م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسى (كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى)
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 9 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
61. م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسى
62. م. اۋەزوۆتىڭ دراماتۋرگياسى
63. عابيت مۇسىرەپوۆ
64. عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ اڭگىمەلەرى
65. عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ روماندارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) اباي جولى ەپوپەياسى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ. وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
ءا) وقۋشىلاردىڭ بويىنا ادەپتىلىك، يناباتتىلىق، قاراپايىمدىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ؛
ب) ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردى مانەرلەپ وقۋعا داعدىلاندىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ ت. ب.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: بۇكتەمەلەر، كىتاپتار ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
1. م. اۋەزوۆ قاي وقۋ ورنىندا وقىعان؟
2. م. اۋەزوۆتىڭ تۇڭعىش ماقالاسى نە جونىندەگى ماسەلەنى كوتەرگەن؟
3. قانداي شىعارمالارىن بىلەسىڭدەر؟
4. «كوكسەرەك» پوۆەسىن جازۋعا نە سەبەپ بولدى؟
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
م. اۋەزوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ ۇلكەن ارناسى – ۇلى اباي جايىنداعى ەڭبەكتەرى.
بالا كەزىنەن دانىشپان اقىننىڭ ولەڭدەرىن جاتتاپ، ۇلىلىعىن قۇلاعىنا ءسىڭىرىپ وسكەن م. اۋەزوۆ بۇل تاقىرىپقا اڭگىمە دە(«تاتيانانىڭ قىرداعى ءانى»)، «اباي (يباراگيم) قۇنانباي ۇلى» اتتى زەرتتەۋ، ليبرەتتو، پەسا، سەناريي، «اباي» رومانىن جازدى. جازۋشىنىڭ 30 - 40 جىلدارى ۇلى اقىننىڭ تۋعان ەلىنە، سەمەي، اباي اۋدانىنا قايتادان ارنايى بارىپ، اباي ءومىر سۇرگەن ءداۋىر مەن ءومىر تۋرالى زامانداستارى مەن كوز كورگەندەرىنەن ەستىگەن، ويدا جۇرگەن دەرەكتەردى قاعازعا تۇسىرگەن ەرلىكتەرى دە بار. بۇل تۇرعىدا جازۋشىنىڭ ءوزى شىعارماعا ماتەريال جيناۋ مەن قوردالانعان دەرەكتەردى قورىتۋ، كوركەم الەمگە ەنگىزۋ تۋرالى بىلاي دەيدى: «جالپى بۇل كەزەڭدەگى رومانعا بايلانىستى جۇمىس سيپاتىمدى مەن الدەقاشان كوشىپ كەتكەن كەرۋەننىڭ جۇرتىنا كەلىپ، سونۋگە اينالعان وشاق ورنىنان قىزۋى بار سوڭعى شوقتى تاۋىپ الىپ، ونى دەمىمەن ۇرلەپ قوزداتىپ، جالىندى الاۋعا اينالدىرماق بولعان كەشەۋىل جولاۋشىنىڭ ارەكەتىمەن سالىستىرار ەدىم
كونە كوز قاريالاردىڭ كۇڭگىرت تارتقان زەردەسى مەنى ابايدىڭ جاس داۋىرىنە جەتەلەپ، جول كورسەتىپ وتىردى، الپىستى القىمداعان ايگەرىمنىڭ جۇزىنەن مەن ونىڭ اقىن جۇرەگىن جاۋلاعان بالعىن زامانىنداعى سۇلۋ اجارىن ەلەستەتۋگە تىرىستىم. (م. اۋەزوۆ. «اباي قۇنانبايەۆ»).
جازۋشى اباي زامانىن بەينەلەۋدە ناقتى تاريحي دەرەكتەردى الا وتىرىپ، سونىڭ نەگىزىندە اقىننىڭ ءوز ءومىرىنىڭ باستى مالىمەتتەرىن قاجەتكە جاراتىپ، كەيىپكەر مەن ورتا قاتىناسىن نەعۇرلىم شىنايى كورسەتۋدى ماقسات تۇتتى. ۇلى اقىن ءومىرى مەن ەپوپەياداعى كەيىپكەردەن اسا سوم تۇلعالى كوركەم بەينە جاسالعان.
«اباي جولىندا» ابايدىڭ بۇكىل ءومىر جولى، سانالى شىعارماشىلىق، جەكە باس تىرشىلىگى مولىنان قامتىلعان. ابايدىڭ بالالىق شاعىنان الىنعان ەپيزودتار جازۋشى قيالى بولعانىمەن دە، بۇل بولاشاق ازامات، اقىن، ەل اعاسى، ۇلت ءقادىرى ابايدىڭ مىنەزىن اشىپ، قالىپتاسۋ كەزەڭدەرىن سۋرەتتەۋ ءۇشىن الىنعان.
العاشقى رومان «اباي» دەگەن اتپەن 1943 جىلى جارىققا شىققاندا ع. مۇسىرەپوۆ: «ابايداي» شىعارما بۇل كۇنگە دەيىنگى بۇگىنگى قازاق ادەبيەتىندە بولعان ەمەس.»اباي» پەساسى جازۋشى م: اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىنا بارار جولداردىڭ ءبىرى دەسە دە بولادى.
شەشەن ءتىلدى، كوركەم سۋرەتتى، وقشاۋ وقيعانى شەبەر قيىستىراتىن كلاسسيك جازۋشى م. اۋەزوۆ الەم ادەبيەتىنە قوسىلار ءىرى تۇلعا ەكەنىن ونىڭ تۋىندىلارى دالەلدەيدى.
كىتاپپەن جۇمىس: رومانداعى كەيىپكەرلەرگە مىنەزدەمە بەرەدى
حرونولوگيالىق تابليسامەن جۇمىس: تابليساداعى ەلەۋلى جىلداردى بەلگىلەيدى
ءبىلىمدى بەكىتۋ: «اباي جولىنىڭ» ءبىرىنشى باسپاسى قاي جىلى جارىق كوردى؟
2. رومانداعى قامقا مەن قوداردىڭ ءىس - ارەكەتى تاريحي شىندىق پا؟
ءبىلىمدى باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: «اباي جولىن» وقىپ كەلۋگە بەرەمىن.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
تاقىرىپتار:
61. م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسى
62. م. اۋەزوۆتىڭ دراماتۋرگياسى
63. عابيت مۇسىرەپوۆ
64. عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ اڭگىمەلەرى
65. عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ روماندارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) اباي جولى ەپوپەياسى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ. وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
ءا) وقۋشىلاردىڭ بويىنا ادەپتىلىك، يناباتتىلىق، قاراپايىمدىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ؛
ب) ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردى مانەرلەپ وقۋعا داعدىلاندىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ ت. ب.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: بۇكتەمەلەر، كىتاپتار ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
1. م. اۋەزوۆ قاي وقۋ ورنىندا وقىعان؟
2. م. اۋەزوۆتىڭ تۇڭعىش ماقالاسى نە جونىندەگى ماسەلەنى كوتەرگەن؟
3. قانداي شىعارمالارىن بىلەسىڭدەر؟
4. «كوكسەرەك» پوۆەسىن جازۋعا نە سەبەپ بولدى؟
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
م. اۋەزوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ ۇلكەن ارناسى – ۇلى اباي جايىنداعى ەڭبەكتەرى.
بالا كەزىنەن دانىشپان اقىننىڭ ولەڭدەرىن جاتتاپ، ۇلىلىعىن قۇلاعىنا ءسىڭىرىپ وسكەن م. اۋەزوۆ بۇل تاقىرىپقا اڭگىمە دە(«تاتيانانىڭ قىرداعى ءانى»)، «اباي (يباراگيم) قۇنانباي ۇلى» اتتى زەرتتەۋ، ليبرەتتو، پەسا، سەناريي، «اباي» رومانىن جازدى. جازۋشىنىڭ 30 - 40 جىلدارى ۇلى اقىننىڭ تۋعان ەلىنە، سەمەي، اباي اۋدانىنا قايتادان ارنايى بارىپ، اباي ءومىر سۇرگەن ءداۋىر مەن ءومىر تۋرالى زامانداستارى مەن كوز كورگەندەرىنەن ەستىگەن، ويدا جۇرگەن دەرەكتەردى قاعازعا تۇسىرگەن ەرلىكتەرى دە بار. بۇل تۇرعىدا جازۋشىنىڭ ءوزى شىعارماعا ماتەريال جيناۋ مەن قوردالانعان دەرەكتەردى قورىتۋ، كوركەم الەمگە ەنگىزۋ تۋرالى بىلاي دەيدى: «جالپى بۇل كەزەڭدەگى رومانعا بايلانىستى جۇمىس سيپاتىمدى مەن الدەقاشان كوشىپ كەتكەن كەرۋەننىڭ جۇرتىنا كەلىپ، سونۋگە اينالعان وشاق ورنىنان قىزۋى بار سوڭعى شوقتى تاۋىپ الىپ، ونى دەمىمەن ۇرلەپ قوزداتىپ، جالىندى الاۋعا اينالدىرماق بولعان كەشەۋىل جولاۋشىنىڭ ارەكەتىمەن سالىستىرار ەدىم
كونە كوز قاريالاردىڭ كۇڭگىرت تارتقان زەردەسى مەنى ابايدىڭ جاس داۋىرىنە جەتەلەپ، جول كورسەتىپ وتىردى، الپىستى القىمداعان ايگەرىمنىڭ جۇزىنەن مەن ونىڭ اقىن جۇرەگىن جاۋلاعان بالعىن زامانىنداعى سۇلۋ اجارىن ەلەستەتۋگە تىرىستىم. (م. اۋەزوۆ. «اباي قۇنانبايەۆ»).
جازۋشى اباي زامانىن بەينەلەۋدە ناقتى تاريحي دەرەكتەردى الا وتىرىپ، سونىڭ نەگىزىندە اقىننىڭ ءوز ءومىرىنىڭ باستى مالىمەتتەرىن قاجەتكە جاراتىپ، كەيىپكەر مەن ورتا قاتىناسىن نەعۇرلىم شىنايى كورسەتۋدى ماقسات تۇتتى. ۇلى اقىن ءومىرى مەن ەپوپەياداعى كەيىپكەردەن اسا سوم تۇلعالى كوركەم بەينە جاسالعان.
«اباي جولىندا» ابايدىڭ بۇكىل ءومىر جولى، سانالى شىعارماشىلىق، جەكە باس تىرشىلىگى مولىنان قامتىلعان. ابايدىڭ بالالىق شاعىنان الىنعان ەپيزودتار جازۋشى قيالى بولعانىمەن دە، بۇل بولاشاق ازامات، اقىن، ەل اعاسى، ۇلت ءقادىرى ابايدىڭ مىنەزىن اشىپ، قالىپتاسۋ كەزەڭدەرىن سۋرەتتەۋ ءۇشىن الىنعان.
العاشقى رومان «اباي» دەگەن اتپەن 1943 جىلى جارىققا شىققاندا ع. مۇسىرەپوۆ: «ابايداي» شىعارما بۇل كۇنگە دەيىنگى بۇگىنگى قازاق ادەبيەتىندە بولعان ەمەس.»اباي» پەساسى جازۋشى م: اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىنا بارار جولداردىڭ ءبىرى دەسە دە بولادى.
شەشەن ءتىلدى، كوركەم سۋرەتتى، وقشاۋ وقيعانى شەبەر قيىستىراتىن كلاسسيك جازۋشى م. اۋەزوۆ الەم ادەبيەتىنە قوسىلار ءىرى تۇلعا ەكەنىن ونىڭ تۋىندىلارى دالەلدەيدى.
كىتاپپەن جۇمىس: رومانداعى كەيىپكەرلەرگە مىنەزدەمە بەرەدى
حرونولوگيالىق تابليسامەن جۇمىس: تابليساداعى ەلەۋلى جىلداردى بەلگىلەيدى
ءبىلىمدى بەكىتۋ: «اباي جولىنىڭ» ءبىرىنشى باسپاسى قاي جىلى جارىق كوردى؟
2. رومانداعى قامقا مەن قوداردىڭ ءىس - ارەكەتى تاريحي شىندىق پا؟
ءبىلىمدى باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: «اباي جولىن» وقىپ كەلۋگە بەرەمىن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
