كوگىلدىر جاقۇت
روجدەستۆونىڭ ءۇشىنشى كۇنى مەرەكەمەن قۇتتىقتاۋ ءۇشىن شەرلوك حولمسقا بارعام. ۇستىنە قىزىل حالات كيىپ كۋشەتكادا جاتىر ەكەن؛ وڭ جاعىندا قورقورلارىنا ارنالعان ۇيكوك تۇر، سول جاعىندا مىج-تىجى شىققان ءبىر قۇشاق تاڭەرتەڭگىلىك گازەت جاتىر - بۇلاردى وسى جاڭا عانا قاراپ شىقسا كەرەك. كۋشەتكانىڭ جانىندا ورىندىق ءتۇر، ارقالىعىنا ابدەن ەسكىرىپ، بايىرعى ءتۇرىن ءبىرجولا جوعالتقان كيىز قالپاق ءىلىنىپتى. حولمس مۇنى بارىنشا مۇقيات زەرتتەگەن سەكىلدى، ويتكەنى وسى ارادا، ورىندىقتىڭ ۇستىندە، پينسەت پەن ۇلكەيتكىش شىنى دا جاتىر.
— قولىڭىز بوس ەمەس پە؟ بوگەت جاساعان جوقپىن با؟ - دەدىم.
— و نە دەگەنىڭىز، - دەدى ول - ءقايسىبىر ىزدەنىستەرىمنىڭ ناتيجەسىن بىرلەسە تالقىلاۋعا بولاتىن دوسىمنىڭ بارىنا سونداي قۋانىشتىمىن. بۇل اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا تۇرمايتىن ءىس، ءبىراق تاڭدانارلىق ءارى تاعىلىم الارلىق ءبىرقاتار وقيعا مىناعان، - ول ساۋساعىمەن قالپاقتى نۇسقادى، - تىعىز بايلانىستى بوپ تۇر.
مەن كرەسلوعا جايعاسىپ، سىتىرلاپ جانىپ جاتقان كامينگە قولىمدى جىلىتا باستادىم. اياز كۇشىنە ءمىنىپ تۇرعان؛ تەرەزە اينەگىنە قالىڭ مۇز قاتىپ، ءتۇرلى-تۇرلى ورنەك سالىپ تاستاعان-دى.
كۇيكىلەۋ كورىنەتىن ءبۇل قالپاقتىڭ، شاماسى، الدەنەندەي ءبىر قاندى وقيعاعا قاتىسى بولعانى عوي، - دەدىم مەن. - ءسىرا، ءبۇل جان تۇرشىگەرلىك قۇپيانىڭ جۇمباعىن شەشۋگە سەبەپكەر بولاتىن شىعار، سونىڭ ارقاسىندا سىزگە قىلمىسكەردى اشكەرەلەپ، سازايىن تارتتىرۋدىڭ ءساتى تۇسەر.
جوعا، - دەپ كۇلىپ جىبەردى شەرلوك حولمس، - بۇل ىستە قىلمىسقا قاتىستى اڭگىمە جوق، بىرنەشە شارشى ميلدەي عaنa اۋماقتا ءتورت ميلليون ادام ءيىن تىرەسىپ تۇرىپ جاتقان جەردە كۇن سايىن دەرلىك كەزدەسىپ قالاتىن بولماشى كۇلكىلى ەپيزود قانا. وسىناۋ وراسان زور ادام ومارتاسىندا ۋاقيعالار مەن فاكتىلەر الۋان تۇردە قيىسا بەرەدى، بولىمسىز بولعانىمەن، جۇمباق تا تۇسىنىكسىز وقيعالار ونداپ، جۇزدەپ تۋىنداپ جاتادى، الايدا ءبارىن بىردەي قىلمىس دەپ باعالاۋ قيىن. مۇنداي جاعداياتتار بىزگە تالاي مارتە جولىقتى عوي.
— جولىققاندا قانداي! - دەپ داۋىستاپ جىبەردىم. - جازبالارىمدى تولىقتىرعان سوڭعى التى ەپيزودتىڭ ۇشەۋىندە ەشقانداي زاڭسىزدىق جوق.
— ءدال سولاي. يرەن ادلەردىڭ فوتوسۋرەتتەرىن ىزدەپ تابۋعا بايلانىستى ارەكەتىمدى، ميسس مەري سازەرلەندتىڭ باسىنان وتكەن وقيعانى جانە جىرىق ەرىنگە قاتىستى حيكايانى ايتىپ وتىرسىز عوي. مىنا ءىستىڭ دە تاپ سونداي انشەيىن ءبىر نارسە بوپ شىعارى كامىل. شابارمان پيتەرسوندى بىلەتىن بە ەدىڭىز؟
— ءيا.
— مىنا ولجانىڭ قوجاسى سول.
— بۇل سونىڭ قالپاعى ما؟
— جوعا، ول مۇنى تاۋىپ الىپتى. كىمدىكى ەكەنى بەلگىسىز. بۇعان ەسكى-قۇسقى بىردەڭە رەتىندە قاراماي، بويىندا ايتۋعا تۇرارلىقتاي قۇپيا جاسىرىنىپ جاتقان دۇنيە رەتىندە قاراۋىڭىزدى سۇرايمىن... الايدا، اۋەلى ونىڭ مۇندا قالاي تاپ بولعانى تۋراسىندا ايتىپ بەرەيىن. بۇل مۇندا كەرەمەت سەمىز قازبەن بىرگە روجدەستۆونىڭ العاشقى كۇنى پايدا بولدى، الگى قاز ءقازىر پيتەرسوننىڭ اس ۇيىندە قۋىرىلىپ تا جاتقان شىعار. وقيعا بىلاي بولعان. روجدەستۆو كۇنى، تاڭعى ساعات تورتتە، پيتەرسون، ءوزىڭىز جاقسى بىلەتىندەي، ول ادال دا ىزگى نيەتتى ازامات قوي، توي-تومالاقتان شىعىپ، توتتەنحەم-كورت-روۋد كوشەسىمەن ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتادى. گازبەن جاناتىن فوناردىڭ جارىعىنان اپپاق قارداي قازدى يىعىنا سالىپ العان الدەبىر ۇزىن تۇرا ادامنىڭ قارسى الدىندا شاتقاياقتاي باسىپ كەتىپ بارا جاتقانىن كورەدى. گۋدج-ستريتتىڭ بۇرىشىندا وعان بۇزاقىلار تيىسەدى. بىرەۋى قالپاعىن ۇشىرىپ تۇسىرەدى، ال الگى بەيتانىس قورعانام دەپ قۇلاشىن سەرمەگەندە قولىنداعى تاياعى ارت جاعىنداعى دۇكەننىڭ ۆيتريناسىنا بارىپ تيەدى. پيتەرسون وعان بولىسپاققا ۇمتىلادى، ءبىراق اينەكتى سىندىرىپ العان اناۋ وزىنە قاراي جۇگىرىپ كەلە جاتقان ادامنان زارە-قۇتى قالماي قورقىپ، قازدى تاستاي ساپ تۇرا قاشادى دا، توتتەنحەم-كورت-روۋدتىڭ سىرتىنداعى شاعىن تۇيىق كوشەلەر شىتىرمانىنا ءسىڭىپ جوق بولادى. پيتەرسوننىڭ ۇستىندە فورماسى بار ەدى، قاشقىننىڭ زارە-قۇتىن العان نارسە بارىنەن بۇرىن سول بولسا كەرەك. بۇزاقىلار دا جان-جاققا بىتىراي قاشىپ جوعالادى. ءسويتىپ، مايدان الاڭىندا جالعىز قالعان شابارمان مىنا مىج-مىج قالپاق پەن روجدەستۆولىق عالامات قازدىڭ قوجايىنى بوپ شىعا كەلەدى...
— پيتەرسون، ارينە، قازدى يەسىنە قايتارعان دا شىعار؟
اڭگىمە سوندا بوپ تۇر عوي، قىمباتتى دوستىم. راس،قازدىڭ سول جاق اياعىنا بايلانعان كارتىشكەدە: "ميسسيس گەنري بەيكەرگە" دەگەن جازۋ بار، ال قالپاقتىڭ استارىنان كىسى ەسىمىنىڭ "گ.ب." دەگەن العاشقى ارىپتەرىن اجىراتۋعا بولادى. لوندوندا بىرنەشە مىڭ بەيكەر مەن بىرنەشە ءجۇز گەنري بەيكەر تۇرادى، سوندىقتان جوعالعان مەنشىكتى سونىڭ بىرەۋىنە اپارىپ تابىس ەتۋ وڭاي شارۋا ەمەس.
پيتەرسون نە ىستەگەن سوندا؟
تۇككە تۇرعىسىز دەيتىن جۇمباقتىڭ ءوزىن دە شەشۋدەن باس تارتپايتىنىمدى بىلەتىن ول قازدى دا، قالپاقتى دا ماعان اكەپ تاستادى. قازعا بۇگىن تاڭەرتەڭگە دەيىن تيىسكەن كوك ەدىك، ءبىراق ەندى اياز قانشالىقتى قاتتى بولعانىمەن ونى بۇدان ارتىق ساقتاي المايتىنىمىز، ەڭ جاقسىسى ونى قولما-قول جەپ قويۋ ەكەنى بەلگىلى بولدى. پيتەرسون قازدى الىپ كەتتى، ءسويتىپ قازىڭىز تاعدىر ءاۋ باستا ماڭدايىنا جازعان ىسكە جاراتىلدى، ال مەندە روجدەستۆولىق كەشكى اسىنان ايرىلعان بەيتانىستىڭ قالپاعى قالدى.
— ول گازەتكە حابارلاندىرۋ بەرگەن جوق پا؟
— جوق.
— مۇنىڭ كىم ەكەنىن قالاي انىقتايسىز؟
— تەك وي كەشۋ ارقىلى عانا.
— وسى قالپاققا قاراپ وتىرىپ وي كەشۋ ارقىلى ما؟
— البەتتە.
— قالجىڭدى قويناڭىزشى! مىنا جۇلىم-جۇلىم ەسكى كيىز قانداي وي تۋىنداتۋى مۇمكىن؟
— مىنە، ۇلكەيتكىش شىنى. مەنىڭ ءتاسىلىمدى قولدانىپ كورىڭىز. قالپاقتىڭ قوجايىنى بوپ تابىلاتىن ادام جايىندا نە ايتا الار ەدىڭىز؟
كونەتوز قالپاقتى قولىما الىپ، استى-ۇستىنە سەلسوق كوز جۇگىرتتىم. ەشقانداي ەرەكشەلىگى جوق، دوڭگەلەك، قاتقىل، ابدەن توزعان قارا قالپاق. ءبىر زامانداعى قىزىل ءتۇستى جىبەك استارى ءقازىر وڭىپ كەتكەن. فابريكا قوياتىن تاڭبانى تابا المادىم، ءبىراق، حولمس ايتقانداي، ىشكى بەتىندەگى ءبىر بۇيىرىنەن "گ. ب." دەگەن ارىپتەر كورىنەدى. جيەگىندە قالپاقتى ۇستاپ تۇراتىن رەزەڭكەگە ارنالعان ىلمەك بارىن بايقادىم، ءبىراق رەزەڭكەنىڭ ءوزى جوق ەدى. جالپى العاندا، ءبۇل مىج-تىجى شىققان، ابدەن كىرلەگەن، داق باسقان قالپاق بولاتىن. ايتا كەتەرلىگى، داقتاردى سيامەن بوياپ تاستاۋعا ارەكەت جاسالعانى بايقالاتىن.
— دىم ەشتەڭە كورىپ تۇرعان جوقپىن بۇدان، - دەدىم قالپاقتى شەرلوك حولمسقا قايتارىپ بەرىپ جاتىپ.
— جوعا، ۆاتسون، كورىپ تۇرسىز، ءبىراق كورىپ تۇرعان نارسەڭىز جايىندا وي كەشۋگە ەرىنەسىز. لوگيكالىق تۇجىرىم جاساۋدان جالتاراسىز.
— ەندەشە، ءوزىڭىز قانداي تۇجىرىمعا كەلدىڭىز، سونى ايتىڭىزشى.
حولمس قالپاقتى قولىنا الىپ، ءبىر وزىنە عانا ءتان سۇڭعىلا نازارمەن ونى زەر سالىپ قاراي باستادى.
— ارينە، ءبارى تۇپ-تۇگەل ايقىن دەۋگە بولا قويماس، - دەپ قۇلاققاعىس ەتتى ول، - ءبىراق كەي نارسە جايىندا كوزبەن كورگەندەي ءدال ايتىپ بەرۋگە بولادى، ال كەي نارسە تۋراسىندا كوڭىلگە قونىمدى ىقتيمالدىق تۇرعىسىنان جورامال جاساۋ كەرەك. قالپاق يەسىنىڭ وتە اقىلدى ادام ەكەندىگىنە، ءۇش جىل بۇرىن كوپ اقشاسى بولعاندىعىنا، ال ءقازىر قايعى شەگىپ جۇرگەندىگىنە ەشقانداي كۇمان جوق. ول تىڭعىلىقتى ادام بولاتىن، ەرتەڭگى كۇنگە قام جاسايتىن، ءبىراق بىرتىندەپ ازعىندىققا بەت الا باستاعان، تۇرمىسى كۇيزەلىسكە ۇشىراعان، وسى رەتتە ءبىز ونىڭ الدەنەندەي ءبىر جامان ادەتكە، - بالكىم، ءبۇل ماسكۇنەمدىك شىعار، -سالىنىپ كەتۋى دە مۇمكىن دەپ جورامالداۋعا قاقىمىز بار. وسىنىڭ سالدارىنان ايەلى دە ودان تەرىس اينالعان...
— قادىرمەندى حولمس...
— الايدا جەكە باسىنىڭ قادىر-قاسيەتىن ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ساقتاپ كەلەدى، -دەپ ءسوزىن جالعاي ءتۇستى حولمس مەنىڭ وقىس ءۇن قاتقانىما ەش كوڭىل اۋدارماي. - ول ءدايىم ۇيدە وتىرادى، كوشەگە سيرەك شىعادى، سپورتپەن مۇلدەم اينالىسپايدى. ءبۇل ورتا جاستاعى ادام، شاشى اق بۋرىل، ونى ءيىس مايمەن مايلاپ قويادى جانە جاقىندا شاش قيدىرعان. ءبۇعان قوسا، ۇيىندە گازبەن جاناتىن شامنىڭ جوقتىعىنا دا سەنىمىم كامىل
— قالجىڭداپ وتىرسىز-اۋ، حولمس.
— استە ولاي ەمەس. ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەردىم عوي، مۇنى قالاي بىلگەنىمدى سوندا دا تۇسىنبەگەنىڭىز بە؟
مەنى ەسى كەم بىرەۋ دەپ ەسەپتەي بەرۋىڭىزگە بولادى، الايدا شىنىمدى ايتۋعا ءتيىسپىن، وي اعىمىڭىزعا ىلەسىپ الارلىق شامام جوق. مىسالعا، ونىڭ اقىلدى ەكەنىن قالاي بولجاپ ءبىلدىڭىز؟
جاۋاپ ورنىنا حولمس قالپاقتى باسىنا قوندىرا سالدى. قالپاق ماڭدايىن تۇگەل جاۋىپ، مۇرنىنا بارىپ تىرەلدى.
— كوردىڭىز بە، قانداي ەكەنىن! - دەدى و ل - مىناداي ۇلكەن باس سۇيەكتىڭ بوس قاۋ اق بولۋى مۇمكىن بە!
— ال ونىڭ كەدەيلەنىپ كەتكەنىن قايدان ءبىلدىڭىز؟
— بۇل ءۇش جىل بۇرىن ساتىپ الىنعان قالپاق. ول كەزدە شەتى جوعارى قايىرىلعان، تەگىس جيەك ءسان سانالاتىن. جوعارى ساپالى قالپاق. مىنا جىبەك لەنتاعا، كورىكتى استارعا كوز سالىڭىز. ەگەر بۇدان ءۇش جىل بۇرىن ول كىسىنىڭ وسىنداي كەرەمەت قىمبات قالپاق الارلىق جاعدايى بولسا، ال ودان بەرى باسقاسىن ساتىپ الماسا، وندا بۇل ونىڭ شارۋاسى شالقايعانىن اڭعارتادى.
— جارايدى، بۇل ايتقاندارىڭىزبەن كەلىسۋگە بولار. ءبىراق تىڭعىلىقتى ادام ەكەنىن، ال ءقازىر قايعى شەگىپ جۇرگەنىن قالاي عانا ءبىلدىڭىز؟
— تىڭعىلىقتى ەكەندىگىنىڭ كۋاسى - مىنە، مىناۋ، - دەدى ول قالپاق رەزەڭكەسىنىڭ ىلمەگىن نۇسقاپ. - رەزەڭكەنى قالپاقپەن بىرگە ساتپايدى، ونى ءوز الدىنا بولەك ساتىپ الۋ كەرەك. ەگەر ءبۇل ادام رەزەڭكە العان بولسا جانە ونى قالپاققا بەكىتتىرگەن بولسا، دەمەك، قالپاعىن جەل ۇشىرىپ كەتپەۋىنە قام جاساعان.
الايدا رەزەڭكەسى جۇلىنىپ قالعاندا ورنىنا جاڭاسىن سالماعان، بۇل ونىڭ ءوز تۇر-الپەتىن قاداعالاۋدى قويعانىن، ازعىنداي باستاعانىن بىلدىرەدى. سولاي بولا تۇرعانىمەن، ەكىنشى جاعىنان، قالپاعىنداعى داقتاردى سيامەن بوياپ تاستاۋعا تىرىسقان، ياعني جەكە باسىنىڭ قادىر-قاسيەتىن ساقتاۋ جايىن ءبىرجولا ۇمىت قىلماعان.
— مۇنىڭ ءبارى شىندىققا جاناسىمدى-اق.
— قالپاق استارىنىڭ تومەنگى جاعىنا زەيىن سالا قاراعاندا ونىڭ ورتا جاستاعى ادام ەكەنىن، شاشى بۋرىل تارتقانىن، جاقىندا شاش قيدىرعانىن، شاشىن ءيىس مايمەن سىلايتىنىن بىردەن بايقاۋعا بولادى. استارعا جابىسىپ تۇرعان، شاشتاراز قايشىسىمەن مۇقيات تۇردە قيىلعان جانە ءيىس ماي اڭقيتىن شاش ۇلكەيتكىش شىنىدان كورىنىپ تۇر. بايقادىڭىز با، قالپاققا قونعان شاڭ - كوشەنىڭ سۇرعىلت، قاتقىل شاڭى ەمەس، ءۇي ءىشىنىڭ قوڭىرقاي، مامىق شاڭى. دەمەك، قالپاق كوپ ۋاقىت ۇيدە ءىلۋلى تۇراتىن بولعان. ال ىشكى جاعىنداعى دىمقىل تارقاندىقتىڭ بەلگىسى يەسىنىڭ تەز تەرلەيتىنىن كورسەتەدى، سەبەبى كوپ قيمىلداۋعا داعدىلانباعان.
— ال، ايەلىنىڭ ودان تەرىس اينالعانىن قالاي ءبىلدىڭىز؟
— قالپاقتىڭ تازارتىلماعانىنا الدەنەشە اپتا بولعان. قىمباتتى ۆاتسون، ەگەر قالپاعىڭىزدىڭ قۇرىعاندا ءبىر اپتا تازارتىلماعانىن جانە سونى كيىپ كوشەگە شىققانىڭىزدى كورسەم، وندا زايىبىڭىزدىڭ ىقىلاسىنان ايرىلعانسىز-اۋ دەپ قاۋىپتەنگەن بولار ەم.
— بالكىم، ول بويداق شىعار؟
— جوق، ول قازدى ۇيىنە ادەيى ايەلىنىڭ كوڭىلىن تابۋ ءۇشىن الىپ بارا جاتقان بولاتىن. قۇستىڭ اياعىنا بايلانعان كارتىشكەنى ەسكە الىڭىز.
— قانداي سۇراققا دا جاۋابىڭىز دايىن تۇرادى، ايتەۋىر. ال ونىڭ ۇيىندە گاز جوعىن قايدان بىلەسىز؟
— قالپاقتاعى بىرەر تامشى مايدان قالعان داق - كەزدەيسوقتىق. ءبىراق مۇنداي داقتىڭ بەسەۋدەن كەم ەمەستىگىن كورىپ تۇرمىن، سوندىقتان ونىڭ ماي شامدى ءجيى پايدالاناتىنا ەشقانداي كۇمان كەلتىرە المايمىن، - بالكىم، ول تۇندە ءبىر قولىنا قالپاعىن، ەكىنشى قولىنا ەرىپ كەتكەن ماي شامىن ۇستاپ باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلەتىن شىعار. قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر گازدان ماي داعى قالمايدى... كەلىسەسىز بە وسىعان؟
ءيا، قيسىنى كەلىپ-اق ءتۇر، - دەدىم كۇلىپ. - ءبىراق، ءوزىڭىز .ول قانداي، ءبۇل وقيعادا ەشقانداي قىلمىس جوق قوي. قازدى جوعالتقان ادامنان باسقا ەشكىم زارداپ شەككەن جوق، دەمەك، بوسقا باس قاتىرعان بولدىڭىز.
شەرلوك حولمستىڭ جاۋاپ قايتارۋعا وقتالعانى سول ەدى، ءدال وسى كىرپىك قاعىمدا ەسىك تۇتقيىلدان شالقاسىنان اشىلىپ، بولمەگە پيتەرسون كىرىپ كەلدى؛ قاتتى تولقىعاننان بەتى نارتتاي بوپ كەتىپتى.
— قازدى ايتام، قازدى، ميستەر حولمس! - دەپ ايقايلاپ جىبەردى ول ەنتىگە دەم الىپ.
— ال، ءيا؟ نە بولدى وعان؟ جان ءبىتىپ، اس ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن ۇشىپ كەتتى مە؟ - پيتەرسوننىڭ الاۋراعان الپەتىنە نازار سالۋ ءۇشىن كۋشەتكادا وتىرعان حولمس العا قاراي ەڭسەرىلدى.
— قاراڭىزشى، سەر! بوتەكەسىنەن ايەلىمنىڭ نە تاۋىپ العانىن كورىڭىزشى!
پيتەرسون قولىن سوزدى، سول ءسات ونىڭ الاقانىنان جارقىراي ساۋلە شاشقان، بۇرشاقتان ءسال كىشىلەۋ، كوگىلدىر تاستى كوردىك. تاستىڭ تازالىعى سونشا، قاراۋىتقان الاقاندا قۇددى ەلەكتر ۇشقىنى ءتارىزدى جالتىلداپ ءتۇر ەدى.
حولمس ىسقىرىپ جىبەردى دە، كۋشەتكاعا وتىرا كەتتى.
— قۇداي اقى، پيتەرسون، ءسىز قازىنا تاپتىڭىز! مۇنىڭ يە ەكەنىن بىلەسىز بە ءوزىڭىز؟
— الماس قوي، سەر! اسىل تاس! اينەكتى ماي تىلگەندەي تىلەدى!
— جاي عانا اسىل تاس ەمەس بۇل، بۇل دەگەن...
— اپىراي، شىنىمەن-اق گرافينيا موركاردىڭ كوگىلدىر جاقۇتى ما بۇل؟ - دەپ ايقايلاپ جىبەردىم مەن.
— Taپ سونىڭ ءوزى! تاستى سيپاتتاماسى بويىنشا تانىپ تۇرمىن، ونىڭ جوعالىپ كەتكەنى جايىنداعى قۇلاقتاندىرۋدى "تايمنان" سوڭعى كەزدە كۇن سايىن كەزدەستىرىپ ءجۇرمىن. ءبۇل جاراتىلىسى الابوتەن ەرەكشە تاس، شىن باعاسى قانشا ەكەنىن قۇداي بىلەدى. تاۋىپ بەرگەن ادامعا ۇسىنىلعان مىڭ فۋنت سىيلىق ءوز قۇنىنىڭ جيىرمادان ءبىر بولەگىن عانا قۇراۋى مۇمكىن.
— مىڭ فۋنت دەي مە! و، جاساعان!
شابارمان بىزگە باقىرايا قاراعان كۇيى كرەسلوعا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.
— سىيلىق بەرگەنى دۇرىس قوي، - دەدى حولمس، - ءبىراق مەنىڭ ويىمشا، كەيبىر جاعداياتتاردى ەسكەرەر بولساق، ءبۇل تاستى وزىنە قايتارۋ ءۇشىن گرافينيا بۇكىل داۋلەتىنىڭ تەڭ جارتىسىن بەرۋگە دە بار سەكىلدى.
— قاتەلەسپەسەم، ءبۇل تاس "كوسموپوليتتەن" قوناق ۇيىندە قولدى بولعان ەدى عوي، - دەپ قۇلاققاعىس ەتتىم مەن.
— دۇرىس ايتاسىز، جيىرما ەكىنشى جەلتوقسان كۇنى، تۋرا بەس كۇن بۇرىن. تاستى ۇرلاعانى جونىندە دانەكەرشى دجون حورنەرگە ايىپ تاعىلدى. ايعاقتاردىڭ انىقتىعى سونشا، ءىس سوتقا جىبەرىلدى. بۇل تۋراسىندا مەندە گازەت ەسەبى بار سياقتى ەدى.
شەرلوك حولمس گازەتتەردى ۇزاق قوپارىستىردى، اقىرى بىرەۋىن الىپ قىرتىسىن جازدى دا، ەكىگە بۇكتەپ، تومەندەگىنى وقىپ بەردى:
«"كوسموپوليتەن" قوناق ۇيىندە اسىل تاستىڭ قولدى بولۋى»
دجون موركار، 26 جاستا، دانەكەرشى، وسى ايدىڭ 22ء-ى كۇنى قوبديشادان گرافينيا موركاردىڭ "كوگىلدىر جاقۇت" دەگەن اتاۋمەن ءمالىم اسىل تاسىن ۇرلاعانى جونىندە ايىپتالىپ وتىر. دجەيمس رايدەر، قوناق ءۇيدىڭ قىزمەتشىسى، ۇرلىق جاسالعان كۇنى حورنەردىڭ گرافينيا موركار بولمەسىندەگى كامين تور كوزىنىڭ بوساپ قالعان شىبىعىن دانەكەرلەگەنىنە كۋالىك ەتتى. رايدەر بولمەدە حورنەرمەن از عانا ۋاقىت بىرگە بولعان، سوسىن ونى ءبىر جاققا شاقىرىپ كەتكەن. قايتىپ ورالعان ول حورنەردىڭ زىم-زيا جوعالعانىن، بيۋرونىڭ قيراتىلعانىن، كىشكەنە ساقتيان فۋتلياردىڭ، - كەيىن بەلگىلى بولعانىنداي، گرافينيا اسىل تاستى سوعان سالىپ قويادى ەكەن، تۋالەت ۇستەلشەسىندە بوس جاتقانىن كورەدى. رايدەر دەرەۋ ءبارىن پوليسياعا ءمالىم ەتەدى، ءسويتىپ سول كۇنى كەشكىسىن حورنەر تۇتقىنعا الىنادى، ءبىراق تاس ونىڭ قالتاسىنان دا، ۇيىنەن دە تابىلمايدى. كەترين كيۋسەك، گرافينيانىڭ كۇتۋشىسى، رايدەردىڭ اھ ۇرعان ايقايىن ەستىپ بولمەگە جۇگىرىپ كەلگەنىن، بوس جاتقان فۋتلياردى ءوزىنىڭ دە كورگەنىن ايتىپ بەردى. "ب" وكرۋگىندەگى پوليسيا ينسپەكتورى برودستريت حورنەردىڭ تۇتقىندالعان كەزدە جان ۇشىرا قارسىلىق كورسەتكەنىن، كىناسى جوقتىعىن بارىنشا دالەلدەپ باققانىن حابارلادى. تۇتقىننىڭ ۇرلىق جاساعانى ءۇشىن بۇرىن دا ءبىر رەت سوتتالعانى ءمالىم بولعاننان كەيىن سوت تەرگەۋ جۇرگىزۋدەن باس تارتىپ، ءىستى قازىلار القاسى وتكىزەتىن سوتقا تابىستادى. مەيلىنشە قاتتى تولقىپ، تىنىشسىزدانىپ وتىرعانى بايقالعان حورنەر تالىپ قالدى دا، ونى سوت زالىنان كوتەرىپ اكەتۋگە تۋرا كەلدى".
— ءھىم! پوليسيالىق سوتتىڭ بىزگە بەرەر مالىمەتى وسىنداي عانا، - دەدى گازەتتى بىلاي قويعان حولمس ويلى جۇزبەن. - ەندىگى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز - تاستىڭ گرافينيا فۋتليارىنان قازدىڭ بوتەكەسىنە قالاي تاپ بولعانىن انىقتاۋ. قاراپايىم وي-تولعامىمىزدىڭ ونشالىقتى ءمان-ماعىناسىز بوپ شىقپاعانىن كورىپ تۇرسىز با، ۆاتسون. ءسويتىپ، مىنە، تاس. بۇل تاس قازدىڭ ىشىندە بولدى، ال قاز ميستەر گەنري بەيكەردىڭ قولىندا بولدى، اناۋ الگى وزىڭىزگە سىرتتاي سيپاتتاپ بەرۋگە تىرىسىپ، ءىشىڭىزدى ابدەن پىستىرىپ جىبەرگەن كىسىنى، كونەتوز قالپاقتىڭ يەسىن ايتام. نەسى بار، ەندى بىزگە بۇل دجەنتلمەندى ىزدەستىرۋمەن شىنداپ شۇعىلدانۋ كەرەك بولادى، ءسويتىپ وسىناۋ قۇپياعا تولى حيكايادا ونىڭ قانداي ءرول اتقارعانىن انىقتاۋعا ءتيىسپىز. اۋەلى ەڭ قارابايىر ءتاسىلدى قولدانامىز: كەشكىلىك شىعاتىن گازەتتەردىڭ بارىنە حابارلاندىرۋ جاريالايمىز. ەگەر مۇنداي جولمەن ماقساتىمىزعا جەتە الماساق، باسقا ادىستەرگە كوشەمىز.
— حابارلاندىرۋعا نە دەپ جازباقسىز؟
— ماعان قارىنداش پەن ءبىر جاپىراق قاعاز بەرىڭىزشى. "گۋدج-ستريتتىڭ بۇرىشىنان قاز بەن قارا كيىز قالپاق تابىلدى. ميستەر گەنري بەيكەردىڭ بۇلاردى بۇگىن كەشكى ساعات 6.30-دا بەيكەر-ستريت، 2216-شى ۇيدەن كەلىپ الۋىنا بولادى". قىسقا دا نۇسقا.
— راسىندا دا. ءبىراق، ءبۇل حابارلاندىرۋ ونىڭ كوزىنە شالىنا قويار ما ەكەن؟
— البەتتە. ءقازىر ول گازەت اتاۋلىنىڭ ءبىرىن قالدىرماي شولىپ ءجۇر: جوق-جۇقا ادام ەمەس پە، روجدەستۆولىق قاز ول ءۇشىن ايتىپ-جەتكىزگىسىز بايلىق. قيراعان اينەكتىڭ سىڭعىرىن ەستىپ، جۇگىرىپ كەلە جاتقان پيتەرسوندى كورىپ ەسى شىعىپ قورىققانى سونشا، ەشتەڭە جايىندا ويلاماستان تۇرا قاشقان بولاتىن. ءبىراق، كەيىن، ارينە، ۇرەيى ۇشىپ قازدى لاقتىرىپ تاستاپ كەتكەنىنە وكىنگەنى انىق. گازەتتە ونىڭ ەسىمىن اتايمىز، تانىستارى كورسە ءبۇل جاريالانىم جايىندا وعان قولما-قول جەتكىزەرى كامىل... سونىمەن، پيتەرسون، حابارلاندىرۋ بيۋروسىنا جۇگىرىڭىز، مىنانى كەشكىلىك گازەتتەرگە باساتىن بولسىن.
— قاي گازەتتەرگە، سەر؟
— "گلوب"، "ستار"، "پەلل-مەلل"، "سەنت-دجەيمس گازەت"، "يۆنينگ نيۋس ستاندارد"، "جاڭعىرىق" - ويىڭىزعا ورالعان بارلىق گازەتكە.
— قۇپ بولادى، سەر! ال تاستى قايتەمىز؟
— ايتقانداي، ۇمىتىپ بارادى ەكەم! تاستى ازىرشە وزىمدە قالدىرا تۇرام. راقمەت سىزگە! ال قايتار جولىڭىزدا، پيتەرسون، ك.ءىى'1 ساتىپ الىڭىز دا، ونى ماعان اكەپ بەرىڭىز. ويتكەنى بۇل دجەنتلمەنگە قازىرگى كەزدە وتباسىڭىز اۋقاتتانىپ جاتقان قازدىڭ ورنىنا باسقاسىن بەرۋگە ءتيىسپىز عوي.
شابارمان شىعىپ كەتتى، ال حولمس تاستى الىپ، ونى جارىققا توسىپ قاراي باستادى.
كەرەمەتتەي كوركەم تاس! - دەدى ول - قالاي جارقىراپ، ۇشقىن اتىپ تۇرعانىن كورمەيمىسىز. باسقا اسىل تاستار سەكىلدى بۇل دا قىلمىسكەرلەردى وزىنە ماگنيتتەي تارتادى. قۇددى شايتاننىڭ قۇرعان تۇزاعى دەرلىك. ەجەلدەن ءمالىم ۇلكەن تاستاردىڭ ءار قىرى الدەنەندەي ءبىر زۇلىمدىق جايىندا ايتىپ بەرە الادى. ءبۇل تاسقا ءالى جيىرما جىل دا بولعان جوق. مۇنى وڭتۇستىك قىتايداعى اموي وزەنى جاعاسىنان تاۋىپ العان جانە ءبۇل بويىنا جاقۇتتىڭ بارلىق قاسيەتىن جيناقتاعان، ءبىر عانا ەرەكشەلىگى: ءبۇل قىزىل-كۇرەڭ ەمەس، كوگىلدىر. جاستىعىنا قاراماستان ءقازىردىڭ وزىندە بۇعان قاتىستى كوپتەگەن جان شوشىرلىق وقيعا ورىن الىپ ۇلگەردى. قىرىق گرامم كريستاللدىق كومىرتەگىنە بولا كوپ ادام توناۋعا ۇشىرادى، بىرەۋدى كۇكىرت قىشقىلىمەن كۇيدىردى، ەكى رەت ادام ءولتىرۋ، ءبىر رەت ءوزىن-وزى ءولتىرۋ وقيعاسى بولدى. مىناداي ادەمى اشەكەي بۇيىم ادامداردى اباقتى مەن دار اعاشىنا جەتەلەيدى دەپ كىم ويلاعان. تاستى ورتەنبەيتىن شكافىما سالىپ تاستايمىن دا، ونىڭ بىزدە ەكەنىن ايتىپ گرافينياعا حات جازام.
— قالاي ويلايسىز، حورنەر كىنالى مە؟
— بىلمەيمىن.
— ال گەنري بەيكەردىڭ بۇل ىسكە ارالاسى بار ما؟
— شاماسى، گەنري بەيكەردىڭ بۇعان قاتىسى جوق شىعار. مەنىڭشە، تازا التىننان قۇيىلعان كۇننىڭ وزىندە دە قولىنداعى قازدىڭ مىنا تاستان الدەقايدا ارزانعا تۇسەتىنى ونىڭ قاپەرىنە كىرىپ تە شىقپاسا كەرەك. گەنري بەيكەر حابارلاندىرۋىمىزعا ءۇن قاتسا، كوپ ۇزاماي ءبارى بەلگىلى بولادى.
— Oعان دەيىن ەشقانداي ارەكەت جاسامايسىز با؟
— ەشقانداي.
— ونداي جاعدايدا ناۋقاستارىما جولىعىپ شىعايىن، كەشكىسىن وسىندا قايتىپ كەلەرمىن. مىنا شىتىرمان وقيعانىڭ قالاي اياقتالعانىن بىلگىم كەلەدى.
— كەلىڭىز. تۇسكى استى ساعات جەتىدە ىشەم. تۇسكى اسقا ءشىل بەرىلەدى عوي دەيمىن. ايتپاقشى، تاياۋداعى وقيعالارعا بايلانىستى ميسسيس حادسونعا ونىڭ بوتەكەسىن مۇقيات تەكسەرىپ شىعۋ جايىندا قۇلاققاعىس ەتۋ قاجەت بولار ما ەكەن؟..
مەن كىشكەنە كەشىكتىم، بەيكەر-ستريتكە قايتىپ ورالعانىمدا ساعات جەتى جارىمنان اسىپ بارا جاتىر ەدى. حولمستىڭ ۇيىنە جاقىنداپ كەلگەنىمدە ەسىكتىڭ جوعارعى جاعىنداعى تەرەزەدەن توگىلگەن جارىق اياسىندا باسىنا شوتلاند تەلپەگىن كيگەن، سيۋرتۋگىن يەگىنە دەيىن تۇيمەلەنىپ العان ءبىر ەركەكتىڭ تۇرعانىن كوردىم. مەن كەلىپ جەتكەن كەزدە ەسىك تە اشىلدى، ءسويتىپ شەرلوك حولمسقا ەكەۋمىز ءبىر مەزگىلدە كىردىك.
— قاتەلەسپەسەم، ميستەر گەنري بەيكەر بولارسىز؟ - دەدى كرەسلودان كوتەرىلگەن حولمس قوناقتى بەيقام دا جايدارى كەيىپپەن قارسى الىپ، - مۇنداي كەيىپكە ەنۋگە ول وتە شەبەر ەدى. - راقىم ەتىپ، وتقا جاقىنىراق وتىرىڭىز، ميستەر بەيكەر. بۇگىن كەشكىسىن كۇن قاتتى سۋىتىپ كەتتى، مەنىڭشە، ءسىز ءوزىڭىزدى قىستان گورى جازدا جاقسىراق سەزىنەتىن سەكىلدىسىز... ۆاتسون، ۋاقىتىلى كەلىپ ۇلگەردىڭىز... مىناۋ ءسىزدىڭ قالپاعىڭىز با، ميستەر بەيكەر؟
— ءيا، سەر، مەنىڭ قالپاعىم.
بەيكەر قازانباستاۋ، كەسەك دەنەلى، بويى ەڭكىش تارتقان، جالپاقتاۋ بەتى جىلى شىرايلى جانە سارعىلتىم شوقشا ساقالدى ادام ەدى. مۇرنى مەن جاقتارىنداعى قىزعىلتىم داقتار، سوزعان قولىنىڭ ازدى-كەم دىرىلدەيتىنى ونىڭ جامان عادەتتەرى تۋراسىنداعى حولمس ايتقان جورامالدى ايعاقتاپ تۇرعان. ۇستىندە تۇگەل تۇيمەلەنگەن، ءتۇسى وڭىپ كەتكەن سيۋرتۋگى بار-تىن، ال جەڭدەرىنەن كورىنىس بەرىپ تۇرعان ارىقتاۋ بىلەگىنەن مانجەت بايقالمايتىن. ءار ءسوزىن اسىقپاي ويلانىپ، قامىعىڭقى ۇنمەن ۇزدىك-سوزدىق سويلەيتىن ول تاعدىردان تەپەرىشتى كوپ كورگەن زيالى ادام سەكىلدى اسەر قالدىراتىن.
قالپاعىڭىز بەن قازىڭىزدىڭ بىزدە ساقتاۋلى تۇرعانىنا بىرنەشە كۇن بولدى، - دەدى حولمس. - جوعالعان نارسەلەرىڭىز جايىندا گازەتكە حابارلاندىرۋ بەرەدى عوي دەپ كۇتكەم. نەگە ولاي ەتپەگەنىڭىزدى تۇسىنە المادىم.
قوناعىمىز ىڭعايسىزدانا ەزۋ تارتتى.
— باعزى ءبىر كەزدەگىدەي كوپ شيللينگ جوق مەندە، - دەدى ول. - وزىمە تيىسكەن بۇزاقىلاردىڭ قالپاقتى دا، قۇستى دا الىپ كەتكەنىنە سەنىمدى بولاتىنمىن، سوندىقتان اقشانى بوسقا شاشقىم كەلمەدى.
— ونىڭىز ورىندى. ايتقاندايىن، قازىڭىزدى جەپ قويۋىمىزعا تۋرا كەلدى.
— جەپ قويۋعا دەيسىز بە؟ - قوناعىمىز قاتتى ابىرجىپ، ورىندىعىنان ۇشىپ تۇردى.
— ءيا. ويتكەنى، ول ءبارىبىر بۇزىلىپ كەتەتىن ەدى، - دەپ ءسوزىن جالعاي ءتۇستى حولمس. - ءبىراق، مەنىڭشە، بۋفەتتە تۇرعان، بۇگىن عانا سويىلعان جانە سالماعى دا ءدال سونداي وتە ءبىر قۇس قازىڭىزدى ايىرباستاي الادى عوي دەيمىن.
— ارينە، ارينە، و نە دەگەنىڭىز! - دەدى كوڭىلى ورنىنا تۇسكەن ميستەر بەيكەر.
— راس، بىزدە قۇسىڭىزدىڭ قاۋىرسىنى، سيراقتارى مەن بوتەكەسى قالىپ ءتۇر، ەگەر قاجەت قىلساڭىز...
بەيكەر شىن كوڭىلدەن قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.
— اشەيىن تەك باستان كەشكەن حيكايام جايىندا ەستەلىك بولسىن دەمەسەم، - دەدى ول - شىنىن ايتقاندا، مارقۇم بولعان ەسكى تانىسىمنىڭ قالدىعى قانداي اجەتىمە جارايتىنىن بىلمەي وتىرمىن. جوعا، سەر، رۇقسات ەتسەڭىز، مەن تەك بۋفەتتەن ءوزىم كورىپ وتىرعان انە ءبىر كەرەمەت سەمىز قازدى عانا قاناعات تۇتقىم كەلەدى.
شەرلوك حولمس ماعان قاراپ ميىعىنان كۇلىپ الدى دا، يىعىن بولار-بولماس قومداپ قويدى.
— ءسويتىپ، مىنە قالپاعىڭىز بەن قازىڭىز، - دەدى ول - ايتپاقشى، انا قازدى قاي جەردەن العانىڭىزدى ايتىپ بەرمەس پە ەكەنسىز؟ قۇستاردىڭ جايىنان ازدى-كەم حابارىم بار، الايدا انانداي عالامات سەمىز قازدى سيرەك كەزدەستىرەسىڭ.
— ايتايىن، سەر، - دەدى ورنىنان تۇرىپ جاڭا قازدى قولتىعىنا قىسىپ العان بەيكەر. - ءبىز شاعىن كومپانيا بوپ بريتانيا مۋزەيى جانىنداعى "الفا" تراكتيرىنە بارىپ تۇرامىز؛ ءبىز، تۇسىنەمىسىز، كۇنى بويى مۋزەيدە بولامىز. تراكتير قوجايىنى ۋينديگەيت، ول ءوزى ءبىر اسىل ادام، بيىل "قازدار كلۋبىن" اشتى. ءارقايسىمىز اپتاسىنا بىرنەشە پەنستەن تولەپ تۇرامىز دا، روجدەستۆو كەزىندە ءبىر-بىر قازدان الامىز. مەن بورىشىمدى تولىق وتەگەن ەدىم، ال قالعانى وزىڭىزگە جاقسى ءمالىم. سىزگە ءدان ريزامىن، سەر، - ويتكەنى مەنىڭ جاسىمداعى باسالقالى ادامعا شوتلاند تەلپەگىن كيىپ ءجۇرۋ دەگەن وتە ىڭعايسىز نارسە عوي.
ول بىزگە كوڭىلى ماسايراعان ادامنىڭ كەيپىندە ماڭىزدانا باس ءيدى دە، شىعىپ كەتتى.
— گەنري بەيكەرمەن اڭگىمە ءتامام، - دەدى حولمس، ەسىكتى جاۋىپ جاتىپ. - اسىل تاس ماسەلەسى ونىڭ ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەگەنى كورىنىپ ءتۇر. قارىنىڭىز اشتى ما، ۆاتسون؟
— ونشا ەمەس.
— ەندەشە، تۇسكى استى كەشكى اسقا اينالدىرساق، ءسويتىپ ءقازىر دەرەۋ ءىز كەسۋگە اتتانساق دەگەن ۇسىنىس ايتقىم كەلىپ ءتۇر.
— مەن دايىن.
كەشكىسىن اياز قاتايىپ كەتكەن-دى، وسى سەبەپتى موينىمىزعا بوكەباي وراپ الۋعا تۋرا كەلدى. بۇلتسىز اشىق اسپانداعى جۇلدىزدار جابىرقاۋ جىلتىرايدى، ال جۇرگىنشىلەردىڭ تىنىس الۋىنان تاراعان بۋ اتىلعان پيستولەتتەن ۇشقان تۇتىننەن اۋمايدى. اياق دىبىسىمىز كوشەلەردە اپپاق ءارى جاڭعىرىعىپ ەستىلىپ تۇردى. ءبىز ۋيمپول-ستريتپەن، حارلي-ستريتپەن ءجۇرىپ، ۋيگمور-ستريتتى كەسىپ وتتىك، سوسىن وكسفورد-ستريتكە شىقتىق، ءسويتىپ شيرەك ساعاتتان كەيىن بلۋمسبەريدە، "الفا" تراكتيرىنىڭ، - حولبورنعا قاراي باستايتىن ءبىر كوشەنىڭ بۇرىشىنداعى قارابايىر ءىشىمحانانىڭ جانىندا تۇردىق. حولمس بارعا كىرىپ، اقشىلتىم الجاپقىش بايلاعان، بەتى نارتتاي قىزىل تراكتيرشىگە ەكى ساپتىاياق سىراعا تاپسىرىس بەردى.
— سىراڭىزدىڭ ساپاسى جاقسى شىعار دەپ شامالايمىن، قازدارىڭىزدان كەم تۇسە قويمايتىن بولار، - دەدى حولمس.
— مەنىڭ قازدارىمنان با؟ - تراكتيرشى اڭىرىپ قالعانداي كورىندى.
— ءيا. جارتى ساعات بۇرىن ميستەر گەنري بەيكەرمەن، ءوزىڭىز اشقان "قازدار كلۋبىنىڭ" مۇشەسىمەن سۇحباتتاسقام.
— ءا، ءتۇسىندىم. ءبىراق، تۋراسىن ايتايىن، سەر، ول قازدار مەنىكى ەمەس.
— سولاي ما ەدى؟ سوندا كىمدىكى؟
— كوۆەنت-گاردەندەگى ءبىر ساۋداگەردەن ەكى ديۋجينا قاز ساتىپ العام.
— مىنە، عاجاپ! ونداعىلاردىڭ ءبىرسىپىراسىن ءبىلۋشى ەم. كىمنەن ساتىپ الدىڭىز؟
— ونىڭ ەسىمى برەكينريدج.
— جوق، برەكينريدجدى تانىمايدى ەكەم. ال ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن، تراكتيرىڭىزدىڭ ساۋداسى قىزا بەرۋى ءۇشىن، قوجايىن! قايىرلى ءتۇن!
— ەندى ميستەر برەكينريدجگە اتتانامىز، - دەدى ايازدى دالاعا شىعىپ، پالتوسىنىڭ تۇيمەسىن سالىپ جاتقان حولمس. - ەسىڭىزدەن ەكى ەلى شىعارماڭىز، ۆاتسون، جورامال ءجىبىمىزدىڭ ءبىر ۇشىندا بار بولعانى ءبىر بەيشارا قاز تۇرسا، ەكىنشى ۇشىنا ادام بايلانعان، ەگەر جازىقسىز ەكەنىن دالەلدەپ بەرمەسەك، ول جەتى جىلعا قاتورگاعا ايدالادى. كىم بىلەدى، بالكىم، ىزدەنىستەرىمىز ناق سونىڭ ءوزى ايىپتى ەكەنىن ايقىنداپ بەرە، قايتكەن كۇندە دە قولىمىزدا پوليسيادان جىلىستاپ كەتكەن، كەزدەيسوق تۇردە وزىمىزگە تاپ بولعان دايەك بار. قانشالىقتى قايعىلى تۇردە اياقتالماسىن مەيلى، اقىرىنا دەيىن بارايىق. ءسويتىپ، ەندى وڭتۇستىككە قاراي بەت بۇرايىق تا، تارتىپ كەتەيىك!
ءبىز حولبورندى كەسىپ وتتىك، ەندەلل-ستريتپەن ءجۇرىپ وتىرىپ، الدەبىر قيقى-جيقى ەسكى ۇيلەردىڭ اراسىمەن كوۆەنت-گاردەن بازارىنا جەتتىك.
ونداعى ەڭ ۇلكەن دۇكەندەردىڭ بىرىندە: "برەكينريدج" دەگەن جازۋ بار ەكەن. دۇكەن يەسى، جاقسى ەتىپ قويىلعان جاقساقالى بار، ات جاقتى ادام، بالاعا تەرەزە قاقپاعىن جابۋعا جاردەمدەسىپ جاتىر ەكەن.
— قايىرلى كەش! قىزىلشۇناق اياز دەگەن وسى-ay، ءا؟ - دەدى حولمس.
دوسىما سۇراقتى كوزبەن قاراپ قالعان ساۋداگەر باسىن يزەدى.
— قازدار، شاماسى، ساتىلىپ كەتكەن-اۋ؟ - دەپ ءسوزىن جالعاي ءتۇستى حولمس بوس جاتقان ءمارمار سورەنى نۇسقاپ.
— كەرەك بولسا، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ بەس ءجۇزىن الىڭىز.
— ەرتەڭ ماعان قازدىڭ قاجەتى از.
— اناۋ شام جانىپ تۇرعان دۇكەندە بىردەڭە قالدى-اۋ دەيمىن.
— سولاي ما؟ ءبىراق ماعان وزىڭىزدەن ال دەگەن.
— كىم؟
— "الفانىڭ" قوجايىنى.
— ءا، سول ما. وعان ەكى ديۋجيناسىن جىبەرگەم.
— قازدار سونداي سەمىز ەكەن! بۇلاردى قايدان الىپ ءجۇرسىز؟
بۇل سۇراققا ساۋداگەردىڭ شات-شالەكەيى شىعىپ اشۋلانعانىن كورىپ تاڭىرقاپ قالدىم.
— سىزگە نە كەرەك ءوزى، ميستەر؟ - دەدى باسىن قاقشيتىپ العان ول ەكى قولىمەن ءبۇيىرىن تايانىپ. -تۋراسىن ايتىڭىزشى.
مەن بارىنشا تۋرا سويلەپ تۇرمىن. "الفاعا" جىبەرىلگەن قازداردى سىزگە كىم ساتقانىن بىلگىم كەلەدى.
— ايتپايمىن، نەعىلاسىز.
— ايتپاساڭىز - ايتپاي-اق قويىڭىز. ودان بىردەڭە كەمىپ كەتەر دەيمىسىز. جوقتان وزگەگە كۇيىپ-پىسكەنىڭىز نە؟
قالاي كۇيىپ - پىسپەيىن؟ وسىلاي مازاڭدى الا بەرسە مەنىڭ ورنىمدا ءوزىڭىز دە كۇيىپ-پىسەرسىز. مەن جاقسى تاۋار الام دا، وعان جاقسى اقشا تولەيمىن، ءبىر قاراعاندا، وسىمەن .ىنىمە دە ءتامام بولۋعا ءتيىس ەدى. جوق، ولاي ەمەس ەكەن: "قازدار قايدا؟"، "قازداردى كىمنەن ساتىپ الدىڭىز؟"، "قازداردى كىمگە ساتتىڭىز؟" دەيدى كەلىپ. وسىنشاما شۋ شىققانىن ەستىپ تۇرعاندا دۇنيەدە وسى قازداردان اسقان عانيبەت ەشتەڭە جوقتاي كورىنەدى!
— سىزدەن ءار نارسەنى سۇراستىرىپ مازاڭىزدى الاتىنداردا شارۋام قانشا، - دەدى حولمس نەمقۇرايدى تۇردە. - ايتقىڭىز كەلمەسە - ايتپاي-اق قويىڭىز. ءبىراق مەن قۇستىڭ جايىنان حابارىم بار ادام ەدىم، ءوزىم ەتىن جەگەن قازدى دەريەۆنيادا اسىراعان دەپ بەس فۋنت ستەرلينگكە ءباس تىككەم.
— ەندەشە، قۇرىدى فۋنتتارىڭىز! قالالىق قاز عوي ول! - دەپ سالدى ساۋداگەر.
— مۇمكىن ەمەس.
— ايتىپ تۇرمىن عوي، قالالىق دەپ!
— سەنبەيمىن دەدىم، سەنبەيمىن!
— بۇل ىستە مەنەن كوبىرەك بىلەم دەپ ويلايسىز با؟ ءبۇل ىسپەن ءتاي-تاي باسقان كەزىمنەن باستاپ اينالىسىپ كەلەم عوي. قايتالاپ ايتام، "الفاعا" ساتىلعان قازدىڭ بارلىعى دا قالادا اسىرالعان.
— قانشا ايتساڭىز دا، ءبارىبىر، سەندىرە المايسىز.
— ءباس تىككىڭىز كەلە مە؟
بۇل اقشاڭىزدى تەگىننەن-تەگىن الۋمەن پارا-پار بولار ەدى. ول پىكىرىمنىڭ دۇرىستىعىنا ءشۇبام جوق. ءبىراق قالتامدا ءبىر سوۆەرەن بار، ەندى قايتىپ بۇلاي قاسارىسپاۋىڭىز ءۇشىن سونى باسكە تىگۋگە دايىنمىن.
ساۋداگەر ميىعىنان مىرس ەتتى.
— داپتەرلەردى الىپ كەلشى، بيلل، - دەدى ول
بالا ءبىرى جۇقالتاڭ، ەكىنشىسى قالىڭ ءارى ابدەن كىرلەپ كەتكەن ەكى داپتەر اكەلىپ، سورەگە، شام جارىعى استىنا قويدى.
— ال، ميستەر داۋكەس، - دەدى ساۋداگەر، - بۇگىن قازداردىڭ ءبارىن تۇگەل ساتىپ بولدىم عوي دەگەم، ءبىراق، ءوللا-بىللا، قۇداي دۇكەنىمە تاعى بىرەۋىن اكەپ بەردى. مىنا داپتەردى كورىپ تۇرسىز با؟
— كورسەم شە؟
— بۇل وزىمە تاۋار ساتاتىنداردىڭ ءتىزىمى. كوردىڭىز بە؟ مىنا جەردە، مىنا بەتتە، دەريەۆنيادان كەلەتىندەردىڭ ەسىمى جازىلعان، ال ءاربىر اۋلەت ەسىمىنەن كەيىن تۇرعان سيفرلار ەكى اراداعى ەسەپ-قيساپ جايى باياندالعان گروسسبۋحتىڭ بەتىن كورسەتەدى. ال مىنا قىزىل سيامەن تولتىرىلعان بەتتى كورىپ تۇرسىز با؟ ءبۇل ماعان قالادان تاۋار اكەلەتىندەردىڭ ءتىزىمى. ءۇشىنشى اۋلەت ەسىمىنە كوز جىبەرىڭىز. داۋىستاپ وقىڭىز.
— "ميسسيس وكشوتت، بريكستون-روۋد، ءجۇز ون جەتى، ەكى ءجۇز قىرىق توعىزىنشى بەت"، - دەپ وقىپ بەردى حولمس.
— تاپ سولاي. ەندى گروسسبۋحتىڭ ەكى ءجۇز قىرىق توعىزىنشى بەتىن اشىڭىز.
حولمس ايتىلعان بەتتى اشتى:
— "ميسسيس وكشوتت، بريكستون-روۋد، ءجۇز ون جەتى - قۇس پەن جۇمىرتقا جەتكىزۋشى".
— ال سوڭعى جازبادا نە دەلىنگەن؟
— "جەلتوقسان، جيىرما ەكىسى. جيىرما تورت قاز، جەتى شيللينگ التى پەنستەن".
— دۇرىس. مۇنى ەسكە ساقتاپ قويىڭىز. ال تومەندە شە؟
"ميستەر ۋينديگەيتكە، "الفا"، ساتىلدى، ون ەكى شيلينگپتەن".
ال ەندى نە ايتاسىز بۇعان؟
شەرلوك حولمستىڭ ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ كەتكەندەي كورىندى. قالتاسىنان سوۆەرەندى الىپ سورەگە تاستاي سالدى دا، قاتتى كۇيىنگەن ادامنىڭ كەيپىندە جالت بۇرىلىپ، ءۇن-تۇنسىز شىعا جونەلدى. الايدا بىرنەشە ادىم جۇرگەن سوڭ، فوناردىڭ استىنا توقتاي قالىپ، ءوزىنىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن شات كوڭىلدى ءارى دىبىسسىز كۇلكىسىمەن ءماز بولا كۇلدى.
— اناداي جاق ساقالى بولسا جانە ءتوس قالتاسىنا اناداي قىزىل ورامال سالىپ جۇرسە، ول ادامنان ءباس تىگۋ ارقىلى مە قالاساڭ سونى ءبىلىپ الۋعا بولادى، - دەدى ول - باستەسۋ ارقاسىندا بىلگەن مىنا سەكىلدى ەگجەي-تەگجەيلى مالىمەتتى ودان ءجۇز فۋنتقا دا ساتىپ الا المايتىنىم كامىل ەدى. سونىمەن، ۆاتسون، كوزدەگەن ماقساتىمىزدان قول سوزىمداي عانا جەردە تۇرمىز. الگى ميسسيس وكشوتقا تاپ ءقازىر اتتانامىز با الدە ءبۇل ساپارىمىزدى ەرتەڭ تاڭەرتەڭگە قالدىرامىز با - بىزگە وسى جونىندە ءبىر شەشىمگە كەلۋ عانا قالىپ تۇر. جاڭاعى موجانتوپايدىڭ اۋزىنان شىعىپ كەتكەن سوزگە قاراعاندا، بۇل ىسكە تاعى بىرەۋلەر اۋەستىك ءبىلدىرىپ جۇرگەن سياقتى، سول سەبەپتى مەن...
الگىندە عانا ءوزىمىز بولعان دۇكەن جاقتان اياق استى شىققان ايقاي-ۇيقاي حولمسقا ءسوزىن اياقتاۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى. بۇرىلىپ، شايقالاقتاپ تۇرعان شامنىڭ سارعىلتىم جارىعىنان الدەبىر الاسا بويلى، بەتى نارتتاي قىزىل ادامدى كوردىك. دۇكەننىڭ ەسىگىندە تۇرعان برەكينريدج ونىڭ تۇمسىعىنا جۇدىرىعىن تاقاپ-تاقاپ قويادى.
— وزدەرىڭ دە قۇرىڭدار، قازدارىڭ دا قۇرىسىن! - دەپ باجىلداپ جاتىر برەكينريدج. -كورىنبەڭدەر كوزىمە! ەگەر قايتادان كەلىپ، جوقتان وزگەنى سۇراعىشتايتىن بولساڭىز، شىنجىرداعى توبەتتى بوساتام دا جىبەرەم. ميسسيس وكشوتتى وسىندا الىپ كەلىڭىز، جاۋابىن سونىڭ وزىنە عانا بەرەم. ءسىزدىڭ بۇعان كاتىسىڭىز قانشا؟ ساتىپ العانىم ءسىزدىڭ قازىڭىز با ەدى؟
جوعا، ءبىراق سونىڭ بىرەۋى مەنىكى بولاتىن، - دەپ دىبدىرلادى الگى ادام.
— ەندەشە، ونى ميسسيس وكشوتتان بارىپ سۇراڭىز!
— ول ماعان سىزدەن بارىپ سۇرا دەدى.
— پرۋسسيا كورولىنەن سۇراساڭىز دا ەركىڭىز! باسىمدى قاتىرماڭىز! كەتىڭىز بۇل جەردەن! -اشۋ قىسقان ساۋداگەر تۇرا ۇمتىلدى دا، الگى تاپال قاراڭعىلىق قوينىنا ءسىڭىپ عايىپ بولدى.
— ەھە، ەندى بىزگە بريكستون-روۋدقا بارۋدىڭ قاجەتى جوق سەكىلدى، - دەپ سىبىر ەتتى حولمس. ء-جۇرىڭىز، جاڭاعى سۇمەلەكتىڭ بىزگە پايداسى تيەر مە ەكەن، بايقاپ كورەيىك.
جارىققا شومىلعان دۇكەنشەلەر توڭىرەگىندە تەنتىرەپ جۇرگەن قاعىلعان-سوعىلعاندار اراسىمەن سىعىلىسىپ وتكەن دوسىم تاپالدى جىلدام قۋىپ جەتىپ، يىعىنا قولىن قويدى. اناۋ شوشىنا جالت بۇرىلدى، گازبەن جاناتىن فوناردىڭ جارىعىنان ءوڭى قۋقىل تارتىپ سالا بەرگەنىن كوردىم.
— ءسىز كىمسىز؟ نە كەرەك سىزگە؟ - دەپ سۇرادى ول داۋىسى دىرىلدەپ.
— كەشىرىڭىز، - دەدى حولمس باسەڭ داۋىسپەن، - الگى ساۋداگەردەن نە نارسە جايىندا سۇراستىرعانىڭىزدى كەزدەيسوق قۇلاعىم شالىپ ەدى. وزىڭىزگە كومەگىم تيەر دەگەن ويدامىن.
— ءسىزدىڭ بە؟ ءسىز كىمسىز؟ ماعان نە كەرەگىن قايدان بىلەسىز؟
— مەنىڭ ءاتى-جونىم - شەرلوك حولمس. ماماندىعىم - باسقالار بىلمەيتىن نارسەنى ءبىلۋ.
— ماعان نە كەرەگىن ءسىز ەشقاشان بىلە المايسىز.
— كەشىرىم وتىنەم، ءبىراق مەن ءبارىن بىلەم. ءسىز بريكستون- روۋدتا تۇراتىن ميسسيس وكشوتتىڭ ساۋداگەر برەكينريدجگە ساتقان قازدارى كىمنىڭ قولىنا تۇسكەنىن انىقتاعىڭىز كەلەدى. ساۋداگەر قازداردى "الفانىڭ" قوجايىنى ميستەر
Vيمديگەيتكە ساتقان ەدى، ول الگى قازداردى گەنري بەيكەر مۇشە بوپ تابىلاتىن "قازدار كلۋبىنا" بەرگەن بولاتىن.
سەر، ماعان كەرەك ادام تاپ ءوزىڭىز ەكەنسىز عوي! - دەپ ايقايلاپ جىبەردى تاپال، ءدىرىل قاققان قولىن ۇسىنىپ. - بۇل ءوزىم ءۇشىن قانداي ماڭىزدى مالىمەت ەكەنىن ايتىپ جەتكىزە الماي تۇرمىن!
شەرلوك حولمس ءوتىپ بارا جاتقان ارباكەشتى توقتاتتى.
ونداي جاعدايدا مىناداي جەلەمىك بازار الاڭىنان گورى جانعا جايلى بولمەدە وتىرىپ سويلەسكەنىمىز ءجون شىعار، - دەدى ول - الايدا، جولعا شىقپاس بۇرىن، راقىم ەتىپ، قولدان كەلەرلىك كومەگىمدى كىمگە كورسەتكەلى تۇرعانىمدى ايتىڭىزشى؟
تاپال قاس-قاعىم ساتكە قوبالجۋ ءبىلدىردى.
— مەنىڭ ءاتى-جونىم - دجون روبينسون، - دەدى ول تۋرا قاراۋدان تايساقتاپ.
— جوعا، ماعان شىن اتىڭىز كەرەك، - دەدى حولمس مەيىرىم گولى اۋەزبەن. - ءوزىنىڭ شىن ءاتى-جونى بويىنشا ارەكەت ەتەتىن اداممەن شۇيىركەلەسۋ الدەقايدا ۇنامدى.
بەيتانىستىڭ قۋقىل تارتقان وڭىنە قان جۇگىردى.
— ونداي جاعدايدا، - دەدى ول، - مەنىڭ ءاتى-جونىم - دجەيمس رايدەر.
— ءوزىم دە سولاي دەپ ويلاعام. ءسىز "كوسموپوليتەن" قوناق ۇيىندە جۇمىس ىستەيسىز عوي. راقىم ەتىپ، كۇيمەگە وتىرىڭىز، كوپ ۇزاماي سىزگە بىلگىڭىز كەلەتىن نارسەنىڭ ءبارىن ايتىپ بەرەم.
تاپالتاق ورنىنان قوزعالار بولمادى. بىرەسە حولمسقا، بىرەسە ماعان ۇمىتپەن جانە ۇرەيمەن جالتاقتاپ قاراعىشتاي بەردى: ءوزىن بالە توسىپ تۇر ما الدە باقىت كۇتىپ تۇر ما، سونى بىلە الماي داعدارىپ قالعان ەدى. اقىرى ول كۇيمەگە ءمىندى دە، جارتى ساعاتتان كەيىن ءبىز بەيكەر-ستريتتەگى قوناق بولمەدە وتىردىق.
جول بويى ەشكىم جاق اشقان جوق. ءبىراق سەرىگىمىزدىڭ تىنىسى جيىلەپ، جۇدىرىعىن بىرەسە جازىپ، بىرەسە سىعىمداي ءتۇسىپ وتىرعان تۇرىنەن جۇيكەسى قالاي شيرىعىپ كەتكەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس-تى.
ءسويتىپ، ۇيگە دە كەلدىك! - دەدى حولمس كوڭىلدەنە. - مىناداي ايازدا لاۋلاپ جانىپ جاتقان كاميننەن اسقان نە بار! توڭىپ قالدىڭىز-اۋ دەيمىن، ميستەر رايدەر. راقىم ەتىپ، مىنا تالدان توقىلعان كرەسلوعا جايعاسىڭىز. اياعىما شاباتامدى كيىپ الايىن، سوسىن دەرەۋ ءسىزدىڭ شارۋاڭىزبەن شۇعىلدانامىز. مىنە، كيىپ تە الدىم! ءسويتىپ، الگى قازدارعا نە بولعانىن بىلگىڭىز كەلە مە؟
— ءيا، سەر.
— دالىرەك ايتقاندا، وزىڭىزگە ءمالىم سول قازعا نە بولعانىن بىلمەكپىسىز؟ مەنىڭشە، سىزگە كەرەگى قازداردىڭ تەك بىرەۋى عانا - قۇيرىعىندا قارا جولاعى بار اق قاز عوي...
رايدەر شامادان تىس تولقىپ، تىپىرشىپ كەتتى.
— وۋ، سەر! - دەپ ايقايلاپ جىبەردى ول - سول قازدىڭ قايدا ەكەنىن ايتپاس پا ەكەنسىز؟
— ول وسىندا بولعان.
— وسىندا دەيمىسىز؟
— ءيا، ول شىنىمەن-اق عاجايىپ قاز بوپ شىقتى. ءسىزدىڭ بۇل قازعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋىڭىز دە تەگىن ەمەس ەكەن. دۇنيە سالعاننان كەيىن ول ءبىر جۇمىرتقا تۋدى - كەرەمەت كوركەم، جارقىراعان كوگىلدىر جۇمىرتقا. ول مۇندا، مەنىڭ كوللەكسيامدا.
قوناعىمىز ورنىنان تالتىرەكتەي تۇرىپ، وڭ قولىمەن كاميننىڭ سورەسىنەن ۇستاي الدى. حولمس ورتەنبەيتىن شكافتى اشىپ، ىشىنەن جۇلدىز سياقتى جارقىراپ، سان قۇبىلعان ساۋلە شاشىپ كوزدى ارباپ تۇرعان كوگىلدىر جاقۇتتى الىپ شىقتى. رايدەردىڭ ءتۇرى بۇزىلىپ، تاستى بەرۋىن تالاپ ەتۋدى نە ودان باس تارتۋدى بىلمەي دال بوپ تۇرىپ قالدى.
— ويىنىڭىز وسىلدى، رايدەر، - دەدى شەرلوك حولمس سابىرلى ۇنمەن. - تالتىرەكتەمەي دۇرىس تۇرىڭىز، ايتپەسە وتقا قۇلاپ كەتەسىز. وتىرۋىنا كومەكتەسىڭىزشى، ۆاتسون.
الاياقتىق جاساۋدىڭ ايلا-امالىن ءالى مەڭگەرمەپتى. ءبىر كۇتىم برەندي بەرىڭىزشى وعان. مىنە، سولاي! سيقى ەندى عانا دۇرىستالا باستادى. مۇنداي دا بەيشارا ادام بولادى ەكەن.
رايدەر بۋىنىنان ءال كەتىپ، ارەڭ تىكتەلىپ تۇرعان، ءبىراق ىشىمدىكتەن ءجۇزى الابۇرتىپ سالا بەردى دە، اشكەرەلەۋشى ادامىنا ۇرەيلەنە جالتاقتاعان كۇيى كرەسلوعا تىزە بۇكتى.
مەن ءبارىن تۇگەل دەرلىك بىلەم، بارلىق ايعاق تۇگەل دەرلىك قولىمدا، بۇعان الىپ-قوسارىڭىز كوپ بولا قويماس. سويتە تۇرعانىمەن، ءبۇل ىستە تۇسىنىكسىز ەشتەڭە بولماسى ءۇشىن ءوزىڭىز باستان-اياق بايانداپ بەرىڭىز. گرافينيا موركاردىڭ كوگىلدىر جاقۇتى بارىن قايدان ءبىلدىڭىز؟ سونى ايتىڭىزشى، رايدەر.
— ونى ماعان كەترين كيۋسەك ايتتى، - دەپ جاۋاپ قاتتى اناy داۋىسى دىرىلدەپ.
— بىلەم، مارتەبەلى حانىمنىڭ كۇتۋشىسى عوي. وڭاي جولمەن بايلىققا بەلشەدەن باتا قويۋعا دەگەن قۇشتارلىق الدى-ارعىڭىزعا قاراتپادى عوي، سولاي ما؟ مۇنداي جاعداي قادىر-قاسيەتى سىزدەن الدەقايدا جوعارى ادامداردىڭ دا باسىندا بولعان. سونان سوڭ ماقساتىڭىزعا جەتۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسادىڭىز. مەنىڭ ويىمشا، ءسىز، رايدەر، ناعىز اردان بەزگەن ادامعا اينالارىڭىز انىق. انا دانەكەرشى حورنەردىڭ بۇرىن ءبىر رەت ۇرلىق جاساپ ۇستالعانىن، كۇدىك بىردەن سوعان اۋاتىنىن ءسىز جاقسى ءبىلدىڭىز. ودان كەيىن نە ىستەدىڭىز؟ سىبايلاسىڭىز كيۋسەكپەن بىرگە گرافينيا بولمەسىندەگى كامين تورىنىڭ شىبىعىن سىندىرىپ قويدىڭىز دا، ونى جوندەۋگە تەك سول حورنەردى جىبەرتۋدىڭ قامىن جاسادىڭىز. حورنەر كەتكەننەن كەيىن فۋتلياردان تاستى الىپ، دابىل قاقتىڭىز، ءسويتىپ انا سورماڭداي تۇتقىنعا الىندى. بۇدان سوڭ...
وسى ءسات رايدەر كۇتپەگەن جەردەن كىلەمگە سىرعىپ ءتۇستى دە، دوسىمدى اياعىنان قۇشاقتاي الدى.
— قۇداي ءۇشىن، اياۋشىلىق ەتىڭىزشى ماعان! ەڭ بولماسا، اكەم مەن شەشەمدى اياڭىزشى! اجالىنا جەتەدى عوي ءبۇل ولاردىڭ! بۇرىن ەشقاشان ۇرلىق جاساعان جوق ەدىم، ەشقاشان! ەندى قايتالانبايدى ءبۇل، انت ەتەم سىزگە! تاۋراتتى ۇستاپ تۇرىپ انت ەتەيىن! وتىنەم سىزدەن، بۇل ءىستى سوتقا تاپسىرماڭىزشى! حريستوس ءۇشىن، سوتقا تاپسىرماڭىزشى!
— وتىرىڭىز ورنىڭىزعا، - دەدى حولمس قاتقىل داۋىسپەن. ءقازىر تىزەڭىزبەن جورعالاۋعا دايىنسىز. ال بەيشارا حورنەردى جازىقسىزدان-جازىقسىز اباقتىعا اتتاندىرعان كەزدە نە ويلادىڭىز؟
— مەن قاشىپ كەتەم، ميستەر حولمس! انگليادان كەتەم، سەر! سوندا وعان تاعىلعان كىنا دا جايىنا قالادى...
— ءھىم! بۇل جونىندە ءالى سويلەسەمىز. ال ازىرشە ۇرلىق جاسالعاننان كەيىن قانداي جايلار بولعانىن تىڭدايىق. اسىل تاس قالايشا قازدىڭ بوتەكەسىنە، ال قاز قالايشا بازارعا تاپ بولدى؟ شىندىقتى ايتىڭىز، ويتكەنى ءسىز ءۇشىن بالەدەن قۇتىلۋدىڭ جالعىز عانا جولى -شىندىق.
رايدەر قۇرعاپ كەتكەن ەرنىن جالاپ الدى.
— ەشتەڭە جاسىرماي ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەرەم، - دەدى ول حورنەردى تۇتقىنعا العاننان كەيىن، پوليسيانىڭ ءوزىمدى جانە بولمەمدى تىنتۋگە ويى كەتىپ جۇرەر دەپ، تاستى ءبىر جەرگە اپارىپ قويۋدى ۇيعاردىم. قوناق ۇيدە تاستى جاسىراتىن قولايلى ورىن جوق ەدى. قىزمەت بابىنا بايلانىستى كەتكەن بوپ شىقتىم دا، اپايىمنىڭ ۇيىنە قاراي بەت الدىم. ول وكشوتت دەيتىن بىرەۋدە تۇرمىستا بولاتىن، بريكەتوم روۋدتا تۇراتىن، بازارعا شىعارۋ ءۇشىن ءۇي قۇسىن سەمىرتۋمەن اينالىساتىن. جولشىباي كەزىككەندەردىڭ ءبارى ماعان پوليسەي نەمەسە تىڭشى سەكىلدى كورىندى، سۇيەكتەن وتەتىن سۋىق جەل سوعىپ تۇرعانىنا قاراماستان ماڭدايىمنان تەر شۇمەكتەپ اقتى. اپايىم: ءجۇزىڭ نەگە قۋقىل تارتىپ كەتكەن، ءبىر بالەگە ۇشىراعان جوقسىڭ با، دەپ بايەك بولدى. قوناق ۇيىمىزدە اسىل تاستان جاسالعان اشەكەي ۇرلاندى، سونى ۋايىمداپ تۇرمىن دەدىم. سوسىن ارتقى اۋلاعا شىقتىم دا، قورقورىمدى تارتىپ، نە ىستەۋ كەرەگىن ويلاستىرا باستادىم.
مودەلي ەسىمدى تانىسىم بار ەدى، تۋرا جولدان تايىپ، تاياۋدا عانا پەنتونۆيل تۇرمەسىندە جازاسىن وتەپ شىققان. ەكەۋمىز جولىعىسىپ، اشىق-جارقىن اڭگىمەلەسكەنبىز، ءسوز جۇمىسىندا ول ۇرلانعان زاتتاردى ۇرىلاردىڭ قالاي وتكىزەتىنى الماس ايتىپ بەرگەن. مەنى ۇستاپ بەرمەيتىنىنە سەنىمدى سەبەبى كەيبىر كۇناسىن بىلەتىنمىن، سوندىقتان تۋرا كيلبەرندە تۇراتىن سوعان بارىپ، قۇپياما سالىستىرۋدى ۇيعاردىم. ول ماعان مىنا تاستى قالاي اقشاعا اينالدىرۋدىڭ جولىن كورسەتە الاتىن. ءبىراق وعان ءقايتىپ امان-ساۋ جەتۋگە بولادى؟ قوناق ۇيدەن كەلە جاتقان جولداعى ازابىمدى ەسكە الدىم. پوليسەيلەردىڭ مەنى كەز-كەلگەن ساتتە تۇتقىنداپ، ءتىنتىپ، جيلەتىنىڭ قالتاسىندا جاتقان تاستى تاۋىپ الۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. جارعا سۇيەنىپ، پ.ي ءى .شىمدا ىرعالا باسىپ جۇرگەن قازدارعا بەي-جاي كوز تىگىپ تۇرعام، الەمدەگى ەڭ ايلاكەر تىڭشىنىڭ ءوزىن قالاي ايداپ سوعۋعا بولاتىنى جايىنداعى ويدىڭ تابان استىندا باسىما ساپ ەتە قالعانى...
بۇدان بىرنەشە اپتا بۇرىن اپايىم ماعان روجدەستۆوعا ەڭ سەمىز قازدى سىيعا تارتاتىنىن ايتقان جانە ول ايتقان سوزىندە تۇرا دا بىلەتىن. سول قازدى ءدال ءقازىر الۋدى، تاستى قازدىڭ ۇشاسى ارقىلى اكەتۋدى ۇيعاردىم. اۋلادا الدەبىر ساراي تۇرعان، قۇيرىعىندا قارا جولاعى بار ءنان سەمىز اق قازدى سونىڭ سىرت جاعىنا قاراي قاقپايلادىم. سوسىن ونى ۇستاپ الىپ، تۇمسىعىن اشىپ، تاستى جۇتقىنشاعىنا مۇمكىن بولعانىنشا تەرەڭىرەك سۇعىپ جىبەردىم. قاز جۇتىپ سالدى، مەن تاستىڭ بوتەكەگە قالاي وتكەنىن سىرتىنان قولىممەن سەزىپ تۇردىم. ءبىراق قاز تىپىرلاپ، قاناتىن سىلكۋمەن بولعان، سونى ەستىگەن اپايىم كەلىپ، نە بولعانىن سۇرادى. جاۋاپ قايتارماققا بۇرىلا بەرگەنىمدە الگى وڭباعان قاز قولىمنان سىتىلىپ شىقتى دا، ۇيىرىنە قوسىلىپ كەتتى.
«قۇسقا نەگە ءتيىستىڭ، دجەيمس؟" دەپ سۇرادى اپايىم.
"ماعان روجدەستۆوعا ءبىر قازدى سىيلاۋعا ۋادە ەتىپ ەڭ عوي، قايسىسى سەمىزدەۋ ەكەنىن بايقاپ كورمەك بولعام".
"وۋ، ءبىز ساعان بەرەتىن قازىمىزدى تانداپ تا قويدىق قوي، - دەدى ول - ونى ءوزىمىز "دجەيمستىڭ قازى" اتاندىرىپ ءجۇرمىز. انە ءبىر ۇلكەن اق قاز. بارلىعى جيىرما التى قاز، بىرەۋى ساعان، بىرەۋى وزىمىزگە، قالعانى بازارعا ساتۋعا اپارىلماق".
"راقمەت، مەگگي، - دەدىم مەن. - ءبىراق ەگەر وزىڭە ءبارىبىر بولسا، وندا ماعان جاڭاعى ۇستاپ العان قازىمدى بەرشى".
"سەنىڭ قازىڭ ودان ءۇش فۋنتتاي اۋىر، ءبىز ونى ارنايى سەمىرتكەنبىز".
"ەشتەڭە ەتپەس، جاڭاعى قازعا كوڭىلىم قاتتى اۋىپ ءتۇر، بەرسەڭ ءقازىر الا كەتەر ەدىم".
"ءوزىڭ ءبىل، - دەدى رەنجىپ قالعان اپايىم. - قايسىسىن العىڭ كەلەدى سوندا؟"
"انە ءبىر قۇيرىعىندا قارا جولاعى بار اق قازدى... انە، ءۇيىردىڭ ورتاسىندا ءجۇر".
"جارايدى، باۋىزداپ الا عوي".
مەن تاپ سولاي ىستەدىم، ميستەر حولمس، سوسىن قۇستى كيلبەرنگە الىپ باردىم. تانىسىما ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەردىم - ول ءوزى سونداي، قىسىلىپ-قىمتىرىلماي اشىق سويلەسۋگە بولاتىن ادام. ول ىشەگى تۇيىلگەنشە قارقىلداپ كۇلدى دەيسىڭ، سوسىن پىشاقتى الىپ قازدى سويۋعا كىرىستىك. سولەكەت قاتەلىك كەتكەنىن، تاستىڭ جوقتىعىن كورگەندە ەسىمنەن تانىپ قالا جازدادىم. قازدى تاستاي سالىپ، اپايىما قاراي تۇرا جۇگىردىم. ارتقى اۋلاعا ۇشىپ كىرسەم - قازدار زىم-زيا جوق.
"قازدار قايدا، مەگگي؟" دەدىم ايقايلاپ.
"ساۋداگەرگە جونەلتتىم".
"قاي ساۋداگەرگە؟"
"كوۆەنت-گاردەندەگى برەكينريدجگە".
"قازداردىڭ اراسىندا ءوزىم اكەتكەننەن اۋمايتىن، قۇيرىعىندا قارا جولاعى بار تاعى بىرەۋى بولدى ما؟" دەپ سۇرادىم.
"ءيا، دجەيمس، بولعان. قۇيرىعىندا جولاعى بار قۇس ەكەۋ ەدى عوي، مەن ولاردى كىلەڭ شاتاستىرىپ الا بەرەتىنمىن".
سول ارادا ءبارىن ءتۇسىندىم دە، الگى برەكينريدج دەيتىنگە قاراي شابا جونەلدىم. ول قازداردى ساتىپ تا ۇلگەرىپتى، ءبىراق كىمگە ساتقانىن ايتقىسى كەلمەدى. مەنىمەن قالاي-قالاي سويلەسكەنىن وزدەرىڭىز دە ەستىدىڭىزدەر عوي. اپايىم مەنى جىندانىپ كەتتى دەگەن ويدا قالدى. كەي-كەيدە مەن دە ءىشىمدى اقىلىمنان الجاسقانداي سەزىنەم. ءسويتىپ، ەندى... ءومىرىمدى وكسىتكەن سول بايلىققا جاقىن جاي الماسام دا، ءقازىر ۇجداننان جۇرداي ۇرى اتانىپ وتىرمىن. جاساعان يەم، جاردەمدەسە گور ماعان! جاردەمدەسە گور، جاساعان يەم! - ول الاقانىمەن بەتىن باسىپ، وكىرىپ جىلاي باستادى.
سوسىن ۇزاققا سوزىلعان ۇنسىزدىك ورنادى، تەك رايدەردىڭ اۋىر-اۋىر كۇرسىنىسى مەن دوسىمنىڭ ساۋساعىمەن ۇستەلدى ءبىرقالىپتى تىقىلداتقان دىبىس قانا ەستىلىپ تۇردى. كەنەت شەرلوك حولمس ورنىنان ۇشىپ تۇردى دا، ەسىكتى ايقارا اشتى.
— جوعالىڭىز! - دەدى ول
— نە دەدىڭىز؟ سەر، قۇداي جارىلقاسىن ءسىزدى!
— ەشتەڭە دە ايتپاڭىز! جوعالىڭىز ءبۇل ارادان!
قايتالاۋدىڭ قاجەتى بولمادى. باسپالداقتان اسىعا
باسقان اياق دىبىسىنىڭ تاسىر-تۇسىرى، تومەننەن ەسىكتىڭ تارس ەتىپ جابىلعانى، ال كوشەدەن تاپىراقتاي باسقان اياقتىڭ ءدۇرسىلى ەستىلدى.
— تۇپتەپ كەلگەندە، ۆاتسون، - دەدى قىشتان جاسالعان قورقورىنا قاراي ۇمسىنا تۇسكەن حولمس، - مەن پوليسيامىزدىڭ قاتەلىگىن جوندەۋ ماقساتىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جوقپىن عوي. ەگەر حورنەردىڭ باسىنا قاتەر ءتونىپ تۇرسا، وندا اڭگىمە باسقا. ەندى رايدەر ونى كىنالاپ - قۇستانالامايتىن بولادى، ءسويتىپ وعان تاعىلعان ايىپ تا جايىنا قالادى. بالكىم، مەن الاياقتى قورعاشتاپ وتىرعان دا شىعارمىن، ەسەسىنە ونىڭ جان دۇنيەسىنىڭ تازارۋىنا سەپتەستىم. بۇل جىگىتتىڭ باسىندا مۇنداي نارسە ەندى قايتالانبايدى - زارە-قۇتى قالماي قورىققانى كورىنىپ تۇر. ەگەر مۇنى اباقتىعا اپارىپ قاماساڭىز، ول ودان ءومىر بويى قول ۇزبەيتىن بولادى. ونىڭ ۇستىنە ءقازىر مەرەكە كۇندەرى عوي، كۇنانى كەشىرگەن لازىم. كەزدەيسوق وقيعا ءبىزدى وعاش تا وتە قىزىق جۇمباققا جولىقتىردى، ونى شەشۋدىڭ ءوزى بىزگە ءتاپ-تاۋىر سىيلىق. ەگەر راقىم ەتىپ قوڭىراۋ سوقساڭىز، دەرەۋ باسقا ءبىر "زەرتتەۋمەن" شۇعىلدانار ەدىك جانە وعان دا قۇستىڭ قاتىسى بار بوپ شىعار ەدى: ويتكەنى، بىزگە تۇسكى اسقا ءشىل بەرىلمەكشى عوي.
You Might Also Like
-
... — اسسالاۋماعالەيكۋم، اعا، دەپ قوسارلانا جامىراي شىققان داۋىسقا بۇرىلعاندا، وڭ جاق بۇيىنىندە تورت-بەس قادام جەردە تۇرعان ءۇش جىگىتتى كوردى. سالەمدى الا بەرە الگىلەردىڭ جۇزىنە تاڭىرقا...
-
اقپاننىڭ سوڭعى كۇنىندە اۋداندىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ كىشى زالىندا ، كەلە جاتقان كوكتەمنىڭ العاشقى لەبىندەي اسەرلى دە ادەمى كەش ءوتتى. اۋداندىق كىتاپحانا ۇجىمىنىڭ ۇلكەن ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە ج...
