كۇن، شال جانە قىز
كۇن دەگەنىڭىز ناعىز مي قايناتار ىستىق ەدى. جەر دە، اعاشتار دا كۇيىپ تۇر. ءشوپ بىتكەن قۋراپ كەتكەن، اياق باسساڭ سىتىر-سىتىر ەتەدى.
ناق وسىنداي شاقتا دا، قاۋساعان كارى شال اعىنى قاتتى كاتۋنا وزەنىنىڭ جاعاسىنا شىعىپ، ءارقاشان ءبىر جەرگە قۋراپ-سىنىپ وزەنگە قۇلاپ جاتقان اعاشتىڭ جانىنا كەلىپ، كۇنگە قاراپ وتىراتىن دا قوياتىن.
مۇندا تەك كەشكە قاراي عانا سالقىن تۇسە باستايدى.
كۇن تاۋدان اسا قۇلاعان شاقتا ول قىزارىپ، ۇلكەيىپ كەتكەن.
شال سەلت ەتپەستەن وتىر. ساۋدىراعان، تارامىس، قوڭىرقاي قولىن تىزەسىنە قويعان. بەتى-جۇزىن ءاجىم باسىپ، جاساۋراعان كوزى تۇنجىراپ تۇر. مويىنى شيدەي، اپپاق قۋداي باسى شاقشاداي. سيديعان سۇيەكتەرى كوكشىل شىت كويلەكتىڭ استىندا مەنمۇندالاپ شودىرايىپ تۇر.
وسىلايشا وتىرعان شال ءبىر جولى تۋ سىرتىنان:
— سالەمەتسىز بە، اتا! — دەگەن داۋىستى ەستىدى.
شال باسىن يزەدى:
قولىندا شاعىن عانا شامادانى بار ءبىر قىز ونىڭ جانىنا كەلىپ وتىردى.
— دەمالىپ وتىرسىز با؟ — شال تاعى دا باسىن يزەپ:
— ءيا، — دەدى.
قىزعا بۇرىلىپ قاراعان شال جوق.
— مەن ءسىزدى قاعازعا ءتۇسىرىپ الايىن دەگەن ەدىم، رۇقسات پا؟ — دەدى قىز.
— ول نە ءۇشىن؟ — شال تۇسىنبەدى.
— سۋرەتىڭىزدى سالامىن.
شال از ۋاقىت ءۇنسىز كۇنگە قارادى، كىرپىكسىز قىزىل قاباعىن قاعىپ-قاعىپ قويدى.
— ءقازىر مەندە نە سيىق قالدى دەيسىڭ، شىراعىم. — دەدى ول.
— نەگە؟ — قىز ءبىرشاما قىسىلىپ قالدى. — جوق، ءسىز ادەمىسىز، اتا.
— ونىڭ ۇستىنە اۋىرامىن.
قىز كوپكە دەيىن شالدان كوز المادى. سونان سوڭ جۇمساق الاقانىمەن شالدىڭ تارامىس قولىن سيپاپ:
— ءسىز وتە ادەمىسىز، اتا. — دەدى، — شىن ادەمىسىز. شال باياۋ عانا ەزۋ تارتتى.
— ولاي بولسا سۋرەتىڭە سالا بەر. قىز شامادانىن اشتى.
شال قولىن اۋزىنا توسىپ، ءبىر جوتكىرىنىپ الدى.
— قالادانسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى ول قىزدان.
— ءيا
— بۇل جۇمىسىڭا اقى تولەيتىن بولار؟
— ءارقالاي. جاقسى جاساپ شىعارسام تولەيدى.
— سوعان ۇمتىلۋ كەرەك.
— ايانىپ قالمايمىن عوي.
تىم-تىرىس.
شال سو بەتى كۇنگە قاراپ، قالعان. قىز قىرىن قاراپ وتىرعان شالدىڭ بەتىنە ءالسىن-الى قاراپ، سۋرەتىن سالدى.
— ءسىز وسى جەردەنسىز عوي، اتا؟
— وسى جەردەنمىن...
— وسىندا تۋىپ-وسكەنسىز بە؟
— وسىندا عوي، وسىندا.
— ءسىز ءقازىر نەشەدەسىز؟
— جاسىمدى ايتاسىڭ با؟ سەكسەندەمىن.
— ەھە-ە!
— ءيا، از ەمەس، — دەپ قوستادى قاريا، تاعى دا ءسال عانا ەزۋ تارتتى. — ءوزىڭ شە؟
— جيىرما بەستەمىن.
تاعى دا ۇنسىزدىك ورنادى.
— كۇندى كورمەيسىڭ بە، قانداي! — دەدى شال سۇقتانعانداي بولىپ.
— قانداي؟ — قىز تۇسىنبەدى.
— ۇلكەن.
— ءيا... سولاي. بۇل وتە ءبىر قىزىقتى جەر ەكەن.
— سوناۋ سۋدى كوردىڭ بە، قانداي... ارعى قاباقتاعىنى ايتامىن...
— ءيا، ءيا.
— بەينەبىر قانتالاپ تۇرعانداي.
— سولاي. — قىز ارعى جاعالاۋعا كوز جىبەردى.
— ءيا.
كۇن التايدىڭ شوقتىعىنا ىلىنگەن سوڭ، بىرتە-بىرتە كوز ۇشىنداعى كوگىلدىر مۇنار قۇشاعىنا ەنە بەردى.
كۇن الىستاعان سايىن تاۋ دا ايقىن كورىنە باستادى. ال ويپاتتا وزەن مەن تاۋ ارالىعىندا قىزعىلت اراي بىرتە-بىرتە سونە باستاعان. تاۋدان تونگەن قوڭىرقاي كولەڭكە تومەنگە باياۋ عانا جايىلىپ كەلە جاتتى. كۇن بۋبۋرحاننىڭ قىر جوتاسىنان ءارى اسىپ كورىنبەي كەتكەن ەدى، سول-اق ەكەن، كوگىلدىر كوك اسپان الەمىنە اشىق-كۇرەڭ شاپاق دەستەسى شارق ۇرىپ شىعا كەلدى.
بۇل دا كوپ بايىزداعان جوق، شىم-شىمداي بارىپ باتتى. ال اسپاننىڭ سول تۇسىنان كەشكى اراي كولبەڭدەي كورىنىس بەرە قالدى.
— كۇن باتتى، — دەپ كۇرسىندى شال. قىز قاعازدارىن جاشىگىنە سالدى.
از ۋاقىتقا سوزىلعان جاي وتىرىستا ەكەۋى جاعاداعى مايدا تولقىننىڭ سىبدىرىن تىڭدادى.
شاتقالعا بۋداق-بۋداق تۇمان ءتۇسىپ كەلەدى.
سول ماڭايداعى ءيىرىم توعايدا الدەبىر تۇنگى قۇس ءالجۋاز دىبىس بەرگەن ەدى، بۇعان ارعى بەتتەگى جاعالاۋدىڭ قۇستارى ادەمى ءۇن قاتتى.
— قانداي تاماشا! — دەدى شال باياۋ عانا.
ال قىز بولسا شالعايداعى سۇيىكتى قالاسىنا كەشىكپەي قايتۋدى، وندا كوپتەگەن سۋرەتتەر اپارۋدى ويلايدى. ول سۋرەتتەرگە شالدىڭ سۋرەتى دە قوسىلادى. ال مۇنىڭ ونداعى دوسى، تالانتتى شىن سۋرەتشىنىڭ: "تاعى دا قاپتاعان ءاجىم!.. بۇل نەگە كەرەك؟ ءسىبىردىڭ اۋا رايىنىڭ سۋىق ەكەنى، ونداعىلاردىڭ جۇمىسباستى ەكەنى كىمگە دە بولسا بەلگىلى ەمەس پە؟ باسقا نە بار مۇندا؟ بۇل نە ءوزى؟"دەپ رەنىش ءبىلدىرۋى ءسوزسىز.
قىز ءوزىنىڭ دارىندىلىعىن ءبىر قۇداي بىلمەسە، باسقا ەشكىمنىڭ بىلمەيتىنىن سەزەدى. ءبىراق مىنا شالدىڭ باسىنان قانداي قيىن ءومىر وتكەرىلگەنىن ويلادى. قولدارى قانداي... ونى دا ءاجىم باسقان! "دامىل تاپپاي جۇمىس ىستەۋ كەرەك بولعان عوي..."
— ءسىز مۇندا ەرتەڭ كەلەسىز بە، اتا؟ — دەدى.
— كەلەمىن عوي، — دەپ جاۋاپ بەردى شال.
قىز ورنىنان تۇردى دا، دەريەۆنياعا قاراي بەت الدى.
ءسال-پال وتىردى دا، شال دا كەتتى.
ول ۇيىنە كەلىپ، پەش تۇبىندەگى ءوزىنىڭ ورنىنا وتىردى، تىرپ ەتپەستەن بالاسىنىڭ جۇمىستان كەلۋىن، كەشكى تاماقتى ىشۋگە وتىرۋ ءساتىن كۇتتى.
بالاسى جۇمىستان ىلعي شارشاپ-شالدىعىپ، رەنىشپەن كەلەدى. كەلىنىنىڭ الدە بىردەڭەگە كەيىمەي جۇرەتىن كەزى كەم دە كەم. نەمەرەلەرى ەر جەتكەن، قالادا تۇرادى. ولارسىز ءۇي ءىشى قاشاندا سۋ سەپكەندەي كوڭىلسىز.
كەشكى تاماقتى ىشۋگە وتىردى.
شالعا سۇتكە نان تۋراپ بەرگەن ەدى، ۇستەل شەتىندە وتىرىپ سوعان الداندى. قاسىعى مەن تارەلكەنى تاقىلداتپاي، ساقتانىپ ەشبىر دىبىس شىعارماۋعا تىرىسادى. تىم-تىرىس.
بۇدان سوڭ ءبارى دە ۇيقىعا جاتتى.
شال پەش ۇستىنە جايعاسىپ، بالاسى مەن كەلىنى تورگى بولمەگە كەتتى. ءبارى دە ءۇن-تۇنسىز. ءسوز ەتەرلىك نە ءسوز بار؟ ءبارى دە الدەقاشان ايتىلىپ بولعان.
كەلەسى كۇنى كەشكىسىن قىز بەن شال تاعى دا وزەن جاعاسىندا وتىردى. قىز اپىل-عۇپىل سۋرەت سالىپ، ال شال كۇنگە قاراپ وتىرىپ اڭگىمە قوزعادى:
— تۇرمىسىمىز ءارقاشاندا جاقسى بولعان ەدى، وبالى كانە. مەن بالتاشى ەدىم، جۇمىس باستان اساتىن. بالالارىم دا شەتىنەن بالتاشى. سوعىستا تورتەۋى وپات بولىپ كەتتى. ەكەۋى ءتىرى قالدى. سولاردىڭ ءبىرى ستەپانمەن بىرگە تۇرىپ جاتىرمىن. ال ۆانكا بييسكى قالاسىندا. جاڭا قۇرىلىستا پروراب بولىپ ىستەيدى. حات جازىپ تۇرادى، تۇرمىسى جامان ەمەس، جاقسى. وسىندا قىدىرىپ كەلىپ تە كەتكەن-دى.
نەمەرەلەرىم كوپ. بۇگىندە ءبارى دە ءار قالاعا تاراپ كەتىپ قالعان...
قىز شالدىڭ قولىن سۋرەتكە سالىپ جاتقان ەدى، اسىپ-ساسىپ، كەيىپ، قايتا-قايتا وشىرۋمەن بولدى.
— تۇرمىستارىڭىز اۋىر بولعان ەكەن عوي، — دەپ قالدى قىز جازا باسىپ.
— قالايشا اۋىر بولادى؟ — دەپ شال تاڭىرقادى. — مەن ساعان تۇرمىسىمىز جاقسى بولعان ەدى — دەدىم عوي، الگىدە.
— بالالارىڭىزدىڭ قايتىس بولعانى سىزگە قاتتى باتقان بولار؟
— ەندى قالاي؟ — شال تاعى دا تاڭىرقادى. — ءتورت بىردەي بوزداق جۋساپ قالسا، وڭاي ما؟
شالدى سونشالىقتى قاتتى ايادى ما، ونىڭ سابىرلىلىعىنا، كونبىستىگىنە مەيلىنشە قايران قالدى ما، قىزدىڭ ءوزى دە وسىنىڭ بايىبىنا بارا الماي وتىر.
كۇن تاعى دا تاۋدان اسىپ بارادى. تاعى دا قىزعىلت شاپاق جانا قالدى.
— ەرتەڭ كۇن جاۋىن-شاشىندى بولادى. — دەدى شال. قىز بۇلتسىز اشىق اسپانعا قارادى.
— نەلىكتەن ولاي — دەدىڭىز؟
— تۇلا بويىم قۇرىسىپ وتىر.
— اسپان شايداي اشىق قوي.
شال ۇندەمەدى.
— ەرتەڭ مۇندا كەلەسىز بە، اتا؟
— قايدام،شال سوزالاڭ جاۋاپ بەردى. — ونە بويىم قوزعالتپايدى.
— اتا، مىنا سياقتى تاستى سىزدەر نەندەي تاس دەپ اتايسىزدار؟ قىز بەشپەتىنىڭ قالتاسىنان سارعىش تاستى الىپ كورسەتتى.
— كانە، قانداي؟ — دەپ سۇرادى شال تاۋ جاققا قاراي وتىرىپ.
قىز قولىنداعى تاستى ۇسىنعاندا، شال وعان بۇرىلىپ قاراماستان الاقانىن جايدى.
— مىناۋ ما؟ — دەپ سۇرادى ول تاسقا ءجۇردىم-باردىم كوز جۇگىرتكەندەي بولىپ، ءسويتتى دە ونى ساۋدىراعان ساۋساقتارىمەن ارلى-بەرلى اۋناتىپ تەكسەرە باستادى، — بۇل وتتىق تاس. سوعىس كەزىندە سىرىڭكە جوقتا جۇرت وسىمەن وت تۇتاتقان.
وسى ارادا قىز مىناداي توسىن ويعا تاپ بولدى: شال وعان ەكى كوزى جوق سوقىر سياقتى بولىپ كورىندى. ول بىردەن نە ايتارىن بىلمەي، ءۇنسىز عانا قىرىن وتىرعان شالعا قارادى. ال شالدىڭ ەكى كوزى باتقان كۇندە. سابىرلى، ويلى پىشىنىنەن تايار ەمەس.
— ءما... مىنا تاسىڭدى ەندى ءوزىڭ ال، — دەپ ول تاستى قىزعا ۇسىندى. — بۇل تاستار ءار قيلى بولىپ كەلەدى. ار جاعىنان كۇن كورىنەتىن اپپاعى، ىشىندە بولماشى داقتارى بارى دا كەزدەسەدى. جۇمىرتقادان اجىراتقىسىز جۇپ-جۇمىرلارى دا بار. بۇيىرلەرى شۇبار كادىمگى ساۋىسقاننىڭ جۇمىرتقاسىنا ۇقساستارى دا، سونداي-اق قارا تورعايدىڭ جۇمىرتقاسى سياقتى كوك، شۇبار تۇستىلەرى دە كەزدەسەدى.
قىز شالدان كوز الار ەمەس. ءسىز وسى سوقىر ەمەسسىز بە دەپ سۇراۋعا باتىلى بارمادى.
— اتا، ءسىز قاي تۇستا تۇراسىز؟
— وسى ارادان ونشا الىس ەمەس. اناۋ يۆان كولوكولنيكوۆتىڭ ءۇيى، شال وزەن جاعاسىنداعى ءۇيدى نۇسقادى،ودان سوڭ بەداروۆتار، ودان سوڭ ۆولوكيتيندەر، ودان سوڭ زينوۆيەۆتەر، سودان ارعى مۇيىستە ءبىزدىڭ ءۇي بار.
ءبىر نارسە قاجەت بولسا، كەل. — نەمەرەلەر باردا ءۇيىمىز بازار بولىپ تۇرار ەدى.
— راقمەت.
— مەن كەتتىم. تۇلا بويىم قاقساپ بارادى.
شال ورنىنان تۇرىپ، جالعىز اياق جولعا ءتۇستى دە، تاۋعا قاراي بەتتەدى.
ول قاشان كوشەنىڭ مۇيىسىنە جەتىپ بۇرىلعانشا قىز ودان كوز الماي قارادى دا تۇردى. شال بىردە-بىر رەت سۇرىنگەن دە، كىدىرگەن دە جوق. ءىلبي باسىپ، اياعىنىڭ استىنا قاراپ كەتىپ بارا جاتتى.
"جوق، سوقىر ەمەس ەكەن، — دەپ ويلادى قىز. كوزى ناشار كورەتىن بولسا كەرەك".
كەلەسى كۇنى شال وزەن جاعاسىنا كەلمەدى.
قىز جاپادان-جالعىز وتىرىپ شالدى ويلادى. ونىڭ ومىرىندە كادىمگىدەي، جاي عانا، ءتىپتى جاي دا ەمەس، الدەبىر ەرەكشە ۇلكەن سىر جاتقانداي كورىندى بۇعان. "كۇن دە ادەتتەگىدەي جايىمەن اتادى، باتادى، — دەپ ويلادى قىز،ال وسى جايدان جاي ما ەكەن!" وسىدان سوڭ ول ءوزىنىڭ سالعان سۋرەتتەرىنە زەيىن قويىپ قارادى. كوڭىلى جابىرقاۋ تارتا باستادى.
شال ءۇشىنشى كۇنى دە، ءتورتىنشى كۇنى دە كەلمەدى.
قىز شالدىڭ ءۇيىن ىزدەپ شىقتى.
تاپتى.
تەمىرشاتىرلى، داعاراداي اعاش ءۇيدىڭ اۋلاسى ىشىندە، بۇرىشتاعى جاپپا استىندا جاسى ەلۋلەر شاماسىنداعى بىرەۋ قوندىرعى ۇستىندە تاقتاي سۇرگىلەپ جاتىر.
— سالەمەتسىز بە؟ — دەدى قىز.
بەيتانىس ادام بويىن تۇزەپ، قىزعا قارادى، تەرلەگەن ماڭدايىن بارماعىمەن سىپىرا بەرىپ باسىن يزەدى:
— سالەمەت پە.
— ايتىڭىزشى، اتاي وسىندا تۇرا ما؟..
الگى كىسى قىزعا باجايلاپ، ونىڭ ۇستىنە سەكەم الا قارادى. قىز ۇندەگەن جوق.
— وسىندا تۇرعان بولاتىن. — دەدى ءۇي يەسى. — كورىپ تۇرسىڭ با، سونىڭ تابىتىن جاساپ جاتىرمىن.
قىز اڭىرىپ تۇرىپ قالدى.
— نە دەدىڭىز، ءولىپ قالدى ما؟
— قايتىس بولدى. — ول الدىنداعى تاقتايدى سۇرگىمەن بىرەر رەت جۇرگىزىپ الىپ، سونان سوڭ تاعى دا قىزعا قارادى. — نەندەي شارۋاڭ بار ەدى؟
— مەن ول كىسىنىڭ سۋرەتىن سالعانمىن.
— سولاي دە... — ول الدىنداعى تاقتايدى سۇرگىمەن سىرىلداتا تارتىپ-تارتىپ قالدى.
— ول كىسى سوقىر ما ەدى؟ — دەپ سۇرادى قىز ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ.
— سوقىر بولاتىن.
— كوپتەن بەرى مە؟
— ون جىلداي بولعان شىعار. نەگە سۇرادىڭ؟
— جاي انشەيىن.
قىز اۋلادان شىعىپ جۇرە بەردى.
سىرتقا شىعىسىمەن شارباققا سۇيەنىپ تۇرىپ جىلاپ جىبەردى. قارياعا جانى اشىپ كەتتى. ونىمەن اڭگىمەلەسە الماي قالعانىنا وكىندى. ءبىراق ول ءقازىر ادام ءومىرىنىڭ، ونىڭ ەرلىگىنىڭ الدەبىر تەرەڭ ماعىناسى مەن سىرىن تۇسىنە باستاعانداي. سونداي-اق، نەلىكتەن ەكەنىنىڭ بايىبىنا بارا قويماعانىمەن، ءوز باسىنىڭ دا الدەقايدا ەستيار تارتىپ قالعانىن سەزىنگەندەي ەدى.
You Might Also Like
-
قاقپا الدىنداعى ورىندىقتا شال وتىر. كەشكىرە باستاعان وسىناۋ شاعىرماق كۇن سياقتى، بۇل دا بوي الدىرعان، كۇرەڭ قاباق. ال مۇنىڭ دا جايماشۋاق كۇندەرى بولعان ەرتەدە، جەر بەتىمەن بۇل دا ارىنداي ادىمداپ، ا...
-
دەمالىپ قايتۋ ءۇشىن ايەلى مەن قىزىن ەرتىپ اگافيا جۋراۆليەۆا كەمپىرگە بالاسى كونستانتين يۆانوۆيچ كەلدى.
