ءمۇعالىم موري
(نوۆەللا)
جىل اياعى بولاتىن. ءبىر كۇنى كەشقۇرىم سىنشى تانىسىم ەكەۋمىز "ۇساق چينوۆنيكتەردىڭ جولى" دەپ اتالاتىن اللەيامەن كانداباسي جاقتى بەتكە الىپ كەلە جاتتىق. اللەيا بويىنداعى تەرەكتەر جاپىراعىن جوعالتىپ، جالاڭاشتانىپ، سيديىپ قالعان. وڭ جاعىمىزدان دا، سول جاعىمىزدان دا يىندەرى ءتۇسىپ، ءىلبي باسقان ادامداردىڭ سۇلبالارى قاراڭدايدى. بۇلار ءبىر كەزدە سيمادزاكي-توسوندى قاتتى اشىندىرىپ: "ەڭسەلەرىڭدى كوتەرسەڭدەرشى!" — دەۋگە ءماجبۇر ەتكەن ۇساق چينوۆنيكتەر بولسا كەرەك. ولار ەنجارلىقتان، سارى ۋايىمنان قۇتىلۋدىڭ جولى جوقتىعىن بىلەتىندىكتەن ءىلبي باساتىن سياقتى. ءبىز دە وتەماتيدەگى ترامۆاي ايالداماسىنان وتكەنشە ءۇن-تۇنسىز، يىق تۇيىستىرە، جەدەلدەتە جۇردىك. ايالدامادان ۇزاعان سوڭ تانىسىم ارتىنا بۇرىلىپ، سۋىقتان ءبۇرىسىپ قىزىل باعاننىڭ ءتۇبىن ساعالاعان، كەزەكتى ترامۆايدى كۇتكەن ادامداردىڭ سۇلبالارىنا كوز توقتاتا قاراپ تۇردى دا، كەنەت الدەنەگە سەلت ەتە قالىپ، وزىنە-وزى ايتقانداي:
— موري-سەنسەيدىڭ ەسىمە تۇسكەنى، — دەپ كۇبىرلەدى.
— موري-سەنسەي دەيسىڭ بە؟ ونىڭ كىم؟
— مەن وقىعان مەكتەپتىڭ ءبىر ءمۇعالىمى. ول تۋرالى ساعان ايتپاپ پا ەدىم؟
"جوق" دەگەن جاۋاپتىڭ ورنىنا مەن قالپاعىمدى كوزىمە تۇسىرە كيدىم. تومەندە تانىسىمنىڭ سول موري ءمۇعالىم جايلى ايتقان ەستەلىگى باياندالماق.
* * *
بۇل وسىدان ون جىل بۇرىن ايماقتىق ورتا مەكتەپتىڭ ءۇشىنشى كلاسىندا وقىپ جۇرگەنىمدە بولعان ەدى. قىسقى دەمالىس كەزىندە مەكتەبىمىزدە اعىلشىن پانىنەن ساباق بەرەتىن جاس ءمۇعالىم وكپەسى قابىنىپ اۋىرىپ قايتىس بولدى. ءىستىڭ تىم توسىننان بولعانى سونشا، ءتىپتى مارقۇمنىڭ ورنىنا لايىقتى ادام ىزدەپ جاتۋدىڭ رەتى كەلمەي، ماسەلە ءاتۇستى شەشىلە سالدى. ءسويتىپ، مارقۇم اداتي-سەنسەيدىڭ ءپانىن الدەبىر جەكە مەنشىك مەكتەپتە اعىلشىن تىلىنەن ساباق بەرىپ جۇرگەن موري قارت جۇرگىزەتىن بولدى.
مەن موري ءمۇعالىمدى العاش رەت ءبىزدىڭ مەكتەپكە كەلىپ، ساباق بەرۋگە كىرىسكەن كەزىندە كوردىم. جاڭا ءمۇعالىم قانداي ەكەن دەپ اۋەستەنىپ، تاعاتىمىز تاۋسىلىپ وتىرعاندا، دالىزدەن ونىڭ اياعىنىڭ تىقىرى ەستىلدى دە، كلاسس ءىشى تىم-تىرىس بوپ تىنا قالدى. مىنە، ول كۇن كوزى ءبىر سىعالامايتىن سۋىق كلاسىمىزدىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى، سوسىن ەسىك اشىلدى. اپىر-اي دەسەڭشى، سونداعى سول ءبىر كورىنىس، سول سۋرەت كۇنى بۇگىنگە دەيىن كوز الدىمدا. كۇيكەنتايداي عانا ءمۇعالىم موري اياعىن التەك-تالتەك باسىپ كلاسقا كىرىپ كەلگەندە ءبارىمىزدىڭ ويىمىزعا ورالعانى ماسكارادتاعى ورمەكشى ادامنىڭ بەينەسى بولدى. ويتكەنى ونىڭ ءبىر تۇتام كۇيكى كەيپىنە كەرەمەتتەي كەرەعار نارسە باسىتۇعىن، نە ۇلكەن دە ەمەس، كىشى دە ەمەس، جىپ-جىلماعاي، جىپ-جىلتىر؛ راس، جەلكەسىنە جۋىقتاۋ جەردە بىرەر تال اق شاش سەلتيەدى، ال باسىنىڭ وزگە بولىگى جاراتىلىستانۋ ءپانىنىڭ وقۋلىعىندا بەينەلەنگەن تۇيەقۇستىڭ جۇمىرتقاسىنان ءبىر اينىسايشى. ەڭ اقىرىندا، ءمۇعالىمنىڭ موجانتوپاي پىشىنىندە كوزگە تۇسەتىن ءبىر نارسە — ۇزاق كيىلگەندىكتەن كونەرىپ، ءتۇسىن جوعالتقان كوكشىل بەشپەنتى-تىن، ونىسىنىڭ ءتۇسى ءبىر كەزدە قارا بولعانىنا سەنۋ تىپتەن قيىن-دى. ول از بولسا، كىرلەۋ جاعاسىنا كوبەلەكتىڭ قاناتى سەكىلدەندىرىپ سياكوك گالستۋك جاپسىرىپ قويىپتى. وسى بولىمسىز بەلگىلەردىڭ جادىمدا سونشاما ايقىن جاتتالىپ قالۋى قىزىق-اق. سونىمەن نە كەرەك، ءمۇعالىمنىڭ كلاسقا كىرۋى مۇڭ ەكەن، ءار بۇرىشتان بۋلىققان، قىستىققان كۇلكى ەستىلە باستادى، ولاي بولۋى زاڭدى دا ەدى.
ايتكەنمەن موري ءمۇعالىم ەش ساسقان جوق، حرەستوماتيا مەن كلاسس جۋرنالىن قىسا ۇستاعان كۇيى، ەشتەڭەنى ەلەڭ قىلماي مىنبەگە كوتەرىلدى، ءبىزدىڭ سالەمىمىزگە سارتاپ تارتقان جۇدەۋ جۇزىنە مەيىرىمدى كۇلكى ءۇيىرىلىپ، جىلى شىراي جاۋاپ قايىردى دا، شىڭكىلدەگەن شىڭىلتىر داۋسىمەن:
— مىرزالار! — دەپ ءبىر قويدى.
مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعالى بەرگى ءۇش جىل ىشىندە بىردە-بىر ءمۇعالىم ءبىزدى "مىرزالار" دەپ اتاپ كورمەپ ەدى. سوندىقتان دا موري ءمۇعالىمنىڭ "مىرزالار" دەگەنىن ەستىگەن ساتتە ءبارىمىزدىڭ كوزىمىز باعجيىپ، تاڭ-تاماشا قالعانىمىز وز-وزىنەن تۇسىنىكتى. وسى اڭىرعان قالپىمىزبەن دەمىمىزدى ىشىمىزگە تارتىپ، لەپ بەلگىسىمەن اياقتالعان "مىرزالار" دەگەن سوزدەن كەيىن ايتىلماق اڭگىمەنى، ياكي ءمۇعالىمنىڭ وسى ءپاندى جۇرگىزۋ وزىنە قالاي جۇكتەلگەنىن بايانداعان ۇزاق-سونار تۇسىندىرمەسىن كۇتتىك.
ايتسە دە، "مىرزالار" دەۋىن دەگەنمەن، موري ءمۇعالىم ەشتەڭە ايتپادى، تەك كلاسس ءىشىن كوزىمەن جاي ءبىر شولىپ شىعىپ، ءۇنسىز تۇرىپ قالدى. ىسىڭكى جۇزىندە جايماشۋاق كۇلكى وينايدى، ءبىراق كوڭىلىندە الدەنەندەي الاڭ بار ءتارىزدى، سيىردىڭ كوزىنە ۇقساعان الا كوزىنىڭ قاراشىعى جىلت-جىلت جۇگىرىپ، ەرنى تىنىمسىز جىبىرلايدى. تۇرىنە قاراعاندا، بىزدەن ءبىر نارسە وتىنبەك سىڭايى بار، ءبىراق ونىڭ نە ءوتىنىش ەكەنىن جانە ونى بىزگە قالاي جەتكىزەرىن ءمۇعالىم تاپ باسىپ بىلمەيتىن سياقتى.
— مىرزالار، — دەپ قايتالادى موري ءمۇعالىم ءبىرازدان سوڭ. بۇل جولى "مىرزالار" دەگەن سوزدەن كەيىن ەش ءمۇدىرىس جاساماي، اسىعا-اپتىعا: — بۇگىننەن باستاپ سىزدەرگە حرەستوماتيانى وقىتامىن، — دەگەندى قوستى.
اۋەستىك ءورشىپ، ونىڭ بەتىنە قادالا قاراپ، تىپىر ەتپەستەن تىنىپ قالدىق. ءبىراق الگى ءسوزدى ايتقاسىن موري ءمۇعالىم كلاسس ءىشىن جانە ءبىر مارتە جالىنىشتى جانارمەن شولىپ شىعىپ، بەينە بۇكىل دەنەسىن سىرەستىرە تارتىپ تۇرعان ىشكى ءبىر پەرنەسى ءۇزىلىپ كەتكەندەي سىلق ەتىپ وتىرا كەتكەنى. سوسىن ۇيالعان تەك تۇرماستىڭ كەرىن كەلتىرىپ، كلاسس جۋرنالىن بەتى اشىلعان حرەستوماتيامەن قاتارلاستىرا قويىپ، پاراقتاي باستادى. تانىسۋدىڭ بۇلايشا قىسقا قايىرىلۋى قارنىمىزدى اشىرعانىن ايتپاسا دا بولار، دالىرەك ايتقاندا، قارنىمىزدى اشىرىپ، كۇلكىمىزدى كەلتىردى.
ابىروي بولعاندا، ءمۇعالىم كۇلۋىمىزگە دەس بەرمەدى، سيىردىڭ كوزىنە ۇقساعان الا كوزىن وقۋشىلاردىڭ تىزىمىنەن تايدىرا سالىسىمەن-اق اكەسىنىڭ اتىنا "سان" دەگەن ءسوزدى تىركەستىرىپ، ءبىر وقۋشىنى تاقتاعا شاقىردى. بۇل ەندى ورنىڭنان تۇرىپ، ءتارجىماعا كىرىس دەگەندى بىلدىرەتىن ەدى. وقۋشى اتىپ تۇرىپ، توكيولىق وقۋشىلارعا ءتان ادەتپەن دابدىرلاپ، شاپشاڭداتا سويلەپ، الدەبىر اعىلشىن كىتابىنان، ۇمىتپاسام، "روبينزون كرۋزو" بولار، ءۇزىندى اۋدارۋعا كىرىستى.
موري ءمۇعالىم قولىن دەمىل-دەمىل سيا كوك گالستۋگىنا اپارعىشتاپ، وقۋشىنىڭ تەك سوزدەردى اۋدارۋداعى عانا ەمەس، دىبىس ۇندەستىگىندەگى ءسال-پال قاتەلىكتەرىن دە سىپايىلىقپەن تۇزەتىپ وتىردى. موري ءمۇعالىمنىڭ اعىلشىن سوزدەرىن ايتۋى ءبىر ءتۇرلى وزگەشەلەۋ ەدى، ءبىراق، ايتەۋىر، باسىن جارىپ، كوزىن شىعارماي تۇسىنىكتى، انىق ەتىپ جەتكىزەتىن، ءوزى سونىسىن ىشتەي ماقتانىش تۇتاتىن ءتارىزدى.
دەي تۇرعانمەن، وقۋشىنى ورنىنا وتىرعىزىپ، ءمۇعالىمنىڭ ءوزى اۋدارۋعا كىرىسكەندە كلاستىڭ ءار-ار جەرىنەن قۇمىققان كۇلكى ەستىلە باستادى. ونىڭ ءمانىسى مىنادا ەدى، اعىلشىن سوزدەرىن ايتۋىنىڭ توسىندىعىن بىلاي قويعاندا، ءمۇعالىمىمىزدىڭ كەيبىر جاپون سوزدەرىن بىلمەيتىنىن بايقادىق ەمەس پە، جاپوننىڭ جاپون ءتىلىن جەتىك بىلمەۋى وعاش-اق قوي. مۇمكىن ول سوزدەردى ءبىلۋىن بىلەتىن شىعار، ءبىراق، ايتەۋىر، قاجەت كەزىندە ەسىنە تۇسىرە الماعانى انىق. مىسالى، ءبىر سويلەمدى ول بىلاي دەپ اۋداردى: "ءسويتىپ، روبينزون كرۋزو اسىراماق بولدى. كىمدى اسىراماق بولىپ ەدى؟ الگى ءبىر قىزىق ماقۇلىقتى... ولار ءوزى حايۋاناتتار پاركىندە كوپ كورىنەدى... قالاي ەدى الگى... وزدەرى اۋزى-باسىن قيساڭداتىپ مازاقتاعاندى ءتاۋىر كورەتىن شە... وي، سىزدەر جاقسى بىلۋگە تيىسسىزدەر. الگى، مىنانداي، بەتى قىزىل شە... نە دەيسىز، مايمىل؟ ءيا، ءيا، مايمىل سونىمەن ول مايمىل اسىراماق بولدى". ءبىر عانا مايمىلدىڭ توڭىرەگىندە وسىنشاما ابىگەرگە تۇسكەسىن، ونىڭ باسقا، بۇدان دا قيىنىراق سوزدەرگە قانشا تەر توگەتىنىن شامالاۋ قيىن ەمەس، قىسقاسى، ءبىر سويلەمدى دۇرىس سويلەتىپ بولعانشا بايعۇس ءبىردى ايتىپ، بىرگە كەتىپ، ابدەن شاتاسىپ شارشادى. ونىمەن قويماي، موري ءمۇعالىم قاتتى ساسىپ، قايتا-قايتا قولىن تاماعىنا اپارعىشتاپ، سياكوك گالستۋگىن جۇلىپ الارداي تارتقىشتاپ، جان-جاعىنا جاۋتاڭداپ قاراعىشتاپ، قىسىلىپ، قينالىپ ءبىتتى. ارا-اراسىندا جالتىر باسىن قوس قولداپ ۇستاپ، ۇستەلگە تەسىرەيە قاراپ تۇقىرايىپ، ءۇن-تۇنسىز دىمى ءوشىپ وتىرىپ قالادى. ونداي كەزدە ءمۇعالىمنىڭ ونسىز دا شاعىن دەنەسى شۇڭكيىپ، ىشىنەن اۋاسى كەتكەن ۇرمە شار قۇساپ ءبۇرىسىپ ءبىر بەيشارا كۇيگە تۇسەدى، سول ءسات بىزگە ونىڭ جەرگە تيمەي ورىندىقتان سالبىراعان ەكى اياعى بوس كەڭىستىكتە جىپكە ءىلىنىپ تۇرعانداي كورىنەدى. بۇل جاعداي وقۋشىلاردىڭ كۇلكىسىن كەلتىرىپ، ولار ەرىكسىزدەن-ەرىكسىز مىرسىلداۋعا ءماجبۇر. ءمۇعالىم اۋدارعان سويلەمىن قايتا ءبىر پىسىقتاۋعا كىرىسكەندە، كۇلكى كۇشەيە ءتۇسىپ، اقىرى الدىڭعى پارتادان قارقىلداعان كۇلكى ەستىلدى. مەيىربان موري مۇعالىمگە كۇلكىمىزدىڭ قانشالىقتى اۋىر تيگەنىن ءقازىر عانا سەزىنگەندەيمىن، سول ءبىر قاتىگەز كۇلكىنى ەسكە تۇسىرسەم-اق بولدى، قوس قۇلاعىمدى تىعىنداپ الىپ ايدالاعا بەزىپ كەتكىم كەلەدى.
قايتكەنمەن دە موري ءمۇعالىم ءۇزىلىس بولعانىن حابارلاعان قوڭىراۋ سىڭعىرى ەستىلگەنشە اۋدارۋىن دوعارعان جوق. تەك ەڭ سوڭعى ءۇزىندىنى وقىپ تۇگەسكەن سوڭ عانا كىتاپتى جاۋىپ، جاڭا ءبىر ازىردە ءوزىن مازاق ەتكەنىمىزدى ۇمىتىپ كەتكەندەي ادەپپەن قوشتاسىپ، اسپاي-ساسپاي كلاستان شىقتى. سول، سول-اق ەكەن، ءبىز كۇلكىگە ەرىك بەردىك، قارقىلداپ، شيقىلداپ، ساقىلداپ، پارتانىڭ قاقپاعىن قاقىراتارداي تارسىلداتىپ قارىق بولدىق؛ كەيبىر وقۋشىلار مىنبەگە ءمىنىپ الىپ، جاڭا ءمۇعالىمنىڭ ءىس-قيمىلى مەن داۋسىن سالىپ قيساڭداۋعا كوشتى. ءتىپتى كلاسس ستاروستاسىنىڭ بەلگىسىن تاققان مەنىڭ دە قاۋقىلداسا قاۋمالاعان قالىڭ وقۋشىنىڭ ورتاسىنا شىعىپ، الدەقانداي بولىپ، ءمۇعالىمنىڭ جىبەرگەن قاتەلەرىن تەرگىشتەگەنىمدى قايتەرسىز... ەسكە الۋدىڭ ءوزى ۇيات. ول ءبىر نەنىڭ ءجون، نەنىڭ تەرىس ەكەنىن بىلمەيتىن شالا كەز، كەششەلىكتەن كوپىرسەم كەرەك.
* * *
بۇل الگى وقيعادان ءۇش-تورت كۇن كەيىن، ءۇزىلىس ساعاتىندا بولدى. بىرەر وقۋشى گيمناستيكا الاڭىنداعى قۇم ءۇيىندىسىنىڭ جانىنا جينالىپ الىپ، جاقىنداپ قالعان جىلدىق سىناق جونىندە ايتىسىپ، دۋىلداسىپ، كۇنگە قىزدىرىنىپ تۇرعانبىز. كەنەت: "ءبىر، ەكى!" دەگەن ءامىرلى داۋىس ەستىلدى دە، قۇمعا تامبا ءمۇعالىم دىك ەتە ءتۇستى، ول سول ماڭدا ءبىر شوعىر وقۋشىمەن تەمىر تۇرىققا تارتىلىپ، جاتتىعىپ جۇرگەن، ۇستىنە جەڭسىز جەلەت كيىپتى، باسىندا جەڭىل تەلپەك، ءوزى ەڭگەزەردەي، سالماعى ارتىق-كەمسىز 18 كان.
— ءيا، جاڭا مۇعالىمدەرىڭ، الگى كىم ەدى... موري قالاي؟ — دەپ سۇرادى ول. تامبا-سەنسەي دە ءبىزدىڭ كلاسقا اعىلشىن تىلىنەن ساباق بەرەتىن، ءبىراق ءوزى سپورتپەن شۇعىلدانعاندى تاۋىرىرەك كورەتىن، بۇل ىسكە كوڭىلى قۇلاعانىنا تالاي جىل بولعاندىقتان دجيۋدجيسۋ مەن قىلىشتاسۋدىڭ ايتۋلى شەبەرلەرىنىڭ اراسىندا، ولاردىڭ اعىلشىن ءتىلىن جاراتپايتىنىنا قاراماستان، اجەپتاۋىر بەدەلى بار-تىن. سوندىقتان بۇل ءمۇعالىمنىڭ سۇراعىنا بوكسشىنىڭ بىلعارى قولعابىن كيگەن سپورتشى باتىرلاردىڭ ءبىرى وزىندە جوق ادەتپەن جاسقانشاقتاي جاۋاپ قاتتى:
— ءوزى ونشا... قالاي دەسەم ەكەن، ءوزى ونشا جاقسى بىلمەيتىن سياقتى.
قول ورامالىمەن شالبارىنا جۇققان قۇمدى قاققىشتاپ تۇرعان تامبا ءمۇعالىم مەنمەنسي مىرس ەتتى.
— سەنەن ناشار بىلە مە، نەمەنە؟
— جوعا، مەنىمەن سالىستىرعاندا تاۋىرىرەك بولار.
— وندا نەسىنە مىڭگىرلەپ تۇرسىڭ؟
باتىرىمىز قولاقپانداي قولعاپ كيگەن قولىمەن باسىن قاسىعىشتاپ، ءجۇزى تومەنشىكتەپ ءمۇلايىمسي قالدى.
سول تۇستا كلاسىمىزداعى اعىلشىن ءپانىنىڭ ءبىرىنشى بىلگىرى باتىلدىق كورسەتتى، مۇرنىنا ىلگەن كوزىلدىرىگىن تۇزەپ قويىپ، ءوزىنىڭ جاسىنا لايىق ەمەس بايىپتى كەيىپپەن قارسىلىق ءبىلدىردى.
— و نە دەگەنىڭىز، سەنسەي، كوپشىلىگىمىز ارناۋلى ينستيتۋتتارعا تۇسۋگە تالاپتانىپ كورمەكپىز، سوندىقتان دا اناۋ-مىناۋ ەمەس، ءىلىپ-شالىپ ساباق بەرۋمەن شەكتەلىپ قانا قويمايتىن ءبىلىمدار وقىتۋشىدان ءدارىس الساق پا دەگەن ويدامىز.
ءبىراق تامبا-سەنسەي سول ماردىمسي كۇلگەن قالپى:
— سول دا ءسوز بە ەكەن، بار بولعانى ءبىر سەمەستر عانا ەمەس پە، كىمنەن وقىساڭدار دا قيراپ قالمايسىڭدار.
— دەمەك، موري-سەنسەي ءبىزدى ءبىر سەمەستر عانا وقىتادى ەكەن عوي؟
بۇل سۇراق، سىڭايى، تامبا ءمۇعالىمدى ءسال ساستىرعان سياقتى. ءبىراق ءتىس قاققان نەمە ەش جاۋاپ بەرمەي، تەلپەگىن سىپىرا سالىپ، قىسقا ەتىپ قىرىققان شاشىنا قونعان شاڭدى قاققىشتاۋعا كىرىستى، سوسىن بىزگە بارلاي ءبىر قاراپ الدى دا، اڭگىمە بارىسىن بايقاتپاي عانا بۇرىپ جىبەردى.
— قايتكەنمەن دە موري-سەنسەي قارت ادام عوي، مىنەز-قۇلقىنىڭ بىزدەن وزگەشەلەۋ كەلۋى زاڭدى دا... بۇگىن ءبىر قىزىق بولدى، تاڭەرتەڭ ترامۆايعا مىنسەم، ىشىندە موري-سەنسەي وتىر، قاق ورتاسىنا جايعاسىپ الىپتى، سودان ترامۆاي ول تۇسەتىن ايالداماعا كەلگەندە كەنەت: "تەكسەرۋشى، تەكسەرۋشى!" — دەپ بار داۋسىمەن ايقاي سالسىن. مەنى كۇلكى قىسقانى سونشا، قارقىلداپ جىبەرۋگە شاق قالدىم. نە دەگەنمەن توسىنداۋ ادام ەكەنى راس.
ءيا، اڭگىمە ءموريدىڭ توسىن ءىس-قىلىقتارىنا اۋدى دەگەسىن-اق، ءبىزدى توقتاتۋ قيىن-دى، ول تۋرالى تامبا – سەنسەيسىز-اق بىلەتىنىمىز شاش ەتەكتەن...
— بار عوي، موري-سەنسەي جاۋىندى كۇنى ۇستىنە ەۋروپالىق كوستيۋم، ال اياعىنا گەتا كيىپ الادى.
— ءوزى ىلعي بەلدىگىنە اق قول ورامالعا تۇيىلگەن ءبىر نارسەنى ءىلىپ جۇرەدى، ول نە دەيسىزدەر عوي — تاڭەرتەڭگىلىك تاماعى كورىنەدى.
— ال مەن موري-سەنسەيدى ترامۆاي ىشىندە كوردىم، مىقتاپ جاقتاۋ جىپكە جابىسىپ الىپتى، بيالايى جىرىم-جىرىم.
تامبانى جان-جاعىنان قاۋمالاپ، جارىسا سويلەپ، وسى تارىزدەنگەن بوس بىردەڭەنى گويىتىپ جاتىرمىز. بۇل اڭگىمە تامبانىڭ دا جانىنا جاققان ءتارىزدى، ويتكەنى ءبىزدىڭ شۋىمىز ابدەن ۇدەگەن كەزدە، تەلپەگىن ساۋساعىمەن اينالدىرىپ تۇرىپ، كوڭىلدى داۋىسپەن:
— سول دا ءسوز بولىپ پا. ونىڭ قالپاعىن ايتساڭشى، ساۋ-تامتىعى جوق.
قىزىق بولعاندا ءدال وسى كەزدە، بىزدەن نەبارى ون-اق قادام جەردە، ەكى قاباتتى ۋچيليششەنىڭ ەسىگىنىڭ اۋزىندا، سپورت الاڭىنىڭ ناق قارسى بەتىندە موري ءمۇعالىمنىڭ كۇيكەنتايداي تۇلعاسى پايدا بولا كەتكەنى، باسىندا سول ەسكى قالپاعى، قولى ادەتتەگىدەي سياكوك گالستۋگىنىڭ توڭىرەگىندە. ەسىك الدىندا ءبىرىنشى كلاسس وقۋشىلارى ءبىرىنىڭ ارقاسىنا ءبىرى وتىرىپ، ات بولىپ ويناپ جۇرگەن؛ ءمۇعالىمدى كورە سالىسىمەن ءبارى ءيىلىپ، ادەپپەن سالەمدەسە باستادى. موري-سەنسەي دە ساۋلەسى تاس باسپالداققا تۇسكەن كۇننىڭ وتىندە تۇرىپ الىپ، ءجۇزى جىلي جىميىپ، قالپاعىن ءسال كوتەرىڭكىرەپ ءارقايسىسىنا ىقىلاستانا جاۋاپ قايىرۋمەن بولدى. الدەنەگە بۇل كورىنىس بىزگە اسەر ەتىپ، قىسىلىڭقىراپ قالدىق، ازىردەگى ابىر-دابىر كۇلكىمىز دە تىيىلدى. تەك تامبا-سەنسەيدىڭ قاتتى ساسقانى سونشا، ءۇن-تۇنسىز تۇرىپ قالۋعا دا دارمەنى جەتپەدى. "قالپاعىنىڭ ساۋ-تامتىعى جوق"، — دەپ ايتا سالىسىمەن، ءتىلىن ءبىر جىلتىڭ ەتكىزدى دە، جىلدام تەلپەگىن كيدى، ءسويتتى دە، "ءبىر!" دەپ قاتتى داۋىستاپ، جەلەت كيگەن جۋانتىق دەنەسىن لىپ ەتكىزىپ، تەمىر تۇرىققا اسىلا كەتتى. سوسىن اياقتارىن تاربيتىپ جوعارى كوتەردى دە "ەكى!" دەپ داۋىستاپ بارىپ، شىنىداي شىڭىلتىر قىسقى اسپاندا دەنەسىمەن ايقىن بەدەر سىزىپ، تۇرىقتىڭ توبەسىنە شىقتى. ءوزىنىڭ قىسىلعانىن قىمتاۋ ءۇشىن وسىنشا ابىگەرگە ءتۇسىپ، شالا بۇلىنگەن تامبا ءمۇعالىمنىڭ قىلىعى كۇلكىمىزدى كەلتىرگەنى-اي. باستارىن شالقايتىپ، ءبىر ساتكە ءۇن-تۇنسىز تامبا مۇعالىمگە قاراپ قالعان وقۋشىلار وسى تۇستا دۋ ەتە ءتۇسىپ، فۋتبول ويىنىن قىزىقتاۋشى جانكۇيەرلەر قۇساپ دۋىلداتا قول سوقتى.
وزگەلەرگە ىلەسىپ مەن دە قول سوقتىم. ءبىراق ءدال سول ساتتەن باستاپ ءوز ەركىمنەن تىس تامبا ءمۇعالىمدى جەك كورە باستاعانىم انىق-تى. ءبىراق بۇعان قاراپ موري مۇعالىمگە جانىم اشىدى دەۋگە بولمايتىن. موري ءمۇعالىمدى مۇقاتپاق ماقساتپەن تامبا مۇعالىمگە داۋرىعىپ قول سوققانىم سونىڭ دالەلى. ءقازىر ويلاپ وتىرسام، سوندا مەن تامبا-سەنسەيدى جەك كورە تۇرىپ، موري-سەنسەيگە دە جەك كورىنىشىمدى بىلدىرگەن سياقتىمىن. الدە تامبا ءمۇعالىمنىڭ "قالپاعىنىڭ ساۋ تامتىعى جوق" دەگەن ءسوزى مەنىڭ موري مۇعالىمگە دەگەن جەك كورىنىشىمدى ەسەلەي ءتۇستى مە ەكەن. قالاي بولعاندا دا، قول سوعىپ تۇرىپ مەكتەپتىڭ كىرەبەرىس ەسىگى جاققا ايىزىم قانىپ، قوقيلانا قاراعانىم راس. ال ول جەردە، تاس باسپالداق ۇستىندە، قىستى كۇنى جارعا جابىسىپ، كۇنگە قىزدىرىنعان جالقى شىبىن قۇساپ جاربيىپ، قاننەن-قاپەرسىز، ءبىرىنشى كلاستىقتاردىڭ ويىنىن قىزىقتاپ موري ءمۇعالىم تۇرعان-دى. جاپىرەيگەن قالپاعى مەن سيا كوك گالستۋگىن ايتساڭىزشى... ءبىر جالت ەتىپ قاراعاندا كوزىم شالىپ قالعان، الدەنەگە كۇلكىلى سياقتانىپ كورىنگەن سول سۋرەتتىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەسىمنەن كەتپەيتىنى نەسى ەكەن؟
* * *
ءوزىنىڭ سىرتقى سىقپىتىمەن، ءبىلىمىنىڭ تايىزدىعىمەن العاشقى ساباعىندا-اق جەك كورىنىش تۋدىرعان موري ءمۇعالىم تامبا ءمۇعالىم اڭداۋسىزدا ايتىپ قالعان الگى ءبىر سوزدەن كەيىن بۇكىل كلاستىڭ مازاعىنا اينالدى. ارادا ءبىر اپتاعا جۋىق ۋاقىت وتكەن. تاڭەرتەڭگىلىك شاق ەدى. كەشە كەشكىسىن باستاپ جاۋعان قار جاۋىندى كۇنى سپورت الاڭى ەسەبىندە پايدالانىلىپ جۇرگەن باسپاناسىماقتىڭ تەرەزەدەن جىلتىراپ كورىنىپ جاتاتىن كىرەمىت توبەسىن تۇتاس باسىپ قالىپتى. الايدا كلاسس ءىشى جىلى-تىن، پەشتە ابدەن قىزعان كومىر مازداپ جاتقان، ءتىپتى تەرەزەنىڭ اينەگىنە جابىسقان قارداعى الگىندەي بولماي ەرىپ بىتۋگە اينالعان-دى. ورىندىعىن پەش الدىنا جاقىنداتىڭقىراپ قويىپ جىلى جەرگە جايعاسقان موري ءمۇعالىم، داۋسى شىڭكىلدەپ، جانىن سالىپ، حرەستوماتياعا ەنگەن "Song af Life" ولەڭىن تۇسىندىرۋدە، ءبىراق ونى تىڭداعان جان ادام جوق. تىڭداعانى بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى كەيبىرەۋلەر مۇلدەم باسقا شارۋامەن اينالىسىپ اۋا جايىلىپ وتىر، ماسەلەن، مەنىڭ پارتالاس كورشىم، ءدجيۋدجيسۋدىڭ شەبەرى كلاسقا كىرگەننەن-اق "بۋكە-سەكاي" جۋرنالىن حرەستوماتيانىڭ استىنا جاسىرىپ، وسيكاۆا سيۋنرونىڭ شىتىرمان وقيعالى رومانىن وقۋعا كىرىسكەن.
وسىلايشا جيىرما-وتىز مينۋتتاي ۋاقىت ءوتتى. سوسىن موري ءمۇعالىم كەنەت ورىندىقتان اتىپ تۇرىپ، لونگفەللونىڭ ءوزى الگىندە عانا تۇسىندىرگەن ولەڭىن قايتالاپ ايتا باستادى، سودان قىزدى-قىزدى ادام تىرشىلىگى جايلى ءپالساپاعا اۋىستى. ناقتى نە جايلى ايتقانى ەسىمدە جوق، ءبىراق مەنىڭشە ول ءوز ءومىرىن، كورگەن-بىلگەنىن اڭگىمەگە ارقاۋ ەتكەن سياقتى، ويتكەنى ونىڭ سونشاما قىزىنىپ، تولقىپ، قاناتى جۇلىنعان قۇس قۇساپ قوس قولىن ەربەڭدەتىپ ايتقان اڭگىمەسىنەن مىناداي ءبىر ۇزىك-ۇزىك سوزدەر ەسىمدە قالىپتى:
— سىزدەر ءالى ادام تىرشىلىگى جايلى ەشتەڭە بىلمەيسىزدەر. بىلگىلەرىڭىز كەلگەنمەن، بىلمەيسىزدەر. باستى باقىتتارىڭىز دا، مىنە، وسى. ءبىزدىڭ جاسىمىزعا جەتىپ، ءبىزدىڭ كۇيىمىزگە تۇسكەندە، ءومىردىڭ نە ەكەنىن ابدەن بىلەتىن بولاسىزدار. ءومىردىڭ تاۋقىمەتتى تۇستارىن تۇسىنەسىزدەر. ۇعاسىزدار ما؟ تاۋقىمەتى كوپ-اۋ. ماسەلەن، مەنىڭ ەكى بالام بار. ەكەۋىن دە وقىتۋ كەرەك. ال وقىتۋ ءۇشىن... وقىتۋ ءۇشىن... اقشا تولەۋ قاجەت. ءيا، وقىتۋعا اقشا كەرەك. تۇسىنەسىزدەر مە؟ سوندىقتان دا تىرشىلىكتە تاۋقىمەت كوپ...
الايدا ومىرىندەگى قيىندىقتارى، تىرشىلىك تاۋقىمەتى جايلى مۇڭىن شاققان ءمۇعالىمنىڭ قىنجىلىسى ءومىردىڭ نە ەكەنىن ءالى پارىقتاي قويماعان بىزدەرگە، سارىاۋىز شاكىرتتەرگە تۇسىنىكتى بولۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. تۇسىنگەندى قويىپ، ءبىز اۋەلى ول مۇڭىن شاعىپ تۇرعاندا مۇرىن استىنان مىسقىلداپ كۇلدىك ەمەس پە. بۇل مىسقىلدىڭ اياعى قارقىلداعان كۇلكىگە اينالماعانىنا سەبەپ بولعان نارسە-مۇعالىمنىڭ جۇتاڭ كيىمى مەن قامىعىڭقى ءجۇزى بولسا كەرەك، شىنىندا دا، ول سول تۇرعان بويىمەن، بار بولمىسىمەن تىرشىلىك تاۋقىمەتىنىڭ ايقىن كورىنىسى، مىسالى ىسپەتتەس-تىن. سوندىقتان ازداپ بولسا دا اياماۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.
ءبىراق كۇلكىگە تەجەۋ سالعانىمىزبەن، ماسەلە وسىمەن ءتامام بولمادى. مەنىڭ قاسىمدا وتىراتىن ءدجيۋدجيسۋدىڭ شەبەرى وقىپ وتىرعان جۋرنالىن بىلاي قويىپ، شاپشاڭ ورنىنان تۇردى:
— سەنسەي، ءبىز كلاسقا اعىلشىن ءتىلىن وقىتسىن دەپ كەلدىك. ال ءبىزدى دۇرىستاپ وقىتپايدى ەكەن، كلاستا وتىرىپ قاجەتى قانشا؟ ەگەر ءسىز اڭگىمەڭىزدى دوعارماساڭىز، گيمناستيكا زالىنا كەتىپ قالامىن.
وسىلاي دەپ ول بەتىن تىرجيتىپ، ءدۇرس ەتىپ ورنىنا وتىرا كەتتى. سونداعى ءمۇعالىمنىڭ ءتۇرىن كورسەڭىز عوي. توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي اۋزى اشىلىپ، قيقار وقۋشىنىڭ جۇزىنە اڭىرايا قاراپ، پەش جانىندا ءۇن-تۇنسىز قاتتى دا قالدى. ءبىر شامادان سوڭ سيىردىڭ كوزىنە ۇقساعان الا كوزى كادۋىلگى جالىنىشتى كەيپىن تاۋىپ، ادەتىنشە قولىن سيا كوك گالستۋگىنا تيگىزىپ، ناق ءبىر جىلاپ تۇرعانداي بەت-اۋزى تىرجيا ايانىشتى كۇلىمسىرەپ، جىلتىر باسىن قايتا-قايتا يگىشتەپ:
— مەن كىنالىمىن. مەن كىنالىمىن جانە سول ءۇشىن كەشىرىم وتىنەمىن. شىنىندا، سىزدەر كلاسقا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋگە كەلەسىزدەر عوي. اعىلشىن ءتىلىن وقىتپاعانىم ءۇشىن كىنالىمىن. مەن كىنالىمىن جانە وتە-موتە كەشىرىم وتىنەمىن. تۇسىنەسىزدەر مە؟ وتە-موتە كەشىرىم وتىنەمىن.
پەشتىڭ جارتىلاي جابىق اۋزىنان تۇسكەن الاۋدىڭ قىزعىلتىم جارىعى ونىڭ بەشپەنتىنىڭ يىعىنداعى، بۇيىرىندەگى جەلىنگەن، جۇقارعان جەرلەرىن ودان سايىن ايقىنداي تۇسكەن. ءار ەڭكەيگەن سايىن قىزعىلت-سارى تۇسكە ەنىپ، جارىققا شاعىلىسقان جالتىر باسى تۇيەقۇستىڭ جۇمىرتقاسىنان ءبىر اۋسايشى.
ءبىراق بۇل ايانىشتى كورىنىس موري-سەنسەيدىڭ ءمۇعالىم رەتىندەگى بەدەلىن بۇرىنعىدان بەتەر تومەندەتكەنى بولماسا، ماعان ءتىپتى ەسەر ەتكەن جوق، ول كەزدە ءبىز نە بىلگەنبىز. بەيشارا، ورنىن جوعالتىپ الۋدان قورقىپ وقۋشىلاردىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاپ، قۇراق ۇشادى دا. "مۇعالىمدىكتى جانى جاقسى كورگەننەن جۇرگەن بۇل جوق، مۇنىكى امالسىزدىڭ كۇنى، كۇنكورىس قامى"، — دەپ ويلادىم مەن سوندا. وسىلاي ويلادىم دا، ونىڭ كيىمىنە، بىلىمىنە عانا ەمەس، ءوز باسىنا، ادامدىق بولمىسىنا قانىم قايناپ، جەك كورىپ، حرەستوماتيانىڭ ۇستىنە شىنتاقتاي جاتىپ الىپ، الاۋلاپ جانعان پەشتىڭ الدىندا جانىمەن دە، تانىمەن كۇيىپ تۇرعان ءمۇعالىمدى مازاق ەتىپ اشىقتان-اشىق كۇلدىم. جانە بۇلاي ىستەگەن ءبىر عانا مەن ەمەس ەدىم.
بەيشارا ءمۇعالىمنىڭ ءوڭى وزگەرىپ، ۇستى-ۇستىنە كەشىرىم سۇراپ بايەك بولعاندا، ونى ساستىرعان ءدجيۋدجيسۋدىڭ شەبەرى ماعان جالت ەتىپ ءبىر قاراپ، قۋلانا كۇلىپ وسيكاۆا سيۋنرونىڭ حرەستوماتيانىڭ استىنا جاسىرىلعان شىتىرمان وقيعالى رومانىنا قايتادان باس قويدى. ال كۇندەگىسىنەن بەتەر ابىرجىعان، اسىپ-ساسقان موري ءمۇعالىم ۇزىلىسكە دەيىن جان ۇشىرىپ باقىتسىز لونگفەللونى اۋداردى. "Life is real life، is lamest"، — دەپ قايتالاۋمەن بولدى، بوزدەي بوزارعان ءجۇزىن تەر جۋعان ول جالىنىشتى داۋىسپەن، ونىڭ سونداعى ءۇزىلىپ كەتەردەي شىڭىلتىر داۋسى ءالى كۇنگە دەيىن قۇلاعىمدا. ءبىراق ول كەزدە وسى شىڭىلتىر داۋىسقا ۇقساعان ميلليونداعان قايعىلى داۋىستاردى ەستۋگە بىزدە قۇلاق تا، تۇسىنۋگە تۇيسىك تە جوق ەدى. سوندىقتان دا سول ءبىر ساعات ىشىندە قاراداي ءىشىمىز پىسىپ، تالايىمىز-اق ۇيالماي ەسىنەپ، ءوز بەتىمىزشە ەرىگىپ وتىردىق. ال موري ءمۇعالىم بولسا، كۇيكەنتايداي دەنەسى تاس ءتۇيىن بولىپ قاتىپ، پەش الدىندا قاقيىپ تۇرىپ، تەرەزەنىڭ اينەگىنە تيگەن قارعا دا كوڭىل اۋدارماستان حرەستوماتيانى سەرمەلەپ، بەينە باسىندا ءبىر سەرىپپە ۇزدىكسىز سەكىرىپ تۇرعانداي جان دارمەن: "Life is real life، is lamest"، — دەپ شىڭكىلدەۋدەن تانبادى.
* * *
كۇندەلىكتى كۇيىمىز وسى بولىپ، اراقاتىسىمىز ەش وزگەرمەگەندىكتەن، سەمەستر اياقتالىپ، كەلىسىمدى مەرزىم ءبىتىپ، موري ءمۇعالىم جونىنە كەتكەندە، ءبىزدىڭ ەش قىنجىلماعانىمىز، قايتا قۋانعانىمىز تۇسىنىكتى. ناقتىراق ايتسا، ونىڭ كەتكەنىنە نەمقۇرايدى قاراعانىمىز سونشا، ءتىپتى دۇرىستاپ قۋانىپ تا جارىتپادىق. اسىرەسە سونان كەيىنگى جەتى-سەگىز جىل ىشىندە ورتا مەكتەپتەن جوعارى مەكتەپكە، ال جوعارى مەكتەپتەن ۋنيۆەرسيتەتكە اۋىسقاندا ونى ريزاشىلىقپەن ەسكە الىپ، بەرگەن ءبىلىمى ءۇشىن العىس ايتاتىنداي كۇي مەندە دە، وزگەلەردە دە جوق ەدى، سوندىقتان دا ونىڭ ومىردە بار ەكەنىنىڭ ءوزىن تازا ۇمىتىپ كەتتىك.
ەندى سودان كەلىپ كۇزدە، ۋنيۆەرسيتەت بىتىرەتىن جىلى... بۇل وقيعا جەلتوقساننىڭ باسىندا، ادەتتە كەشكە قاراي توڭىرەكتى قالىڭ تۇمان تورلاپ، اللەيادا ساپ تۇزەگەن تالدار مەن شىنار اعاشتارىنىڭ باسىنان جاۋىننان كەيىن سارى جاپىراقتار ساۋسىلداپ جەرگە تۇسەتىن كەزدە بولعان ەدى. كانداداعى بۋكينيستەردىڭ ءبارىن اداقتاپ، ەۋروپا سوعىسىنان كەيىن قۇندى، سيرەك زاتقا اينالعان نەمىس كىتابىنىڭ بىرنەشەۋىن قولعا ءتۇسىرىپ قايتىپ كەلە جاتقان بەتىم-تىن. كۇزگى قارا سۋىقتان قامساۋلانىپ جاعامدى كوتەرىپ، ناكانيسيا دۇكەنىنىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقام. كەنەت الدەنەگە ابىر-دابىر اڭگىمە، ىستىق سۋسىن جايلى وي ءتۇستى دە، مەن ەش ماقساتسىز، جايدان-جاي سول توڭىرەكتەگى كافەگە كىرە سالدىم.
سويتسەم، الگى كافەم، ۇياداي عانا شاعىن بولسا دا بوس ەكەن، ۇستەل باسىندا وتىرعان جان ادام جوق. بىرنەشە قاتار ەتىپ قويىلعان ءمارمار ۇستەلدەردىڭ ۇستىندەگى جيەگى التىنمەن اپتالعان قانت سالعىشتار جارىققا شاعىلىسىپ جالتىلدايدى.
بەينە بىرەۋ مەنى الداپ كەتكەندەي كوڭىلىم ورتايىپ، قابىرعاعا جىمداستىرىلعان اينانىڭ قارسى الدىنا قويىلعان ۇستەلگە كەلىپ وتىرا سالدىم. كەلە قالعان داياشىعا كوفە اكەلۋىن سۇرادىم دا، سيگارامدى سۋىردىم، ءبىرتالاي شىرپىنى شىعىن ەتىپ ونى ارەڭ دەگەندە تۇتاتتىم. الگىندەي بولماي-اق ۇستەلىمە بۋى بۇرقىراعان ءبىر شىنى كوفە دە كەلىپ جەتتى، ءبىراق تەرەزە سىرتىنداعى بوز تۇمان قۇساپ كوڭىلىمدى تورلاپ العان ەنجارلىق تارار بولمادى. بۋكينيستەن ساتىپ العان كىتابىمنىڭ ءقارپى ۇساق ەكەن دە، ءوزىمدى قىزىقتىرعان ماقالانىڭ (كىتاپتى تەك سول ءۇشىن عانا العانمىن) ءتىپتى ءبىر بەتىن دە وقىپ تۇگەسۋ وڭايعا تۇسپەيتىنگە ۇقسايدى. سودان لاجسىز ورىندىعىمنىڭ ارقالىعىنا شالقايىڭقىراپ وتىرىپ، بىرەسە برازيليالىق كوفەمدى سوراپتاپ، بىرەسە گاۆانالىق سيگارامدى سورعىشتاپ، قاق الدىما ىلىنگەن ايناعا بەيجاي قاراپ ۋاقىت وتكىزۋگە ءماجبۇر بولعانىم.
اينادان ساحنانىڭ ءبىر بولىگىنە ۇقساس ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلەتىن باسپالداق، قارسى قابىرعا، اق تۇسكە بويالعان ەسىك، قابىرعاعا ىلىنگەن كونسەرت جارناماسى ايقىن كورىنىپ تۇردى. سونداي-اق، ءمارمار ۇستەل، قىلقان جاپىراقتى اعاش وسكەن قوندىرعى، سالبىراعان ەلەكتر شامى، فايانستان جاسالعان ۇلكەن گاز پەشى، وعان قوسا پەش اۋزىنا شوعىرلانىپ الىپ الدەنە جايلى اڭگىمەلەسىپ وتىرعان ءۇش-تورت داياشى دا كورىنەتىن. وسىلايشا اينادان كورىنگەن نارسەلەردىڭ بارىنە ءبىرتىن-بىرتىن رەتپەن كوز توقتاتا قاراپ وتىرىپ، اقىرى پەش اۋزىنا جينالعان داياشىلارعا جەتتىم، جەتتىم دە الگىلەردىڭ قورشاۋىندا، ۇستەل باسىندا وتىرعان كىسىنى كورىپ تاڭعالدىم. اۋەل باستا وعان نازار اۋدارماعان سەبەبىم، داياشىلاردىڭ ورتاسىندا وتىرعاسىن، وسى كافەنىڭ اسپازى نەمەسە باسقا ءبىر قىزمەتشىسى ساناسام كەرەك. ءبىراق تاڭدانىسىمنىڭ باستى سەبەبى قاڭىراعان كافەدە وزىمنەن وزگە مەيماننىڭ بارىن كورگەنىم ەمەس-تى. ماسەلە مىنادا-تىن: مەيماننىڭ تۇرپاتى تەك قىرىنان، بولار-بولماس كورىنىپ تۇرسا دا، جىلتىر باسىنىڭ تۇيەقۇستىڭ جۇمىرتقاسىنا ۇقساعان بىتىمىنەن، ابدەن ءتۇسى وڭىپ قارادان كوككە اينالعان بەشپەنتىنەن سول ىقىلىم زامانعى سياكوك گالستۋگىنان مەن موري ءمۇعالىمدى جازباي تانىعان ەدىم.
ونى كورۋىم مۇڭ ەكەن، سانامدا ارادا وتكەن جەتى-سەگىز جىلداعى تىرشىلىك سۋرەتتەرى تىزىلە قالدى. ورتا مەكتەپتە اعىلشىن حرەستوماتياسىن وقىعان كلاسس ستاروستاسى كەزىم مەن ۇستەل باسىنا جايعاسىپ الىپ، ماڭعازدانىپ مۇرىننان سيگارا ءتۇتىنىن بۇرقىراتقان قازىرگى قالپىمنىڭ اراسىندا از ۋاقىت وتپەگەنى، ءبىراز وزگەرىس بولعانى وزىمە ايان. نە دەگەنمەن دە دۇنيەدەگىنىڭ ءبارىن ءوز دەگەنىنە كوندىرىپ، وزگەرتىپ، ءوشىرىپ جاتاتىن ۋاقىت اسارىن اساپ، جاسارىن جاساعان ءمۇعالىم موريگە بيلىگىن جۇرگىزە الماپتى. ءدال وسى كەشتە ۇستەل باسىندا داياشىلارمەن بىرگە وتىرعان مىنا ءمۇعالىم، سوناۋ ءبىر كەزدە، تەرەزەسىنەن كۇن ساۋلەسى قارامايتىن الاگەۋىم كلاستا بىزگە اعىلشىن حرەستوماتياسىن وقىتقان سول باياعى ءمۇعالىم. جىلتىر باسى دا وزگەرمەگەن. سياكوك گالستۋگى دا قالپىنشا. سول باياعى شىڭكىلدەگەن شىڭىلتىر داۋىس... بايقاۋىمشا، ءوزى ءقازىر دە سول بايىرعى شىڭكىلدەك داۋسىمەن داياشىلارعا الدەنەنى بارىن سالا ءتۇسىندىرىپ جاتقان سياقتى... ەرىكسىز جىميىپ، الگىندەگى ەنجارلىعىمدى ۇمىتىپ، ءمۇعالىمنىڭ داۋسىنا ىنتالانا قۇلاق ءتۇردىم.
— ياكي، مىنا زات ەسىمدى مىنا سىن ەسىم ايقىندايدى. "ناپولەون" — ادامنىڭ ەسىمى، سوندىقتان ول زات ەسىم اتالادى. تۇسىندىڭدەر مە؟ ال بۇل زات ەسىمنىڭ تاساسىندا تۋرا تاساسىندا... نە تۇراتىنىن بىلەسىزدەر مە؟ كانە، سەن ايتشى.
— تاۋەلدى... تاۋەلدى زات ەسىم، — دەپ كەكەشتەنە جاۋاپ بەردى داياشىلاردىڭ ءبىرى.
— نەمەنە، تاۋەلدى زات ەسىم؟ تاۋەلدى زات ەسىمدەر بولمايدى. تاۋەلدى... تاۋەلدى... ەسىمدىك پە؟ ءيا، سولاي، تاۋەلدى ەسىمدىك. بۇل جەردە ەسىمدىك "ناپولەون" دەگەن زات ەسىمنىڭ ورنىنا جۇرەدى. ۇقتىڭدار ما؟ ەسىمدىك دەگەنىمىز — ادام ەسىمىنىڭ ورنىنا جۇرەتىن ءسوز.
ءسوز سىڭايىنا قاراعاندا، موري ءمۇعالىم وسى كافەنىڭ داياشىلارىنا اعىلشىن ءتىلىن وقىتاتىن ءتارىزدى. مەن ورىندىعىمدى جىلجىتىپ، اينانىڭ باسقا تۇسىنان بارىپ قارادىم. راسىندا دا، ۇستەل ۇستىندە حرەستوماتياعا ۇقساعان الدەقانداي اشىق كىتاپ جاتىر.
موري ءمۇعالىم كىتاپتىڭ بەتىن ساۋساعىمەن نۇقىعىشتاپ، ءتۇسىندىرىپ بىتە الماي الەك. بۇل جاعىنان العاندا دا سول بۇرىنعى كۇيىنەن ەش وزگەرمەگەن. تەك ونى قورشاپ العان داياشىلاردىڭ ول كەزدەگى وقۋشىلاردان ايىرماشىلىعى — جان-جاقتان ەنتەلەپ، كوزدەرى جانىپ، ءمۇعالىمنىڭ تۇسىندىرمەسىن بار ىنتالارىمەن تىڭداۋلارىندا.
وسى ءبىر كورىنىستى اينادان باقىلاپ وتىرىپ كوڭىلىمدە موري مۇعالىمگە دەگەن جىلى سەزىم ويانعانداي. ءقازىر جانىنا بارىپ وزىمەن كوپتەن بەرى كورىسپەگەنىمە وكىنىش بىلدىرسەم بە ەكەن دەپ ءبىر ويلادىم. ءبىراق ءمۇعالىمنىڭ ەسىندە قالۋىم ەكىتالاي-اۋ، كلاسس ىشىندە تەك ءبىر سەمەستر عانا كەزىككەن مەنى قايدان جادىندا ۇستاسىن. ال ءتىپتى ەسىندە ساقتاسىن دەلىك... سونداعى كەلەڭسىز كۇلكىمىز، موري ءمۇعالىمدى كەلەكە ەتكەنىمىز ەسىمە ءتۇستى دە، ءجونىمدى ايتپاعانىم وعان كورسەتىلەر ۇلكەن قۇرمەت بولارىن ءتۇسىندىم. كوفەمدى ءىشىپ بىتكەن ەدىم، تارتىلىپ بىتپەگەن سيگارامدى ۇستەل ۇستىندە قالدىرىپ، اقىرىن عانا ورنىمنان تۇردىم. ايتكەنمەن، قانشا دىمىمدى شىعارمايىن دەسەم دە، ءمۇعالىمنىڭ نازارىن وزىمە اۋدارىپ الدىم-اۋ دەيمىن. ويتكەنى ورنىمنان تۇرعان كەزدە، سارعىش تارتقان سارتاپ ءجۇز، دومالاق بەت، كىرلەۋ جاعا مەن سياكوك گالستۋك مەن جاققا قاراپ قالىپتى. ءسويتىپ، ءمۇعالىمنىڭ سيىر كوزى مەن مەنىڭ جانارىم اينا بەتىندە ءبىر ساتكە عانا ۇشىراسقانى. الايدا ءوزىم ويلاعانداي-اق ونىڭ كوزىنەن ەسكى تانىسىن كورگەن ادامنىڭ كۇيىن سەزدىرەتىن ەشتەڭە كورە المادىم. تەك ءبىر بايقاعانىم، كوزىندە سول باياعى جالىنىش.
كوزىمدى تومەن تايدىرىپ اكەتىپ، داياشىدان ەسەپ قاعازىمدى الدىم دا، ەسەپ ايىرىسۋ ءۇشىن كافەنىڭ كىرە بەرىسىندەگى ۇستەلگە تايادىم.ۇستەل باسىندا جىلميتا تارالعان شاشىن سانمەن قاق جارعان تانىس اعا داياشى ەرىگىپ وتىر ەكەن.
— انا جاقتا ادامدارىڭىز اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنىپ جاتىر عوي. ولاردى كافەنىڭ وتىنىشىمەن وقىتا ما؟ — دەپ سۇرادىم مەن اقشامدى بەرىپ جاتىپ.
اعا داياشى ەسىك سىرتىنداعى جۇرگىنشىلەردەن كوزىن الماستان، جاراتپاعان سىڭايمەن جاۋاپ بەردى:
— قايدام، وعان ءوتىنىش ايتقان ەشكىم جوق. جاي ءوزى كۇندە كەشكىسىن كەلىپ، وسىلاي وقىتىپ وتىرعانى. ەندى باسقا نە ىستەسىن، بۇرىن اعىلشىن ءتىلىنىڭ وقىتۋشىسى بولعان كورىنەدى، قازىرگى قالت-قۇلت ءتۇرى مىناۋ، بۇل كۇيىمەن ەش جەردە جۇمىسقا الماسى بەلگىلى، سودان بىردەڭە ەتىپ ۋاقىتىن ءولتىرۋ ءۇشىن سۇيرەتىلىپ كەلىپ جۇرگەنى دە. ءبىر شىنى كوفەنى ەرمەك ەتىپ بۇكىل كەشتى وتكىزەدى، قىسقاسى، بىزگە كىرگىزەر كىرىسى دە شامالى.
داياشىنىڭ جاۋابىن تىڭداپ تۇرىپ مەن موري ءمۇعالىمنىڭ ءوزى دە بىلمەيتىن الدەنە جايلى ءوتىنىپ، جالىنا قاراعان جانارىن كوز الدىما ەلەستەتتىم. ءاي، موري ءمۇعالىم-اي. ەندى عانا ونىڭ قانداي ادام ەكەنىن باعدارلاعاندايمىن. ەگەر ومىردە تۋا ۇستاز بوپ جارالعان جاندار بار بولسا، ول سونىڭ ناق ءوزى. ءبىر مينۋت اعىلشىن ءتىلىن وقىتپاي قويا تۇرۋ ول ءۇشىن تىنىس الۋدى قويۋمەن پارا-پار ەكەن عوي. الدا-جالدا سولاي ەتۋگە ءماجبۇر بولسا، ءدال سول ساتتە-اق ول بويىنان ىلعالى كەتكەن وسىمدىك قۇساپ سولىپ قالار ەدى. ءار كەش سايىن وسى كافەگە ءبىر شىنى كوفە ىشۋگە كەلۋىنىڭ سىرى دا سوندا. ءسوز جوق، ول بۇنى ەرىككەننەن نەمەسە اعا داياشى ويلاعانداي ۋاقىت ۇتتىرۋ ءۇشىن ىستەمەيدى. باياعىدا ءبىز دە ونىڭ ادال نيەتىنە كۇمان كەلتىرىپ، كەلەكە ەتىپ، تەك كۇنى ءۇشىن ساباق بەرىپ ءجۇر دەپ ويلاپ ەدىك، ءقازىر سول كەزدەگى جاڭساق ويىم ءۇشىن ۇيالعاننان باسقا امالىم جوق. اپىر-اي، وسىنداي تولىپ جاتقان "ۋاقىت ءولتىرۋ ءۇشىن"، "كۇنى ءۇشىن" دەگەن سياقتى تەرىس وي، تىكەنەك سوزدەن ءبىزدىڭ موري ءمۇعالىم قانشا جاپا شەكتى ەكەن دەسەڭىزشى. جانە وسىلايشا ازاپتانىپ ءجۇرىپ ەش سىر بەرمەيتىنىن قايتەرسىز، ءوزىنىڭ كونە قالپاعىن كيىپ، سياكوك گالستۋگىن تاعىپ، شىتىرمان ەرلىكتەرگە اتتانعان دون-كيحوت قۇساپ قالقايىپ اۋدارماسىن جاساي بەرەدى. تەك اندا-ساندا جانارىندا ءبىر جالىنىشتى وت جىلت ەتە قالادى، بۇل ءوزى وقىتىپ جۇرگەن وقۋشىلارىنان، مۇمكىن، ءتىپتى تىرلىگىندە كەزىككەن بار ادامداردان بولار، اياۋشىلىق تىلەگەن ازاپتى جالىنىشتى.
وسىنداي اياق استى كەلگەن ويلار قامالاعان، الدەبىر تۇسىنىكسىز تولقۋ ەڭسەمدى ەزگەن مەن نە جىلارىمدى، نە كۇلەرىمدى بىلمەي سىلەيىپ قالدىم، سوسىن تۇرىلگەن جاعاما ءجۇزىمدى جاسىرىپ، تەزدەتىپ كافەدەن شىقتىم. ال ارت جاقتا، جاناردى جاساۋراتقان جاپ-جارىق ەلەكتر شامى استىندا، كەلۋشىلەردىڭ سايابىر ءساتىن پايدالانىپ قالۋعا اسىققان موري ءمۇعالىم قۇنىعا قۇلاق قويعان داياشىلارعا سول باياعىداعىداي شىڭكىلدەك داۋسىمەن اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتىپ جاتتى.
— ياكي، بۇل ءسوز ادام ەسىمىنىڭ ورنىنا جۇرەتىن بولعاندىقتان ەسىمدىك دەپ اتالادى. ۇقتىڭدار ما؟ ەسىمدىك... تۇسىنىكتى مە؟
اۋدارعان ب.قوجابەكوۆا
You Might Also Like
-
وسىدان ون جىلدان استام بۇرىن، كوكتەم كەزى عوي دەيمىن، ماعان ەتيكا جونىنەن لەكسيا وقۋ تاپسىرىلىپ، گيفۋ پرەفەكتۋراسىنداعى وگاكي قالاسىندا ءبىر اپتاداي تۇرعانىم بار. جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ قاجەتسىز قولپاشى...
