ماعجان جۇمابايەۆتىڭ «تولقىن» تۋىندىسىنداعى ءپالساپالىق ويدىڭ ادام ومىرىمەن بايلانىسى
ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ابستراكتىلى، فيلوسوفيالىق مانگە يە شىعارماشىلىعى ادام ومىرىنە ەنىپ، تۋىندىمەن بىرگە ابىگەرگە سالاتىنى بار. ماعجاننىڭ ءپالساپالىق ويىنا، ۇشقىن اتقان تەرەڭ تۇسىنىگىنە جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ باعا بەرگەن: «ماعجان مادەنيەتى زور اقىن. سىرتقى كەستەسىنىڭ كەلىسىمى مەن كۇيشىلدىگىنە قاراعاندا بۇل ءبىر زاماننىڭ تەگىنەن اسقانداي. سەزىمە جەتىلمەگەن قازاق قاۋىمىنان ەرتەرەك شىققانداي».
ماعجان جۇمابايەۆ ءبىر قوعام ءوز ورنىن بوساتىپ، جاڭا قاۋىمنىڭ داۋرەنى جۇرە باستاعاندا ءومىر سۇرگەن. سول سەبەپتى دە تۋىندىلارى ادامنىڭ سانا-سەزىمىن، ويلاۋ قابىلەتىن، كۇش-جىگەرىن سالىستىرمالى گيپوتەزامەن بەينەلەيدى. بۇنداي قادام، ارەكەت فيلوسوفيالىق استاردىڭ قوعام ءۇشىن ماڭىزىن ايقىندايتىنداي كورىنەدى. «مەن جاستارعا سەنەمىن»، «تولقىن»، «جەل»، «جۇمباق»، «جارالى جان» تۋىندىلارىندا قولدانىلعان مىسالدىڭ فيلوسوفياسى ادامنىڭ باستان كەشەر جاي-كۇيى، ءومىر ءسۇرۋى، اشۋ، ىزاسى، جۇرەك قاعىسىن سۋرەتتەيدى. اقىن ماعجان جۇمابايەۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا سۇڭگىپ كەتۋ ادامنىڭ بولمىسىن، تانىمىن زەرتتەۋگە اتتانعان الىس جول دەۋگە بولادى.
سيمۆولداردى ءوز تۋىندىسىندا كوركەم سۋرەتتەي بىلگەن ماعجان جۇمابايەۆتىڭ «تولقىن» ولەڭىندەگى ءپالساپالىق ويدىڭ ادام ومىرىمەن بايلانىسىن تالداپ كورەلىك. ادام – تابيعاتتىڭ ءبىر بولىگى. تابيعاتتا ورىن الاتىن بارلىق قۇبىلىس تىكەلەي سانالى جاراتىلىستىڭ ومىرىمەن بايلانىستى. دۇنيەگە كەلۋ، ءومىر ءسۇرۋ، ۋاقىتتىڭ زىمىراۋىنا ىلەسە الماعان كۇيبەڭ تىرشىلىك، جۇرەك سوعىسىنىڭ توقتاۋى «تولقىن» شىعارماسىندا ايقىن بەينەلەنەدى. دەي تۇرعانمەن ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءپالساپالىق ويى سالىستىرۋداعى شەبەرلىگىنەن كورىنەدى. ۇشى-قيىرى جوق تەڭىزگە قاراساڭىز كوز الدىڭىزداعى تۋلاعان تولقىنعا جان بىتىرە الار ما ەدىڭىز؟ تەرەڭ ويعا شومۋىڭىز ابدەن مۇمكىن، دەگەنمەن ونى سويلەتىپ، ماعىنا بەرۋ اقىن ماعجاننىڭ قولىنان كەلە ءبىلدى. مەن تولقىن فيلوسوفياسىن ءتورت نەگىزگە ءبولىپ قاراستىرۋدى ءجون سانايمىن.
ءبىرىنشىسى «تولقىننان تولقىن تۋادى» سيپاتى ءوز ومىرىندەگى ۇرپاقتار الماسۋىنىڭ كورىنىسى ىسپەتتى. ءبىزدىڭ قالاۋ، ەركىمىز، كۇش، جىگەرىمىزدەن بولەك تىلسىم كۇشتىڭ ءمانى وسىندا جاتىر. ەشكىمگە باعىنبايتىن زاڭدىلىق تولقىننان تولقىن تۋدىرادى. توقتاتىپ قويىپ، قالاۋىڭدى ەنگىزە الماۋ السىزدىك ەمەس، قاۋقارىڭنان ارى اساتىن كۇش يەسىنىڭ بارى بولار. ءومىردىڭ ماقساتى، ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءمانى قاراستىرىلاتىن ءومىر فيلوسوفياسى دا ماعجان جۇمابايەۆتىڭ كەزىندە دۇنيەگە كەلدى. اقىن ءومىر سۇرگەن جىلدارى گەرمانيا، فرانسيادا پايدا بولعان ءومىر فيلوسوفياسىن ماعجان جۇمابايەۆ زەرتتەپ، ءوز شىعارماشىلىعىندا قۇندى بايلانىس رەتىندە ورناتا بىلگەندەي كورىنەدى. تولقىننان تولقىن تۋادى سوزىندەگى ءپالساپا ءومىردىڭ قىسقالىعى سونشا، ول تۋرالى ويلانىپ تا ۇلگەرمەيسىڭ دەگەنگە سايادى.
ەكىنشىسى «بىتپەيتىن ءبىر ەگەسپەن، جارىسىپ جارعا بارىسادى» ءپالساپاسى ادامداردىڭ بىر-بىرىنە دەگەن بىتپەيتىن باسەكەلەستىگى، قايتسەم وزامىن دەيتىن ساناسىنىڭ كورىنىسى. قازاقستان ءجۋرناليسى بەيسەن قۇرانبەكتىڭ «سوڭعى ون جىلدا وزىمە ەشكىمدى جامانداماۋ، جازعىرماۋ، ايىپتاماۋدى ۇستانىم ەتىپ الدىم» دەۋى ماعجان فيلوسوفياسىمەن ۇشتاسىپ تۇرعانداي. بۇنىڭ سوڭى، اقىرى نەمەن تىناتىنىن «تولقىن» ولەڭىنىڭ قورىتىندىسىنان اڭعارامىز. اباي قۇنانباي ۇلى ءتورتىنشى قارا سوزىندە «ادام بالاسى جىلاپ تۋادى، كەيىپ ولەدى. ەكى ورتادا، بۇ دۇنيەنىڭ راحاتىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەي، ءبىرىن-بىرى اڭدىپ، بىرىنە-بىرى ماقتانىپ، ەسىل ءومىردى ەسكەرۋسىز، بوسقا، جارامسىز قىلىقپەن، قور ەتكىزىپ وتكىزەدى دە، تاۋسىلعان كۇندە ءبىر كۇندىك ءومىردى بار مالىنا ساتىپ الۋعا تابا المايدى» دەگەنى ءبىر كۇننىڭ قۇنى الىسىپ، جارىسۋعا تاتىمايتىنىن كورسەتەدى.
ءۇشىنشىسى «سىلدىر، سىلدىر، سىلدىرلاپ، ءبىرىنىڭ سىرىن ءبىرى ۇرلاپ، تولقىندى تولقىن قۋادى» دەگەن سيپاتتاۋىنان باقىت فيلوسوفياسىنا ۇڭىلۋگە بولادى. روبەرت ۋولدينگەر ەسىمدى پسيحياتر 75 جىلدىق زەرتتەۋدىڭ ءتورتىنشى باسشىسى رەتىندە TED-تە ۇزاق ۋاقىتتى قامتىعان زەرتتەۋ ناتيجەسىمەن بولىسەدى. بۇل زەرتتەۋ 724 ادامدى قامتىپ، 75 جىلدان بەرى توقتاماي كەلەدى. زەرتتەۋ بويىنشا ادامداردى نە نارسە باقىتتى ەتەتىنىن تابۋدى كوزدەيدى. عاسىرعا جۋىق زەرتتەۋ ناتيجەسى وتە قاراپايىم بولدى. روبەرت ۋولدينگەردىڭ ايتۋىنشا، ادامداردى جاقىندارىمەن جاقسى قارىم-قاتىناس باقىتتى ەتەدى ەكەن. وسى ۋاقىت ىشىندە وتباسىن، دوستارىن، جاقىندارىن ومىرىندە ماڭىزدى ادامدار قاتارىنا جاتقىزعاندار باقىتتى بولعانى انىقتالعان. اۋقىمدى زەرتتەۋ قورىتىندىسى ماعجان جۇمابايەۆ شىعارماشىلىعىنداعى فيلوسوفيالىق ويمەن ۇشتاسادى.
ءتورتىنشىسى «ولەدى تولقىن، تىنادى» دەگەندە ادام ءومىرىنىڭ سوڭعى ءساتىن، قانداي ءومىر كەشسە دە اقىر اياعى ولىمگە اكەپ تىرەلەتىنىن جەتكىزەدى. العاشقى نەگىزگە العان وي سەكىلدى بۇل فيلوسوفيا دا تىكەلەي ادامنىڭ ەرىك، جىگەرىنەن تىس بولاتىن قۇبىلىس. دەي تۇرعانمەن ماعجان جۇمابايەۆتىڭ تولقىندى سيمۆول رەتىندە الىپ، سۋرەتتەۋى ارقىلى ادام قالاي ءومىر كەشەتىنىن ءوزى تاڭدايتىنىن تۇيەمىز.
«بارلىق ادامنىڭ تاعدىرى ءبىر جەردە تۇيىسەدى: قۇل دا ولەدى، قوجايىن دا ولەدى» دەپ ءجۇسىپ بالاساعۇني ايتقانىنداي، تولقىن بەينەسىندەگى بارشا ادامزاتقا ءولىم حاق. بۇل جەردەگى ءپالساپا ادامنىڭ قۇل بولىپ ءومىر ءسۇرۋى نە بولماسا قوجايىن اتانىپ عۇمىر كەشۋى وزىنە بايلانىستى. ادامنىڭ قانشا جىل ءومىر سۇرگەنى ەمەس، قالاي ءومىر سۇرگەنى اسا ماڭىزدى. سىرشىل اقىن ماعجان جۇمابايەۆتىڭ شىعارماسىنداعى ءپالساپالىق وي ادام ومىرىنەن الىنعانى انىق بولدى. بۇل ءپالساپاعا ساي كەلەتىن بۇگىنگى كۇننىڭ ناقىلى: «ومىردە اركىمنىڭ ءوز جولى بار، ال ونى دارا ەتۋ - ءوز قولىڭىزدا».
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ماگيسترانتى ءابدىراحمان نۇراي ايۋب قىزى
You Might Also Like
-
“تالبەسىكتەن جەربەسىككە دەيىن”. ادام بالاسىنىڭ ءومىرى وسىناۋ ءسوز تىركەسىمەن سيپاتتالاتىن سەكىلدى... ادام اتاۋلى شىر ەتىپ دۇنيە ەسىگىن اشقاننان باستاپ-اق ءتۇرلى سالت-داستۇرلەردى ، ىرىم-تيى...
-
كارى تاريح بەتتەرىندە، قالىڭ قازاق حالقىنىڭ جۇرەگىندە رۋحاني كوسەم بولىپ قالىپتاسقان احمەت بايتۇرسىنوۆ: «ابايدى قازاق بالاسى تەگىس تانىپ ءبىلۋى قاجەت. اباي سوزدەرى ءدۇنيادا قالعانى – قازا...
