن پايدالانامىز؟
- / اۆتوبۋس /
- اۆتوبۋسقا مىنەردە قانداي ەرەجەنى ساقتاۋ كەرەكپىز؟
8 - وقۋشى: اۆتوبۋستى ايالدامادا كۇتەمىز. ءتارتىپتى ساقتاۋ كەرەكپىز. اۆتوبۋستىڭ ارتقى ەسىگىنەن كىرىپ، الدىڭعى ەسىگىنەن ءتۇسۋ كەرەك.
( ەكى وقۋشى قىسقا كورىنىس كورسەتەدى. اۆتوبۋستىڭ ماكەتىنىڭ اتقى ەسىگىنەن كىرىپ، الدىڭعى ەسىگىنەن تۇسەدى )
9 - وقۋشى: ەسىگىنەن ارتقى،
كولىككە سەن مىنگىن.
ءدال وسى ءبىر سالتتى،
قۇلاعىڭا ىلگىن.

10 - وقۋشى: كەزەكتە سەن الگى
ارتقى ەسىكتەن كىرگىن.
ەندى ەسىكتەن العى،
تۇسەرىڭدى بىلگىن.
- جاقسى، بالالار. سەندەر كوشەدە ءجۇرۋ ەرەجەلەرى جايلى كوپ اڭگىمەلەدىڭدەر. ەندى سەندەردىڭ بىلىمدەرىڭدى «جول بەلگىلەرىن بىلەسىڭ بە؟» دەپ اتالاتىن لوتو ويىنى ارقىلى قورىتىندىلاماقپىن. سەندەردىڭ قولدارىڭدا بەلگى اتى جازىلعان كارتالار بار. سول كارتانى جول بەلگىلەرىنىڭ سايكەس سۋرەتىنە تەرىس قويىپ شىقساڭدار قىزىقتى سۋرەتتى كورە الاسىڭدار.

( وقۋشىلار قولدارىنداعى جول بەلگىسىنىڭ اتىن وقىپ، سايكەس سۋرەتكە قوندىرادى. سوڭىندا سۋرەتتى تاماشالايدى)
- قانداي سويلەم شىقتى؟
حورمەن وقيدى: جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن ساقتا!

ءمۇعالىم: تاربيە ساعاتىمىزدى قورىتا كەلگەندە، ءبىزدىڭ قالالارىمىزدا سول سياقتى ءبىز تۇرعانداي اۋىلداردىڭ بارىنە ورتاق جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسى ەنگىزىلگەن. بۇل ەرەجەنى وقۋشىلار دا، ۇلكەندەر دە، بارلىق جۇرگىنشىلەر مەن جۇرگىزۋشىلەر دە بۇلجىتپاي ورىنداۋى كەرەك.
تاربيە ساعاتىنا بەلسەنە قاتىسىپ، ىزدەنگىشتىك قابىلەتىن كورسەتكەن وقۋشىلار اتاپ وتىلەدى.