InfoHub Logo

ۆرانگەلدى قۇرتقان سوڭ، وسى ۋاقىتقا شەيىن دۇشپاندىق قىلىپ كەلە جاتقان ەۋروپا ۇكىمەتتەرى كەڭەس ۇكىمەتىن لاجسىز تانىدى دەپ «ەڭبەك تۋىنىڭ» 1-نومىرىندە ايتقان ەدىك. بۇل ءسوز ءقازىر جارىققا شىقتى. كەڭەس ۇكىمەتىمەن پايدالى شارتتار جاساپ، ءبىتىم قىلۋعا ءقازىر ەۋروپا ۇكىمەتتەرى — انگليا، فرانسيا، يتاليا اسىعۋدا. كەڭەستىك روسسيامەن ساۋدا-ساتتىق شارتىن جاساپ تا شىعاردى. بۇل ۋاقىتقا شەيىن كەڭەس ۇكىمەتىنە قارسى ىنتىماق قوسىپ كەلگەن ەۋروپا ۇكىمەتتەرى (انتانتا) كەڭەستىك روسسيامەن الىس-بەرىس قىلعاندا، روسسيانىڭ بايلىعىنىڭ پايداسىن كورگەندە بىر-بىرىنەن ۇستەم بولۋعا جاھات قىلماق، ءقازىر ەۋروپانىڭ ىنساپسىز مىرزالارى مۇنى ويلاي باستادى، ال ءبۇيتىپ روسسيادان پايدانى بىرىنەن-بىرى كوبىرەك ىزدەۋگە كىرىسكەندە وسى ۋاققا شەيىن كەڭەس ۇكىمەتىنە جاۋ بولىپ، ىنتىماق قوسىپ كەلگەن (انتانتا) ۇكىمەتتەردىڭ ءوزارا ىنتىماقتارى بۇزىلۋعا مۇمكىن. ەۋروپا ۇكىمەتتەرىنىڭ روسسيا ساۋداسىنا تالاسىپ، ءوزارا الاكوز بولعانى، ارينە، بىزگە زيان ەمەس.

ەۋروپا ۇكىمەتتەرى ايتادى: ءبىز كەڭەس ۇكىمەتىمەن الىس-بەرىس قىلۋعا كىرىسىپ، ەكى جاقتان جاسالعان شارتتارعا قول قويساق تا، ونىمىز كەڭەس ۇكىمەتىن روسسيا ۇكىمەتى دەپ اتاعانىمىز ەمەس.

ارينە، ءبىز ەۋروپا ۇكىمەتتەرىنىڭ كەڭەس ۇكىمەتىنە جاۋ ەكەنىن بىلەمىز، ءھام بۇل جاۋىزداردىڭ بۇكىل دۇنيەنىڭ تاعدىرى قولىمىزدا دەپ ويلايتىنىن دا ءبارىمىز بىلەمىز، ءبىراق كەڭەس ۇكىمەتى مەن ەۋروپا ۇكىمەتتەرى كەلىسىپ، شارتتارىن جاساپ، بۇعان قول قويىسىپ، الىس-بەرىستى جۇرگىزسە، كەڭەس ۇكىمەتىن ۇكىمەت دەپ تانىماعان نەسى قالادى. مۇنى ەۋروپاداعى باسپاسوزدەر ايتىپ تا وتىر.

روسسيانىڭ بايلىعىنان پايدا قىلۋ ءۇشىن سىرتىن عانا جىلتىراتسا دا، ءھام قانشا تاعى دا استىرتىن جاۋىزدىقتارىن جاساپ جاتسا دا، ەۋروپا وكىمەتتەرى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كۇشەيۋىن لاجسىز تانيدى. وعان سەبەپ — كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قۋاتتى كوممۋنيست پارتياسىنىڭ ۇرانىنا انگليانىڭ، فرانسيانىڭ، گەرمانيانىڭ، يتاليانىڭ ءھام باسقالاردىڭ دا سول سوسياليست پارتيالارى قوسىلىپ، ءقازىر ءوز ۇكىمەتتەرىنە قىر كورسەتىپ وتىر، بۇل — ءبىر. ەكىنشى، ەۋروپانىڭ ءھام كۇللى دۇنيە بايلارىن قورعاۋشىلاردى: ۆرانگەلدى، سەمەنوۆتى، ءۆالاحوۆيچتى، پەتليۋرانى كەڭەستىڭ قىزىل اسكەرى بىت-شىت قىلىپ قۇرتتى. ءۇشىنشى، كۇللى مۇسىلمان حالىقتارى ناشارلاردى جاقتاۋشى كەڭەس ۇكىمەتىنە تىلەكتەس بولىپ، مۇسىلمان حالىقتارىن قۇلدانعاننان قۇرتۋعا تايانعان قازىرگى ەۋروپا ۇكىمەتتەرىنە قارسى تۇرماققا ءبىراۋىزدان انت قىلىپ وتىر، ءھام قارسىلىعىن قاتار قاساپ تا جاتىر.

Miنe، وسى وقيعانىڭ ءبارى انگليا، امەريكا، فرانسيا، يتاليانىڭ ءھام وزگە ولاردىڭ كومپانيالارىنىڭ مىستارىن قۇرىتىپ، كەڭەس ۇكىمەتىن كۇشەيتىپ ءھام ونى دۇشپاندارىنا ەرىكسىز تانىتايىن دەپ وتىر. راسى كەڭەس ۇكىمەتىمەن كەلىسىپ، الىس-بەرىس جۇرگىزگەنمەن ەۋروپادا توڭكەرىس بولىپ، مەملەكەت ءىسىن بۇقارا حالىقتارى وزدەرىنىڭ قولىنا العانشا قازىرگى پاتشالار، مىرزالار بيلەگەن ەۋروپا ۇكىمەتتەرى كەڭەس ۇكىمەتىنە قاي جونمەن بولسا دا دۇشپاندىق قىلۋلارى شەكسىز، سىرتقى دۇشپاندار كەڭەس ۇكىمەتىن كورىپ وتىرىپ سىرتتان جىلتىراعاندارىمەن ەشۋاقىتتا تىنىشتانىپ ۇيىقتامايدى، ءھام قاشان وزدەرى قۇرىعانشا جانتالاسىپ، ناشارلاردىڭ ۇكىمەتىنە كورىنە بولسىن، استىرتىن بولسىن دۇشپاندىعىن قويۋى مۇمكىن ەمەس. سىرتقى دۇشپاندار قۇرىماعان سوڭ، ىشكى دۇشپاننىڭ قۇرۋى مۇمكىن ەمەس.

سىرتقى دۇشپاندار كەڭەس ۇكىمەتىمەن شاعىستىراتىن شوقپارلارى — كورشىلەس ۋاق مەملەكەتتەر، ىشكى دۇشپانداردىڭ كەڭەس ۇكىمەتىمەن شاعىستىراتىن شوقپارلارى نادان ۋاقىتتاعى كرەستيان ءتارىزدى. حالىق نادان ۋاقىتتا حالىقتاردى كەڭەس ۇكىمەتىمەن شاعىستىرۋلارى، قۇتىرتۋلارى مىنادان تاراماق: ماسەلەن، قىمباتشىلىقتان، جوقشىلىقتان. كەڭەس مەكەمەلەرىنىڭ اتىنان بۇزاقىلىق، جولسىزدىق قىلىپ، حالىقتى ۇركىتىپ جۇرگەن كەيبىر جاۋىزداردىڭ ىستەرى. كەڭەس ۇكىمەتى اقساعاندا، وسى ىشكى جۇمىستان اقسايدى. ءقازىر كەڭەس ۇكىمەتى كۇشەيدى. مۇنى ەندى ونان سايىن نىعايتىپ دۇرىلدەتۋگە ىشكى ءىستى جوندەپ، تەزىنەن قىمباتشىلىقتى، جوقشىلىقتى جويۋ كەرەك. كەڭەستىڭ كىسىسى بولىپ بۇزاقىلىقتى، جولسىزدىقتى قىلىپ جۇرگەن زالىمداردى قۇرتۋ كەرەك. مىنە سوندا عانا ۇكىمەت كوڭىلدەگىدەي كوركەيىپ، ەنبەكشىل حالىق، جادىراپ، مەملەكەتتە تىنىشتىق ورناماق.

1920 جىل

---