كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى
ءبارى دە سول ءماشھۇر ءجۇسىپ شىعارمالارىنا قۇمارلىقتان باستالدى. قولىما تۇسكەن ءماشھۇر شىعارمالارىن وقىپ تانىسقان سايىن ازدى-كوپتى تۇيگەن ويىمدى قاعاز بەتىنە تۇسىرۋگە تىرىستىم. سول تانىمدىق دۇنيەلەرىمدى بىرتىندەپ گازەت-جۋرنالدارعا ۇسىندىم.
سولاردىڭ ءبىرى «اباي مەن ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ پارتياعا كوزقاراسى» اتتى ماقالام جاڭادان شىعا باستاعان رەسپۋبليكالىق «ۇلاعات» جۋرنالىنىڭ №1-سانىندا جارىق كورۋى كوڭىلىمدى قۋانىشقا بولەدى. ماشەكەڭنىڭ ەڭبەگىن شامام جەتكەنشە وقىپ-زەردەلەۋگە، وقىرمانمەن وي بولىسۋگە ىنتالاندىرا ءتۇستى.
سول تۇستا س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندەگى ءماشھۇرتانۋ عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى (مۇنان ءارى ورتالىق) جۇمىس ىستەيتىنىن ەستىپ ءبىلدىم. ورتالىق ديرەكتورى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، بەلگىلى ءماشھۇرتانۋشى ايتمۇحانبەت تۇرىشيەۆ مىرزا ورنىندا ەكەن، جىلى قارسى الدى. ورتالىقتىڭ اتقارعان، اتقارماق جۇمىستارىنا از-كەم توقتالعان ول:
– اكەلگەن ماتەريالدارىڭىزدى تاستاپ كەتىڭىز. ءوزىڭىز ايتقانداي جىلىگى تاتىپ جاتسا، الدا شىعاتىن كىتاپشاسىنا ىلىكتىرەمىز.
– راحمەت. جاراماسا رەنىش جوق، –دەپ ەسىككە بەتتەدىم. سودان كۇندەر ءوتىپ جاتتى. بىردە كەلسەم، ايەكەڭ ءىسساپارعا كەتكەن ەكەن. قابىلداۋ بولمەسىندەگى قىز: «ءبىرتالاي اۆتورلاردىڭ ماتەريالدارىن باسپاعا دايىنداپ قويعان ەك، ءسىزدى قارايىن،» – دەپ الدەبىر قاعازعا ءۇڭىلدى. الدەن سوڭ: «بارسىز، اتا»،- دەدى. ءسويتىپ، العاش رەت جازعان ماتەريالدارىم ۋنيۆەرسيتەت شىعارعان جيناققا ىلىكتى.
ەندى ايەكەڭمەن تەلەفون ارقىلى ءجيى كەڭەسىپ تۇراتىن بولدىم. ول كىسىنىڭ اقىل-كەڭەستەرى مەنىڭ ماشەكەڭنىڭ ەڭبەگىن تانىپ-بىلۋىمە، پىكىر تۇيىندەۋىمە، جالپى، اقىن جايلى ماعۇلماتىمنىڭ ارتا تۇسۋىنە ەرەكشە ىقپال ەتتى.
مەن ەندى ءماشھۇر ەڭبەكتەرىن قالىڭ وقىرماندارعا جەتكىزۋ جولىندا كوشباستاۋشى اقىننىڭ نەمەرەسى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور قۋاندىق پازىلىنىڭ عۇلاما جونىندە جازعان ماقالالارىن تاۋىپ الىپ وقي باستادىم.
بىرنەشە رەت عالىمنىڭ لەكسيالارىن، باياندامالارىن تىڭداۋ باقىتىنا يە بولدىم. 2008 جىلى ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلىنىڭ 150 - جىلدىعى مەرەكەسىنە وراي س.تورايعىروۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە وتكىزىلگەن مەرەكەلىك شارالاردىڭ بىرىندە ءماشھۇر ءجۇسىپ جايلى اتالعان وقۋ ورنىنىڭ «كەرەكۋ» باسپاسى جارىققا شىعارعان كىتاپتار تانىستىرىلدى. ۇستەل ۇستىندە الدىمدا جاتقان كىتاپتاردىڭ بىرىنە قول سوزىپ، پاراقتاي باستادىم.
سول ساتتە قارسى ماعان قاسىمدا وتىرعاندار الدارىنداعى كىتاپتى سومكەلەرىنە سالىپ جاتتى. ءتىپتى كەيبىرى مەنىڭ الدىمداعى كىتاپتارعا قول سوزا باستاعانىن بايقاپ قالدىم. سول ءسات جان ۇشىرا قيمىلداپ، الدىمداعى كىتاپتاردى سومكەمە سالىپ ۇلگەردىم. ءسويتىپ، ويدا - جوقتا ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى گۋمانيتارلىق عىلىمدار سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ايتمۇحانبەت قاسىمباي ۇلى تۇرىشيەۆ مىرزانىڭ ءماشھۇر ءجۇسىپ شىعارمالارىنداعى زاتتىق مادەنيەت، رۋحاني مادەنيەت، ميفولوگيالىق مادەنيەت لەكسيكاسى، مەترولوگيكالىق تەرميندەر، ەتنومادەني اسپەكتىسى ماسەلەلەرى قاراستىرىلعان 5 - تومدىق تازا عىلىمي تىلدە جازىلعان مونوگرافيالاردى ەرىنبەي جالىقپاي وقىپ شىقتىم.
ارينە، جوعارىدا اتى اتالعان مول دۇنيەنى تولىق مەڭگەرۋ عىلىمعا تالاسى جوق مەن سياقتى قاتارداعى قاراپايىم وقىرمانعا وڭايعا سوققان جوق. الايدا مەنى عالىمنىڭ قازاق ادەبيەتى مەن ءتىلىن ساقتاۋعا دامىتۋعا ماشەكەڭنىڭ قوسقان ۇلەسىن جەكە-دارا قاراستىرماي، ونى دۋلات، اباي، شاكارىم ەڭبەكتەرىمەن شەندەستىرە، سالىستىرا قاراۋى، سويتە وتىرىپ اباي مەن ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيەۆ اراسىنداعى شىعارماشىلىق بايلانىستى دالەلدەۋگە كۇش جۇمساۋى قاتتى قىزىقتىرعان ەدى.
"ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيەۆ شىعارمالارىنىڭ ەتنومادەني اسپەكتىسى» اتتى ەڭبەگىنىڭ 5- تومىنداعى تۇرىشيەۆتىڭ بايان وڭىرىندە ءدىننىڭ تاريحى اتتى شاعىن ماقالاسىن ماشەكەڭنىڭ جازباسىندا باياناۋىل قالاسىندا تۇرىپ جاتقان احوننان مۇسا مىرزانىڭ 49 - جاسىندا «مۇحتاسار»، «لۇقايانى» وقىپ ءدارىس العانىن، مۇسا، سەكەرباي باستاعان سۇيىندىكتىڭ جاسى - كارىسى ءدىننىڭ وركەندەۋىنە كوپ ەڭبەك سىڭىرگەنىن اتاپ باياندايدى.
بۇل ماشەكەڭ تۋىپ - وسكەن وڭىردە يسلام ءدىنىنىڭ قالاي تامىر تارتىپ، قانات جايعانىن زەرتتەپ بىلەمدەۋشىلەرگە تاپتىرمايتىن دەرەك ەكەنى تالاسسىز. ال زەرتتەۋشى تۇرىشيەۆ اتالعان اڭگىمەنىڭ ءون بويىنان قازاقتىڭ بايىرعى سوزدەرى تەرىپ الىپ تاڭداعان.
ول جادىگەردىڭ ءتىلى جاتىق دەي كەلىپ، قوي جىلى، جۇت، شاھار رۋحاني-ەتنومادەني لەكسيكا؛ قۋ مەشىن، جالعان دۇنيە جۇرت الدىنا ءتۇسىپ، ەرتەڭنەن كەشكە دەيىن، قازان وتتان تۇسپەيدى - تۇراقتى تىركەستەر: عازيز حالفە، مۋرات، مۇعجيزا، ديۋانا، زىكىر –ءدىني لەكسيكالار: قاسىق قوي، سيسا، قۇرت، سارىماي، قارىن پۇت كيىز، شاپان، قازان، قازى - قارتا ،ومىرتقا شاينەك، دوربا - زاتتىق مادەنيەت: پەرزەنتتەرى، يسلام، باسقالارى ەتلەر، كەرەمەتتەرى.
ءھام باس ىقىلاستىلىعى - شاعاتايلىق ادەبي نورما؛ ەكەنىنە نازار اۋدارادى. عالىم ەڭبەگىندەگى وسى مىسالداردى تۇگىن قالدىرماي كوشىرۋىمىزدىڭ سەبەبى ونىڭ ءماشھۇر ءجۇسىپ شىعارمالارىنىڭ ءتىلىن ونىڭ ىشىندە ەتنومادەني لەكسيكانىڭ قاينار كوزىن قانشالىقتى انىقتالعانىنا كوز جەتكىزۋ ەدى. «ەردەن يمان قۇتىلعان با» دەمەكشى عالىم تۇرىشيەۆتىڭ كوزدەگەن بيىگىنەن كورىنگەنىنە كۇمان جوق.
سونان سوڭعى ءبىر ايتا كەتەر جايت، زەرتتەۋشى ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ تولىسىپ- جەتىلۋىنە اۋىز ادەبيەتى، يسلام ءداۋىرى ادەبيەتى، شىعىستىڭ كلاسسيكالىق ادەبيەتى، قازاقتىڭ جاڭا پوەزيا ۇلگىسىن مازمۇنىمەن ءمانى جاعىنان ساپالى قاسيەتكە يە بولعان اقىن جىراۋلار مۇرالارى، ورىس (ەۋروپا)مادەنيەت ۇلگىسى ەكەنىن العا تارتادى.
ءيا، بۇل اتالعان جايلاردىڭ اللانىڭ ولشەۋسىز سىيى، كورەگەندىگىن، كورىپكەل اۋليەلىگى، وزگەلەردەن ەرەكشە جان جوقتىلىعى ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلىنىڭ قازاق ادەبيەتىندەگى «دارا قۇبىلىس» بولىپ تانىلۋىنا نەگىز قالاعانى ءسوزسىز.
مىنە، وسى سىندى اتالمىش مونوگرافيالىق ەڭبەكتەردىڭ اۆتورى ءماشھۇرتانۋ عىلىمي- پراكتيكالىق ورتالىعىن 10 - جىل باسقارىپ، ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى شىعارمالارىنىڭ 20 - تومىن شىعارۋعا اتسالىسقان ايتمۇحانبەت باۋىرىمىز 60 - تىڭ اسقارىنا كوتەرىلگەن تۇستا الار اسۋىڭ، شىعار شىڭىڭ بيىك بولسىن، اۋليەنىڭ ارۋاعى قولداسىن دەمەكپىز.
ايتمۇحامبەت قاسىمباي ۇلى تۇرىشيەۆقا
قازاق ءۇشىن جۇرەگى - وت، جانى-جالىن،
ءالىمساقتان اتا-سالت بارى ءمالىم.
ءپمۋ-دىڭ جاقسىلارى، جايساڭدارى،
60-قا كەلىپ قاپتى قارا شالىڭ.
ول ءوزى بىرىڭە اعا، بىرىڭە ءىنى،
ءاۋ باستان اۋىزعا الار ءماشھۇر ءپىرى.
ماشەكەڭ ارۋاعى قولداعان جان،
ءبىرتالاي قاداۋ-قاداۋ ءىس ءبىتىردى.
بەس تومدىق مونوگرافيا مەن بىلەتىن،
ماشەكەڭنىڭ سومداعان ءتىل سۋرەتىن.
سودان دا ايەكەڭە دەن قويعانمىن،
قولعا الىپ وقىعاندا العاش بەتىن.
ءماشھۇردى تانۋشى كوپ، ءبىز دە ءبىرى،
شالقىعان ءار جۇرەكتە ءماشھۇر نۇرى.
ايتسە دە ايەكەڭنىڭ ورنى بولەك،
ءماشھۇردى تانۋشىنىڭ بۇل ءبىر ءدۇرى.
كەلىسكەن كەمەل ويى تاس بايلامى،
ءزىل باتپان ويىن تۇيەر كوپ ويلارى.
ال ءتىلى كىمگە بولسىن تۇسىنىكتى،
ساناما ءا، دەگەننەن شىم بويلادى.
وپىر - اۋ، شاشۋ نەگە شاشپايسىڭدار،
انگە ساپ، بيگە نەگە باسپايسىڭدار؟
شىن عالىم كۇندە الپىسقا كەلمەسى انىق،
شاتتىقتان نەگە شالقىپ تاسپايسىڭدار؟!
سىيىنىپ ءبىر اللاعا پەندەلىكتەن،
تىم قۇرىسا سىنىق سۇيەم قاشقايسىڭدار.
قازاق ءۇشىن، جۇرەگى-وت، جانى-جالىن،
ءالىمساقتان اتا-سالت بارى ءمالىم.
پەندەلىكتەن بويىڭدى اۋلاق ۇستاپ
ادالدىقتىڭ اق تۋىن كوتەر، جانىم.
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
You Might Also Like
-
نازارلارىڭىزعا اقش-تىڭ سميتسون ينستيتۋتىندا وتكەن فوتوبايگەنىڭ فينالعا شىققان سۋرەتتەرىن ۇسىنامىز.
-
ل.ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستان مەن تمد ەلدەرى اراسىندا تۇڭعىش رەت قۇرىلعانىنا جارتى عاسىردان اسپاعان، الەمنىڭ 50 ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرى قاتارىنا ەندى.
