ۇيالشاقتىقتىڭ الدىن - الۋ جولدارى
ۇيالشاقتىقتىڭ الدىن - الۋ جولدارى
ۇيالشاقتىق - وتە جاسىرىن ۇعىم جانە ءوز الدىنا جەكە ماسەلە. عىلىمي تۇرعىدان قاراستىرساق، زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە، وسى جاعدايمەن جاستاردىڭ تەڭ جارتىسى ازاپ شەگۋدە. ۇيالشاق بولۋ ىشكى جان دۇنيەسىن اشا الماۋ، قورقۋ، قورشاعان ورتامەن بايلانىسقا تۇسە الماۋ، سوعان بولا قوبالجۋ، ويىن ەركىن تۇسىندىرە الماۋ. ول ءار ادامدا بولادى دەپ اشىق ايتا المايمىز. سەبەبى ءار تۇلعانىڭ پسيحولوگياسى ءارقيلى، تابيعاتى دا بولەك. ءبىز بىلەتىندەي، مىنەزى جۇمساق، مومىن، تىم ويعا بەرىلگىش كەلەتىن كىسىلەر ومىردە ءوز جولىن تابۋدا قينالادى.
بۇل ادامداردىڭ دوستارى از، قورشاعان ورتاسى تار، ءوزىنىڭ جان دۇنيەسى سياقتى مۇڭلى بولىپ كەلەدى.
بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، بارلىق اينالاداعى بولىپ جاتقان قۇبىلىس ادام بالاسىمەن وتە تىعىز بايلانىستى. مۇنداعى باستى ماقساتىمىز قوعامدا بەلسەندىلىك تانىتۋ. ءسىز مۇمكىن ادامدى تانىپ بىلۋدە، قاتىناس جاساۋدا قينالارسىز، ويتكەنى، ادام بالاسى ءبىز بىلەتىندەي بىردەي بولمايدى. سوندىقتان قانداي قيىن جاعدايدى باستان وتكەرسەڭىز دە، ياعني كيكىلجىڭ كۇيزەلىس، تۇسىنبەستىك، شاتاسۋ سياقتى ماسەلە بولسا، ىمىراعا كەلۋگە تىرىسىڭىز. مەيلى ءسىزدىڭ ويىڭىزدى دۇرىس تۇسىنبەي، پىكىرىڭىزگە شالىس ايتۋى مۇمكىن. ءبىراق مۇنداي جاعدايدا كەرىسىنشە، ءوز ەڭسەڭىزدى تۇسىرمەڭىز، سەبەبى قازاقتا «جاڭىلمايتىن جاق جوق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق» دەمەكشى ءارقاشان ورتادا پىكىرىڭىزدى ايتىپ، اشىق بولۋعا تىرىسىڭىز. قانشا دەگەنمەن، بۇل ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز ەكەنىن ۇمىتپاڭىز.
كوپتەگەن پسيحولوگتار، الەۋمەتتانۋشىلار جانە ت. ب ماماندار ۇيالشاقتىقتى كەڭ تۇردە زەرتتەۋگە تىرىستى. ول ۇيالشاقتىقتىڭ نەدەن تۋىندايتىنىن كورسەتتى. جەكە ادامدى تۇلعا رەتىندە زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە ۇلشاقتىقتىڭ ادامدا اتا - تەكتەن تاراعان، ياعني تۇقىمدا بار دەپ سارالانادى.
بيحيەۆيوريستەردىڭ ايتۋىنشا، ۇيالشاقتىق قوعاممەن ءتىل تابىسا المايتىن نەمەسە ومىرگە بەيىمدەلۋدەن، قاشقىندىقتان قالىپتاسادى. پسيحواناليتيكتەردىڭ ويىنشا، وزىنە سەنىمسىزدىكتەن، ويىن سىرت ورتاعا شىعارا الماۋدان. الەۋمەتتانۋشىلار نەمەسە بالالار پسيحولوگىنىڭ تۇجىرىمداۋىنشا، ۇيالشاقتىقتى بەلگىلى ءبىر جەكە تەرمين رەتىندە قاراستىرا كەلە الەۋمەتتىك ورتانىڭ قالىپتاسۋىنا بايلانىستى تۋىندايدى دەپ كورسەتەدى.
ق. ب. جارىقبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، ۇيالۋ – باسقا ادامنىڭ ادەتتە جاقىندارىنىڭ قىلىعىمەن نە تۇلعالىق مىنەزدەرىنىڭ كورىنىس بەرۋىمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. ۇيالشاقتىقتى وزىنە - ءوزى كەمەلدەندىرۋ، ءبىلىم مەن بىلىكتىلىككە جەتۋ، ءوز قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان مىنەز - قۇلىقتىڭ
قۋاتتى قوزعاۋشى كۇشى ارقىلى جويۋعا بولادى. ۇيالۋدىڭ باستاپقى شەگى اركىمنىڭ قۇندىلىق باعدارىنا ءاربىر جەكە تۇلعانىڭ قاسيەتىنە، اينالاسىنداعى ادامداردىڭ ءوز جونىندەگى پىكىرلەرىنە، سەزىمتالدىعىنا بايلانىستى.
جوعارىدا اتاپ كورسەتكەندەي، ۇيالشاقتىق ءار ادامدا بولاتىن جاعداي. ونى تانىپ ءبىلۋ وڭاي ەمەس. سەبەبى ول ءار ءتۇرلى بولادى. مىسالى، اداممەن بايلانىسقا تۇسۋدە كوڭىل تولماۋشىلىق، كوزىن ۇنەمى تومەن ءتۇسىرىپ ءجۇرۋ، جاي سويلەۋ، قوعاممەن قاتىناسقا تۇسۋدەن قاشۋ.
ۇيالشاقتىقتىڭ باستى كورىنىسىنىڭ ءبىرى – ەنسىزدىك نەمەسە شورقاقتىق. بۇنداي بەلگىلەر كوبىنە تىم ويعا بەرىلەتىن تۇيىق ادامداردا بولادى. ەگەر بىرجەردەن قاتەلىكتەر جىبەرىپ جاتسا، سول ءىسى ءۇشىن بىرەۋلەر الدىندا ءوزى ۇياتتى سەزىنىپ، جەرگە كىرىپ كەتۋگە دايىن تۇرادى. وزدەرىن دارمەنسىز، اقىماق، ەشكىمگە كەرەكسىز سەزىنەدى. قاتتى ىرعاقتى داۋىستارمەن ولار ءوز بويىنداعى ۇيالشاقتىقتى جويعىسى كەلەدى. الايدا ىشكى سەزىمدەرى سىرتقا ايدان انىق كورىنەدى. قورقىنىش، قوبالجۋ، ادامدارمەن قاتىناستا قولايسىز سەزىنۋ، بىرەۋلەردىڭ پىكىرىنە تاۋەلدى بولۋ، مۇنىڭ ءبارى وزدەرىنە دەگەن سەنىمنىڭ جوقتىعى. بۇلار وسىنىڭ اسەرىنەن ومىردە ەش ماقساتسىز ءومىر سۇرەدى.
باياندامانى اياقتاي كەلە، ءوز ءىس تاجىريبەمە توقتالىپ وتەيىن. تەحنولوگيا ساباعى وقۋشىلاردى جەكە تۇلعا ەتىپ قالىپتاستىرۋدا ماڭىزى زور ءپان دەپ ايتار ەدىم. سەبەبى، «اۋىل شارۋاشىلىعى»، «مال شارۋاشىلىعى»، «ساندىك قولدانبالى ونەر»، «تاماق ازىرلەۋ تەحنولوگياسى» ت. ب تاقىرىپتار توڭىرەگىندە وقۋشىلار بەلگىلى ءبىر ماماندىققا، جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋعا يكەمدەلەدى، بەيىمدەلەدى.
ءوزىم ساباق بەرەتىن سىنىپتاردا ەڭبەك ەتۋ - ءاربىر ادامنىڭ مىندەتى ەكەنىن ۇنەمى ايتىپ وتىرامىن. 9 - سىنىپتا «تاماق جانە جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىنداعى ماماندىقتار»، «ساۋدا سالاسىنداعى ماماندىقتار» دەگەن تاقىرىپتاردا اشىق ساباق وتكىزدىم. مالتابار المات اۋىلدى جەردە كوپشىلىگى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىندىقتان، وسى شارۋاشىلىققا قاتىستى ماماندىق تاڭداعىسى كەلەتىنىن جانە اۋرۋ مالداردى ەمدەپ ءوز ۇلەسىن قوسقىسى كەلەتىنىن ايتىپ ءوتتى. باسقا دا وقۋشىلار وزدەرى تاڭداعان ماماندىقتارى، ولاردى نە ءۇشىن تاڭداعانى تۋرالى وزدەرىنىڭ پىكىرلەرىن اشىق ءبىلدىردى. بۇلدا بولسا، وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنىڭ ءبىر كورىنىسى دەپ بىلەمىن.
ساباقتاردا، سىنىپتان تىس ساباقتاردا قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى، كيىمدەرى، بۇيىمدارى جايلى سۇراقتار قويامىن، ۇلتتىق بۇيىمداردى جاساۋعا، تىگۋگە تاپسىرما بەرەمىن. مىسالى، قۇراق قۇراۋ، كيىز ءۇي ماكەتىن جاساۋ، تەكەمەتتىڭ ويۋىن ويۋ ت. ب. سونىمەن بىرگە، ۇرشىق ءيىرۋ، ءجۇن تۇتۋ، ساباۋ سەكىلدى اتا - بابادان كەلە جاتقان ۇلتتىق مۇرالارىمىزدى قوسىپ وتىرامىن. «اس – ادامنىڭ ارقاۋى»،- دەمەكشى «سالات دايارلاۋ»، «ءتاتتى تاعامدار» جاساۋدا دا قىزدار وزدەرىنىڭ شەبەرلىكتەرىن كورسەتىپ جاتادى. اتاپ ايتسام، پەرنەباي ءسانيا، ەسبولات ارۋجان، سايىنباي ءۇمىت، جۇمان نۇرلان، مايلىباي رۇستەم ت. ب وقۋشىلار.
ۇلتتىق بۇيىمدار، تاعامدار ت. ب تاقىرىپتار توڭىرەگىندە رەفەرات جازۋعا بەرەمىن. مۇنداي جۇمىستار وقۋشىلاردى ىزدەنىمپازدىققا، ماتەريالدى جان - جاقتى زەرتتەپ، تالداۋعا، قورىتىندى جاساۋعا ۇيرەنەدى. سونىمەن بىرگە ۇلتتىق دۇنيەلەرىمىزدى ەستە ساقتايدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. مەكتەپتەگى تەحنولوگيا. №7 - 2010 جىل
2. مەكتەپتەگى تەحنولوگيا. №11 - 2011 جىل
3. «ەڭبەككە باۋلۋ» ءپانى وقىتۋ ادىستەمەسى. 1-4 سىنىپ. كۇنپەيىس جۇماحان. الماتى «دارىن» 2005 ج.
4. ينتەرنەتتەن العان ماتەريال.
ۇيالشاقتىق - وتە جاسىرىن ۇعىم جانە ءوز الدىنا جەكە ماسەلە. عىلىمي تۇرعىدان قاراستىرساق، زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە، وسى جاعدايمەن جاستاردىڭ تەڭ جارتىسى ازاپ شەگۋدە. ۇيالشاق بولۋ ىشكى جان دۇنيەسىن اشا الماۋ، قورقۋ، قورشاعان ورتامەن بايلانىسقا تۇسە الماۋ، سوعان بولا قوبالجۋ، ويىن ەركىن تۇسىندىرە الماۋ. ول ءار ادامدا بولادى دەپ اشىق ايتا المايمىز. سەبەبى ءار تۇلعانىڭ پسيحولوگياسى ءارقيلى، تابيعاتى دا بولەك. ءبىز بىلەتىندەي، مىنەزى جۇمساق، مومىن، تىم ويعا بەرىلگىش كەلەتىن كىسىلەر ومىردە ءوز جولىن تابۋدا قينالادى.
بۇل ادامداردىڭ دوستارى از، قورشاعان ورتاسى تار، ءوزىنىڭ جان دۇنيەسى سياقتى مۇڭلى بولىپ كەلەدى.
بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، بارلىق اينالاداعى بولىپ جاتقان قۇبىلىس ادام بالاسىمەن وتە تىعىز بايلانىستى. مۇنداعى باستى ماقساتىمىز قوعامدا بەلسەندىلىك تانىتۋ. ءسىز مۇمكىن ادامدى تانىپ بىلۋدە، قاتىناس جاساۋدا قينالارسىز، ويتكەنى، ادام بالاسى ءبىز بىلەتىندەي بىردەي بولمايدى. سوندىقتان قانداي قيىن جاعدايدى باستان وتكەرسەڭىز دە، ياعني كيكىلجىڭ كۇيزەلىس، تۇسىنبەستىك، شاتاسۋ سياقتى ماسەلە بولسا، ىمىراعا كەلۋگە تىرىسىڭىز. مەيلى ءسىزدىڭ ويىڭىزدى دۇرىس تۇسىنبەي، پىكىرىڭىزگە شالىس ايتۋى مۇمكىن. ءبىراق مۇنداي جاعدايدا كەرىسىنشە، ءوز ەڭسەڭىزدى تۇسىرمەڭىز، سەبەبى قازاقتا «جاڭىلمايتىن جاق جوق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق» دەمەكشى ءارقاشان ورتادا پىكىرىڭىزدى ايتىپ، اشىق بولۋعا تىرىسىڭىز. قانشا دەگەنمەن، بۇل ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز ەكەنىن ۇمىتپاڭىز.
كوپتەگەن پسيحولوگتار، الەۋمەتتانۋشىلار جانە ت. ب ماماندار ۇيالشاقتىقتى كەڭ تۇردە زەرتتەۋگە تىرىستى. ول ۇيالشاقتىقتىڭ نەدەن تۋىندايتىنىن كورسەتتى. جەكە ادامدى تۇلعا رەتىندە زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە ۇلشاقتىقتىڭ ادامدا اتا - تەكتەن تاراعان، ياعني تۇقىمدا بار دەپ سارالانادى.
بيحيەۆيوريستەردىڭ ايتۋىنشا، ۇيالشاقتىق قوعاممەن ءتىل تابىسا المايتىن نەمەسە ومىرگە بەيىمدەلۋدەن، قاشقىندىقتان قالىپتاسادى. پسيحواناليتيكتەردىڭ ويىنشا، وزىنە سەنىمسىزدىكتەن، ويىن سىرت ورتاعا شىعارا الماۋدان. الەۋمەتتانۋشىلار نەمەسە بالالار پسيحولوگىنىڭ تۇجىرىمداۋىنشا، ۇيالشاقتىقتى بەلگىلى ءبىر جەكە تەرمين رەتىندە قاراستىرا كەلە الەۋمەتتىك ورتانىڭ قالىپتاسۋىنا بايلانىستى تۋىندايدى دەپ كورسەتەدى.
ق. ب. جارىقبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، ۇيالۋ – باسقا ادامنىڭ ادەتتە جاقىندارىنىڭ قىلىعىمەن نە تۇلعالىق مىنەزدەرىنىڭ كورىنىس بەرۋىمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. ۇيالشاقتىقتى وزىنە - ءوزى كەمەلدەندىرۋ، ءبىلىم مەن بىلىكتىلىككە جەتۋ، ءوز قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان مىنەز - قۇلىقتىڭ
قۋاتتى قوزعاۋشى كۇشى ارقىلى جويۋعا بولادى. ۇيالۋدىڭ باستاپقى شەگى اركىمنىڭ قۇندىلىق باعدارىنا ءاربىر جەكە تۇلعانىڭ قاسيەتىنە، اينالاسىنداعى ادامداردىڭ ءوز جونىندەگى پىكىرلەرىنە، سەزىمتالدىعىنا بايلانىستى.
جوعارىدا اتاپ كورسەتكەندەي، ۇيالشاقتىق ءار ادامدا بولاتىن جاعداي. ونى تانىپ ءبىلۋ وڭاي ەمەس. سەبەبى ول ءار ءتۇرلى بولادى. مىسالى، اداممەن بايلانىسقا تۇسۋدە كوڭىل تولماۋشىلىق، كوزىن ۇنەمى تومەن ءتۇسىرىپ ءجۇرۋ، جاي سويلەۋ، قوعاممەن قاتىناسقا تۇسۋدەن قاشۋ.
ۇيالشاقتىقتىڭ باستى كورىنىسىنىڭ ءبىرى – ەنسىزدىك نەمەسە شورقاقتىق. بۇنداي بەلگىلەر كوبىنە تىم ويعا بەرىلەتىن تۇيىق ادامداردا بولادى. ەگەر بىرجەردەن قاتەلىكتەر جىبەرىپ جاتسا، سول ءىسى ءۇشىن بىرەۋلەر الدىندا ءوزى ۇياتتى سەزىنىپ، جەرگە كىرىپ كەتۋگە دايىن تۇرادى. وزدەرىن دارمەنسىز، اقىماق، ەشكىمگە كەرەكسىز سەزىنەدى. قاتتى ىرعاقتى داۋىستارمەن ولار ءوز بويىنداعى ۇيالشاقتىقتى جويعىسى كەلەدى. الايدا ىشكى سەزىمدەرى سىرتقا ايدان انىق كورىنەدى. قورقىنىش، قوبالجۋ، ادامدارمەن قاتىناستا قولايسىز سەزىنۋ، بىرەۋلەردىڭ پىكىرىنە تاۋەلدى بولۋ، مۇنىڭ ءبارى وزدەرىنە دەگەن سەنىمنىڭ جوقتىعى. بۇلار وسىنىڭ اسەرىنەن ومىردە ەش ماقساتسىز ءومىر سۇرەدى.
باياندامانى اياقتاي كەلە، ءوز ءىس تاجىريبەمە توقتالىپ وتەيىن. تەحنولوگيا ساباعى وقۋشىلاردى جەكە تۇلعا ەتىپ قالىپتاستىرۋدا ماڭىزى زور ءپان دەپ ايتار ەدىم. سەبەبى، «اۋىل شارۋاشىلىعى»، «مال شارۋاشىلىعى»، «ساندىك قولدانبالى ونەر»، «تاماق ازىرلەۋ تەحنولوگياسى» ت. ب تاقىرىپتار توڭىرەگىندە وقۋشىلار بەلگىلى ءبىر ماماندىققا، جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋعا يكەمدەلەدى، بەيىمدەلەدى.
ءوزىم ساباق بەرەتىن سىنىپتاردا ەڭبەك ەتۋ - ءاربىر ادامنىڭ مىندەتى ەكەنىن ۇنەمى ايتىپ وتىرامىن. 9 - سىنىپتا «تاماق جانە جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىنداعى ماماندىقتار»، «ساۋدا سالاسىنداعى ماماندىقتار» دەگەن تاقىرىپتاردا اشىق ساباق وتكىزدىم. مالتابار المات اۋىلدى جەردە كوپشىلىگى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىندىقتان، وسى شارۋاشىلىققا قاتىستى ماماندىق تاڭداعىسى كەلەتىنىن جانە اۋرۋ مالداردى ەمدەپ ءوز ۇلەسىن قوسقىسى كەلەتىنىن ايتىپ ءوتتى. باسقا دا وقۋشىلار وزدەرى تاڭداعان ماماندىقتارى، ولاردى نە ءۇشىن تاڭداعانى تۋرالى وزدەرىنىڭ پىكىرلەرىن اشىق ءبىلدىردى. بۇلدا بولسا، وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنىڭ ءبىر كورىنىسى دەپ بىلەمىن.
ساباقتاردا، سىنىپتان تىس ساباقتاردا قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى، كيىمدەرى، بۇيىمدارى جايلى سۇراقتار قويامىن، ۇلتتىق بۇيىمداردى جاساۋعا، تىگۋگە تاپسىرما بەرەمىن. مىسالى، قۇراق قۇراۋ، كيىز ءۇي ماكەتىن جاساۋ، تەكەمەتتىڭ ويۋىن ويۋ ت. ب. سونىمەن بىرگە، ۇرشىق ءيىرۋ، ءجۇن تۇتۋ، ساباۋ سەكىلدى اتا - بابادان كەلە جاتقان ۇلتتىق مۇرالارىمىزدى قوسىپ وتىرامىن. «اس – ادامنىڭ ارقاۋى»،- دەمەكشى «سالات دايارلاۋ»، «ءتاتتى تاعامدار» جاساۋدا دا قىزدار وزدەرىنىڭ شەبەرلىكتەرىن كورسەتىپ جاتادى. اتاپ ايتسام، پەرنەباي ءسانيا، ەسبولات ارۋجان، سايىنباي ءۇمىت، جۇمان نۇرلان، مايلىباي رۇستەم ت. ب وقۋشىلار.
ۇلتتىق بۇيىمدار، تاعامدار ت. ب تاقىرىپتار توڭىرەگىندە رەفەرات جازۋعا بەرەمىن. مۇنداي جۇمىستار وقۋشىلاردى ىزدەنىمپازدىققا، ماتەريالدى جان - جاقتى زەرتتەپ، تالداۋعا، قورىتىندى جاساۋعا ۇيرەنەدى. سونىمەن بىرگە ۇلتتىق دۇنيەلەرىمىزدى ەستە ساقتايدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. مەكتەپتەگى تەحنولوگيا. №7 - 2010 جىل
2. مەكتەپتەگى تەحنولوگيا. №11 - 2011 جىل
3. «ەڭبەككە باۋلۋ» ءپانى وقىتۋ ادىستەمەسى. 1-4 سىنىپ. كۇنپەيىس جۇماحان. الماتى «دارىن» 2005 ج.
4. ينتەرنەتتەن العان ماتەريال.
You Might Also Like
-
تۇلعانى دامىتۋعا باعىتتالعان يننوۆاسيالىق ورتا قۇرۋ (پرەزەنتاسياسىمەن)
