كىم اقىلدى؟
شەشەندىگىمەن اۋىل-ايماققا بەلگىلى سۇقسىردىڭ «اعايىندى» كۇشىكتەرى — جىلپىڭ مەن قىلتىڭ ءتاپ-تاۋىر ەسەيىپ قالىپ ەدى. ەكەۋى ۇيالاس بولعانىمەن ءجيى-جيى ءوزارا داۋلاسىپ قالا بەرەدى.
جىلپىڭنىڭ ءتىلى مايدا، توگىلىپ تۇرعان جورعادان اۋمايتىن، سويلەگەندە مايىن تامىزاتىن. تىڭداۋشىلار اۋىزدارىنىڭ قالاي اشىلىپ كەتكەنىن بايقاماي قالاتىن. قىلتىڭ كەرىسىنشە سالماقتى، سابىرلى. بىردەڭەنى ىستەمەس بۇرىن ونىڭ ارتى قالاي بولاتىنىن ويلاستىرىپ الادى. جاقسىلىق تۋىندايتىن بولسا قۇپتاي كەتەدى. قىرسىعى تيەتىنگە جولامايدى. ونىڭ كوپ سويلەمەيتىنىنە، توماعا تۇيىق جۇرەتىنىنە ابدەن ەتى ۇيرەنىپ العان جىلپىڭ ەبىن تاۋىپ قاعىتىپ الدى.
— مەنىڭشە، سەن ويلى عۇلاماعا ۇقساعىڭ كەلەدى. وكىنىشكە وراي، ەشتەڭەگە دە باس قاتىرىپ جۇرگەن جوقسىڭ. سوعان قاراعاندا، كوءڭىلىڭنىڭ تۇكپىرىنە قۋراي تۇگىلى، سەلەۋ دە شىقپاعان سياقتى. تۇنجىراعانىڭدى كوزىم شالسا جىلاعىم كەلەدى، ايايمىن.
— ماعان تيىسە بەرگەننەن بىردەڭە تاباسىڭ با؟ تۇك تە تاپپايسىڭ، ودان دا سەلتەڭدەمەي جايىڭا جۇرسەڭشى.
— باۋىرىمسىڭ عوي، قالاي جامانشىلىققا قيامىن...
— جەتەر ەندى، — اشۋعا بۋلىققان قىلپىڭ بۇرق ەتە ءتۇستى.
— سىركەڭ سۋ كوتەرمەي وتىر-اۋ، قالجىڭداعاندى دا بىلمەيسىڭ بە، —
جاڭاعى سوزدەرىنىڭ سوڭىن جۋىپ-شايعانداي بولىپ، قىلتىڭدى ارقادان قاعىپ قويدى. — ايتپاقشى، كوكتاستى توبەدە تاسقۇدىق بار دەسەدى عوي، سونى كورىپ قايتساق قايتەدى؟
— بارساق بارايىق، — دەپ قىلتىڭ بىردەن كەلىسە كەتتى. ويتكەنى بۇل كوپتەن بەرى كوڭىلىندە ۇيالاپ جۇرگەن وي ەدى.
قاعىتپانى قايىرىپ تاستاعان بۇلار قۇدىق باسىنا بارىپ ءبىراز دەمالدى.
— مەنىڭشە، بۇل جاي عانا قۋىس ەمەس، — دەپ العاشقى ءسوزدى جىلپىڭ باستادى، — ىشىندە نە بار ەكەنىن بىلەر مە ەدى، شىركىن.
— نە بولۋشى ەدى، شاعىلدان باسقا دانەڭە جوق شىعار، — قىلتىڭ قۇدىققا ۇڭىلە بەرىپ، جۇدىرىقتاي تاستى تاستاپ جىبەردى. ارتىنشا دۇڭك ەتكەن دىبىس ەستىلدى، — تابانى قۇرعاق سياقتى.
— باياعىدا ۇرى-قارىلار كوپتىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن وسىنداي جەرلەردى قويماعا اينالدىرعانىن گازەتتەن وقىعانمىن.
— ولار تۇسپالداپ جازا سالاتىن شىعار.
— باسپا ءسوز الدامايدى، قاشاندا باردى بار، جوقتى جوق دەپ جازادى.
— سوندا مۇنىڭ تۇبىندە قازىنا جاتىر دەپ ويلايسىڭ با؟ — قىلتىڭ جىلپىڭنىڭ جۇزىنە سىعىرايا قارادى.
— كىم بىلەدى، ولاي بولۋى دا، بولماۋى دا مۇمكىن.
— ەرتەڭ ارقان اكەلىپ، ىشىنە ءتۇسىپ تەكسەرەيىك.
— ۇنەمى وكىنىپ جۇرگەنشە سول دۇرىس.
— ءبىرىنشى بولىپ كىم تۇسەدى؟
— مۇنداي شارۋاعا شىدامدى، ءتوزىمدى، اناۋ-مىناۋدان سەسكەنبەيتىندەر عانا تاۋەكەل ەتە الادى، — دەدى جىلپىڭ قيپاقتاپ وتىرىپ.
— ايلا دا، امال دا اقىلدان شىقپاي ما؟
— سولاي ەكەنى راس. ءبىراق مەن ساعان قاراعاندا نازىكتەۋمىن عوي، ءارى جۇرەگىمنىڭ اقاۋى بار ەكەنىن كوپتەن بەرى سەزىپ ءجۇرمىن، كىم بىلەدى، اناۋ-مىناۋ كەزىكسە نە بولارىن... جىلپىڭ بۇل جولى دا ايانىپ قالعان جوق. قىلتىڭنىڭ ماقتاۋىن اسىرىپ، شىنايى باتىر ەتىپ شىعاردى. قانشا بىلگىر بولعانىمەن ءوزىنىڭ وسال تۇستارىن جىپتىكتەي قىلىپ ايتىپ ءوتتى.
اقىرى ەرتەڭ قۇدىققا قىلتىڭ تۇسەتىن بولدى. ايتەۋىر ءتىلىن بەزەپ ءجۇرىپ سوعان كوندىردى. ءوزىن وسپەي جاتىپ-اق دانىشپان ساناتىنا قوسىپ قويعان جىلپىڭ بۇل جولى دا قۋلىعىمدى اسىردىم دەپ ىشتەي ماسايرادى.
قۇدىق باسىندا
اعايىندى ەكەۋى قۇدىق باسىنا كەلىپ تىزە بۇككەندە كۇن اجەپءتاۋىر كوتەرىلىپ قالعان بولاتىن.
— اپ-اۋىر ارقاندى ارقالاپ، شارشاپ-شالدىعىپ جۇرگەندە انەبىرەۋدى نەسىنە الىپ كەلدىڭ؟ — دەدى جىلپىڭ شاعىن قارا چەموداندى يەگىمەن نۇسقاپ.
— شىنىندا دا قازىنا سياقتى بىردەڭە تابىلا قالسا سالىپ المايمىن با؟
— ءاي، بۇل جەردەن نە كەزدەسە قويار دەيسىڭ. مۇمكىن، بوسقا اۋرەلەءنىپ جۇرگەن شىعارمىز.
— «قۇداي بەرەمىن دەسە، پايعامبار قىڭق ەتپەيدى» دەگەندى ەستىگەن بولارسىڭ. كىم بىلەدى، باعىمىز جانىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس قوي.
— ءوزىڭ ءبىل.
ءداۋ قويتاسقا بەكىتىلىپ، قۇدىققا تاستالعان ارقاندى ساۋمالداپ تومەن تۇسە باستاعان قىلتىڭ ءبىرازدان كەيىن تابانى جەرگە تيگەنىن سەزدى. باۋ بايلاپ جوتاسىنا ىلىنگەن ساندىقتى اشىپ، ىشىنەن الىنعان شامنىڭ جارىعىن توڭىرەگىنە تۇسىرە باستادى. قۋىسقا جالعاسقان ۇڭگىردى بايقادى.
— نە بار ەكەن؟ — دەپ ايعايلادى توبەدەگى تەسىككە ۇڭىلگەن باۋىرى.
— بىلمەيمىن. ءالى قاراپ ۇلگەرگەن جوقپىن.
— جارايدى. دۇرىستاپ تەكسەرىپ شىق. — سىرتتا قالعان سەرىگى ارقاندى دەمنىڭ اراسىندا جيناپ ۇلگەردى.
جىلپىڭنىڭ نە ىستەگەلى جۇرگەنىن ىشتەي سەزە قويعان قىلتىڭ ەشقانداي قارسىلىق جاساعان جوق. باقىرىپ-شاقىرىپ داۋلاسپادى دا. الدىن الا سولاي بولارىن ىشتەي سەزگەن سياقتى. شاعىن ۇڭگىردىڭ ءتۇپ جاعىنا بارىپ جايعاسىپ، ويلاستىرعان جوسپاردى قايتا پىسىقتاعانداي بولدى.
سەرىگىنىڭ كۇڭگىرلەگەن داۋسىنا ءمان بەرمەي، قاساقانا جارتى ساعاتتاي ءۇنسىز وتىردى. سونان سوڭ قۋانعان بولىپ، ۋرالاپ جىبەردى.
— نەمەنە، بىردەڭە بار ما ەكەن؟ — دەدى جوعارىداعى جىلپىڭ ەلەڭدەي ءۇن قاتىپ.
— ۇلكەن ەكى قويما تابىلدى، بىرىندە قازىنا، ەكىنشىسىندە سىقىعان ازىق-تۇلىك.
— قانداي ازىق؟
— جىلقى، سيىر، قوي ەتتەرى...
— كەتشى، ەي، ساسىپ كەتكەن شىعار...
— قايداعى ساسىعان. ۇڭگىر ءىشى بەينە توڭازىتقىش سياقتى ەكەن. سۋىققا قاتقان ەتتى جەيمىن دەپ كادىمگىدەي توڭىپ قالدىم.
— راس پا؟
— سەنبەسەڭ قوي!..
— شام جارىعىن ءتۇسىرىپ، مۇجىگەن سۇيەكتەرىڭدى كورسەتشى؟
سالاپانعا مىقتاپ ورالعان جىلىكتەردى شىعارىپ الىپ، جارىق ءتۇسىردى.
— ال قازىناڭ قايدا؟
— قازىرشە ەكى-ۇش التىن سولكەبايدى عانا الدىم. الدا قالعانىن ساندىققا سالىپ ۇلگەرەتىندەي ۋاقىت بار عوي.
— ەگەر ارقاندى تۇسىرسەم جارماسپايسىڭ با؟
— سونشا دۇنيەنى تاستاپ، سىرتقا ۇمتىلارداي ءالى جىندانىپ ۇلگەرگەن جوقپىن. ويتكەنى بىر-ەكى جىل جاتىپ جەيتىندەي زاتتار مۇندا جەتەرلىك.
— شىن ايتىپ تۇرسىڭ با؟
— قاشان مەنىڭ الداعانىمدى كورىپ ەدىڭ؟
— جارايدى. ارقاندى تۇسىرەم. ەگەر وعاش قيمىلىڭ بايقالسا، كەسىپ جىبەرەم. ءتۇسىندىڭ بە؟
— ودان قام جەمە.
قىلتىڭ ارقاننىڭ ۇشىنا قاسقىر مۇجىگەن جىلىكتەردى بايلاستىرىپ، سولكەباي ورالعان ءتۇيىندى قوسىپ جىبەردى. تيىنداردى بۇرىن قورعان بولعان توبەدەن تاۋىپ الىپ، تىعىپ قويعان. بۇگىن قاجەت بولىپ قالار دەپ الا كەلگەن ەدى.
جوعارىعا شىعارىلعان سۇيەكتەردى، التىن سولكەبايلاردى كورىپ جىلپىڭنىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتا تۇسكەندەي بولدى.
— مەن دە قاسىڭا بارسام قايتەدى؟ — دەدى ول قۇدىققا ۇڭىلە قاراپ.
— جوق. بولمايدى.
— نەگە؟
— ارقان شەشىلىپ كەتسە نەمەسە ەگەۋقۇيرىق سياقتىلار قىرقىپ كەتسە ەكەۋمىز دە زىنداندا ماڭگى قالىپ قويمايمىز با؟ سوندىقتان ونى بىرەۋ ۇنەمى كۇزەتىپ تۇرۋى كەرەك.
سەنبەيىن دەسە شىندىق ءتارىزدى، الدىندا ايعاقتار جاتىر. ءارى-سارى بولىپ ويلانعان جىلپىڭ نارتاۋەكەل ەتىپ، قۇدىققا تۇسكىسى، ءبارىن ءوز كوزىمەن كورگىسى كەلە بەردى. اقىرى شىداي الماي:
— قىلتىڭ، جوعارى شىق! — دەدى بۇل جولى ءمۇلايىمسىپ.
— شىقپايمىن، — اناۋ ودان ارى قىرسىعا تۇسكەندەي بولدى.
تۋىسىنىڭ بىربەتكەي ەكەنىن بالا كەزىنەن جاقسى بىلەتىن جىلپىڭ ەندى بال ءسوزىن سورعالاتىپ، وعان جالىنا باستادى.
— ەكەۋمىز تۋىس ەمەسپىز بە، سەن كورگەندى مەن دە كورەيىن، قالاساڭ قۇدىعىڭا قايتا ءتۇسىرىپ قويايىن.
— سوزىڭدە تۇراسىڭ با؟ اينىپ قالاتىن بولساڭ اۋلاق ءجۇر.
— يمانداي شىنىم. ءىللاھي-بىللاھي قالاعانىڭدى ىستەيمىن.
— ءبىراق ايتقانىڭنان قايتپا!
— جارايدى، — ارقان ءتۇسىرىلىپ، قىلتىڭ سىرتقا شىقتى دا، جىلپىڭ تومەنگە ءتۇستى. ول شام جاعۋمەن اۋرە بولىپ تۇرعاندا سالبىراعان ارقان جيناپ الىندى.
ادەپتەن اسپا
— مۇندا دىم دا جوق قوي، — دەگەن داۋىس قۇدىق ىشىنەن كۇڭگىرلەپ ەستىلدى.
— دۇرىستاپ ىزدەسەڭ ءبارىن دە تاباسىڭ.
— تۇك جوق.
— شارشاعان شىعارسىڭ، دەمال.
— ءبۇيتىپ دەمالعانى قۇرىپ كەتسىن، ارقاندى تاستا بەرى.
— ەندى كىمنىڭ ايلالى، اقىلدى ەكەنىنە كوزىڭ جەتتى مە؟
سوندا دا ءوز كەمىستىگىن مويىنداعىسى كەلمەگەن جىلپىڭ وكتەمدىككە باسىپ كورىپ ەدى، ودان تۇك تە شىقپادى. جالىنىپ-جالپايعانىمەن دە ەشتەڭە وندىرە المادى.
— مەن بۇلاق باسىنا بارىپ، ءشولىمدى قاندىرايىن، ەپتەپ كوز شىرىمىن الايىن، وعان دەيىن جاقسىلاپ ويلانىپ ال، — دەدى قىلتىڭ ورنىنان تۇرىپ جاتىپ.
كۇن باتۋعا ارقان بويى قالعاندا ول قۇدىققا قايتا ورالدى.
— ويلاندىڭ با؟
— ويلاندىم.
— كەكەتكەن-مۇقاتقانىڭدى بۇدان كەيىن قوياسىڭ با؟
— قويامىن.
— ءوزىڭدى اقىلدى سانايسىڭ. ۇندەمەي جۇرگەندەر وزىڭنەن كەم ەمەسىن ەندى تۇسىنگەن بولارسىڭ. راس، بەس ساۋساق بىردەي ەمەس، اركىمنىڭ ساناسى الۋان ءتۇرلى، ولاردىڭ اراسىندا العىرلار دا، ورتاشالار دا، ءتىپتى ودان تومەنگىلەرى دە كەزدەسەدى. ءوزىن-وزى دانىشپانعا بالاۋ — جەتىسكەننىڭ بەلگىسى ەمەس. مىقتىمىن دەگەندەردى ون وراپ كەتەتىندەر بارشىلىق. وسىنى ۇمىتپاۋ كەرەك. ءتۇسىندىڭ بە؟
— ءتۇسىندىم. ەندى ەشقاشاندا ونداي ادەتتى قايتالامايمىن.
— جازالاندىڭ. وسى دا جەتەر، — قىلتىڭ الدىنداعى ارقان ۇشىپ قۇدىققا تاستاپ جىبەردى. — توق ەتەرى، ەندى ادەپتەن اسپايسىڭ عوي؟
— اسپايمىن.
«قالعانىن الداعى ۋاقىت كورسەتە جاتار» دەپ ويلادى توبەدە تۇرعان سەرىگى.
You Might Also Like
-
بىدىق — قوڭىر ايۋ ارشاگۇل اپايدىڭ كەنجەسى. ءوزى شيراق ءارى پىسىق. سوڭعى كەزدەرى سوزدەردى ۇيقاستىرىپ، ولەڭ شىعاراتىن ادەت تاۋىپ الدى. بۇگىن دە وسى جايلى ويلانىپ كەلە جاتقان. كەنەت الدىڭعى جاقتان،...
-
ءتىل تاعدىرىنا قامقورلىق – ءار ادامنىڭ مىندەتى. «انا ءتىلى حالىق بولىپ جاسالعاننان بەرى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ-ونىپ، تۇرلەنە بەرەتىن ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى» دەيدى ج. ايماۋىت...
