قىزىق وقيعا
(نوۆەللا)
بىردە ەجەلدەن كەلە جاتقان جولداسىم مۋراكاميمەن بىرگە گيندزانى بويلاپ سەرۋەندەپ جۇرگەم.
كەنەتتەن مۋراكامي الدەنە ەسىنە تۇسكەندەي سەلت ەتە ءتۇسىپ، ساسەبودا تۇراتىن قارىنداسى جايىندا ءسوز قوزعادى.
— تاياۋدا تيەكودان حات كەلدى. ول ساعان سالەم ايتىپتى.
— تيەكو-ساننىڭ حال-جاعدايى جاقسى ما؟...
— جامان ەمەس، كەيىنگى كەزدەرى تولىسىپ، جاقسى بولىپ كەتتى. ال توكيودا تۇرعانىندا جۇيكەسى بۇزىلىپ، قاتتى جۇدەپ ەدى. سەن سول كەزدە ونى كەزدەستىرىپ پە ەدىڭ؟
— كەزدەستىرگەم. ءبىراق جۇيكەسى جايىندا...
— شىنىمەن-اق بىلمەدىڭ بە؟ سول كەزدەرى ءوزى ءتىپتى ەسىنەن اداسقانداي كۇيدە بولدى عوي. بىرەسە قاراپتان-قاراپ وتىرىپ جىلايدى، بىرەسە كۇلەدى. بارىنە سەبەپ ءبىر قىزىق وقيعا كورىنەدى.
— قىزىق وقيعا؟
جاۋاپ بەرمەستەن بۇرىن مۋراكامي كافەنىڭ شىنى ەسىگىن اشىپ، مەنى ىشكە شاقىردى. ەكەۋمىز ءبىر شاعىن ۇستەلگە قاراما-قارسى كەلىپ وتىردىق، ول جەردەن كوشە الاقانداعىداي انىق كورىنەدى ەكەن.
— ءيا، قىزىق وقيعا بولىپتى. مەن سەنى قارىنداسىممەن دۇرىستاپ تانىستىرماپ پا ەدىم؟ ول الگى وقيعا جايىندا ساسەبوعا اتتانارىندا عانا ايتتى.
ءوزىڭ دە بىلەسىڭ، تيەكونىڭ كۇيەۋى ن-برونەنوسەسى كومانداسىنىڭ وفيسەرى ەدى عوي، ولاردى ەۋروپا سوعىسى كەزىندە جەرورتا تەڭىزىنە جىبەرگەن-دى. كۇيەۋى كەتىپ، جالعىز قالعاننان كەيىن قارىنداسىم مەنىڭ قولىما كەلگەن-دى، سودان سوعىس اياقتالاتىن جىلى كەنەتتەن قاتتى وزگەرىپ، جۇيكەسى بۇزىلعانى. ەڭ باستى سەبەپ: كۇيەۋىنەن اپتا سايىن كەلىپ تۇراتىن حاتتىڭ تىيىلعانى بولدى-اۋ دەيمىن. ەكەۋى تويدان كەيىن جارتى جىل عانا بىرگە تۇرعان-دى، سوندىقتان دا تيەكونىڭ ءار حات كەلگەن سايىن بالاشا قۋاناتىنىنا كۇلۋ ءتىپتى ەلدى كەلەمەشتەگەندى ءتاۋىر كورەتىن ماعان دا ەرسى ەدى.
الگى وقيعا ءدال سول كەزدە بولىپتى. ءبىر كۇنى... ءيا، بۇل كيگەنسەسۋ مەيرامى قارساڭىندا بولعان-دى، تاڭەرتەڭنەن جاۋىن قۇيىپ تۇرعان، كۇن سالقىن بولاتىن، ءبىراق تيەكو اياق استىنان كاماكۋراعا بارىپ كەلمەكشى بولىپ جينالا باستادى. كاماكۋرادا الدەبىر ساۋداگەرگە كۇيەۋگە شىققان مەكتەپتەس قۇربىسى تۇراتىن-دى. تيەكو سول قۇربىسىنا قوناققا بارماقشى ەكەن، كۇيىپ بارا جاتقان شارۋا بولماسا كۇن جاۋىندا كاماكۋراعا بارۋدىڭ نە قاجەتى بار دەپ ايەلىم ەكەۋمىز بىردەي ونى اينىتا باستادىق. ءبىراق رايىنان قايتار تيەكو بولمادى، قايتكەندە دە بۇگىن بارۋىم كەرەك دەپ قويمادى. اقىرى وز-وزىنەن الدەنەگە اشۋلانىپ، تەز-تەز كيىنىپ كەتىپ قالدى.
"مۇمكىن قونىپ قالىپ، ەرتەڭ ءبىر-اق كەلەرمىن"، — دەگى كەتكەن تيەكو كوپ ۇزاماي ءۇستى-باسى مالمانداي بولىپ، ءوڭ-تۇسى قاشىپ قايتىپ ورالدى. ءبىر قىزىعى، ورتالىق ۆوكزالدان حاريباتاداعى ترامۆاي ايالداماسىنا جەتكەنشە قولشاتىرىن اشپاپتى. نە سەبەپتى؟ سويتسەك، جاعداي بىلاي بولعان ەكەن.
تيەكو ورتالىق ۆوكزالعا كەلىپ جەتكەندە... ايتپاقشى وعان دەيىن تاعى ءبىر قىزىق جاعداي بولىپتى. ول ترامۆايعا مىنگەندە وتىراتىن ورىن تاپپاي، امالسىز تۇرەگەپ تۇرۋعا ءماجبۇر بولادى. سوسىن نە كەرەك، ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا سۇيەنە بەرگەندە تەرەزە سىرتىنان تەڭىز كورگەن تارىزدەنەدى، دالىرەك ايتقاندا، كوزىنە سولاي ەلەستەيدى. ال ترامۆاي بۇل كەزدە دزيمبوماتي كوشەسىنەن ءوتىپ بارا جاتقاندىقتان تەڭىزدىڭ كورىنۋى ءتىپتى دە مۇمكىن ەمەس-تى. دەي تۇرعانمەن، تيەكو تولقىنداردىڭ ءبىر-بىرىن قۋالاپ ويناعانىن انىق كوردىم دەيدى. ال ەندى تەرەزە اينەگىنە جاڭبىر تامشىلارى تيگەن كەزدە ول بۇلىڭعىر تۇمان ىشىنەن تەڭىزدىڭ جيەگىن كورگەندەي بولادى. وسى ايتقاندارىنا قاراپ-اق سول كەزدە تيكونىڭ جۇيكەسى جۇقارىپ جۇرگەنىن اڭعارۋعا بولاتىن.
ول ورتالىق ۆوكزالعا جاقىنداعان كەزدە ەسىك اۋزىندا تۇرعان قىزىل تەلپەكتى جۇكشى ىزەتپەن ءيىلىپ: "جۇبايىڭىزدان حابار جوق پا؟" — دەپ سۇرايدى. بۇل ەندى توسىن نارسە ەدى. ءبىراق، ءبىر قىزىعى، تيەكو ونىڭ سۇراعىنا ەش تاڭدانبايدى. ول ءتىپتى: "راقمەت، تەك سوڭعى كەزدەرى عانا حابار كەلمەي تۇرعانى"، — دەپ جاۋاپ بەرەدى. سويتسە جۇكشى: "ولاي بولسا مەن ونىمەن جولىعىسايىن"، — دەيدى. جولىعىسايىن؟ ويباي-اۋ، بۇنىڭ كۇيەۋى سوناۋ جەرورتا تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىندا ءجۇر ەمەس پە؟! تەك وسى كەزدە بارىپ تيەكو بەيتانىس جۇكشىنىڭ سوزىنە تاڭعالادى. ءبىراق ول قايتا ءجون سۇراپ ۇلگەرگەنشە جۇكشى جانە ءبىر ءيىلىپ، كوپتىڭ ىشىنە ءسىڭىپ جوق بولادى. سودان تيەكو قانشا دەسە دە الگى قىزىل تەلپەكتىنى تابا المايدى. ونىڭ تابا الماۋى دا زاڭدى ەدى، ويتكەنى الگى جۇكشىنىڭ جۇزىنە ءتىپتى دۇرىستاپ تا قاراماعان عوي، سودان ەندى قىزىل تەلپەك سەندەردىڭ ءبارى وعان جاڭاعى جۇكشى سياقتانادى دا تۇرادى. جانە ءبىر عاجابى، وعان بەيتانىس جۇكشى سوڭىنان قالماي ەرىپ اڭدىپ جۇرگەندەي كورىنەدى. ەندى كاماكۋراعا بارماق تۇگىلى، ۆوكزالدا تۇرۋعا دا قورقادى. اقىر سوڭىندا قولشاتىر اشۋعا دا شاماسى جەتپەي، شەلەكتەپ قۇيعان جاۋىن استىندا الگى جەردەن قاشىپ جونەلەدى.
بۇنىڭ ءبارى ونىڭ جۇيكەسى قاجىعاننان بولعان عوي، ءبىراق سول سەرۋەن كەزىندە تيەكوعا سالقىن ءتيىپ قالىپتى. ەرتەڭىنە قىزۋى قاتتى كوتەرىلىپ تۇردى، سودان ءۇش كۇن بويى كۇيىپ-جاندى دا جاتتى. شاماسى، كۇيەۋىمەن تىلدەسكەنى بولسا كەرەك، ايتەۋىر: "مەنى كەشىرە كورىڭىز!"، "نەگە قايتىپ كەلمەي جاتىرسىز؟" — دەپ ساندىراقتاۋمەن بولدى. ءبىراق سول قىرسىق اتقان كاماكۋرا ساپارىنىڭ ماشاقاتى بۇنىمەن بىتكەن جوق. ناۋقاسىنىڭ بەتى قايتقان سوڭ دا، تيەكو قورقىپ-ۇركۋىن قويمادى، قالاي "جۇكشى" دەگەن ءسوزدى ەستىسە-اق بولدى، كۇنى بويى وز-وزىنەن كۇيىپ-پىسىپ، ەشكىممەن ءتىل قاتىسپاي قوياتىن. ءبىر جولى ءتىپتى كۇلكىلى وقيعا بولدى. الدەبىر جول قاتىناسى كەڭسەسىنىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتقاندا جۇكشىنىڭ سۋرەتىن كورىپ، ول ارى قاراي جۇرمەي كەرى قايتتى.
الايدا شامامەن ءبىر اي وتكەندە ول جۇكشىدەن قورىققانىن قويدى. ءتىپتى مەنىڭ ايەلىمە: "اپاتاي، كوكانىڭ ءبىر اڭگىمەسىندە مىسىق پىشىندەس جۇكشى جايىندا ايتىلادى عوي، مۇمكىن، مىنا جاعداي سول اڭگىمەنى وقىعانىمنىڭ اسەرى بولار؟" — دەپ كۇلىپ ايتىپ وتىراتىن. ءبىراق ناۋرىز ايىندا جۇكشى ونى تاعى ءبىر وڭدىرماي قورقىتتى. باياعى وقيعادان كەيىن تيەكو كۇيەۋى قايتىپ ورالعانشا ۆوكزالعا قاراي مۇلدەم اياق باسپاي قويدى. سەنى دە شىعارىپ سالۋعا بارا الماعان سەبەبى سول جۇكشىدەن قورىققاندىعىنان. ناۋرىز ايىنىڭ سول ءبىر كۇنى تيەكونىڭ كۇيەۋىنىڭ ءبىر جولداسى امەريكادان كەلمەكشى-تىن، ءوزى ەلدەن كەتكەنىنە ەكى جىل بولىپتى. تيەكو تاڭەرتەڭنەن ونى قارسى الۋعا كەتكەن. ءوزىڭ دە بىلەسىڭ، سول توڭىرەكتە كۇندىز دە ادام از عوي. قاڭىراعان بوس كوشەنىڭ تروتۋارىندا بەينە ۇمىت قالدىرىلعان قوراپ قۇساپ جىلجىمالى ويىنشىق دۇكەنى تۇر ەكەن. كۇن بۇلتتى، جەلدى بولعاسىن دۇكەن ماڭدايشاسىندا ىلىنگەن زىرىلداۋىقتار زىر-زىر اينالىپ تۇرسا كەرەك. الگىنى كورگەندە الدەنەگە تيەكونىڭ كوڭىلى قوبالجيدى. دۇكەننىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتىپ ارى قاراپ وتىرعان الدەبىر قىزىل تەلپەكتى ادامدى كورەدى. سىڭايى، تەمەكى شەگۋگە شىققان دۇكەننىڭ ساتۋشىسى، نەمەسە جاي اياق سۋىتىپ وتىرعان بىرەۋ بولسا كەرەك. ءبىراق ونىڭ تەلپەگىنىڭ قىزىل ەكەنىن كورگەسىن-اق تيەكونىڭ كوڭىلى نىلدەي بۇزىلادى، ول ءتىپتى ۇيگە قايتسام با دەپ تە ويلايدى.
ءبىراق، ايتەۋىر، ۆوكزالعا جەتكەنشە جاڭاعىدان باسقا بالەندەي ەشتەڭە بولا قويماعاندىقتان ەپتەپ كوڭىلى ورنىعايىن دەدى. تەك كۇيەۋىنىڭ جولداسىن قاۋمالاسقان قارسى الۋشىلارمەن بىرگە ۆوكزال ەسىگىنەن شىعا بەرگەن كەزدە بىرەۋ جەلكە تۇسىنان: "ءسىزدىڭ جۇبايىڭىز وڭ قولىنان جارالانىپتى. حات جازباي جۇرگەنى سودان"، — دەيدى. تيەكو دەرەۋ جالت قارايدى، ءبىراق ارت جاعىنان ەشقانداي دا قىزىل تەلپەك كورمەيدى. تيەكونىڭ سوڭىندا ەجەلگى تانىستارى — تەڭىز وفيسەرى مەن ونىڭ ايەلى كەلە جاتقان. ول وفيسەردىڭ قاراپتان-قاراپ جاڭاعىداي ءسوز ايتپاسى بەلگىلى. قالاي بولعاندا دا، تيەكو توڭىرەكتەن قىزىل تەلپەكتىڭ كورىنبەگەنىنە قۋاندى. بارلىعى ۆوكزالدان شىعىپ كۇيەۋىنىڭ جولداسىن ماشيناعا وتىرعىزىپ جىبەرمەككە بەتتەگەن كەزدە تاعى دا سىرت جاعىنان بىرەۋدىڭ: "حانىم، جۇبايىڭىز ءبىر ايدان كەيىن كەلىپ قالار"، — دەگەنى. تيەكو تاعى دا جالت بۇرىلادى، ءبىراق كۇيەۋىنىڭ جولداسىن قارسى الۋشىلاردان باسقا ەشكىمدى كورمەيدى، سىرت جاعىنان قىزىل تەلپەك تە كوزىنە شالىنبايدى. ءبىراق ارت جاقتا ەشكىم بولماعانمەن، ءاۆتوموبيلدىڭ قاسىندا ەكى جۇكشى جۇك تيەپ، كۇيبەڭدەپ جۇرەدى. سول ەكەۋدىڭ بىرەۋى بۇعان قاراي موينىن بۇرىپ، ءبىر ءتۇرلى كەكىرت كۇلىمسىرەيدى. سونى بايقاعان ساتتە تيەكونىڭ بوپ-بوز بولىپ كەتكەنى سونشا، ءتىپتى توڭىرەگىندەگىلەر دە بايقاپ قالادى. ال ءبىر شامادان سوڭ جۇرەگىن باسىپ، وز-وزىنە كەلگەندە ول جاڭاعى ەكى جۇكشىنىڭ بىرەۋىن تاپپادى، جۇكتى جايعاستىرىپ جاتقان جالعىز ادام جانە الگى كەكەتە كۇلىمسىرەگەن دە ول ەمەس. ونىڭ ءجۇزىن وسى جولى جادىمدا تۇتىپ قالدىم دەپ ويلاعان، سويتسە ونىسى بەكەر ەكەن. قانشا ەسىنە تۇسىرەيىن دەسە دە كوز-مۇرىنسىز جىلماعاي بەت پەن قىزىل تەلپەكتەن باسقا ەشتەڭەنى ەلەستەتە الماي-اق قويدى... تيەكو باسىنان كەشىرگەن ەكىنشى قىزىق وقيعا وسى.
سوسىن ءبىر ايدان كەيىن — سول سەن كورەياعا كەتەتىن تۇستا — كۇيەۋى قايتىپ ورالدى. ەڭ عاجابى، ول شىنىمەن-اق وڭ قولىنان جارالانىپ، كوپكە دەيىن حات جازا الماپتى. مەنىڭ ايەلىم دەرەۋ تيەكونى: "كۇن-تۇن كۇيەۋى جايلى ويلاي بەرگەن سوڭ، ونىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنىن جۇرەگىمەن سەزىپ-بىلگەن دە!" — دەپ قاعىتتى. ەكى اپتادان كەيىن تيەكو كۇيەۋىمەن بىرگە ساسەبوعا، ونىڭ جاڭا جۇمىس ورنىنا ءجۇرىپ كەتتى، ءبىراق ول جەرگە بارىپ ورنىعىپ ۇلگەرمەي جاتىپ بىزگە جىبەرگەن حاتىن وقىپ جانە ءبىر توسىن وقيعا جايىن ءبىلىپ قاتتى تاڭىرقادىق.
بۇل وقيعا ولار ورتالىق ۆوكزالدان اتتانعان كەزدە بولىپتى. پويىز ەندى قوزعالا بەرگەندە جۇكتەرىن جايعاستىرۋعا كومەكتەسكەن جۇكشى بۇلاردىڭ تەرەزەسىنەن ءۇڭىلىپتى، ءتارىزى، قوشتاسىپ، سوت ساپار تىلەمەك ويدا بولسا كەرەك. ونىڭ ءجۇزىن كورگەن مەزەتتە الدەنەگە كۇيەۋىنىڭ ءوڭى وزگەرىپ كەتەدى، ءسال كەيىنىرەك ءبىر ءتۇرلى قىسىلعان كەيىپپەن تيەكوعا مىنانداي ءبىر جايدى اڭگىمەلەپ بەرەدى. ءبىر جولى ولار مارسەلدە ايالداما جاسايدى دا، جولداستارىمەن بىرگە كافەگە بارادى، ءبىر كەزدە بۇلاردىڭ ۇستەلىنە الدەقايدان ءبىر جۇكشى جاپون كەلە قالىپ، ءاي — ءشاي جوق "ءحالىڭ قالاي" دەپ ءجون سۇرايدى. مارسەل كوشەلەرىندە نە قىلىپ جۇرگەن جۇكشى جاپون دەمەيسىڭ بە. ءبىراق، قىزىق بولعاندا، تيەكونىڭ كۇيەۋى ودان ەش ەرسىلىك كورمەيدى، تاڭدانبايدى، وڭ قولىمنان جارالاندىم، تاياۋدا ۇيگە قايتامىن دەپ جاۋاپ بەرەدى. ءدال وسى كەزدە الدەبىر ماس ءبىر ريۋمكا كونياكتى جەرگە ءتۇسىرىپ الادى دا، قارىنداسىمنىڭ كۇيەۋى سول جاققا جالت قارايدى، سول سول-اق ەكەن، جۇكشى جاپون ىلدىم-جىلدىم جوق بولادى. بۇل قالاي؟ ءوڭى دەيىن دەسە كوڭىلگە قونىمسىز، ءتۇسى دەيىن دەسە وياۋ وتىر. ونىڭ ۇستىنە جولداستارى دا بىرەۋدىڭ بۇنىڭ قاسىنا كەلگەنىن كورگەن گۇر بايقاتپايدى. سوندىقتان دا ول ەشكىمگە ەشتەڭە ايتپاي-اق قويۋعا شەشىم جاسايدى. ءبىراق جاپونياعا قايتىپ ورالعانىندا تيەكونىڭ ەكى مارتە ءبىر جۇمباق جۇكشىمەن جولىعىسقانىن ەستىپ تاڭعالادى. سودان مارسەلدە كەزدەستىرگەنىم دە سول جۇكشى بولار دەپ ويلايدى، الايدا بۇل اڭگىمەنىڭ ءبارى شىندىققا جاناسىمسىز بولعاندىقتان ەشكىمگە ول جايىندا ءتىس جارمايدى. ءارى داڭقتى جورىقتا ءجۇرىپ تە ۇنەمى ايەلىن ويلاۋمەن بولعان ەكەن دەپ جولداستارىنىڭ مازاق ەتۋىنەن قورقادى. ءبىراق ۆوكزال باسىندا تەرەزەدەن ۇڭىلگەن جۇكشىنى كورگەندە ويران-اسىر بولدى، ويتكەنى ول مارسەلدە كافەگە كەلگەن جۇكشىدەن ەش اينىمايتىن ەدى...
اڭگىمەسىن اياقتاعان سوڭ كۇيەۋى ءبىرشاما ءۇنسىز وتىرىپ، بىرەۋ ەستىپ قويماسىن دەگەندەي باسەڭ داۋىسپەن: مەن "ەش اينىمايتىن ەدى" دەدىم عوي، ءبىراق ونىڭ ءجۇزىن كوز الدىما انىق ەلەستەتە المايمىن. تەك الگى جۇكشى تەرەزەدەن ۇڭىلگەن كەزدە الدەنەگە: "مىناۋ سول عوي!" — دەپ ويلادىم.
مۋراكامي اڭگىمەسىنىڭ وسى جەرىنە جەتكەندە كافەگە ءبىر توپ ادام كىردى دە، تۋرا ءبىزدىڭ ۇستەلگە قاراي بەتتەدى، سىڭايى ونىڭ تانىستارى بولسا كەرەك، دابىرلاسىپ سالەمدەسىپ جاتتى. مەن ۇستەلدەن تۇردىم.
— ال، جاقسى، ازىرگە ساۋ بول كورەياعا كەتكەنشە ساعان ءبىر سوعىپ كەتەرمىن.
كافەدەن شىققان سوڭ مەن كەۋدە كەرە دەم الدىم: وسىدان ءۇش جىل بۇرىن تيەكونىڭ نەگە ەكى مارتە وڭاشا كەزدەسۋگە ورتالىق ۆوكزالعا كەلمەگەنىن، نەگە ماڭگى ادال جار بولىپ قالعىم كەلەدى دەپ قىسقا عانا حات جازىپ جىبەرگەنىن ەندى عانا ۇقتىم.
اۋدارعان ب.قوجابەكوۆا
You Might Also Like
