InfoHub Logo

ول ءبىزدى رۋحاني كەمەلدەندىرىپ قانا قويماي، الەمدى تانىپ بىلۋىمىزگە، وتكەن تاريحىمىزدى قايتا جاڭعىرتۋعا، ەڭ باستىسى سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋدە  الار ورنى ەرەكشە. بۇل سوزدەرىمىزگە حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار جازۋشىسى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ مىنا ساليقالى سوزدەرى دالەل: «كىتاپ دەگەنىمىز – الدىڭعى ۇرپاقتىڭ ارتقى ۇرپاققا قالدىرعان رۋحاني وسيەتى. كىتاپ وقۋدان تيىلساق، وي ويلاۋدان دا تيىلار ەدىك». كۇندەلىكتى ۋاقىتىن كىتاپ وقۋعا ارناعان بالا ەشقاشان ۇتىلماق ەمەس، كەرىسىنشە ويلاۋ كوكجيەگى كەشەگىدەن گورى كەڭەيىپ، ءسوز بايلىعى كۇن ساناپ ارتا بەرەرى راس. مەكتەپ قابىرعاسىندا ءبىلىم الاتىن وقۋشىلاردىڭ كۇن سايىن كىتاپحاناعا بارىپ، كەزەككە تۇرۋى، كىتاپتاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرى قىزىعىپ وقۋى  كوز قۋانتاتىن كورىنىس. الايدا، كەيبىر بالالاردىڭ كىتاپقا ىنتاسى بولماي، بوس ۋاقىتىنىڭ كوپ بولىگىن  الەۋمەتتىك جەلىگە ارنايتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

ال ءبىز كىتاپتاردىڭ قاي داۋىردەن باستاپ قولدانىسقا ەنىپ، تاريح بەتىندە باستاۋ العانىن  بىلەمىز بە؟  ەندەشە، ءىشى مول قازىناعا تولعان عاجايىپ كىتاپتاردىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالايىق.

ارابتىڭ «كىتاپ» دەگەن ءسوزى قازاقشا «جازۋ»، «جازبا» دەگەن ماعىنانى بەرەدى ەكەن. بايقاعانىمىزداي كىتاپتىڭ العاش پايدا بولۋى جازبا ونەرىنىڭ دامۋىمەن قاتار كەلەدى. ال شىعىس ەلدەرىندە، گرەسيا مەن ريمدە كىتاپتار العاش رەت قىش تاقتالارعا جازىلدى. بالشىقتان تاقتايشالار قۇرىلىپ، ونىڭ جۇمساق بەتىنە ۇشكىر قالامشالارمەن جازۋ جازىلدى. ولار ارنايى كەپتىرىلگەن سوڭ پەشتە كۇيدىردى. ءارى قاراي بەلگىلى ءبىر رەتپەن تەكشەلەنىپ جينالدى. وسىلايشا العاشقى قىش كىتاپتار قولدانىسقا ەنە باستادى. ءدال سول ەجەلگى مىسىردا جازۋ ءۇشىن پاپيرۋس قولدانىلعانىن بىلەسىڭدەر مە؟ كىتاپتار «پاپيرۋس» دەپ اتالاتىن سۋ وسىمدىگىنەن دايىندالعان ماتەريالدارعا جازىلىپ، ودان سوڭ جۇمىر تاياقشالارعا ورايتىن بولعان. بۇل وراما كىتاپتاردىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە نەگىزگى سەبەپ بولدى.

ال ب.ز ءىى عاسىرىندا قىتايدان شىققان قاراپايىم شەبەر سوي لۋن قاعازدى ويلاپ تاۋىپ، الەمدىك وركەنيەتكە تاعى ءبىر جاڭا وزگەرىس الىپ كەلدى. قاعاز جاساۋ ونەرى ءحىىى عاسىردا شىعىستان باتىسقا قاراي تارتادى.

دوستار، كىتاپتاردىڭ ءوز ەلىمىزدە باسىلىپ شىعۋ تاريحى جونىندە بىلەسىڭدەر مە؟ عىلىمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازاق جەرىندە كىتاپتاردىڭ شىعۋى سوناۋ عاسىردا  ەلىمىزدىڭ رەسەيگە قوسىلۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى بولدى. سول ۋاقىتقا دەيىن تەك اراب ارىپتەرىمەن جازىلىپ، قولجازبا تۇرىندە تارالا باستاعان ەكەن. ۋاقىت وتە كەلە تەحنولوگيانىڭ ىلگەرىلەۋىمەن كىتاپ باسىپ شىعارۋدىڭ جاڭا ادىستەرى ويلاپ تابىلدى. وسى ادىستەردى ءحى عاسىردا قىتايلىق ونەرپاز بي شەن ويلاپ تاپسا، حV عاسىردا نەمىس شەبەرى يوگانن گۋتەنبەرگ قولدانىسقا ەنگىزدى.

التىناي باۋىرجان قىزى

---