InfoHub Logo

اقپاننىڭ سوڭعى كۇنىندە اۋداندىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ كىشى زالىندا ، كەلە جاتقان كوكتەمنىڭ العاشقى لەبىندەي  اسەرلى دە ادەمى كەش ءوتتى. اۋداندىق كىتاپحانا  ۇجىمىنىڭ ۇلكەن ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە جوعارى دەڭگەيدە  ۇيىمداستىرىلعان بۇل شارا- اتى قازاق ەلىنە تانىمال ارقالى ايتىسكەر، ولەڭدەرى رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا كوپتەپ جاريالانىپ جۇرگەن بەلگىلى جازبا اقىن،قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ  مۇشەسى، وبلىستىق «ديدار» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى، قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى مەرەيتويلىق مەدالىنىڭ يەگەرى، ءتورت جيناقتىڭ اۆتورى حاسەن زاكاريانىڭ  تۆورچەستۆوسىنا ارنالعان ەدى. كۇنىلگەرى وسى جۇزدەسۋدەن قۇلاعدار بولعان  اقىننىڭ  وقىرمان، تىڭدارمان، كورەرمەندەرىنىڭ ءبىر پاراسى عانا كورسەتىلگەن ۋاقىتتا كىشى زالدى لىق تولتىرعاندا، «حاسەننىڭ  اقىندىعىن جوعارى باعالايتىن الىس-جاقىنداعى جىرسۇيەر قاۋىم جيىلىپ كەلسە، ۇلكەن زالىڭ تارشىلىق ەتەر مە ەدى!؟.»-دەگەن ويعا كەلگەندەيسىڭ... سونىمەن، كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرى گۇلنار داۋتوۆا مەن روزا كەنجەحانوۆا كەزەكتەسە ءسوز الىپ، قىسقاشا وتكىزىلمەك شارانىڭ ماقساتىن ايتا كەلىپ ، كەش يەسى-اقىن حاسەن زاكارياعا توردەن قۇرمەتتى ورىن ۇسىنعان سوڭ، العاشقى قۇتتىقتاۋ ءسوزدى حاسەننىڭ كوپ جىلدار قىزمەتتەس بولعان اعا جولداسى،  اۋداندىق «راۋان» گازەتىنىڭ رەداكتورى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ  مۇشەسى  كادىربەك ايدارحانوۆقا بەردى. كادىربەك ايدارحان ۇلى اقىندى رەداكسياعا قىزمەتكە شاقىرعاندا ءوزىنىڭ قاتەلەسپەگەنىن، حاسەن ءىنىسىنىڭ باي سوزدىك  قورىمەن، ءتىلدى اسا جەتىك مەڭگەرگەنىمەن جانە ءوزىنىڭ ءتۋابىتتى  ەڭبەكقورلىعىمەن از عانا ۋاقىتتا گازەت جۇمىسىن تەز يگەرىپ، كانىگى جۋرناليست دەڭگەيىنە كوتەرىلگەنىن قىسقا دا اسەرلى جەتكىزدى. حاسەننىڭ قىزمەتتەگى جەتىستىكتەرىنەتىڭدارمان نازارىن ارنايى اۋدارىپ،ونىڭ جۋرناليستيكا سالاسىندا الار بيىكتەرى ءالى دە الدا ەكەنىنە سەنىم ءبىلدىردى.

بۇدان كەيىن ح.زاكاريانىڭ ونەردەگى باستى باعىتى-اقىندىق  تۆورچەستۆوسىن  سارالاۋ، تالداۋ ارقىلى كوپشىلىككە وي سالۋ ماقساتىندا، ونىڭ شىعارماشىلىعى تۋراسىندا  كەلەلى بايانداما جاسالدى. بايانداماشى- بىلىكتى ۇستاز،قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم سالاسىنىڭ ۇزدىگى، «استانا»(؟) مەدالىنىڭ يەگەرى، ەڭبەك ارداگەرى ءنۇربيلا شاكەنوۆا اقىن تۆورچەستۆوسىنا كەڭىنەن توقتالىپ، ونىڭ ولەڭدەرى سان تاقىرىپتى قامتيتىن جان-جاقتى ەكەنىن اتاپ كورسەتتى. حاسەن-الدىمەن ليريك اقىن. ونىڭ ولەڭدەرىنەن ادام جانىن تازارتاتىن كوكتەمنىڭ تاڭعى لەبىندەي ءبىر جىلىلىق ەسەدى، وقىرمان كوڭىلىنە نۇر قۇيادى. حاسەننىڭ جىر جيناعىن ءبىر دەمدە وقىپ شىققان ادام كىتاپتىڭ تەز ءبىتىپ قالعانىنا نازىرقانىپ، مىنانداي سۇلۋ جىردىڭ ءالى دە ورىلە بەرگەنىن قالار ەدى... مىنا شۋماققا نازار اۋدارىڭىز:

            ...ساپ-سارى نۇرعا شىم باتىپ

            سىلتىدەي تۇنىپ تۇر الەم

            ساعىنىش جۇرەك سىزداتىپ

            سىڭسيدى مۇڭدى ءبىر اۋەن... («كۇزگى باقتا»)

بولماسا:

                        ...ءتۇن اۋدى، ءالى كوز ىلمەي

                        وتىرمىن جىرعا ءتۇيىپ سىر

                        ۇندەسىپ سىرتتا كوڭىلمەن

                        سۇپ-سۋىق جاڭبىر قۇيىپ تۇر... («جاڭبىرلى تۇندە»)

وسى ەكى ولەڭنىڭ ەكى شۋماعى عانا اقىننىڭ ءبولمىس-بىتىمىن ايقىنداپ تۇرعانى- كوزىقاراقتى وقىرماننىڭ زەردەسىنە وڭاي جەتەتىنى كامىل. حاسەن-سۋرەتكەر اقىن. ول ازعانا سوزبەن،مىنا تومەندەگى شۋماقتاي، كوپشىلىك كورسە دە اڭعارمايتىن ءبىر سۋرەتتى كەستەلەي سالعاندا، «وسىنى مەن دە كورىپ ەدىم-اۋ»-دەگەندەي ويعا ەرىكسىز كەلەسىڭ:

            ...الدەنەنىڭ قىزىعىنا باتقانداي

            كۇنشۋاقتا شۇپىرلەيدى  كوپ تورعاي

            قار سۋىمەن تاڭدايلارىن ءجىبىتىپ

            ءماز-مايرام بوپ قۋانىسىپ جاتقانداي ... («ناۋرىز»)  جانە دە تاعى ءبىر ولەڭدە:                               

...ورشەلەنىپ كۇنى- ءتۇنى، بۇلت  جيناعان ءارقايدان

كۇزگى قارا داۋىلدىڭ ءوتتى ىزعارى ماڭدايدان

قيماستىقپەن اياقتاپ ءبىر ماۋسىمدىق عۇمىرىن

ۇشىپ جاتىر بىر-بىرلەپ  جاپىراقتار سارعايعان... («كۇز»)-دەپ تولعايدى  

مىنە، مۇنداي ءبىر ساتتىك كورىنىستەردەن  سۇلۋ سوزبەن سۋرەت سالۋ-كەز كەلگەن اقىنعا بۇيىرا  بەرمەيتىن قابىلەت. ال، وسى جانى نازىك ليريك سۋرەتكەر «ورالماندار» اتتى ولەڭىندە:

            ...توسپاسىن جاڭا عاسىر ورىندە سىن

            اعايىن قايدا بارساڭ ءوزىم دەسىن

            حالىقتىڭ قازاق دەگەن بۇدان بىلاي

            ىرگەسى ەشقاشاندا سوگىلمەسىن!-دەپ بيىك ازاماتتىق تۇعىردان ەل مۇددەسىن تولعاسا، «تۋعان ولكە»جىرىندا:

            ...اقتاي ءبىلىپ ەل سەنىمىن ۇلدارىڭ

            نۇرلى بولسىن كەلەشەگىڭ، تۋعان جەر-دەپ پاتريوتتىق رۋحتا ۇرانداعان اقىندى كورەمىز.حاسەن قاي باعىتتا جىر تۇزسە دە، «شىن جۇيرىككە ىلدي دا ءبىر، ءور دە ءبىر» ەكەنىن كورسەتىپ كەلە جاتقان مايتالمان، امبەباپ سۋرەتكەر. ونىڭ نەگىزى-اقىندىق اتتى قابىلەتتىڭ تۋا ءبىتتى بويعا دارىعانى بولسا، تاعى ءبىر پاراسى- پار جەگىلگەن قوس جۇيرىكتى ءبىر دەلبەمەن تەڭ جەلدىرگەنداي،اۋىزەكى سۋىرىپسالمالىق پەن جازبا ولەڭدى قاتار الىپ جۇرگەنىندە دەپ تۇسىنگەنىمىز ءجون بولار. اسىلىندا، مۇنداي اقىندار سيرەك. كوبىندە سۋىرىپسالما  اقىن جازبا ولەڭدە تاسىرقاپ جاتسا، قانداي مىقتى جازبا اقىن ايتىسقا بەتتەي المايتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. حاسەننىڭ وسى ەرەكشە قاسيەتىن ونىڭ اۋىلداس اعاسى كەزىندە:

            حاسەن دەگەن اقىن بار،بىلەسىڭ بە،

            ولەڭ مەن جىر تەل بىتكەن بۇل ەسىمگە

            ايتىستىڭ بوگەت بۇزار ءنوپىرى مەن

            ليريكانىڭ تۇنىعى -ۇلەسىندە

            .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .

            ءبىر شىندىق بار-وزگەلەر بىلە مە وسى

            ولەڭنىڭ مىزعىمايتىن تىرەگى-وسى:

            «اقىن بولىپ تۋادى»-دەيدى حاسەن،

            بۇل-حاسەننىڭ ومىرلىك كرەدوسى-دەپ ءساتتى باعالاعان.حاسەن ولەڭدەرىنىڭ جان-جاقتىلىعى- ەلدىڭ قوردالانعان كۇردەلى ماسەلەلەرىن جىرلاۋدا، دوس-جاراندارعا ءازىل-قالجىڭدى ادەمى ۇيقاستارمەن جەتكىزۋدە، ەستەلىك-جىرلارىندا كەڭىنەن اشىلادى. اقىننىڭ ۇلكەن فيلوسوفيالىق استارلى  وقيعالى ولەڭدەرى مەن باللادالارى ءوز الدىنا جەكە تاقىرىپ. جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ توعىسى، قيامەتتى تاعدىرلار، ەل جاعدايى، ىشكى جانايقاي- ونىڭ «قايتا توعىسپاعان جول»، «قايت اۋىلعا،اعايىن» اتتى باللادالارىندا ايشىقتى بەدەرمەن، ادام جانىن شاباقتار وتكىر تىلمەن  وقىرمان ساناسىنا جەتكىزىلەدى.

 اقىن ولەڭدەرىنىڭ بولمىسى ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە جاقىندىعى سونشالىق، ونىڭ كوپ جىرلارى انگە سۇرانىپ تۇرادى. بۇگىندە حاسەننىڭ ولەڭىنە جازىلعان جيىرما شاقتى ءان رەسپۋبليكا ساحنالارىندا ورىندالىپ جۇرگەنى-سول ءسوزىمىزدىڭ ايعاعى.ونىڭ ىشىندە شوقتىعى بيىك «دوستارعا» ءانى ەرەكشە باعالاۋعا لايىق. بۇل شىعارمانىڭ مۋزىكاسىن كۇرشىمنىڭ تاعى ءبىر تالانتتى تۋماسى،دۇنيەدەن ەرتە وتكەن ورالحان كوشەروۆ شىعارىپ، ءسوزىن حاسەن جازىپ،ونى ۇلكەن ساحنالاردا ورىنداپ حالىققا تاراتۋعا ەڭبەكتەنگەن دارىندى ءانشى ەسەن ماجەنوۆ سياقتى ونەرلى ۇشتىكتىڭ وسى تۋىندىسى قازىرگى كۇندە قازاقستان عانا ەمەس،جۇڭگو،رەسەي،موڭعوليا قازاقتارىنىڭ اراسىندا كەڭىنەن تانىمال. بۇدان باسقا ولەڭىن ح. زاكاريا جازعان «بالالىق» (ءانى و كوشەروۆتىكى)، «كۇرشىم ءۆالسى»(ءانى ب. اشىربايەۆتىكى)، «ارداگەرلەرىم»(ءانى م. شاكەروۆتىكى)، «كوردىڭ بە،سەن، كۇرشىمدى؟»(ءانى ع. دوسانوۆتىكى)ت. ب.كوپتەگەن اندەر ءتۇرلى اۋديتوريالاردا ورىندالىپ كەلەدى.حاسەننىڭ كوركەم ادەبيەتتەگى تاعى ءبىر قىرى-شەشەندىك سوزدەر مەن تاپقىر ءازىل- قالجىڭداردى قۇراۋ، جيناۋ. بۇل-قازاق اۋىز ادەبيەتىندە ەرتەدەن قالىپتاسقان ءۇردىس بولعانىمەن، جازبا ادەبيەتتە تاسادا قالىپ كەلە جاتقان جانردىڭ ءتۇرى. ءوزى سۋىرىپ سالما اقىن، ءوزى ءازىل-قالجىڭدى قويىنى-قونىشىنان تابان استىندا ۋىستاپ شاشاتىن شەشەن  حاسەن كۇلدىرگى اڭگىمەلەردى ەل اۋزىنان جيناقتاۋدان دا جالىققان ەمەس.ناتيجەسىندە، وسى باعىتتاعى ەڭبەكتەرى «ديدار»گازەتىندە جاڭا ايدارمەن شىقتى. رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا ۇدايى جاريالانىپ كەلەدى. كوپتەگەن وقىرماندارىنىڭ سۇراۋى بويىنشا،وسى قالجىڭ اڭگىمەلەردى جەكە كىتاپ قىپ تا شىعاردى.

  بىلگىر ادەبيەتشى، بىلىكتى ءتىل مامانى ءنۇربيلا شاكەن قىزى باياندامادا ءوز پايىمداۋىن حاسەن زاكاريانىڭ ولەڭ جولدارىمەن ادىپتەي وتىرىپ، اقىن تۆورچەستۆوسى حاقىندا كەلەلى وي، كوشەلى پىكىرلەردى مولىنان ايتىپ،  ادەبي تۋىندىلارعا جان-جاقتى تەرەڭ تالداۋ جاسادى. بۇل-اسىرەسە، وسى كەشكە كەلىپ وتىرعان ۇستازدار مەن مەكتەپ وقۋشىلارى  ءۇشىن اقىن پوەزياسىن تانۋعا، تۇسىنۋگە، تۇيسىنۋگە  جەتەلەيتىن ۇلكەن ەڭبەك بولعانىن اتاپ ءايتقانىمىز-لازىم. باياندامانى بۇتىندەي ەمەس، ونىڭ قوماقتى بولىگىن عانا جاريالاۋدىڭ ءوزى گازەت كوتەرمەيتىن جۇك بولعاندىقتان، وسىلاي قىسقاشا تۇيىندەۋدى ءجون كوردىك. ال،وسى ەڭبەكتىڭ كوشىرمەسىن ۇستازدار كوبەيتىپ  الىپ ، وۋشىلارعا ۇسىنسا، ولار ءۇشىن اقىن تۆورچەستۆوسىن تانۋعا وتە پايدالى كومەكشى قۇرال بولار-اق.

  جۇرگىزۋشى گ. داۋتوۆانىڭ سۇراۋىنا وراي حاسەن زاكاريا ءوزىنىڭ اقىندىق جولىنىڭ قاشان، قالاي باستالاعانىن قىسقاشا اڭگىمەلەدى. مەكتەپتە قابىرعا گازەتىنە وقۋشىلارعا سىقاق ولەڭ جازۋدان باستاعان ول اقىندىق شەبەرلىگىن اسكەردە جۇرگەندە ۇشتاي ءتۇسىپ،كەيىندە ايتىس ونەرى قايتا جاڭعىرعاندا، ايتىس اقىندارىنىڭ العاشقىلارىنىڭ قاتارىندا اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق ايتىستاردا سان رەت جەڭىمپاز بوپ، جۇلدە العانىن،سوڭىنان جازبا پوەزياعا ءبىرجولا بەت بۇرعانىن كورەرمەندەرگە اسەرلى ەتىپ جەتكىزدى. سول كەزدەگى ونەردەگى ازۋلى قارسىلاستارى، بۇگىنگە دەيىن ومىردەگى دوس اعا-ىنىلەرى اباش كاكەنوۆ، سەرىك قۇسانبايەۆ، ايتاقىن بۇلعاقوۆ سىندى تانىمال ايتىسكەرلەرمەن ەل الدىنداعى تارتىستارىنان قىزىقتى ەستەلىكتەر ايتتى.

          بۇدان كەيىن قۇتتىقتاۋ سوزدەر مەن اقىن ولەڭىنە جازىلعان اندەر كەزەك الماسىپ وتىردى. رەسپۋبليكاعا تانىمال ءانشى ەسەن ماجەنوۆ «دوستارعا»ءانىن شىرقاپ، اۋداندىق مۋزىكا مەكتەبىنىڭ وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى باۋىرجان وتەۋلينوۆ  و. كوشەروۆتىڭ «امان ءجۇر،ىنىلەرىم» ءانىن دومبىرامەن ناشىنە كەلتىرىپ ورىندادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى جايلاۋبەك وقاسوۆ اقىنعا ءوزىنىڭ تىلەگىن ايتسا، ورالحان كوشەروۆتىڭ قارىنداسى ينديرا اعاسىنىڭ حاسەننىڭ سوزىنە جازىلعان «اق تىلەك» ءانىن كوپشىلىككە تارتۋ ەتتى.ءوز كەزەگىندە اقىننىڭ جارى گۇلجان جينالعان قاۋىمعا العىسىن ايتىپ، ىزگى تىلەگىن جەتكىزدى. حاسەننىڭ ومىردەگى اعاسى، ولەڭدەگى ارىپتەسى قۇماربەك قالييەۆ اقىننىڭ قۇرمەتىنە بىرنەشە ولەڭ وقىسا، №1 يۋ.ا.گاگارين اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ 8-سىنىپ وقۋشىلارى جۇماعۇلوۆا مارحابات پەن سەرىك قىزى شۇعىلاحاسەن زاكاريا ولەڭدەرىن كورەرمەن كوڭىلىنە ناقىشىنا كەلتىرە جەتكىزىپ، كوپشىلىكتىڭ ىقىلاسىنا بولەندى.گۇلنار داۋتوۆا «نيەتتەستەر تىلەكتەرى» ايدارىنان قابدولدا تۇراروۆتىڭ، قۇماربەك قالييەۆتىڭ حاسەنگە ارناعان ولەڭدەرىن وقىدى.كەزەك اقىننىڭ تۋعان اۋىلىنان كەلگەن ەكى ىنىسىنە جەتكەندە، زال تولى كوپشىلىك ءبىر جەلپىنىپ قالدى. اسىلى، وسى ونەرلى جۇپتىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەگى كەم قويعاندا، اۋدان كولەمىندە لايىقتى باعاسىن الاتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى.قازىرگى كىلەڭ فونوگرامما، كومپيۋتەرلىك دىبىس جازۋ كەزىندە ءبىر دومبىرا، ءبىر گارمونمەن كوپشىلىكتىڭ الدىندا ابىشيەۆ تالعات پەن ارەكوۆ بەگلان «ساۋلەتاي» ءانىن قوس داۋىستا كەلىستىرە ورىنداعاندا،ۇمىتىلا باستاعان حالىقتىق ءان سالۋ ءۇردىسىن جاڭعىرتقانداي اسەر قالدىردى. كەش يەسىنىڭ سۇراۋىمەن ولار «كيەلىم» ءانىن جانە شىرقادى. كەشتى «كۇرشىم اۋدانىنىڭ مادەنيەت،تىلدەردى دامىتۋ، دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت ءبولىمى»مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ باسشىسى باقىتقان فازىل ۇلى ولمەسەكوۆ قورىتىندىلادى. ول ءوز سوزىندە اۋداننىڭ مادەني جاعدايىنا قىسقا شولۋ جاساپ، بۇگىنگى كەشتەن العان اسەرىن ورتاعا ساپ، كورەرمەندەردى الداعى شارالاردىڭ جوسپارىمەن تانىستىردى. عازەز دوسانوۆتىڭ حاسەن زاكاريانىڭ سوزىنە جازىلعان «كوردىڭ بە، سەن، كۇرشىمدى؟»ءانىنىڭ شىعۋىنا ءوزىنىڭ دە قاتىسى بولعانىن قىزىقتى اڭگىمەلەپ،ءسوز سوڭىندا قولىنا دومبىرا الىپ، وسى ءاندى اۋەلەتە شىرقاپ، كورەرمەننىڭ كوتەرىڭكى كوڭىلىن ودان ءارى كوككە ورلەتتى. كەش بارىسىندا اقىن ءومىرىنىڭ ءتۇرلى كەزەڭىن بەينەلەيتىن سلايدتار كورسەتىلىپ، قوسىمشا ماعلۇماتتار بەرىلىپ وتىردى. وسى كەزدەسۋدى وتكىزۋگە كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرى ۇلكەن ازىرلىكپەن كەلگەنى كورەرمەن كوڭىلىنەن شىقتى.بۇل ۇجىمنىڭ كەيىنگى كەزدە ءوزى ازىرلەگەن شارالار اياسىن كەڭەيتىپ، تىڭدارمان اۋديتورياسىن ۇلعايتىپ كەلە جاتقانىنىڭ ءبىر پاراسى-بۇگىنگى وتكىزىلگەن تاعىلىمدىق تا، تانىمدىق تا ءمانى زور وسى كەش بولعانىن اتاپ ايتقانىمىز ءجون بولار-اق.

قۇماربەك  قالييەۆ

---