كيىز ءۇي جانە ونىڭ جاساۋى
سىنىبى: 6 (التىنشى)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كيىز ءۇي جانە ونىڭ جاساۋى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: كيىز ءۇي جانە ونىڭ جاساۋ - جابدىقتارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) تاربيەلىك: ساباق بارىسىندا ءوز ۇلتىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جيناقتالعان قۇندى تاجىربيەلەرى مەن قولونەرىن وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋ. ۇلتتىق قولونەردى قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: بالانىڭ جۇرەگىنە ۇلتتىق سانا - سەزىمدى ۇيالاتۋ، تانىمدىق قابىلەتىن جانە ۇلتتىق ونەر جايلى ءبىلىمىن كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق (ويىن)
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە، تاريحي دەرەكتەر.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كيىز ءۇي جانە ونىڭ جاساۋلارىنىڭ سۋرەتتەرى (سلايد)، تىرەك سىزبالار.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
- سالەمدەسۋ
- وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
- ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ. («كىم تاپقىر؟» ويىنى. جاسىرىن سۇراقتار)
1. كيىز كىلەمدەردى دايىنداۋعا پايدالاناتىن نەگىزگى ماتەريال. (قوي ءجۇنى )
2. سىرماق دەگەنىمىز نە؟ (كيىزدەن سىرىلىپ، ويۋلاپ جاسالعان توسەنىش )
3. توقىما كىلەمنىڭ نەشە ءتۇرى بار؟( ەكى ءتۇرى بار: تاقىر كىلەم جانە تۇكتى كىلەم)
4. تۇسكيىز دەگەنىمىز نە؟ (اپپليكاسيالانعان، بەزەندىرىلگەن، كەستەلەنگەن قابىرعا كىلەمدەرى)
5. تۇسكيىزدى نەدەن جاسايدى؟ (بارقىتتان، جىبەكتەن، ماۋىتتان، ماقتا - ماتادان جاسايدى)
6. كىلەم ويۋلارىندا قانداي فورمالار باسىم بولادى؟ (ءىرى بويتۇمار، جاپىراق فورمالارى، گۇل تىزبەكتەرى، گۇلدەر، گۇلشاناق، تاۋىق قاۋىرسىنى فورمالارى)
7. قازاق ۇلتتىق كەستەسىنىڭ نەشە ءتۇرى بار؟(ءبىز كەستە، باسپا كەستە، كەنەبە كەستە )
8. «كوشپەندىلەر ومىرىندە كىلەم بايعا دا كەدەيگە دە ومىرلىك قاجەتتىلىگى زور بۇيىم»، - دەپ جازعان ەتنوگراف كىم؟ (ا. ا. بوگوليۋبوۆ).
ءىىى. كىرىسپە ءسوز:
«ماڭدايشا، بوساعا مەن تابالدىرىق،
التى قانات كەرەگە، قالامدى وق.
«شىركىن - اي، قانداي شەبەر جاسادى»، - دەپ
كورگەندە تاڭداي قاعىپ، قالام تۇرىپ».
- بالالار، بۇل ولەڭ جولدارى نە جايلى؟
- ولاي بولسا، بالالار بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىسايىق.
ءىۇ. جاڭا ساباق.
كيىز ءۇي – «اتامىز – الاش، كەرەگەمىز اعاش»، «كيىز تۋىرلىقتى، اعاش ۋىقتى قازاقپىز» دەپ، اتالى ءسوز ايتىپ قالدىرعان اتا - بابالارىمىزدىڭ نەگىزگى باسپاناسى. كيىز ءۇي – قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مۇراسى. كيىز ءۇي تەك قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى، ءتىپتى وعان كورشىلەس ەلدەردىڭ دە تۇراق - مەكەنى. ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى عاسىرلاردا پايدا بولعان كيىز ءۇيدى ءبىزدىڭ حالىق قاسيەتتى، كيەلى شاڭىراعىمىز دەپ دارىپتەيدى. ويتكەنى كيىز ءۇي قازاقتىڭ تۇراعى، قۇتتى مەكەن - جايى، باسپاناسى، مۇلكى، ماقتانىشى دەپ باعالاندى. تاعى ءبىر ەرەكشە ايتا كەتەتىن جاي: ءبىزدىڭ كيىز ءۇيىمىز تەك باسپانا عانا ەمەس، ول ساۋلەت، قۇرىلىس، سۋرەت، قولونەر سياقتى بىرنەشە ونەردىڭ باسىن قۇرايتىن عاجايىپ تۋىندى دەسەك تە بولادى.
كيىز ءۇيدىڭ قازاقى جانە قالماقى دەپ اتالاتىن ەكى ءتۇرى بار. قازاقى ۇيلەر تولىق كۇمبەزدى بولادى دا، قالماقى ءتۇرىنىڭ توبەسى شوشاقتاۋ كەلەدى. قازاقى ۇيلەر پايدالانىلۋىنا قاراي، ءسان - سالتاناتىنا قاراي بىرنەشە تۇرلەرگە بولىنەدى. مىسالى: قارا ءۇي، بوز ءۇي، اق ءۇي، اق الا وردا، اق وردا، اق شاڭقان، التىن ۇزىك، التىن وردا. كوشىپ - قونۋعا، ۋاقىتشا پانالاۋعا نەمەسە شارۋاشىلىق جۇمىس رەتىندە بەيىمدەلگەن ءۇي تۇرلەرى بولادى. ولار: قوس، ابىلايشا، كۇركە، كەپە، يتارقا، جاپپا، جولىم ءۇي، اس ءۇي، قالقا دەپ اتالادى.
كيىز ءۇيدىڭ سۇيەكتەرى
شاڭىراق كەرەگە ۋىق سىقىرلاۋىق
كيىز ءۇي بولىكتەرى
ءۇيدىڭ سۇيەكتەرى كيىزدەرى باۋ - شۋلارى(باۋلارى مەن باسقۇر ارقاندارى)
كيىز ءۇيدىڭ ءىشى تورتكە بولىنەدى:
ءتور - ءۇي ىشىندەگى ەڭ قۇرمەتتى ورىن، مۇندا جۇك جينالادى، قوناقتار وتىرادى
سول جاق - ءۇي يەسىنىڭ وتىراتىن جانە جاتاتىن ورنى
وڭ جاق - بالالار ورنالاسادى. بوساعا جاقتا ەر - تۇرماندار، كيىمدەر ىلىنەدى
وت ورنى - قاسيەتتى ورىن بولىپ سانالادى. مۇندا وت جاعىلادى، قازان اسىلادى
ءۇ. جاڭا تۇسىنىكتەر مەن ءىس - ارەكەتتەر ءتاسىلىن قالىپتاستىرۋ.
سوزدىكپەن جۇمىس
باسقۇر - كەرەگە باسى تۋىرلىقتى تەسىپ كەتپەۋى ءۇشىن ءۇي اينالا جۇرگىزىلەتىن جالپاق ويۋلى قۇر.
قۇر – ءۇي تىككەندە كەرەگەلەردى ءبىر – بىرىنە قوسىپ بايلايتىن تەرمە باۋ.
تۋىرلىق – كەرەگە بويىن، شاعىن ۇيلەردە شاڭىراققا دەيىن جاباتىن كيىز.
شي – كيىز ءۇي بولشەگىن، تۇرمىس بۇيىمدارىن جاسايتىن وسىمدىك.
ءۇى. جاڭا تۇسىنىكتى تەكسەرۋ:
1. كيىز ءۇي نەگىزى نەشە بولىكتەن تۇرادى؟ (كيىز ءۇيدىڭ ءىشى، كيىزدەرى، باۋ - شۋلارى)
2. شاڭىراق قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟ (ءۇي، وتباسى)
3. كيىز ءۇيدىڭ سۇيەكتەرىن اتا. (شاڭىراق، ۋىق، كەرەگە، سىقىرلاۋىق)
4. ساندىقتىڭ استىنا قوياتىن جيھاز. (جۇكاياق)
5. ابدىرە دەگەنىمىز نە؟ (زات، بۇيىم، كيىم سالىپ قوياتىن ۇلكەن ساندىق)
6. كيىز ءۇيدىڭ ءىشى نەشەگە بولىنەدى؟ (تورتكە: ءتور، وڭ جاق، سول جاق، وت ورنى)
7. كيىز ءۇيدىڭ سۇيەكتەرىن جاسايتىن ادامدى كىم دەپ اتايدى؟ (ءۇيشى)
8. قوڭىر ءۇي دەپ قانداي ءۇيدى اتايدى؟
ءۇىى. ساباقتى بەكىتۋ (تەحنولوگيالىق ديكتانت):
1. كيىز ءۇي بولشەگىن، تۇرمىس بۇيىمداردى جاسايتىن بولشەكتى...... دەپ اتايدى. (شي)
2. ەكى بوساعانى تومەنگى جاعىنان ۇستاپ تۇراتىن اعاش..... دەپ اتايدى. (تابالدىرىق)
3. ءۇي تىككەندە.... ءبىر – بىرىنە قوسىپ بايلايتىن تەرمە باۋدى قۇر دەپ اتايدى. (كەرەگە)
4. كەرەگە مەن شاڭىراق ورتاسىن قوساتىن نەگىزگى بولىك... دەپ اتالادى. (ۋىق)
5. كيىم ىلۋگە ارنالعان....، ويۋ - ورنەكتى اعاش ادالباقان دەپ اتالادى. (اشالى)
ءۇىىى. ساباقتى قورىتۋ:
بەرىلگەن سوزدەردى تومەندەگى بولىكتەرگە ءبولىپ جازامىز:
1. كيىز ءۇي جابدىقتارى –
2. كيىز ءۇي جاساۋلارى –
3. ارتىق سوزدەر –
بەرىلگەن سوزدەر: شاڭىراق، كەرەگە، تۋىرلىق، ماڭدايشا، سىقىرلاۋىق، ساندىق، كەبەجە، جۇكاياق، اعاشتوسەك، كيمەشەك، شاشباۋ، قىمىران، بارقىت.
ءىح. وقۋشىلاردى باعالاۋ:
ح. ءۇي تاپسىرماسى:
1. كيىز ءۇي جانە ونىڭ جاساۋى
2. كيىز ۇيگە بايلانىستى ۇعىمدار تۋرالى جازىپ كەلۋ.
3. كيىز ءۇيدىڭ جاساۋ – جابدىقتارىنا قاتىستى ءسوزجۇمباق قۇراستىرۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كيىز ءۇي جانە ونىڭ جاساۋى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: كيىز ءۇي جانە ونىڭ جاساۋ - جابدىقتارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) تاربيەلىك: ساباق بارىسىندا ءوز ۇلتىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جيناقتالعان قۇندى تاجىربيەلەرى مەن قولونەرىن وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋ. ۇلتتىق قولونەردى قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: بالانىڭ جۇرەگىنە ۇلتتىق سانا - سەزىمدى ۇيالاتۋ، تانىمدىق قابىلەتىن جانە ۇلتتىق ونەر جايلى ءبىلىمىن كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق (ويىن)
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە، تاريحي دەرەكتەر.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كيىز ءۇي جانە ونىڭ جاساۋلارىنىڭ سۋرەتتەرى (سلايد)، تىرەك سىزبالار.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
- سالەمدەسۋ
- وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
- ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ. («كىم تاپقىر؟» ويىنى. جاسىرىن سۇراقتار)
1. كيىز كىلەمدەردى دايىنداۋعا پايدالاناتىن نەگىزگى ماتەريال. (قوي ءجۇنى )
2. سىرماق دەگەنىمىز نە؟ (كيىزدەن سىرىلىپ، ويۋلاپ جاسالعان توسەنىش )
3. توقىما كىلەمنىڭ نەشە ءتۇرى بار؟( ەكى ءتۇرى بار: تاقىر كىلەم جانە تۇكتى كىلەم)
4. تۇسكيىز دەگەنىمىز نە؟ (اپپليكاسيالانعان، بەزەندىرىلگەن، كەستەلەنگەن قابىرعا كىلەمدەرى)
5. تۇسكيىزدى نەدەن جاسايدى؟ (بارقىتتان، جىبەكتەن، ماۋىتتان، ماقتا - ماتادان جاسايدى)
6. كىلەم ويۋلارىندا قانداي فورمالار باسىم بولادى؟ (ءىرى بويتۇمار، جاپىراق فورمالارى، گۇل تىزبەكتەرى، گۇلدەر، گۇلشاناق، تاۋىق قاۋىرسىنى فورمالارى)
7. قازاق ۇلتتىق كەستەسىنىڭ نەشە ءتۇرى بار؟(ءبىز كەستە، باسپا كەستە، كەنەبە كەستە )
8. «كوشپەندىلەر ومىرىندە كىلەم بايعا دا كەدەيگە دە ومىرلىك قاجەتتىلىگى زور بۇيىم»، - دەپ جازعان ەتنوگراف كىم؟ (ا. ا. بوگوليۋبوۆ).
ءىىى. كىرىسپە ءسوز:
«ماڭدايشا، بوساعا مەن تابالدىرىق،
التى قانات كەرەگە، قالامدى وق.
«شىركىن - اي، قانداي شەبەر جاسادى»، - دەپ
كورگەندە تاڭداي قاعىپ، قالام تۇرىپ».
- بالالار، بۇل ولەڭ جولدارى نە جايلى؟
- ولاي بولسا، بالالار بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىسايىق.
ءىۇ. جاڭا ساباق.
كيىز ءۇي – «اتامىز – الاش، كەرەگەمىز اعاش»، «كيىز تۋىرلىقتى، اعاش ۋىقتى قازاقپىز» دەپ، اتالى ءسوز ايتىپ قالدىرعان اتا - بابالارىمىزدىڭ نەگىزگى باسپاناسى. كيىز ءۇي – قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مۇراسى. كيىز ءۇي تەك قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى، ءتىپتى وعان كورشىلەس ەلدەردىڭ دە تۇراق - مەكەنى. ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى عاسىرلاردا پايدا بولعان كيىز ءۇيدى ءبىزدىڭ حالىق قاسيەتتى، كيەلى شاڭىراعىمىز دەپ دارىپتەيدى. ويتكەنى كيىز ءۇي قازاقتىڭ تۇراعى، قۇتتى مەكەن - جايى، باسپاناسى، مۇلكى، ماقتانىشى دەپ باعالاندى. تاعى ءبىر ەرەكشە ايتا كەتەتىن جاي: ءبىزدىڭ كيىز ءۇيىمىز تەك باسپانا عانا ەمەس، ول ساۋلەت، قۇرىلىس، سۋرەت، قولونەر سياقتى بىرنەشە ونەردىڭ باسىن قۇرايتىن عاجايىپ تۋىندى دەسەك تە بولادى.
كيىز ءۇيدىڭ قازاقى جانە قالماقى دەپ اتالاتىن ەكى ءتۇرى بار. قازاقى ۇيلەر تولىق كۇمبەزدى بولادى دا، قالماقى ءتۇرىنىڭ توبەسى شوشاقتاۋ كەلەدى. قازاقى ۇيلەر پايدالانىلۋىنا قاراي، ءسان - سالتاناتىنا قاراي بىرنەشە تۇرلەرگە بولىنەدى. مىسالى: قارا ءۇي، بوز ءۇي، اق ءۇي، اق الا وردا، اق وردا، اق شاڭقان، التىن ۇزىك، التىن وردا. كوشىپ - قونۋعا، ۋاقىتشا پانالاۋعا نەمەسە شارۋاشىلىق جۇمىس رەتىندە بەيىمدەلگەن ءۇي تۇرلەرى بولادى. ولار: قوس، ابىلايشا، كۇركە، كەپە، يتارقا، جاپپا، جولىم ءۇي، اس ءۇي، قالقا دەپ اتالادى.
كيىز ءۇيدىڭ سۇيەكتەرى
شاڭىراق كەرەگە ۋىق سىقىرلاۋىق
كيىز ءۇي بولىكتەرى
ءۇيدىڭ سۇيەكتەرى كيىزدەرى باۋ - شۋلارى(باۋلارى مەن باسقۇر ارقاندارى)
كيىز ءۇيدىڭ ءىشى تورتكە بولىنەدى:
ءتور - ءۇي ىشىندەگى ەڭ قۇرمەتتى ورىن، مۇندا جۇك جينالادى، قوناقتار وتىرادى
سول جاق - ءۇي يەسىنىڭ وتىراتىن جانە جاتاتىن ورنى
وڭ جاق - بالالار ورنالاسادى. بوساعا جاقتا ەر - تۇرماندار، كيىمدەر ىلىنەدى
وت ورنى - قاسيەتتى ورىن بولىپ سانالادى. مۇندا وت جاعىلادى، قازان اسىلادى
ءۇ. جاڭا تۇسىنىكتەر مەن ءىس - ارەكەتتەر ءتاسىلىن قالىپتاستىرۋ.
سوزدىكپەن جۇمىس
باسقۇر - كەرەگە باسى تۋىرلىقتى تەسىپ كەتپەۋى ءۇشىن ءۇي اينالا جۇرگىزىلەتىن جالپاق ويۋلى قۇر.
قۇر – ءۇي تىككەندە كەرەگەلەردى ءبىر – بىرىنە قوسىپ بايلايتىن تەرمە باۋ.
تۋىرلىق – كەرەگە بويىن، شاعىن ۇيلەردە شاڭىراققا دەيىن جاباتىن كيىز.
شي – كيىز ءۇي بولشەگىن، تۇرمىس بۇيىمدارىن جاسايتىن وسىمدىك.
ءۇى. جاڭا تۇسىنىكتى تەكسەرۋ:
1. كيىز ءۇي نەگىزى نەشە بولىكتەن تۇرادى؟ (كيىز ءۇيدىڭ ءىشى، كيىزدەرى، باۋ - شۋلارى)
2. شاڭىراق قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟ (ءۇي، وتباسى)
3. كيىز ءۇيدىڭ سۇيەكتەرىن اتا. (شاڭىراق، ۋىق، كەرەگە، سىقىرلاۋىق)
4. ساندىقتىڭ استىنا قوياتىن جيھاز. (جۇكاياق)
5. ابدىرە دەگەنىمىز نە؟ (زات، بۇيىم، كيىم سالىپ قوياتىن ۇلكەن ساندىق)
6. كيىز ءۇيدىڭ ءىشى نەشەگە بولىنەدى؟ (تورتكە: ءتور، وڭ جاق، سول جاق، وت ورنى)
7. كيىز ءۇيدىڭ سۇيەكتەرىن جاسايتىن ادامدى كىم دەپ اتايدى؟ (ءۇيشى)
8. قوڭىر ءۇي دەپ قانداي ءۇيدى اتايدى؟
ءۇىى. ساباقتى بەكىتۋ (تەحنولوگيالىق ديكتانت):
1. كيىز ءۇي بولشەگىن، تۇرمىس بۇيىمداردى جاسايتىن بولشەكتى...... دەپ اتايدى. (شي)
2. ەكى بوساعانى تومەنگى جاعىنان ۇستاپ تۇراتىن اعاش..... دەپ اتايدى. (تابالدىرىق)
3. ءۇي تىككەندە.... ءبىر – بىرىنە قوسىپ بايلايتىن تەرمە باۋدى قۇر دەپ اتايدى. (كەرەگە)
4. كەرەگە مەن شاڭىراق ورتاسىن قوساتىن نەگىزگى بولىك... دەپ اتالادى. (ۋىق)
5. كيىم ىلۋگە ارنالعان....، ويۋ - ورنەكتى اعاش ادالباقان دەپ اتالادى. (اشالى)
ءۇىىى. ساباقتى قورىتۋ:
بەرىلگەن سوزدەردى تومەندەگى بولىكتەرگە ءبولىپ جازامىز:
1. كيىز ءۇي جابدىقتارى –
2. كيىز ءۇي جاساۋلارى –
3. ارتىق سوزدەر –
بەرىلگەن سوزدەر: شاڭىراق، كەرەگە، تۋىرلىق، ماڭدايشا، سىقىرلاۋىق، ساندىق، كەبەجە، جۇكاياق، اعاشتوسەك، كيمەشەك، شاشباۋ، قىمىران، بارقىت.
ءىح. وقۋشىلاردى باعالاۋ:
ح. ءۇي تاپسىرماسى:
1. كيىز ءۇي جانە ونىڭ جاساۋى
2. كيىز ۇيگە بايلانىستى ۇعىمدار تۋرالى جازىپ كەلۋ.
3. كيىز ءۇيدىڭ جاساۋ – جابدىقتارىنا قاتىستى ءسوزجۇمباق قۇراستىرۋ.
You Might Also Like
