مالايسارى تارحان تاس تۇعىردا
(ويتولعام)
... «مالايسارى تارحان» قوعامدىق قورى قۇرىلىپ، وبلىستىق ادىلەت دەپارتامەنتىندە زاڭدى تۇلعا رەتىندە تىركەلدى. 2015جىلدىڭ 21قاڭتارىندا وعان باس قۇرىلتايشىسى بولۋعا كەڭ بايتاق قازاق ەلىنە ەسىمى كەڭىنەن ءمالىم ەل تاۋەلسىزدىگىن تاباندىلىقپەن قورعاپ، ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ، وركەندى ىستەرىمەن تانىلعان تيتو ۋاقاپ ۇلى سىزدىقوۆ مىرزا كەلىسىم بەردى.
ول بۇرىندا ەل تاريحى ونىڭ ەڭىرەپ وتكەن ەرلەرىنە ۇلى تۇلعالارىنا ءاماندا جۇرەگىنىڭ تورىنەن ورىن بەرىپ، ولارعا بايلانىستى اتقارىلاتىن ءار ءىستىڭ كوشباسشىلارىنىڭ قاتارىنان تابىلاتىن. سونىمەن قاتار قور مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا تالاي يگىلىكتى ءىستىڭ باسى- قاسىندا بولعان، باسقارعان قۋات ەسىمحانوۆ اعانىڭ، ت.ب. ازاماتتاردىڭ بولۋى ەل سەنىمىن ارتتىرا تۇسكەن ەدى.
-قوعامدىق قور مۇشەلەرىنىڭ ۇسىنىس-تىلەكتەرى، ورتاق ۇيعارىم شەشىمدەرى بويىنشا جۇمىس جوسپارى جاسالىپ، بەكىتىلدى،- دەپ ەسكە الادى.
«مالايسارى تارحان» قوعامدىق قورىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ەرمات بايعۇرمانوۆ.
ەرەكەڭ ايتسا ايتقانداي وبلىستىق «سارىارقا سامالى» گازەتى (سول كەزدەگى باس رەداكتورى اسىل ابىشيەۆ) «ەل مۇراتى، ەردىڭ ءىسى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل شارالارىن ۇيىمداستىردى. وعان قوعامدىق قوردىڭ پرەزيدەنتى ت.سىزدىقوۆ، مۇشەلەرى ا. مەڭدىبەكوۆ، ب.ساعىندىق ۇلى،
ە. بايعۇرمانوۆ، زيالى قاۋىم وكىلدەرى: اقىن ا.قاني، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ە.ءجۇسىپ، ۇلتتىق رۋحانياتتىڭ جاناشىرى، كاسىپكەر س. بايبولا-توۆتار قاتىستى.
سول دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسۋشىلاردىڭ وي تۇجىرىمدارىن ەلەپ، ەكشەپ وي تۇيگەن گازەت قىزمەتكەرى سايا مولدايىپ ەدى. ول ءوزىنىڭ جاساعان تۇيىنىندە مالايسارى تارحاننىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋ تۋرالى باسقا دا كوپتەگەن ۇسىنىس-پىكىر ايتتى.
-تەرىس - بۇرىسى جوق، بارلىعى دا قازاقتىڭ تاريحى، ەلدىڭ بىرلىگى، جاستار تاربيەسى، ۇلتتىق پاتريوتتىق سەزىمدى قايتكەندە وياتامىز دەگەن تاقىرىپتى قامتيدى»، –دەگەن ەكەن. ءبىزدىڭ بۇعان الىپ قوسارىمىز جوق. تەك «سارىارقا سامالى» گازەتىندە سايا مولدايىپ قارىنداسىمىز ۇيلەستىرەتىن «اينالايىن» قوسىمشاسى بايقاۋ ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ قورتىندىسى قوسىمشانىڭ 2015 جىلدىڭ 11 شىلدەسىندە جاريالاندى. وندا بالالار جازعان ولەڭدەر، ەرتەگى، اڭگىمەلەر جارىق كوردى.
جۇلدەگەرلەر اراسىندا لەبياجى، ماي، اقتوعاي، شارباقتى اۋداندارىنىڭ، ەكىباستۇز، پاۆلودار قالالارىنىڭ، كەنجەكول ورتا مەكتەبىنىڭ تالاپتى بالعىندارى جەڭىمپاز اتاندى. ال «اينالايىندى» بالالارمەن قاتار اتا-انالار دا قىزىعا، سۇيسىنە وقيتىنىن ەسكە الساق، قۋانىشىمىز ەسەلەپ ارتا تۇسەدى. مالايسارى باتىردىڭ كىم ەكەنىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن جەتە بىلە الماي كەلگەن ونداعان ادامدار (بالالار، ۇلكەندەر) ونى ەندىگى جەردە مىنا بايتاق دالانى جوڭعارلاردان ازات ەتۋشىلەردىڭ ءبىرى.
ءبىر بولعاندا بىرەگەيى جاۋ جۇرەك باتىر جەرلەسىمىز دەپ بىلەتىن بولدى. ماي، اقتوعاي اۋداندارىندا،- دەدى بىزگە قوردىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ەرمات بايعۇرمانوۆ اڭگىمەسىن ونان ءارى ساباقتاپ، -كوشپەلى عىلىمي - تاجىريبەلىك كونفەرەنسيالار ۇيىمداستىرىلدى. جەرگىلىكتى عالىمدار ب. ساعىندىق ۇلى، ايمان زەينۋللينا، ق. باتتالوۆ، ب. مۇزافاروۆ، ب. قوجاحمەتوۆ باياندامالار جاسادى.
ايتا كەتۋ كەرەك دەگەننەن شىعادى. ءتىپتى كەزىندە كۇنى كەشەگە دەيىن وبلىستىق «سارىارقا سامالى» كەزىندە «قىزىل تۋ» گازەتىندە ۇلتىمىزدىڭ ۇلىلارىن ۇلىقتاۋىنىڭ ولاردىڭ قازاق حالقىنىڭ تاريح ساحناسىندا ساقتالىپ قالۋىنا قوسقان ۇلەستەرىن ۇرپاق ەسىنە دۇركىن-دۇركىن سالىپ وتىرۋدى ازاماتتىق پارىزى سانايتىن جۋرناليستەر از بولعان جوق.
ال ۇلت ونىڭ باس كوتەرەر باعلاندارىنا كەڭەستىك ساياساتتىڭ ەكى تىزگىن، ءبىر شىلبىرىن ۇستاۋ باقىتىنا يە بولعان باۋىرلارىمىز شوشىنا قاراپ، ەرلەرىن باۋىرىنا الىپ، باستارىنا اڭگىر تاياق ويناتاتىن، ءتىپتى تاعدىرلارىن وت بوپ شارپيتىنداي شارا قولدانۋدان دا تايىنبايتىن بىلە تۇرسا دا، جۋرناليستەر وقىرمان حاتىن جاريالاپ جاتاتىن.
سونان سوڭعى جەردە ساياساتتىڭ مايىن ىشكەندەر وزدەرى كورىنبەي، بالەنباي ارداگەرلەرگە، تۇگەنباي وزات دەپۋتاتتارعا ايتىپ وتىرىپ قارسى ماقالا جازدىرتاتىن. مالايسارىنىڭ ەرلىگىن جوققا شىعارۋعا جاقىنداپ، ءتىپتى ول ءبىزدىڭ جەرلەسىمىز ەمەس دەۋدەن دە تايىنبايتىن. سولاردى وقىعاندا، اپىر-اي، بۇلار ەل ىشىندە «اتام قازاق» دەگەن اتالى ءسوزدىڭ ساقتالعانىن بىلمەي مە؟ بىلسە، جەرلەسىمىز ەمەس دەۋلەرى قالاي؟
جۇزبەن-جۇز، رۋ مەن رۋ باسشىلارى ءجۇز جىرتىسىپ قالعاننىڭ وزىندە ەل شەتىنە جاۋ كىرگەن تۇستا ءجۇز رۋ باسىلارىنىڭ ايتقانىمەن ءجۇرىپ، ايداۋىنا كونىپ كەلگەن كوپشىلىكتى قالىڭ قازاقتى جارعا جىعار جالعان نامىستى قويا تۇرىپ، اتام قازاق دەپ اتقا قونۋىنا تۇرتكى ۇيىتقى بولعان قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، باسەنتيىن مالايسارى، ت .ب. باتىرلار ەمەس پە؟ ولاردىڭ قاي-قايسى بولماسىن جاۋدى تويتارۋ ءۇشىن حاننىڭ جارلىعىن كۇتپەگەنىنە تاريح كۋا. ءبىراق بۇگىنگىنىڭ بىلگىرلەرىنە مۇنىڭ بارلىعى ازدىق ەتتى.
مالايسارىعا كوشە، اۋدان اتىن بەرۋ تۋرالى باستاما كوتەرىلە قالسا، ۋلارداي شۋلاپ كەلەتىندەرىن قايتەرسىڭ؟! مۇنداي جاي مالايسارىنىڭ الدىنان تالاي رەت شىقتى. ءتىپتى «مالايسارىدان ماي ارتىق پا؟» دەپ شىرىلداعان اقىن ارمان قانيدىڭ دا ءۇنى جوعارى جاقتاعىلاردى سەلت ەتكىزبەگەن.
تالايلار ءوزىمىز دەۋدە جازعان ماقالالارىمىزدى ەرتەڭ باسامىز، بۇرسىگۇنى باسامىز دەپ ۋاقىت وزدىرىپ، اقىر سوڭىندا، جۋرنالشى باۋىرلارىڭىزدان جوعارىداعىلار بۇل تاقىرىپتى جابىڭدار دەپ جاتىر دەگەندەردىن دە قۇلاعىمىز سان شالعان. سوندايدا قۇلازىعان كوڭىلىمدى جاياۋ مۇسانىڭ «اق سيسا» انىندە كورەر ەم... «كۇنىم تۋسا» دەگەن جالعىز اۋىز ءسوزى جۇباتاتىن. سول كۇننىڭ تۋاتىنى دا دەگەن سەنىم ءبارى الدا دەگەن ۇكىلى ۇمىتكە ۇلاساتىن.
اقىرى، ەل پرەزيدەنتى ن. ءا.نازاربايەۆتىڭ دانا باسشىلىعىنىڭ ناتيجەسىندە رەسپۋبليكا تاۋەلسىز ەل اتاندى. حالقىمىزدىڭ كەلەشەگىنىڭ كەمەل ەكەندىگىنە سان رەت كوز جەتكىزگەن نەبىر ايتۋلى وقيعالار رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىنىڭ ءبىرتۇتاستىعىن ونان ءارى نىعايتىپ، بىرىنە-بىرى ۇلاسىپ ءوتىپ جاتتى. كوكىرەككە سەنىم قۇسىن ۇيالاتىپ ءتاۋبا دەگىزگەن مۇنداي قازاق تاريحىنىڭ تەرەڭىنەن شىم بولاتىنىن توي مەرەكەلەردەن ءبىزدىڭ وبلىستا كەندە ەمەس ەدى. وعان وبلىس ورتالىعىندا بايان باتىرعا ەسكەرتكىش، لەبياجىدە حاكىم ابايعا بيۋست قويىلۋى ايعاق. اۋداندار اراسىندا تاس تاريحىمىزدى تۇگەندەۋدە باياناۋىل اۋدانى كوش باستادى.
باياناۋىل اۋدانىنىڭ ورتالىعىندا ايتۋلى اكتەر، رەجيسسەر كينواكتەر شاكەن ايمانوۆقا ەسكەرتكىش قويىلدى. ال بۇدان بىرەر جىل بۇرىن الاشتىڭ تاريحىندا اتتارى قالعان قازاقتىڭ شوڭ شورمانىنا ەسكەرتكىش قويىلعان ەدى. سونىمەن قاتار ال قارا كوك اسپاندا قالىقتاعان اققۋ ۇنىنە ىلەسىپ اسەم ءانى ارقانى الديلەگەن ءانشى جارىلعاپبەردىنىڭ جانە ۇكىباي ءبيدىڭ مازارلارى قالپىنا كەلتىرىلىپ، باستارىنا ەسكەرتكىش تاقتا ورناتىلدى.
بۇعان ۇيىتقى بولعان باياناۋىل اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، ەل اقساقالى مۇرات دۇيسەنباي ۇلى راحمەتوۆتىڭ ەسىمىن قۇرمەتپەن اتاي كەتۋ ارتىق بولماس. كۇنى كەشە قازاق تاريحى تەك اۋىزشا شەجىرەدە عانا ساقتالعان. تاس تاريحى جازىلماعان دەگەن جەل سوزگە تاپتىرماس تويتارىس بولعانىن ايتساق تا جەتكىلىكتى.
... سول كۇنى «بايانتاۋ» ويىن-ساۋىق ورتالىعى الدىنداعى كوشەگە جينالعان حالىق وتە كوپ بولدى. بەينەلەپ ايتساق، ەڭبەكتەگەن بالا دا، ەڭكەيگەن قارت تا، كوكتەمدەي كورىكتى قىزدار مەن ايبارلى دا ايبىندى جىگىت- جەلەڭ دە وسىندا. وبلىسقا قاراستى اۋدانداردان الىس - جاقىن شەت ەلدەردەن ات تەرلەتىپ، ارنايى كەلگەن قوناقتار دا جەتەرلىك.
مىنە، وبلىس اكىمى بولات باقاۋوۆ، قوعام قايراتكەرى «مالايسارى-تارحان» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى تيتو سىزدىقوۆ سالتاناتتى جاعدايدا ەسكەركىشتى اشتى. سول ءسات الاڭدا ۇزاققا سوزىلعان شاپالاق ءۇنى ءبىر مەزگىلدە اسپانعا ءدۇر ەتىپ كوتەرىلگەن مىڭ سان كوگەرشىننىڭ قانات قاعىسىن ەسكە سالعانداي ەدى. تەك بۇل اراعا ءۇش ءجۇز جىل سالىپ تۋعان ەلىنە ات باسىن تىرەگەن مالايسارىداي ءبىرتۋار ۇلىنا دەگەن قالىڭ ەلدىڭ شادىمان - شاتتىق ۇستىندەگى ءلۇپ-لۇپ ەتكەن جۇرەك قاعىسى ەدى.
بۇل ەلدىڭ ەرىن ۇمىتپاۋ، ۇلىقتاۋ سىندى ۇلى ءداستۇرىن ەستە ۇستاي بىلگەن ءوز ورتامىزدان شىققان ويلى دا ىسكەر ازاماتتارعا قولداۋ كورسەتكەن ايماقتىڭ اكىم قاراسىنا، قور دەمەۋشىلەرىنە دەگەن وبلىس، قالا بەردى رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىنىڭ رياسىز كوڭىلدەن اقتارىلعان اق العىستارى دەر ەدىم. ەسكەركىشتىڭ اشىلۋىنا نەمەرەم ءنۇرفارابيدى ەرتىپ بارعان ەدىم.
مالايسارى تارحاننىڭ تاس تۇعىرىنداعى بەينەسىنە تاڭىرقاي قاراعان ول:
-اتا، بۇل كىم؟- دەپ سۇرادى.
-بۇل باتىر بابامىز – مالايسارى.
-مەنىڭ بە؟
-تەك سەنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قازاق بالالارىنىڭ باتىر باباسى.
سول ءسات ەسكەرتكىشكە قاراي بەتتەپ بارا جاتقان توقتار اۋباكىروۆتى كوزى شالىپ قالعان ول:
-اتا، اتا، كوسموناۆت توقتار اتا، - دەدى جىمىڭ قاعىپ.
سول ءسات بۇدان بىلايعى جەردە ۇرپاقتارىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا ءوز تاريحىن، ەل قورعانى بولعان حاندار مەن بيلەردى، باتىرلاردى، ءدىني تۇلعالاردى تانىپ- ءبىلىپ وسەتىنى ءبىرشاما كوڭىلىمدى كوككە كوتەرگەن ەدى.
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
قازاقستان جازۋشىلار جانە
جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.
You Might Also Like
-
ارالتوعاي اۋىلى، س.ورازالين اتىنداعى ورتا مەكتەپ 3-كلاسس وقۋشىسى: شوكەنوۆا جۇلدىزاي رىسكەلدى قىزى
-
كۇندەلىكتى باقىلاۋلار جوعارى تەمپەراتۋراعا دەيىن قىزدىرىلعان دەنەلەردىڭ جارىق شىعارا باستايتىنىن كورسەتەدى. قىزدىرىلعان دەنەلەردىڭ جارىق شىعارۋىن جىلۋلىق ساۋلە شىعارۋ نەمەسە تەمپەراتۋرالىق ساۋلەلەن...
