وماقاسىردى
دەمالىپ قايتۋ ءۇشىن ايەلى مەن قىزىن ەرتىپ اگافيا جۋراۆليەۆا كەمپىرگە بالاسى كونستانتين يۆانوۆيچ كەلدى.
"نوۆايا" شاعىن عانا دەريەۆنيا، ال كونستانتين يۆانوۆيچ تاكسيمەن ىزعىتىپ كەلىپ تۇسە قالعاندا-اق، اگافياعا وتباسىمەن ورتانشى بالاسى، وقىمىستى عالىم كوستيا كەلگەنىن بۇكىل دەريەۆنيا ءبىلدى.
كەشكە قاراي قوناق جايىندا تولىق ماعلۇمات الىنىپ بولدى. ءوزى دە، ايەلى دە عىلىم كانديداتى، قىزى مەكتەپتە وقيدى ەكەن، اگافياعا ەلەكتر ساماۋرىن، گۇلدى جەلبەگەي جانە اعاش قاسىقتار اكەلىپتى.
كەشكە تامان گلەب كاپۋستيننىڭ ەسىگى الدىنا ءبىر توپ اۋىلداستارى جينالىپ ءۇي يەسىن توسۋمەن وتىردى. بۇلاردىڭ ەسىك الدىنا نەلىكتەن جينالىپ وتىرعانىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن الدىمەن سول گلەب كاپۋستيننىڭ ءوزىن اڭگىمە ەتكەن ءجون.
گلەب كاپۋستين جاسى قىرىقتار شاماسىندا، تۇرىك ەرىندى شيكىل سارى. وسى دەريەۆنياداعى ماعلۇماتتى دا سوزشەڭ جىگىت. نوۆايا دەريەۆنياسى كىشكەنتاي بولعانىمەن، مۇنان ءبىر پولكوۆنيك، ەكى ۇشقىش، دارىگەر، ءتىلشى، تاعى سول سياقتى كوپتەگەن ايگىلى ادامدار شىققان. ەندى، مىنەكي، جۋراۆليەۆ بولسا كانديدات. ايگىلىلەر دەريەۆنياعا كەلە قالسا، كوپكە بەلگىلى جەرلەسى وتىرعان ۇيگە اۋىل ادامدارى جينالا قالاتىن ادەت بار-دى، وندا نەبىر عاجايىپ اڭگىمەلەر تىڭدايتىن نەمەسە وزدەرى جايىندا ءسوز قوزعايتىن، ەگەر جەرلەسى قالاسا گلەب كاپۋستين كەلەتىن دە قوناقتى سوزدەن توسىپ وماقاسىرۋمەن بولاتىن. كوپ ادامدار مۇنى ۇناتپايدى، ءبىراق كەيبىرەۋلەر گلەب كاپۋستيننىڭ كەلىپ، ايگىلى قوناقتى مۇرتتاي ۇشىرعانىن كۇتەتىن. كۇتىپ قانا قويمايدى، الدىمەن گلەبكە وزدەرى كەلەدى دە ونى ەرتىپ قوناق تۇسكەن ۇيگە بارادى. بەينەبىر سپەكتاكلگە بارارداي بوپ ازىرلىكپەن شىعادى. وتكەن جىلى گلەب پولكوۆنيكتى وماقاسىردى. وندا 1812 جىلعى سوعىس تۋرالى ءسوز بولعان ەدى. موسكۆانى ورتەۋگە بۇيرىق بەرگەن كىم ەكەنىن پولكوۆنيك بىلمەيتىن بوپ شىقتى. دالىرەك ايتقاندا، ول ءبىر گراف دەدى دە، فاميلياسىن شاتاستىرىپ، ونى راسپۋتين دەپ اتادى. سول-اق ەكەن، گلەب پولكوۆنيككە قىرانداي ءشۇيىلىپ كەپ بەردى... تاباندا وماقاسىردى. ءمۇعالىمنىڭ ۇيىنە جۇگىرىسىپ ودان گرافتىڭ اتىن سۇراپ ءبىلىپ بولعانشا گلەب سول ءبىر شەشۋشى ءساتتى كۇتە وتىرىپ تەك: "سابىر، سابىر ەتىڭىز، پولكوۆنيك جولداس، ءبىز فيلي دەريەۆنياسىنداعى ءماسليحاتتا وتىرعان جوقپىز، سولاي ەمەس پە؟" دەۋمەن بولدى. گلەب جەڭىپ شىقتى؛ پولكوۆنيك پۇشايمان بوپ ءوزىن-وزى باسقا جۇدىرىقتاپ نە ىستەرىن بىلمەدى.
دەريەۆنيا ادامدارى گلەبتىڭ: "سابىر، سابىر ەتىڭىز، پولكوۆنيك جولداس: ءبىز فيليدە وتىرعان جوقپىز" دەپ قايتالاعانىن كوپكە دەيىن اۋىزدارىنان تاستاماي ايتىپ ءجۇردى. "ءبىز فيليدە وتىرعان جوقپىز" دەپ ول نەلىكتەن ايتتى ەكەن دەپ شالدار تامسانۋمەن بولدى.
گلەب مىسقىلداي كۇلىپ، دۇشپانىن مۇقاتقانداي-اق كوزىن سىعىرايتا قارايدى. بىلىكتى ادامداردىڭ دەريەۆنياداعى شەشەلەرى گلەبتى جاراتپايدى. ودان قاۋىپتەنەدى. ەندى، مىنەكي، بۇعان كانديدات جۋراۆليەۆ تاپ بولدى... گلەب جۇمىستان (تاقتاي تىلەتىن جەردە ىستەيتىن) كەلە سالا جۋىنىپ، قايتا كيىندى. كەشكى تاماعىن دا ىشكەن جوق. ەسىك كوزىندە جينالىپ وتىرعاندارعا كەلدى. ءبارى دە شىلىم تارتتى. از ۋاقىت اناۋ-مىناۋدى ايتىپ وتىردى. جۋراۆليەۆ جايىن قاساقانا ءسوز ەتپەدى. سالدەن كەيىن گلەب اگافيا كەمپىردىڭ ءۇيى جاققا بىر-ەكى رەت قاراپ قويدى دا:
— اگافيا كەمپىردىكىنە قوناقتار كەلگەن بە، قالاي؟ — دەپ سۇرادى.
— ءيا، كانديداتتار كەلىپتى!
— كانديداتتار! — گلەب تاڭىرقاعانداي بولىپ داۋسىن سوزا ءتۇستى. — ەھە-ھە!.. اناۋ-مىناۋعا الدىرمايتىن جاۋ دەسەيشى.
سول ارادا وتىرعاندار اناۋ-مىناۋعا الدىرماسا، الاتىن دا بىرەۋ-مىرەۋ تابىلىپ قالار دەپ كۇلىسىپ الدى. وسىدان سوڭ ءبارى دە گلەبكە قاراي قالدى.
— كانە، جۇرىڭدەر، كانديداتتارمەن ءجۇز كورىسەلىك، — دەدى گلەب.
گلەب باسقالارىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ كەلە جاتتى، ەكى قولى قالتادا، اگافيانىڭ ءۇيى جاققا كوزىن سىقسيتا قاراپ قويادى. كولدەنەڭنەڭ قاراعاندا باسقالارى گلەبتى الدىنا سالىپ ايداپ كەلە جاتقان سياقتى. قارسى جاقتىڭ كوشەسىندە كۇشتى بىرەۋ بار ەكەنى ءمالىم بولعان شاقتا، سونىمەن سايىستىرۋ ءۇشىن جۇدىرىقپەن توبەلەستىڭ تاجىريبەلى شەبەرىن الىپ كەلە جاتقانداي.
— كانديداتتار قاي سالادان ەكەن؟ — دەپ سۇرادى گلەب جول-جونەكەي.
— قانداي ماماندىقتان دەيسىڭ بە؟ يت بىلگەن بە سونى... كانديدات دەسەدى عوي، ايتەۋىر. ءوزى دە، ايەلى دە كانديدات...
— تەحنيكالىق عىلىمداردىڭ كانديداتى دەگەن بولادى، جالپى ءبىلىم كانديداتى دەگەندەر بار، بۇلار الگى مىلجىڭولوگيامەن اينالىساتىندار.
— كوستيا جالپى ماتەماتيكاعا جۇيرىك ەدى، — دەدى كوستيامەن مەكتەپتە بىرگە وقىعانداردىڭ بىرەۋى. — ۇزدىك جاقسى باعا الىپ جۇرەتىن.
گلەب كورشىلەس دەريەۆنيادا تۋىپ-وسكەندىكتەن بۇل ارانىڭ ادامدارىن جاقسى بىلە بەرمەيتىن.
— كورەرمىز، كورەلىك، — دەدى گلەب ۇزىن ارقان، كەڭ تۇساۋمەن. — كانديدات دەگەندەرىڭىز بۇگىندە جورتىپ جۇرگەن يتتەن دە كوپ.
— تاكسيمەن كەلىپتى...
— ەندى قالاي، اتاقتى ساقتاۋ كەرەك ەمەس پە! — گلەب مىرس ەتىپ كۇلىپ قويدى. — ليۆەرپۋل بوپ جازىلادى، ال مانچەستەر بوپ وقىلادى. ءبىزدىڭ دە تام-تۇمداپ وقىپ، ۇيرەنىپ كورگەنىمىز بار.
كونستانتين يۆانوۆيچ قوناقتاردى ىقىلاسپەن قارسى الىپ، قوناعاسى قامىنا كىرىستى. اگافيا ۇستەل جاساپ بولعانشا قوناقتار سىپايىگەرشىلىك ساقتاپ وتىرا بەردى، كانديداتپەن اڭگىمەلەسىپ، بالالىق شاقتى بىرگە وتكىزگەندەرىن ەسكە الىستى...
— قايران بالالىق شاق دەسەڭىزشى! — كۇرسىنە ەسكە الدى كانديدات. — كانەكي، ۇستەل باسىنا كەلىڭىزدەر، دوستار!
ءبارى دە ۇستەل باسىنا جايعاستى. گلەبتە ءازىر ءۇن جوق، ءبىراق تارپا باس سالۋعا ءازىر ەكەنى كورىنىپ تۇر. ول دا بالالىق شاقتىڭ جايىن قوستاعان بوپ، ءوزى كانديداتتى سىناي قاراپ، سايلانىپ وتىر.
ۇستەل باسىندا اڭگىمە ىڭ-شىڭسىز ىنتىماقتى ءوتىپ جاتتى دا. گلەب ەستەن شىعىپ بارا جاتقانداي ەدى... وسى تۇستا ول دا كانديداتقا شابۋىلدى باستادى.
— قاي سالادان ەدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى ول
— قىزمەتىمدى ايتاسىز با؟
— ءيا.
— فيلفاكتامىن.
— فيلوسوفيا بولدى عوي.
— سوعان جاقىن.
— ول دا قاجەت نارسە عوي، ارينە. — گلەبتىڭ تىلەگەنى فيلوسوفيا ەدى. ول جاۋەتتەنە ءتۇستى. — وسى ءبىرىنشى تۇلعا دەگەنىمىزدىڭ ءجونى قالاي؟
— ول قانداي ءبىرىنشى تۇلعا؟ — كانديدات تۇسىنبەدى. گلەبكە ويلانا قارادى.
— رۋح پەن زاتتىڭ قايسىسى ءبىرىنشى بولماق دەيمىن. — گلەب قولعابىن شەشىپ لاقتىرىپ تاستاي سالدى.
كانديدات قولعاپتى جەردەن كوتەرىپ الدى.
— ءارقاشاندا، — دەدى ول جىميا كۇلىپ. — زات ءبىرىنشى عوي...
— ال رۋح شە؟
— رۋح ەكىنشى. ەندى قالاي؟
— بۇل كانديداتتىق ەڭبەككە كىرە مە؟ ءسىز كەشىرەرسىز، ءبىز قوعامدىق ورتالىقتاردان الىستا جاتقاندىقتان اڭگىمەگە قۇشتارمىز، اڭگىمەلەسە قالعاندا دا ەشقايدا ۇزاي المايمىز اڭگىمەلەسەتىن دە ەشكىم جوق مۇندا. سالماقسىزدىق دەگەن ۇعىمعا فيلوسوفيا ءقازىر قانداي انىقتاما بەرەدى ەكەن؟
— بۇرىن قانداي انىقتاما بەرىلسە، بۇگىنگىسى دە سول بولادى دا. نەلىكتەن ءقازىر دەدىڭىز؟
— بۇل قۇبىلىس جۋىردا عانا اشىلدى. سوندىقتان عوي ءقازىر دەپ جاتقانىم. ايتالىق، مۇنى ناتۋرفيلوسوفيا وزىنشە سيپاتتاسا، ستراتەگيالىق فيلوسوفيا مۇلدە باسقاشا سيپاتتايدى...
— ستراتەگيالىق فيلوسوفيا دەگەن فيلوسوفيا جوق قوي! — دەپ مىرس ەتتى كانديدات.
— سولاي-اق دەلىك، ءبىراق تابيعات ديالەكتيكاسى دەگەن بار عوي، — دەدى گلەب كوپ الدىندا. — ال تابيعاتقا انىقتامانى فيلوسوفيا بەرەدى. تابيعاتتىڭ ءبىر ەلەمەنتى رەتىندە جۋىردا عانا سالماقسىزدىق جارىققا شىقتى. سوندىقتان دا مەن فيلوسوفتاردىڭ اراسىندا ابىرجۋشىلىق بايقالعان جوق پا دەپ سۇراپ وتىرمىن.
كانديدات قارقىلداپ كۇلدى. ءبىراق وزىنەن باسقا ەشكىم كۇلمەدى... مۇنىسى ونىڭ وزىنە دە وعاشتاۋ كورىندى.
— ۆاليا، مۇندا كەلشى، بىزدە ءبىر قىزىقتى اڭگىمە بولىپ جاتىر! — دەپ ايەلىن شاقىردى.
ۆاليا ۇستەل باسىنا كەلدى. كونستانتين يۆانوۆيچ ساسايىن دەگەن ەدى، نەگە دەسەڭىز، سۇراققا قانداي جاۋاپ بەرەر ەكەن دەپ سوندا وتىرعانداردىڭ ءبارى دە ودان كوز الماي قالعان.
— الدىمەن كەلىسىپ الايىقشى، — دەدى كانديدات شىنىمەن. — اڭگىمەمىز نە جايىندا؟ ءسوزىمىزدىڭ تاقىرىبى نە بولماق؟
— جارايدى. ەكىنشى سۇراعىم: سولتۇستىكتىڭ جەكە اۋداندارىنداعى باقسى-بالگەرلىك ماسەلەسىنە ءوز باسىڭىز قالاي قارايسىز؟
كانديداتتار قوسىلا كۇلدى. كۇلىپ بولسىن دەپ گلەب تە وتىرا بەردى.
— ارينە، ونداي ماسەلە جوق دەگەنسىپ قويا سالۋعا دا بولادى. سىزدەرمەن بىرگە كۇلۋگە مەن دە ءازىرمىن... — گلەب مىسقىلداي ەزۋ تارتتى. — ءبىراق ونىمەنەن ول وز-وزىنەن جوق بولا قالمايدى عوي. سو لاي ەمەس پە؟
— ءسىز وسىنىڭ ءبارىن شىنىڭىزبەن ايتىپ وتىرسىز با؟ — دەپ تاڭىرقاي سۇرادى ۆاليا.
— ايىپقا بۇيىرماڭىز. — گلەب وعان تۇرا بەرىپ باسىن ءيدى. — بۇل، ارينە، اسا ءبىر ىرگەلى دە ماسەلە ەمەس، سوندا دا مۇنى مىنا تۋىسقاننىڭ قالاي تۇسىنەتىنى تۇرعىسىنان قاراپ بىلگەن تەرىس تە بولماس ەدى...
— قانداي ماسەلە سونداعىڭ؟ — دەپ دەگبىرەپ قالدى كانديدات.
— باقسىلىق-بالگەرلىك ماسەلەسىنە سەنىڭ كوزقاراسىڭ؟ — ۆاليا لاجسىزدان تاعى كۇلدى. ءبىراق ىلە-شالا گلەبكە: — كەشىرىڭىز، — دەدى.
— ۋاقا ەمەس، — دەدى گلەب. — ءتۇسىنىپ وتىرمىن، بالكي، مەن بۇل سۇراقتى ماماندىعىنا وراي بەرمەگەن بولارمىن.
— ونداي ماسەلە اتىمەن جوق قوي! — كانديدات دۇرسە قويا بەردى.
ەندى گلەب كۇلدى. وسىدان سوڭ مىناداي تۇجىرىم جاسادى:
— جارايدى، جوققا جۇيرىك جەتپەيدى! وگىزگە وك دەگەن دەمەۋ. ونداي ماسەلە جوق-اق بولسىن، ال انە بىرەۋلەرى... — گلەب قولدارىمەن الدەنەنى يشاراتتاپ كورسەتتى، — بيلەپ، قوڭىراۋلارى شىلدىرلاپ جاتادى ەمەس پە... شىن عوي؟ ءبىراق قاجەت دەپ تاپقان ادام، — گلەب قايتالاپ: — قاجەت دەگەن ادام ولاردى دا جوق دەي سالۋىنا بولادى عوي، ارينە. ويتكەنى ەگەر دە... جارايدى! تاعى ءبىر سۇراق: اي دا اقىل-ويدان تۋعان دەگەنگە قالاي قارايسىز؟ عالىمدار اي جاساندى وربيتاعا ورناعان، ونىڭ جۇزىندە جان يەلەرى بار دەگەن جورامال ايتقان...
كانديدات تاڭ-تاماشا.
— سىزدەردە تابيعي باعىت جونىندە توپشىلاۋ بار ما؟ بۇكىل عارىشتىق عىلىم قايدا باعىتتالماق؟
ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى دە گلەبتى ۇيىپ تىڭداي قالعان.
— ءبىزدىڭ عارىشتاعى كورشىمىزگە ادامزات بارعان سايىن ءجيى قاتىنايتىن بولادى دەر بولساق، سونداي-اق كۇندەردە ءبىر كۇنى ەستيار جان يەلەرى ودان ءارى توزە الماي، ءبىزدىڭ قارسى الدىمىزدان شىعادى دەۋگە دە ابدەن بولادى. سوندا ءبىز ولارمەن ءبىرىمىزدى-بىرىمىز تۇسىنىسۋگە ءازىرمىز بە؟
— ءسىز مۇنى كىمنەن سۇراپ وتىرسىز؟
— سىزدەردەن، دانىشپاندار...
— ال سىزدەر ازىرسىزدەر مە؟
— ءبىز دانىشپان ەمەسپىز، ەڭبەكاقىمىز از. ال ەگەر ءسىز كوڭىل قويار بولساڭىز، شەت ايماقتا جاتقان مىنا ءبىزدىڭ ويىمىزدىڭ قاي باعىتتا ەكەنىن ورتاعا سالۋىما بولادى. ايتالىق، ايدىڭ جۇزىنەن جان يەسى شىعا كەلسىن... سوندا بىزگە نە ىستە دەر ەدىڭىز؟ يتشە ۇلى دەر مە ەدىڭىز؟ قوراز بولىپ شاقىر دەر مە ەدىڭىز؟
ۇيدە وتىرعان جۇرت دۋ كۇلىپ، ءبىر جەلپىنىسىپ قالدى. ولار تاعى دا گلەبتەن كوز الماي قالعان.
— ال ءبىز ولارمەن قالايدا ءتۇسىنىسۋىمىز كەرەك قوي. راس پا؟ سوندا قالاي؟ — گلەب ويلانعانداي بوپ كىدىرىس جاسادى. — مەنىڭ ۇسىنارىم مىناۋ: ءبىزدىڭ اسپان دۇنيەمىزدىڭ كەستەسىن قۇمعا سىزىپ كورسەتىپ، وعان مەن جەردەن كەلىپ تۇرمىن دەگەندى اڭعارتۋ كەرەك. كيگەنىم كەبەنەك بولعانىمەن مەنىڭ دە باسىم بار، مەن دە باس بىلەتىن جان يەسىمىن دەگىن. مۇنى دالەلدەۋ ءۇشىن كەستەنى كورسەت ونىڭ ءوزىنىڭ قايدان كەلگەنى كەرەك بولسا: الدىمەن ايدى، سونان سوڭ ءوزىن نۇسقا. قيسىندى ما؟ سونىمەن ءبىز ءوزىمىزدىڭ كورشى ەكەنىمىزدى انىقتادىق. بار بولعانى سول عانا! بۇدان ءارى ءوزىمنىڭ قازىرگى كەزەڭدەگى قالپىما كەلگەنگە دەيىن قانداي جولمەن وسىپ-وركەندەگەنىمدى ءتۇسىندىرۋىم ءلازىم.
— سولاي، سولاي-اق دەلىك... — كانديدات ايەلىنە سىر تۇيە قارادى.
ونىسى بەكەر-اق بولدى، ويتكەنى ونىڭ مۇنىسىن اڭداي قويعان گلەب ودان بەتەر ۇدەي ءتۇستى. دەريەۆنيانىڭ بىلىكتى ادامدارىمەن كەزدەسىپ، گلەب وزىنە-وزى كەلىپ العان شاقتا ءارقاشان وسىلاي جاسايتىن-دى. ونىڭ ءوزى دە وسى ءبىر ءساتتى كۇتەتىن دە، وعان ءماز بولىپ قالاتىن.
— ايەلىڭىزدى كۇلۋگە شاقىرمايسىز با؟ — دەدى گلەب. سىرتتاي قاراعاندا مۇنى ول بايسالدى تۇردە ايتقانىمەن، ءبۇيىرى بۇلك ەتە قالعان-دى. — تابىلعان اقىل عوي... ءبىز وسى، الدىمەن، تىم بولماعاندا گازەت وقۋدى ۇيرەنسەك دەيمىز؟ بۇعان قالاي قارايسىز؟ مۇنىڭ كانديداتتارعا دا زيانى جوق دەسەدى عوي؟
— ءسىز تىڭداڭىزشى؟..
— تىڭداپ باقتىق قوي! بىلايشا ايتقاندا، العان باھارىمىز دا جوق ەمەس. سوندىقتان عافۋ ەتىڭىز، ەسىڭىزدە بولسىن، كانديدات جولداس، كانديداتتىق دەگەنىمىز كوستيۋم ەمەس، ساتىپ الىپ كيىپ جۇرە بەرەتىن. الايدا، كوستيۋمدى دە اندا-ساندا تازالاۋ كەرەك بولادى. ال كانديداتتىق، ەگەر ماقۇل دەپ تاپساڭىز، كوستيۋم ەمەس ەكەن، ەندەشە ونىڭ...تىزگىنىن بوساڭسىتپاۋ كەرەك. — گلەب اقىلگويسىپ باياۋ ۇنمەن تۇيدەكتەي سوعىپ وتىر. ابدەن بابىنا كەلىپ العان. كانديدات ادام ايارلىق كەيىپكە كەلگەندەي: بىرەسە ايەلىنە، بىرەسە گلەبكە، بىرەسە سونداعى وتىرعاندارعا جالتاق-التاق قارايدى... ال ولاردىڭ بۇعان تىكتەپ قاراعىسى جوق. — ارينە، مۇنداعى مىنا بىزدەردى: تاكسيمەن جۇيتكىتىپ كەلىپ، ونىڭ بوكسەسىنەن بەس شاماداندى تىماقشا اتىپ، تاڭ-تاماشا قالدىرۋ قيىن ەمەس...
الايدا، ءسىز ماعلۇمات دەگەننىڭ ءقازىر بارلىق جەردە ءبىر قالىپتى تاراپ وتىراتىنىن ەسكەرمەيسىز. مەن سىزگە ايتايىن، بۇل اراداعىلاردى كەرىسىنشە تاڭىرقاتۋعا دا بولادى. بۇل دا عاجاپ ەمەس. مۇنداعىلار كانديدات دەگەندەردىڭ بەت-اۋزىن دا كورمەگەن شىعار دەپ ويلاۋعا دا بولار. ءبىراق ولار ءبارىن دە كانديداتتارىڭدى دا، پروفەسسورلارىڭدى دا، پولكوۆنيكتەرىڭدى دە كورگەن. ولاردى سۇيسىنە ەسكە الىپ تا وتىرادى، ويتكەنى ولاردىڭ ءبارى دە ءبىر قالىپتى وتە قاراپايىم. دەمەك، كانديدات جولداس، مەنىڭ سىزگە بەرەر اقىل-كەڭەسىم: اۋىق-اۋىق تومەنگى جەرگە دە قونىپ كەتىپ تۇرىڭىز. وللاھي دەپ ايتايىن، مۇندا ۇلكەن ءمان بار. بۇدان كەلەر قاۋىپ-قاتەر جوق: جىعىلساڭ دا ەش جەرىڭ اۋىرمايدى.
— بارىپ تۇرعان ساندالباي كوكۋ دەگەن وسى دا، — دەدى كانديدات. — سەن ءوزىڭ كۇشالا جەگەننەن ساۋمىسىڭ؟ مۇنىمەن نە ايتپاقسىڭ؟
— بىلمەدىم، بىلمەدىم، — دەپ گلەب ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى. — مۇنىڭ اتى نە ەكەنىن بىلە المادىم. لاگەردە وتىرىپ كورگەنىم جوق. كوكەك ءوز اتىن ءوز شاقىرادىنىڭ كەرى بولىپ جۇرمەسىن مۇنىڭ؟ بۇل ارادا، — دەدى گلەب سوندا وتىرعاندارعا جاعالاي ءبىر قاراپ الىپ،لاگەردە بولعان ەشكىم جوق. — مۇنىڭدى تۇسىنبەيدى. ال ايەلىڭ ساعان تاڭىرقاي قاراپ قالدى. مۇنى انا جاقتا وتىرعان قىزىڭ ەستيدى. ەستيدى دە موسكۆاعا بارىپ "كوكيتىن" بولادى. ەسىڭىزدە بولسىن، كانديدات جولداس، بۇل جەتىم ءسوزدىڭ اقىرى جاقسىلىققا اپارىپ سوقپاۋى ىقتيمال. قۇرال بىتكەننىڭ ءبارى بىردەي كۇشتى ەمەس، شىنى سول، ءبارى بىردەي ەمەس. كانديداتتىق قورعاعاندا پروفەسسوردىڭ الدىندا كوكي قويماعان بولارسىز. سولاي عوي؟ گلەب ورنىنان تۇرەگەلدى.سونداي-اق امال-ايلامەن جابا تاستاماق تا بولعان جوقسىڭ. "سوقىرتەكە" دە ويناعان ەمەسسىڭ. ويتكەنى پروفەسسورلاردى سىيلاۋ كەرەك ءىستىڭ تاعدىرى سولاردىڭ قولىندا عوي، ال ءبىزدىڭ قولىمىزدا دانەڭە دە جوق: بىزبەن "سوقىرتەكە" ويناۋعا دا بولادى. سولاي ما؟ جوق، ول بەكەرشىلىك. ءبىزدىڭ دە ازداعان "اجىك-بۇجىگىمىز" بار. گازەتتى ءبىز دە وقيمىز، كەيدە كىتاپ تا وقىپ قويامىز... ايتا بەرسەك، ءتىپتى تەليەۆيزور دا قارايمىز. ول ول ما، نانار بولساڭىز، كۆن دە، "ون ءۇش ورىندىقتىڭ كاباچەگى دە" ءبىزدى قۋانتىپ، تاڭىرقاتا المايدى. نەلىكتەن دەرسىز؟ ويتكەنى ونى دا باياعى اسىپ-تاسۋشىلىق جايلاعان. مەنمەندىك دەگەنىڭىز بەس چاپلينگە جۇك بولارداي. كىشىپەيىلدىلىك كەرەك قوي.
— مىناۋ ناعىز وسەكشىل، جالاقوردىڭ ءدال ءوزى عوي! — كانديدات ايەلىنە كۇيىنە قارادى. — ءسوز ساپتاۋى، بۇكىل ارەكەتى مەن ءتىلمارلىعى سوعان سايادى.
— تاپ باسا المادىڭىز. وسىنشا جاسقا كەلگەنشە بىردە-بىر جانعا جالا جاۋىپ نەمەسە ۇستىنەن دومالاق ارىز ايداپ كورگەن ەمەن. — گلەب سوندا وتىرعان اۋىلداستارىنا قارادى، ولاردىڭ ءبارى دە مۇنىڭ شىندىق ەكەنىن بىلەتىن ەدى.— ءمۇلت كەتتىڭىز، كانديدات جولداس. قالاساڭىز، مەنىڭ مىنەزىمنىڭ قانداي ەكەنىن ايتايىن.
— ال ايت.
— تۇمسىقتان شەرتكەندى ءتاۋىر كورەمىن شامادان شىعا شالىقتاما! كىشىپەيىلدىلىك كەرەك، قىمباتتى جولداستار، كىشىپەيىلدىلىك...
— بىزدەگى وسپادارلىقتى قاي مىنەزىمىزدەن تاپتىڭىز؟ — ۆاليا شىداي المادى. — ونىڭ سيپاتتارى قانداي؟!
— ءقازىر وڭاشا قالعاندا جاقسىلاپ تۇرىپ ويلاستىرىپ كورىڭدەر. ويلاساڭدار، ءبارىن دە تاباسىڭدار. "بال" دەگەن ءسوزدى ءجۇز رەت قايتالاعانمەن اۋىزعا ونىڭ ءدامى بىلىنبەيدى. مۇنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن كانديداتتىق قورعاۋدىڭ دا قاجەتى جوق. راس پا؟ "حالىق" دەگەن ءسوزدى ءار الۋان ماقالالاردا جۇزدەگەن رەت جازۋعا بولادى، ءبىراق ونىمەنەن ءبىلىمىڭ ارتپايدى. مۇنىمەن ول حالىققا جاقىنداسا المايسىڭ. ەندەشە سول حالىقتىڭ اراسىنا كەلەر بولعاندا ءسال دە بولسا ەتەك-جەڭدەرىڭدى جيناي تۇسىڭدەر. ازىرلىكتەرىڭ بولسىن دەگەندەي. ولاي بولماعان كۇندە ۇياتقا قالارىڭ وپ-وڭاي. قوش-ساۋ بوپ تۇرىڭدار. دەمالىستارىڭدى ويداعىداي وتكىزۋلەرىڭە ءناسىپ بولسىن... كوپتىڭ اراسىندا، — گلەب دەستەنە ەزۋ تارتتى دا ۇيدەن شىعىپ جۇرە بەردى. ول سايىستان سوڭ ءارقاشان وسىلاي اتتاناتىن.
اۋىلداستارىنىڭ قايتقان بەتتە ءوزارا ايتىپ بارا جاتقانىن گلەب ەسىتكەن دە جوق:
— بالەمنىڭ ەكى اياعىن كوكتەن كەلتىردى، تاپقىرىن-اي، ءيتتىڭ. ايدىڭ جاي-جاپسارىن قايدان ءبىلىپ العان دەسەڭشى؟
— وماقاسىردى.
— اتاما... قايداعىنى قايدان بىلە بەردى ەكەن! — اۋىلداستار باستارىن شايقاپ، اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇمادى.
— شالدىرمايدى يت. كونستانتين ءيۆانوۆيچتى جۇندەي ءتۇتتى. تۇتكەندە قانداي! ال اناۋ، ۆاليانى ايتامىن، جۇمعان اۋزىن اشا المادى.
— نە ايتا قويماق؟ بۇل ارادا ەشتەڭە دە ايتا المايسىڭ. كوستيا بىردەڭەلەر ايتقانداي ەدى، ارينە... ءبىراق ونىڭ ءبىر سوزىنە بۇل بەس سوزبەن جاۋاپ قايتارىپ، اياعىن قيا باستىرماي قويدى ەمەس پە.
اۋىلداستاردىڭ ۇنىندە اياۋشىلىق سارىن بار. گلەب دەسە باياعىسىنداي تاڭ-تاماشا بولادى. قايران قالادى. مۇندا وعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بولساشى. اتاماڭىز، ول دا جوق. گلەب قاتال، ال قاتالدىقتى ەشقاشان، ەش جەردە، ەشكىم ۇناتقان ەمەس.
گلەب كاپۋستين ەرتەڭ جۇمىسقا كەلگەن بويدا، جىمىڭ ەتىپ قويادى دا ءسوز اراسىندا اۋىلداستارىنان:
— ءيا، كانديدات نە كۇيدە؟ — دەپ سۇرايدى.
— وماقاستىردىڭ عوي ونى، — دەسەدى ولار گلەبكە.
— ەشتەڭە ەتپەيدى، — دەپ ماردامسي گلەب. — بۇدان كەلەر زيان جوق وعان. قولى بوستا ويلانسىن. ايتپەسە تىم داندايسىپ كەتەدى...
You Might Also Like
-
كۇن دەگەنىڭىز ناعىز مي قايناتار ىستىق ەدى. جەر دە، اعاشتار دا كۇيىپ تۇر. ءشوپ بىتكەن قۋراپ كەتكەن، اياق باسساڭ سىتىر-سىتىر ەتەدى.
-
زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ تۇلەگى، اۋداندىق پروكۋراتۋرانىڭ جاس قىزمەتكەرى گەورگيي كونستانتينوۆيچ ۆاگانوۆتىڭ تاڭەرتەڭنەن بەرى كوڭىلى كوتەرىڭكى ەدى. كەشە عانا وعان حات كەلدى... جاس جىگىتتىڭ ومىردەن كۇتكەنى كو...
