InfoHub Logo

رەسپۋبليكاداعى مايلى داقىلداردىڭ ەڭ باستىسى — كۇنباعىس. ونىڭ دانىندە 50-52 پايىز ماي جانە 16-16،5% پروتەين بولادى. كۇنباعىس مايى نەگىزىنەن تاعام ءۇشىن، ياعني مارگارين، مايونەز، بالىق جانە كوكونىس كونسەرۆىلەرىن، نان جانە كونديتەر ونىمدەرىن شىعارۋعا قولدانىلادى. سونىمەن قاتار، ونىڭ مايى سابىن قايناتۋ جانە ءزايتۇن وندىرىسىندە پايدالانىلادى. ءدانىنىڭ قاۋىزى جاقسى وتىن. كۇنباعىس تاباعىنىڭ كۇلتە جاپىراقشالارىنان ءدارى دايىندايدى. كۇنباعىستىڭ كۇنجاراسىندا 8-10% ماي، 1،1% مال ازىقتىق ولشەم بولادى، سوندىقتان ول — مالعا باعالى كونسەنتراتتى جەم. كۇنباعىس — بالدى وسىمدىك جانە وتامالى داقىل بولعاندىقتان، اۋىلشارۋاشىلىق وسىمدىكتەرى ءۇشىن جاقسى العى ەگىس. ەگىنشىلىكتە ەگىس تاناپتارىندا ىقتىرما داقىل رەتىندە سەبىلەدى. كۇنباعىس پاۆلودار، شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا ءدان جانە سۇرلەم ءۇشىن، ال رەسپۋبليكانىڭ باسقا وبلىستارىندا تەك سۇرلەم ءۇشىن عانا وسىرىلەدى. قازاقستاندا 2006 جىلى كۇنباعىستىڭ ەگىس كولەمى 453،8 مىڭ گەكتار، ونىڭ ىشىندە سۋارمالى جەرلەردە 30،0 مىڭ گەكتارعا جەتتى. ورتاشا ەسەپپەن العاندا، سول جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا كۇنباعىستىڭ ءار گەكتارىنان 6،3 سەنتنەر ءونىم الىنىپ، ال ونىڭ جالپى ءتۇسىمى 285،9 مىڭ توننا بولدى. قازاقستان بويىنشا 2006 جىلى كۇنباعىستىڭ ارمانيرەس، ۆوسحود، زاريا، ساليۋت، كازاحستانسكيي 3/24 بۋدانى، رودنيك، سپك، سولنەچنىي-20، كازاحستانسكيي-341 سورتتارى اۋدانداستىرىلادى.

سىرتقى ورتانىڭ فاكتورلارىنا قويىلاتىن تالاپتار. العاشقى دامۋ كەزەڭىندە كۇنباعىس جىلۋدى ونشا كەرەك ەتپەيدى. ونىڭ سەبىلگەن ءدانى توپىراقتىڭ تۇقىم ءسىڭىرۋ تەرەڭدىگىندەگى جىلىلىق 3 °س جەتكەندە ونە باستايدى. ءبىراق سەبىلگەن تۇقىم تەز جانە بىركەلكى كوكتەپ شىعۋى ءۇشىن قولايلى تەمپەراتۋرا +20-25 °س شاماسىندا بولىپ تابىلادى. توپىراقتا ءبورتىپ، ءبىراق ونبەگەن تۇقىمى 13 °س، ال جەر بەتىنە كوكتەپ شىققان جاس وركەنى 5-6 °س سۋىققا ۇسىمەيدى. كۇنباعىستىڭ گۇلدەنۋ كەزەڭىندەگى قولايلى تەمپەراتۋرا 20-25 °س بولىپ سانالادى. كۇشتى دامىعان جانە توپىراقتىڭ تەرەڭ قاباتىنا بويلاپ وسەتىن تامىر جۇيەسى بولعاندىقتان كۇنباعىس قۇرعاقشىلىققا دا ءتوزىمدى كەلەدى. دامۋىنىڭ العاشقى كەزەڭىندە اۋا جانە توپىراق قۇرعاقشىلىعىن جاقسى كوتەرەدى. ىلعالدى ەڭ كوپ قاجەت ەتەتىن مەزگىلى — كۇنباعىستىڭ تاباعى پايدا بولۋى — گۇلدەنۋ كەزەڭى. وسى مەزگىلدە وسىمدىك ءوسۋ كەزەڭىندە سىڭىرەتىن بارلىق ىلعالدىڭ 44 پايىزىن پايدالانادى. اتالعان ۋاقىتتا ىلعال جەتكىلىكسىز بولسا، تاباقتىڭ ورتاسىنداعى داندەر تولىسپاي، جەڭىل بولىپ قالادى. كۇنباعىستىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى، ول كوكتەپ شىققاننان باستاپ تاباق قۇرعانعا دەيىن توپىراقتىڭ 80 سم تەرەڭدىگىنە دەيىنگى ىلعالدى پايدالانادى. ءبىراق، ودان ارتىق تەرەڭدىكتەگى ىلعالدى پايدالانۋ قيىندىققا سوعادى. سوندىقتان جازدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا جاۋعان جاڭبىر كۇنباعىس ءۇشىن وتە پايدالى. قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى بولعانىمەن، كۇنباعىستىڭ ترانسپيراسيالىق كوەففيسيەنتى 470-570-كە تەڭ، سوندىقتان ودان مول ءونىم الۋ ءۇشىن توپىراقتىڭ ىلعالدىلىعىن ونىڭ دالالىق سۋ سىيىمدىلىعى 70 پايىزدان كەم بولماۋى كەرەك. كۇنباعىسقا ەگۋگە قارا جانە قىزىل-قوڭىر توپىراقتار قولايلى. گرانۋلومەتريالىق قۇرامى اۋىر سازداق جانە جەڭىل قۇمداق توپىراقتار كۇنباعىس وسىرۋگە جارامايدى.

كۇنباعىس — العى داقىل. اۋىسپالى ەگىستە كۇنباعىستى كۇزدىك جانە جازدىق ءداندى داقىلداردان، جۇگەرىدەن، ءداندى بۇرشاقتى داقىلداردان كەيىن ەككەندە جاقسى ءونىم الۋعا بولادى. ءار ءتۇرلى اۋرۋلار، زيانكەستەر جانە ارامشوپتەر، ونىڭ ىشىندە سۇڭعىلا كۇنباعىسقا زيان كەلتىرمەۋى ءۇشىن ونى ءبىر ەگىلگەن جەرىنە 7-8 جىلسىز قايتالاپ سەبۋگە بولمايدى.

كۇنباعىستى تىڭايتۋ. كۇنباعىس 1 توننا ءدان قۇراۋ ءۇشىن توپىراقتان 60 كگ ازوت، 26 كگ فوسفور جانە 186 كگ كاليي پايدالانادى. وسى سىڭىرىلگەن ەلەمەنتتەردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن توپىراقتى تىڭايتۋ كەرەك. ول ءۇشىن كۇنباعىستىڭ وسى ەلەمەنتتەردى قاي ۋاقىتتا قالاي پايدالانۋ ەرەكشەلىكتەرىن بىلگەن ءجون. كۇنباعىستىڭ قورەكتىك ەلەمەنتتەردى ەڭ كوپ قاجەت ەتەتىن كەزى — كوكتەم شىققاننان باستاپ، گۇلدەنگەنگە دەيىن، ال ودان كەيىن ول بۇل ەلەمەنتتەردى شامالى مولشەردە پايدالانادى. العاشقى ءوسىپ-دامۋ كەزەڭىندە ازوتقا ونشا ءزارۋ بولماعانىمەن، كەيىن باس الىپ تاباق قۇرعاننان گۇلدەنگەنگە دەيىن ونى كوپ مولشەردە كەرەك ەتەدى، ءبىراق بۇدان سوڭ ونىڭ ازوتتى ءسىڭىرۋى تاعى دا تومەندەيدى. كالييدى بۇكىل ءوسۋ كەزەڭى بويىنشا پايدالانادى، دەگەنمەن، ونى تاباق قۇرۋدان تولىق ءپىسىپ جەتىلگەنگە دەيىن كوبىرەك سىڭىرەدى. ەگەر توپىراقتا ازوت كوپ، فوسفور جەتكىلىكسىز بولسا، كۇنباعىستىڭ ءوسۋ كەزەڭى ۇزارىپ، دانىندەگى مايدىڭ مولشەرى ازايادى. كۇنباعىستىڭ جاقسى ءوسىپ دامۋىنا توپىراقتىڭ وزىندەگى كاليي قورى جەتكىلىكتى، سوندىقتان وعان كالييلى مينەرالدى تىڭايتقىش بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. كۇزدە سۇدىگەر جىرتۋ الدىندا ءار گەكتارعا 30-40 توننا كوڭ جانە اسەرلى زاتتار ەسەبىمەن 60-90 كگ فوسفور شاشىپ، توپىراققا سىڭىرەدى. سەبۋ كەزىندە تۇقىممەن بىرگە ءار گەكتارعا اسەرلى زاتتار ەسەبىمەن 10-15 كگ تۇيىرشىكتى سۋپەرفوسفات سىڭىرگەن جاقسى ناتيجە بەرەدى. ازوت مينەرالدىڭ تىڭايتقىشىمەن كۇنباعىستى ءار گەكتارعا اسەرلى زاتتار ەسەبىمەن 15-20 كگ مولشەردە ۇستەپ قورەكتەندىرۋ قاجەت.

توپىراق وڭدەۋ. باسقا داقىلدار سياقتى كۇنباعىسقا تاناپتى دايىنداۋ العى داقىلداردى جيناپ العاننان كەيىن توپىراقتى نەگىزگى وڭدەۋدەن باستالادى. كۇزدە توپىراق وڭدەۋ ءتاسىلى كۇنباعىستىڭ العى داقىلىنا، تاناپتاعى ارامشوپتەردىڭ تۇرلەرىنە جانە باسقا جاعدايلارعا بايلانىستى. ءداندى داقىلدار مەن جۇگەرى العى ەگىستەرىنەن كەيىن تاناپتا ءبىر جىلدىڭ ارامشوپتەر باسىم بولسا، توپىراق تى 6-8 سم-دەن 8-10 سم-گە دەيىن 2-3 رەت قوپسىتادى، سودان كەيىن پن-4-35، پن-8-35 جانە باسقا تۇرەندى سوقالاردىڭ بىرىمەن 20-22 سم تەرەڭدىككە سۇدىگەرگە جىرتادى. تاناپتا كوپ جىلدىڭ ارامشوپتەر باسىم بولعاندا ونى گەربيسيدپەن قوسا ءار ءتۇرلى تەرەڭدىككە وڭدەيدى. العى دا-ڭىلدى جيناپ العاننان كەيىن اڭىزدى لدگ-10، لدگ-15 سىدىرا جىرتقىشتارىمەن 6-8 سم تەرەڭدىكتە وڭدەيدى، ال ارامشوپتەر كوكتەپ شىققاننان كەيىن تاناپتى جازىق سىدىرا تىلگىشتەرمەن 12-14 سم تەرەڭدىككە وڭدەۋدى ڭاي-تالايدى. ارامشوپتەردى تولىڭ جويۋ ءۇشىن ءار گەكتارعا 1،5-2 كگ 2،4-د گەربيسيدىن بۇركەدى. وسىدان 10-15 كۇن وتكەن سوڭ جەردى 27-30 سم تەرەڭدىككە تۇرەندى سوقالاردىڭ كومەگىمەن جىرتادى. توپىراق جەل ەروزياسىنا ۇشىرايتىن اۋدانداردا جەردى جازىق تابان سىدىرا تىلگىش تەرەڭ قوپسىتقىشتارمەن اۋدارماي وڭدەيدى. ەرتە كوكتەمدە جەر دەگدىسىمەن توپىراقتىڭ كۇزدە نەگىزگى وڭدەلگەن ادىسىنە قاراي بزسس-1،0، بزتس-1،0 (تۇرەندى سوقالارمەن جىرتىلعان جەرلەردە)، بيگ-زا (اڭىز ساقتالىپ، جازىق تابان سىدىرا تىلگىشتەرمەن قوپسىتىلعان تاناپتاردا) تىرمالارىمەن ىلعال جابىلادى. ەگىن سەبەر الدىندا بۇركىلەتىن گەربيسيدتەردىڭ توپىراقتىڭ بەتكى قاباتىنا دۇرىس سىڭۋىنە جانە ەگىڭ سەبۋ ءجۇمىسى ساپالى بولۋىنا جاعداي جاساۋ ءۇشىن تاناپتى نپ-8 قۇرالىمەن تەگىستەيدى. سودان كەيىن ءار گەكتارعا 1،5 كگ ترەفلان، 2-3 كگ پرومەترين نەمەسە 3،5 كگ تۇيىرشىكتى ەپ-تام، گەزابارد 50، س.پ. 12،0-4،0 كگ/گا گەربيسيدتەرىنىڭ ءبىرىن ەنگىزىپ، توپىراقتىڭ 8-10 سم جوعارعى قاباتىمەن ارالاستىرادى. وسى گەربيسيدتەر ارامشوپتەردى 60-95 پايىزعا دەيىن قۇرتادى. تۇقىم سەبەر الدىندا توپىراقتى 6-8 سم تەرەڭدىكتە قوپسىتادى.

تۇقىمدى سەبۋگە ازىرلەۋ جانە سەبۋ. جوعارى ساپالى، ىرىكتەلگەن تۇقىمدار سەپكەندە عانا كۇنباعىستان مول ءونىم الۋعا بولادى. ءار ءتۇرلى اۋرۋلارعا شالدىقپاۋ جانە زيانكەستەرمەن زاقىمدانباۋ ءۇشىن تۇقىمنىڭ ءاربىر تونناسىن 2-3 كگ تمد پرەپاراتىمەن دارىلەيدى. تۇقىم سەبۋ مەرزىمىن بەلگىلەي ءبىلۋدىڭ زور ماڭىزى بار. قولايلى مەرزىمدە سەبىلگەن تاناپتا ارامشوپتەر جويىلىپ، ەگىندى كۇتىپ-باپتاۋعا شىعىن از جۇمسالادى، ال كۇنباعىستىڭ ءونىمى گەكتارىنا 1،3-3،2 سەنتنەرگە ارتادى. كۇنباعىستى سەبۋدىڭ ەڭ قولايلى مەرزىمى — تۇقىم ءسىڭىرۋ تەرەڭدىگىندەگى توپىراقتىڭ 10-12 س جىلىنعان كەزى. ەگەر تەمپەراتۋرا بۇدان تومەن بولسا، سەبىلگەن تۇقىم كوپكە دەيىن ءونىپ شىقپايدى. مۇنىڭ ءوزى توپىراقتا ونىڭ ءونۋ قابىلەتىن تومەندەتىپ، ولاردىڭ ءبىرازىنىڭ شىرۋىنە اكەلىپ سوقتىرادى. تۇقىم سەبۋ مولشەرى سول جەردىڭ اۋا رايىنا، توپىراقتاعى ىلعال قورىنا، سەبۋ ادىسىنە جانە باسڭا جاعدايلارعابايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. ورماندى دالالىق جانە دالالىق ايماڭتارداعى تۇقىم سەبۋدىڭ ڭولايلى مولشەرى ءار گەكتارعا 40-45 مىڭ باس، جارتىلاي ءقۇرعاڭشىلىڭ-دالالىق ايماقتا 30-40 مىڭ باس ءدان بولادى. ءوسىرۋدىڭ ينتەنسيۆتىك تەحنولوگياسىن قولدانعاندا تۇقىمنىڭ سەبۋ مولشەرى 10 پايىزعا كوبەيتىلەدى.

كۇنباعىستى قازىرگى كەزدە پۋنكتيرلى ادىسپەن وسىمدىك قاتارارالىعىن 70 سم، ال ولاردىڭ قاتارداعى اراقاشىقتىعىن 24 سم ەتىپ، سپچ-6مف نەمەسە سۋپن-8 ءدان سەپكىشتەردىڭ بىرىمەن سەبەدى. تۇقىم سەبۋ تەرەڭدىگى قۇرعاق توپىراقتاردا 8-10 سم، ال ىلعالى مول جەرلەردە — 4-5 سم. ەگىستى كۇتىپ-باپتاۋ جۇمىسى تۇقىم سەبۋمەن ءبىر مەزگىلدە جۇرگىزىلەتىن توپىراقتى نىعىزداۋدان باستالادى. ەگىن سەبىلگەننەن 4-5 كۇننەن كەيىن، يارني ارامشوپتەردىڭ «اڭ جىپشە» كەزەڭىندە ونى بىرنەشە رەت تىرمالايدى، ال ەكىنشى رەت تىرمالاۋ تۇقىم كوكتەپ شىعۋعا 3-4 كۇن قالعاندا جۇرگىزىلەدى. كۇنباعىس كوكتەپ شىققانشا جۇرگىزىلەتىن بۇل ەكى تىرمالاۋ ارامشوپتەر وسكىنىنىڭ 50-60 پايىزىن جويادى. اگرەگاتتاردىڭ ءجۇرۋ جىلدامدىعى ساعاتىنا 6-7 شاقىرىمنان اسپاۋى كەرەك. كۇنباعىستىڭ 2-3 ناعىز قوس جاپىراعى پايدا بولعاندا تاناپتى ەگىن سەبۋ باعىتىنا كەسە-كولدەنەڭ جەڭىل تىرمالارمەن تىرمالاۋ ەرتە شىعاتىن ارامشوپتەردىڭ وسكىنىن 90 پايىزعا دەيىن قۇرتادى. ءبىراق، بۇل اگروتەحنيكالىق شارانى ەپتىلىكپەن بايقاپ جۇرگىزبەسە، كۇنباعىس وسكىنى دە زالال تابادى، ونىڭ 6-9% -ى جويىلۋى مۇمكىن. ەگىستىكتى ءارى قاراي كۇتىپ-باپتاۋعا وسىمدىكتەردىڭ قاتارارالىعىن قوپسىتۋ جاتادى. قاتارارالىقتى ءبىرىنشى قوپسىتۋ كۇنباعىستىڭ ءۇش-تورت ناعىز قوس جاپىراعى پايدا بولعان كەزدە، كەلەسىسى 10-12 كۇننەن كەيىن جۇرگىزىلەدى.

---